Artikelen over Schelte van Aysma en Tinco Lycklama in Waardig Afscheid 2018

1. 201 I
rI
T
T
rQ

2. MILITAIRE EER VOOR GESNEUVELDE KRIJGSHELD
SCHETTE VAN AYSMA BIJGEZET IN KERK SCHETTENS
Iekst: Martsje de Jong, foto's met dank aan Defensie en www.kerkovernachting.nl
Op de grafzerk yon Schelte von Aysmo stoot een oþeelding von de helm von de kolonel, die exoct overeenkomt met het origineel.
Begraven in de kerk is a[ sinds
1827 bij wet verboden. Bijzet-
ting in een grafkelder onder de
kerkvtoer is sindsdien a[leen
nog voorbehouden aan leden
van de Koninktijke familie. Tot
23 mei 2018, toen in Schettens
de grafketder in de kerk geo-
pend werd voor de bijzetting,
met militaire eer, van de Friese
edelman Schelte van Aysma.
Het begon a[[emaa[ in 2015, toen con-
servator Jeroen Punt van het Natio-
naal Militair Museum (NMM) in Soest
de roestige hetm aan de muur van de
Schettenser kerktoren herkende als een
bijzonder en oud exemplaar. Kerkrent-
meester André Buwalda had een foto
van de helm en een rapier op zijn web-
site, www.andrebuwalda.n[, geplaatst
en was nieuwsgierig naar de mogelijke
herkomst van het attribuut. Samen
met het rapier hing het 5,6 zware ge-
vaarte a[ sinds 1877 aan de muur in het
portaal en niemand wist waarom. Punt
ontdekte dat dezelfde helm ook stond
afgebee[d op de gigantische grafzerk
van Schelte van Aysma, die, samen met
nog vijf andere grafzerken in het mid-
denpad, ook na de bouw van de huidi-
ge kerk in 1865 bewaard was gebleven.
Het bleek te gaan om een bourgondi-
sche stormhoed uit begin 17" eeuw,
eigendom van Schelte, die kolonel was
van de voorloper van het huidige re-
giment Johan Willem Friso en in 1637
sneuvelde tijdens het beleg van Breda.
PUUR TOEVAL
Tijdens de restauratie van de kerk in
2017, broodnodig vanwege de slechte
staat van het gebouw en ook om het
geschikt te maken voor de'tweede tak'
van de kerk, namelijk de kerkovernach-
ting, stuitten Buwalda en zijn helpers
op een van oude geeltjes gemetseld
muurtje onder de kerkvloer. Nieuws-
gierig groeven ze verder, totdat uitein-
detijk het sterke vermoeden rees dat
het muurtje de toegang tot een oude
grafkelder afsloot. Een paar losge-
wrikte stenen en een camera aan een
'selfiestick' brachten uitkomst: achter
het muurtje bevond zich inderdaad
een grafkelder, met daarin modder,
hout, beenderen en schedels. Het was
de mannen meteen duidetijk dat ze
op de stoffelijke resten van de familie
Van Aysma gestuit waren. 'In gouden
kâns om it ferline fan ús doarp bleat
te lizzen,' concludeerde Buwalda en hij
zocht contact met de gemeente om
toestemming te vragen voor verdere
blootlegging van de grafkelder. De ge-
meente wilde wel meewerken en zelfs
de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed,
normaalgesproken feI tegenstander
van dergelijke opgravingen, ging over-
stag.
PUZZÊL
Nadat de grafkelder was geopend,
werd duidelijk dat er de resten van vijf
personen lagen. Drie mannen en twee
vrouwen, van wie de mannen niet in
Schelte von Ays ma werd oþ 23 mei 20 I I met militaire eer bþezet in de grofkelder in de kerk van
Schettens. Foto Auke Zeldenrust.
6

3. mannelijke lijn van elkaar afstamden,
maar vier van de vijf personen weIin de
vrouwelijke lijn wet aan etkaar verwant
waren.
Voor Buwatda en consorten was het
a[ direct een uitgemaakte zaak dat één
van die personen Schelte van Aysma
geweest moest zijn, omdat zijn graf-
zerk zo prominent de kelder bedekte.
Toch bleek het een erg lastige puzzel
om deze veronderstelling hard te ma-
ken. De oplossing bleek uiteindelijk
te liggen bij Frans Lauta van Aysma,
de enige nog levende mannelijke Van
Aysma, die door Buwalda werd opge-
spoord via Facebook en die in 1490 een
stamvader deelde met Schelte. Een
DNA-test leverde het onomstotetijke
bewijs van verwantschap en daarmee
kon Schedel IV aan de Friese edelman
worden toegekend.
De overige personen in de grafkel-
der konden daarna met behulp van
de oude kerkboeken met grote waar-
schijntijkheid worden geïdentificeerd.
Het zijn Tyempck van Osinga, de vrouw
van Schelte. Verder twee schoonzonen,
die beiden als officier in het Staatse [e-
ger dienden en tevens jong stierven.
Eén daarvan, Georg Sigusmund von
Zedlitz, was afkomstig uit een adel[ijk
geslacht uit Bohemen en dat verklaart
het afwijkend DNA profiet. De moeder
van de andere schoonzoon, Epe van
Aesgema, was weer een Van Aysma,
zodat ook deze vrouwelijke verwant-
schap verklaard werd. Tevens bleek uit
het 17e eeuwse kerkboek van Schet-
tens, dat de partners van de twee mi-
litairen geld aan de kerk hadden nage-
laten; dit zalvoor de bijzetting van hun
echtgenoten zijn geweest. De laatste
kandidaat werd gevonden in de klein-
dochter Anna Yda Spruyt, die ook een
Van Aysma als moeder had.
MILITAIRE BIJZETTING
Het idee van een hernieuwde bijzet-
ting met militaire eer leefde bij de
Schettenser kerkrentmeester a[ voor-
dat het definitieve bewijs geleverd was
dat het ook werketijk om Schelte van
Aysma ging. Hij zocht daarom contact
met Defensie. Het viel nog niet mee
om een en ander te regelen, vertett
Buwalda nu. 'Der is gjin draaiboek foar
in militêre bysetting, fansels, soks is al
yn gjin twahûndert jier dien. Mar wy
krigen a[ hiel gau berjocht dat Definsje
it woI regelje woe.'
De voorbereiding van de bijzetting
nam zo'n drie maanden in beslag. Er
moest een kist gemaakt worden die
overeenkwam met de kisten zoals die
in de eerste helft van de zeventiende
eeuw gebruikt werden. Het voorbeeld
vond hij in de grafkelder van de kerk
van Harkstede, welke hij opmat en
door een ptaatselijke timmerman liet
namaken. Een kist van eikenhoùt, met
wanden van minstens vier centimeter
dik. Het oude kistbestag was bijde op-
graving van de ke[der a[ tevoorschijn
gekomen en kon dus ook nagemaakt
worden.
In de tussentijd werd er bij het Regi-
ment Johan Wiltem Friso hard gewerkt
om een oude munitiewagen geschikt
te maken om de kist met daarin de
stoffelijke resten van Van Aysma van
Osingastate, waar Van Aysma woon-
de, naar de kerk te brengen. Er werd
een replica gemaakt van het wapen-
bord, met daarop het familiewapen
en een afbeelding van de helm van de
ko[one[. Samen met een replica van de
regimentsvlag van 1637, de hetm, de
sporen en het zwaard, werd dit wa-
penbord in de rouwstoet naar de kerk
gedragen.
De bijzetting op 23 mei trok lande-
lijke media-aandacht en bijna wekelijks
worden er in de kerk van Schettens
gasten en groepen ontvangen die de
grafkelder bezoeken en het verhaal
wilten horen van die bijzondere ko[o-
ne[, die bijna vierhonderd jaar na zijn
overtijden nogmaals werd bijgezet in
de kerk.
Waardig afscheid 20 I B 7

4. BIJZONDERE GRAFKAPEL IN WOLVEGA
LAATSTE RUSTPLAATS VAN TINCO EN JULIANA LYCKLAMA A NIJEHOLT
Op de stenen grofkaþel hongt een kruis met
corpus of Christussculptuur. De gevels kregen
onder meer bruinrode keromíeken pinakels,
uitgebo uw d e h oekpi/osters.
Achteraan op de begraaf-
ptaats van de katholieke Fran-
siscuskerk in Wolvega staat
een bakstenen, neogotische
grafkapet. Een natuurstenen
grafzerk met zwarte letters,
wapens en ornamenten, tigt
op een verhoging voor de ka-
pe[.
De zerk vormt de toegang tot de graf-
kelder van Jonkheer Tinco Martinus
Lycklama á Nijehott en zijn vrouw
Juliana Agatha Jacoba barones Thoe
Swartzenberg en Hohenlansberg,
beide afkomstig uit gegoede, Friese
adettijke kringen. De ketder is door ver-
zakking enkel nog bereikbaar door de
kapetvloer te openen.
Oorspronkelijk was de kapeI ge-
bouwd van hout en gedecoreerd met
siersnijwerk in oriëntaalse sfeer. Op de
derde Wereldtentoonste[[ing in' Parijs,
in 1878, werd de kapel bekroond met
een medail[e. Tinco kocht de kapel en
liet die overbrengen naar Wolvega,
de plaats waar de familie Lycklama
à Nijehott a[ eeuwenlang een hechte
band mee had en die hi.i tijdens zijn
reizen ook vaak bezocht. In zijn hand-
geschreven testament uit 1885 stond
dat hij in de kapeI begraven wilde wor-
den en dat ook zijn vrouw daar haar
laatste rustplaats moest krijgen. Ver-
der schonk het diepgetovige paar geld,
vruchtgebruik van twee boerenplaat-
sen bij Joure, en goederen aan de Sint
Franciscusparochie en Lycklama Stins
in Wotvega. Jutiana werd de groot-
ste weldoenster van het toenmalige
Bonifatiushospitaal, waar ze liefdevol
verzorgd was en is overleden.
tYGKtE VAN N ¡J EHOTTPADE
Tinco Martinus Lycklama à Nijehott is
een dertiende generatie afstamme-
[ing van Lyckle Eables van Steenwijck,
Grietman van de Stel[ingwerven tus-
sen 1510 en 1536. Lyckle bewoonde de
stins Friesburg in Nijehottpade en zijn
voornaam werd bijna een eeuw later
door nakomeling Pyer, dorpsrechter
in Makkinga, gebruikt als eerste deel
van de later zo bekend geworden ach-
ternaam; 'afstamme[ing van Lyckte uit
Nijeholtpade' werd vervangen door
Lycklama à Nijehott.
Tinco werd op 7 juli 1837 in Beet-
sterzwaag geboren als oudste van de
zeven kinderen van Jonkheer Jan Anne
Lycklama à Nijehott en Jonkvrouw Yp-
kjen Hittegonda van Eysinga. Hij was
zestien toen zijn moeder, die hem de
liefde voor vreemde taten en culturen
bijbracht, overteed. Hij studeerde in
Utrecht en Groningen onder meer ge-
schiedenis, geografie en rechten, en
vanaf 1861 Oosterse talen aan de Éco-
le des Langues Orientales in Parijs.
Ats 28-jarige reisde Tinco vanuit
Parijs, via Rusland en de Kaukasus
naar het Midden-Oosten. Hij verbleef
langere tijd in steden als Teheran en
Bagdad, doorkruiste vervo[gens Syrië
en bezocht Palestina en Jeruzalem.
Met zijn talenkennis, eruditie, gevoel
voor timing en decorum was de zeer
vermogende Tinco een vooraanstaand
persoon. Hij tegde diplomatieke con-
tacten voor vrijgeteide naar gebieden
in het uitgestrekte Perziei met onont-
sloten cultureeI en architecturaal erf-
goed. Zijn vondsten en archeologisch
werk leverden hem een enorme faam
op en hij wordt dan ook beschouwd
als een van de eerste Oriëntalisten
van Nedertand, met veel kennis over
de Qajar Dynastie. Naser ed-Din Shah
Qajar, sjah van Perzië tussen 1848 en
1896, begiftigde hem met de Orde van
deZon en de Leeuw van Perzië.
MUSEUM
Met de vele archeologische vondsten,
juwelen, kunst en kleding die Tinco
De fomiliewaþgns.in de ronde glos-in-loodramen. Drie eikels op steê/
34
vormen nieuw hout oÞ een ofgekaþte eik.Ditwoþen komt ookterug ¡n de grofzerk.

5. t
!s
lrInft
,'ONKHEER TINCÛ !ò
FRANCISCTJS ÌvtÅRlÅ
' IYCKLÂMA^Ì!ueruo¡.'t'
Rt0llfiR rN rlu {ltiûE v,tN DE z{r¡ì È
. lrÈß- l,l¡l¡¡W ;tt Pir¡iz¡!,
¡ux'o¡; rr ¡trclgrt,s ttzs l. , .
!ÚÙG-wßl,G¡lBilH.Bir J 0irti!tt0tlwI
JULIANA {çÁTù !,]"'CtlB,{
ûAnoNEs r$'e Scttl ,rtttzti¡titiltc I
r, [t0Htt-ANl]sß[R1",' , ...i
"r. r.i
. , ..1¡)
-* *.--ú--- -, , -. ''t:'qffi
geen kinderen. Hun enorme rijkdom
deelden ze ruimhartig met katholieke
instaties, met name kerken en kloos-
ters, zowel in Frankrijk als in Neder-
land. Van hun vrijgevigheid genoot ook
de Sint-Franciscusparochie in Wolve-
ga, waarmee Tinco Martinus persoon-
tijke banden onderhield en waar hij [a-
ter ook zijn grafkape[ [iet plaatsen.
Tinco Lycklama à Nijeho[t overleed
op 7 december 1900. Vier dagen [a-
ter vond een grote ptechtigheid plaats
in de Notre-Dame de Bon Voyage,
waarbij het he[e stadsbestuur van
Cannes aanwezig was en ook vele in-
ternationale consu[s en andere hoog-
geplaatste personen. De lijkrede werd
door burgemeester Jean Hibert zelf
uitgesproken, waarna de rouwstoet
dwars door Cannes vertrok, richting
het treinstation. Nog diezelfde avond
vertrok de trein met daarin het ge-
balsemde lichaam van de jonker naar
Wolvega. Zijn weduwe Juliana bleef
nog tot 1911 in Cannes wonen en ver-
trok toen naar Leeuwarden, waar ze in
1914 overleed. Ook zij werd bijgezet in
de kapelin Wolvega.
DE KAPEL
Het hooggeplaatste ronde glas-in-
loodraam toont de fami[iewapens. Drie
eikels op steel staan als nieuw hout op
de afgekapte eik op het wapen. De
Perzische ridderorde is vermeld op
twee witmarmeren plaquettes naast
de entree: "Hoog-We[geboren heer
Jonkheer Tinco Martinus Franciscus
Maria Lycklama à Nijeholt, geboren te
Beetsterzwaag 9 juti 1837, en overle-
den te Cannes - Frankrijk - op 7 decem-
ber 1900. Ridder in de orde van de Zon
en den Leeuw van Perzië. Huwde 21
augustus 1875 de Hoog-Welgeboren
vrouwe Jutiana Agatha Jacoba Baro-
nes Thoe Schwartzenberg en Hohen-
lansberg." Het verguldsel is sleets, ook
bij de tekst voor de Douairière Jutiana.
Het kruis met Christussculptuur op
de gevel verwees eerder op Tinco's
graf naar Christus graf in Jeruzalem.
De schedel met gekruiste beenderen
dient als vanitassymboo[: kortstondig
leven en aards bezit zijn betrekkelijk.
Naast bruinrode keramieken pinake[s,
kreeg de kapeI uitgebouwde hoekpilas-
ters, waarbij niet de geëigende bouw-
stoffen zijn gebruikt, en afwijkende or-
namenten. De rondbogige entree, met
houten deuren uit de Franciscuskerk
van 1914, contrasteert met de neogo-
tische vensters met glas-in-loodramen
uit de houten kapel. De paren ramen in
beide zijgevels sprankelen ingetogen
met symbolen als engelenkopje, duif,
zon en stervormen, bloemen, acan-
thusbladen en architecturale of geo-
metrische motieven. Decoraties op de
wanden en gewelven hebben evenals
de ornamenten neogotische kleuren
en vormen. Het grote houten kruis op
de witgepleisterde muur in de nis is
prominent aanwezig, het kteine kruis
met corpus benadrukt de intimiteit
van deze kape[.
De wens om ten eeuwigen dage een
hoogdienst te houden op hun beider
sterfdagen, wordt niet meer vervuld.
De auteur hield Tinco-lezingen, expo-
seerde haar grafkapel-foto's in Wolve-
ga en schreef: Tinco's blijvende sporen
in Wolvega, 20'18, uítgave HH. Petrus
en Paulusparochie, Tsjerkepaad, i.s. m.
Stichting Historisch Beetsterzwaag,
Mienskipsproject Leeuwqrden Fries-
Iand Culturele Hoofdstad 2018, met
d qn k aan G e m e e nte Westste llin gwe rf.
I
De neogotische glos-in-loodromen tonen onder
meer zon en stervormen. Het grote houten kruis
in de nis ís þrominent aonwezig.
Tekst en foto's Gerhild van Rooij
Tinco ontving von de Sjah van Perzíe de Orde
van de Zon en de Leeuw. Dit is vermeld oþ de
Þloquettes naost de entree von de kaþel.
Lycklama à Nijehott tijdens zijn reizen
had verzameld, richtte hij in 1871 in
Beetsterzwaag een museum in in het
Eysingahûs, tegenwoordig Hoofd-
straat 46. Hij had het huis in 1868 in
eigendom gekregen en verbleef beur-
te[ings in Beetsterzwaag en in het
Franse Cannes. In die periode begon
hij aan de publicatie van zijn verhalen.
Tinco schreef 22OO pagina's over zijn
reizen: 'Voyage en Russie, au Caucase
et en Perse, dans [a Mésopotamie, [e
Kurdistan, [a Syrie, [a Palestine et [a
Turquie', verdeeld over vier lijvige boe-
ken.
In boek IV beschrijft hij hoe tijdens
zijn verbtijf in een ktooster 'de ware
godsdienst van christus en barmhar-
tigheid van God om ons a[[en in een
betere wereld te verenigen' ervoer,
waarna hij er op 2 juni van dat jaar, vlak
voordat hij terugkeerde naar Beetster-
zwaag, belijdenis van zijn getoof. De
bediening van de sacramenten maak-
ten van hem'een nieuwe christen'met
de voornamen Franciscus en Maria.
Een jaar [ater vroeg hij in een brief
zijn broer Augustinus of die de fami-
lie voorzichtig wit intichten dat hij, een
hervormde jonker, kathotiek was ge-
worden.
CANNES
In 1872 vestigde Tinco zich definitief
in Cannes. Zijn gigantische cotlectie
verhuisde mee en in 1877 schonk de
Jonkheer die aan de stad Cannes en
legde daarmee de basis van wat nu het
Musée de Castre is.
Tinco en zijn vrouw Juliana kregen
?
Waardiq afscheid 201 B 35
fr