Un material Valioso

1. FACULTAD DE CIENCIAS DE LA EDUCACIÓN
ESCUELA PROFESIONAL DE EDUCACIÓN PRIMARIA
Universidad Nacionaldel Altiplano
UNIVERSIDAD NACIONAL DEL ALTIPLANO PUNO
ESCUELA PROFESIONAL EDUCACIÓN PRIMARIA
ÁREA CURRICULAR:
LITERATURA INFANTIL QUECHUA NISQA
IMAMANTATAQ KAQ LLANK’AY:
RUNACHAKUYMANTA
YACHAQAQ:
MAMANI MAMANI, David Dario
YACHACHIK:
Lic: PACOMPIA CARI, Estanislao
ÑIQ’IN
VIII
WATA
2021 – II
PUNO – PERU

2. FACULTAD DE CIENCIAS DE LA EDUCACIÓN
ESCUELA PROFESIONAL DE EDUCACIÓN PRIMARIA
Universidad Nacionaldel Altiplano
RUNACHAKUY
Imaynatataq runachakunkurí? May pachachus allinta rimanakunkun layasipura
hinaqa; qhawarinku, ima killapi rurayta; chaypiqa qhawarinku agosto wayra killata.
Imaraykuchus, chay killa kasarakuy killa, llapa llaqtap qhawarisqan, may
awichunchikkunaq qhawarisqanraq chay killaqa karqan, qhari warmi
tupathapinapaq. Hinaspapas, hatun taytamamata, ara taytamamata allinta
qhawarina. Qharip taytamaman machkhan hatun taytamamata, warmip
taytamamantaq machkhan ara taytamamata. Chay kasarachiq taytamamamanqa,
allin yuyaywan rimaykukuq purinallataq. Chay runakunaqa, mana yanqha runaqa
kanmanchu; aswanpas allin chanin runa, allin yachayniyuq, rurayniyuq, chaninpi
k’amikuy runa.
May pachachus hatun
taytamamakuna iyaw
ninku hinaqa; qhawarinku
ima p’unchawta,
imaynata aparikunqa
chaykunata. Kayta atin
mayqin p’unchawpas,
ichaqa mana
atikunmanchu martes,
viernes, domingo
p’unchawkunapi.
Imaraykuchus chay p’unchawkunaqa phiru p’unchaw. Hinallataq qhawarina
p’achankumanta. Wakin llaqtakunapi, ayllukunapi, kasarachiq hatun taytamama
p’achata churan iskaynin ayhatunkunaman. Wakin llaqtakunapitaq, taytamama
sapanka wawankupaq ratipun, rurapun. Kuraq runakuna kasarakunku hinaqa,
paykuna p’achankuta rurakunku, rantikunku. Aswanpas chay p’achankuqa, kanan
llaqtankup p’achan, imaynatachus llaqtanku p’achakun, kasqan musuq p’achawan
churakunanku.

3. FACULTAD DE CIENCIAS DE LA EDUCACIÓN
ESCUELA PROFESIONAL DE EDUCACIÓN PRIMARIA
Universidad Nacionaldel Altiplano
Chay p’unchaw chayamun hina, runachakuq qhari warmi, tutamanta, wasinkumanta,
mana chaytaq taytamamaq wasinmanta lluqsinku munay p’acharqusqa, hatun
taytamamaq pusarisqan. Qaylla kaptin purinku chakillapi, karu kaptintaq kawallu
sillapi, mana chaytaq awtupi. Municipio llaqtap wasinman aykunku, chaypitaq kikin
alkalti llaqta kamachiq tayta, imaymanamanta tapurispa, hatun taytamamaq
uyarisqan runa kayman taripachin. Tukukuypi, taytamama, llapan yawarmasikuna,
wasimasikuna, kusikuymanta uqllaranku, t’ikawan ima t’akaranku. Hinataq,
purillankutaq kamaqninchikman iñina wasita. Chaypiqa, taytakura misata ruran,
tukukuypita kaqta, qhari warmita, hatun taytamamata tapuraspa, runa kayman
chayaykachipun. Chaymanta haqayniqman, allin chiqaq runa kapunku. Iglesia,
hanaq pacha taytap wasinmanta lluqsimuqtin; tukaqkuna ch’aqwarin, llapan
yawarmasi, wasimasi, munakuq runamasikuna, yuraq misturaswan, yuraq t’ikawan
t’akanku. Hinataq wasinkuman sinchi kusikuypi chinkaripunku.
Wasiqa allin hallch’asqa,
limphu pichasqa, munay
t’ikachasqa musuq
runakunata suyan.
Chayman kasarakuq
runakunaqa hatun
taytamamanku pusarisqa
chayanku; llapa
yawarmasi, wasimasi,
runamasikuna; allin
chayamusqankumanta
uqllaykunku, chaypa sutin
“Para bien”. Hinaspataq, misaman chimpaykunku. Chaypipi tiyan chawpipi
kasarakuq qhari warmi, paña kinrayninpi hatun taytamama, lluq’ipitaq ara
taytamama, sapanka kinraykunapitaq tiyan qhari warmip taytamaman. Llapa
tarikuspa, chaypitaq pachamamaman kuka k’intuta churaykukunku, winumantaq
ch’allarparikunku, allin chayamusqankumanta. Chay pasaymanta, sumaq mikhuna
wayk’usqata, llapalla mikhuykunku, mana pita wikch’urparispa, ch’ulla runahina

4. FACULTAD DE CIENCIAS DE LA EDUCACIÓN
ESCUELA PROFESIONAL DE EDUCACIÓN PRIMARIA
Universidad Nacionaldel Altiplano
mikhuykunku, ch’akipaypaqtaq, siwara, kinuwa aqhata upyaykunku. Chay mikhuna
wayk’usqaqa, llaqtap usunmanhina, sapanka llaqtapta mikhunanqa riqsisqa.
Hinaspapas, chay llapamanta mikhuypi ikhurin, alsakuy, ch’umukuy. Chaytataq
wasiman apakuna, wasipi tiyaq yawarmasikunapaq, irqikunapaq ima.
Wayna sipaspa tiyathapinanpaq ima ruraytaq apakun. Runachakuy
Pikunataq qhawarin wayna sipaspa runachakunanta. Taytamamankuna
Hayk’aptaq chay rimaykunari aparikun. Maypachachus agustu killa qayllata
Runachakunapaq imataq machkhana. .hatun taytata, ara taytata
Mayqinpa tayta mamantaq hatun taytatari hap’ikun. Qariq taytamaman
Imataq chay ara tayta, ara mama. Chayqa aru maki rirunman churanampaq
Ima p’unchawkunataq kasarakunku. …mayqin p’unchawpas, ichaqa mana,
martis, viernes, domingo p’unchawkunaqa.
Imayna p’achayuqtaq kasarakunku. .llaqtankunap p’achanku kanan
Maymantaq kasarakunankupaq purinku...municipio chayta alkaltiqta
Tukuy ima hunt’akunanpaq imataraq ñawpaqta rurana. Kuka k'intuta,
ch’allamparikunku, tayta kura munayta yuyaychay hanaqpachaman
mañarikunku allin purinapaq.
Imataq chay mikhuypi alsakuy. Chaytaqa wasiman apakunku
yawarmasinkunapaq, irqikunapaq ima.
Imapaqtaq kasarakunari. Allin chiqaq runa kapunankupaq
Imanaqtintaq agosto killatari kasarakunku? Ñawpa taytamamanchikkunaqa,
manayá! Ñuqanchik hinachu pachanpampa imatapas rurarqanku, paykunaqa, ima
ruranankupaqpas, ñawpaqtaraq allintaraq yuyaykurqanku, imatapas
qhawarirqanku. Chayrayku, qhari warmi parischakunankupaqqa, ñawpaqta
qhawarirqanku, qhari atinchu mikhuy ruruchiyta, chakra rurayta; kaqllataq warmi

5. FACULTAD DE CIENCIAS DE LA EDUCACIÓN
ESCUELA PROFESIONAL DE EDUCACIÓN PRIMARIA
Universidad Nacionaldel Altiplano
atinchu p’acha rurayta, mikhuna wayk’uyta, uywa michiyta. Manaraq yachanchu
hinaqa, taytamama allintaraq yachachinan wawanman. Imaraykuchus
tiyathapispaqa, uywanakuyta yachananku, mana taytamamataqa qhawanankuchu.
Chayrayku; qhawarirqanku; wawayuq kanqaku hinaqa; chay wawankuta mana
yaraqaypi kawsachinankupaq. Hinaqa qhawarirqanku, ima killatataq mikhuy killa
kachkan, chay killata wawaqa kay pachaman paqarimunan. Hinaqa, llapa
parischakuy munaqqa, tiyathapinan agosto killata; chaymanta yupasqa isqun killa,
chayta mayu killa, hasp’iy killa; chhikaqa, mana wawa mikhuymanta muchunqachu,
nitaq mamapas yaraqaypi tarikunqachu.
Imataq pachanpampa rurayrí? Mana allintachu imatapas ruranku chay
Ñawpa runa imapaqtaq sinchita llamk’aqku.. allinta wawankunaman
mikhuchinampaq, ama yaqaypi kanakupaq
Ñawpa kawsaypi, pikunataq parischakuqku. Pikunachus allinta chakra rurayta
atiqkuna, uywa michiqkuna ima, pikunachus allinta llank’aqku chaykuna.
Imanaptintaq mana ima ruray atiq mana parischakunmanchu karqa…mana
yaraqaypi kanakupaq, wawankupis mana yaraqaypi kanapaq allinta
uywanakunankupaq.
Qhari imata yachanan karqan, warmi ima rurayta yachanan karqan.
qhari atinan mikhuy ruruchiyta, chakra rurayta
warmitaq atinan p’acha rurayta, mikhuna wayk’uyta, uywa michiyta
Imanaptin agosto killata kasarakuna kaq. … chay killaqa kasarakuy killa, llapa
llaqtap qhawarisqan chayrayku
Kunan kawsaypachanchikpi, imaynataq kawsayninchik. .may kunanqa
kasarakapunku ima killapipas, wakin mana kasunakapunkuchu, chay rispitu
nisqa chinkapuchkanmin hatun taytankutapas manan yuyaripunkuchu,
maqanakapunku, imaymantan rurapunku, unayaqa munayta ah! Kawsayqa
kaq mana kunan hinachu..yusulpay