Poemario quechua para el futuro

1. SUPAYPA
SUÑAYNIN
Saúl Gomes

5. Supaypa suñaynin

7. Supaypa suñaynin
Saúl Gomes
Hwan Yunpa

8. Supaypa suñaynin
Paqarichiq - Qispichiq: Nicéforo Saúl Gomes Arone
Hwan Yunpa huñupa kallpanchayninwan
www.hwanyunpa.org
Maytu paqarinanpaq yanapakuq: Daniel Coronel Chamorro
Maytupa qillqayninta qawariq: Oscar Chávez Gonzales
Maytuman tupachiq: César Caballero Cholán
Siqiq: Edwin Perales Gonzales
Churasqa Nº 2019-01048
yupawan Perú suyupa Hatun Ñawinchana Wasipi
Qillqa mirachiq: Nanuk E.I.R.L. (Av. Las Acacias 388 Chaclacayo)
Febrero killapi, 2019 watapi
200 maytukuna mirachisqa
Kay qillqasqa maytutaqa, paqarichiqpa mana
munayninwanqa manam pipas mirachinmanchu.
Perupi rurasqa.

9. SUÑAYNI
Kay supay harawikunatam qillqarqani, mana wañuyta
tariy munaspa, sapa ñawinchaqta rupaq sisitahina
supayyachinaypaq,upayasqakunatahamutachinaypaq,
puñuqkunata hatarichinaypaq. Kay harawikunatam
suñaykuni Mama Pachanchikpaq, Tayta Intinchikpaq,
llapallan ayllu masinchikkunapaq.

11. CHUMAPAYNIN
Kikin harawi pataramanta pacha qawayninpi tasmirisqa. Kay qati qati
“Supaypa Suñaynin” sutiyuq harawikunataqa, ancha yuyaychakuy
hamutaywanmi ñawinchana, ñawitapas kuparikuspa, sunqutapas
kicharispa, yachasqanchikkunatapas kuti tikranpaman churaykuspam
hamutana. Harawiqqa kikinchaynin patamanta pacha qawarichiwanchik
imayna kay pacha puririsqanmanta. Kay puriy ñanpis, kay kawsaypata-
kunapis, usuchinakuypi, chaqwaykunapi, wañuchinakuypi, muchuy-
kunapi, lliw llakiy kawsaypa qatirisqan purillanchik. Chayraykus, Supayqa
kallpancharikuspan, pituchakuykuspan qapariyninta saqiykuwanchik.
Hinallataq, willariwanchik imaynas, wakin runakuna, runa masinku-
mantaqa mana imapas qukunkuchu, qapaqyaypi tarikuspanku. Nitaq
wakin ñakariq, runa masinkunata musyankupaschu paykunalla allin
kayninpi kusirikuspa. Manasyá qawarinkupaschu, makinta mañaku-
nanpaq aysaykachaptinpas. Manataqsi puchu tantallankutapas
haywaykunkuchu nitaq pisi kuyapayakuynillankuwanpas qawarinkuchu.
Chusiqpa hamutayninpiqa angelkunapas runakunallas kanku. Hina-
llataq, supaykunapas runakunamanta paqarimuqkunas kanku. Waqay
kawsaypas, sumaq kawsaypas kay pachapis tarikun. Chaysi, iñiyninchik-
ta hamutana, chiqap Tayta Mamanchikkunata maskarina paykunawan,
paykunapi kawsakunanchikpaq.
Runa masinchikkunas paykunapa allinninmanhina sapankallankuña ima
munasqankupi kawsakunku. Qullqicha kaptinqa, mikuypi chuspihinas
chayllapiña muyuykachanku. Kay kawsayqa manamá lliwllatachu
kuskanchawanchik nitaq huñunawanchikpastaqchu yanqa taqanakuy
michanakuykunam aswan mastarikun.
Shara Huaman Julluni

13. YAYKUYNIN
Ñawpaq pachakunamantaraqmi tapukurqanchik maymanta rikurimusqanchik-
ta. Chayraykum, sunqunchikmanta ñutquchaspanchik, tapukuyninchikpa kuti-
chiyninta,kawsayninchikmanchurarqanchik.Chaytamantapachamñawrayiñiy-
kuna paqarimurqan. Wakin ayllukunam iñiyninkuta qapaqyachispanku wakin
iñiykunata saruncharqanku, qatikacharqanku, wañuchirqanku. Kunankamapas
qichwakunata, yunkapi kaqkunatapas upatahinam luquchiwanchik, kikinchik
kasqanchikta pinqachiwaspanchik, iñiyninchikta urmachinankupaq, chinkachi-
nankupaq. Chaymi, ñuqanchik qaspiyasqahina tarikunchik, hawa runakunapa
iñiynintam, kallpayuq kasqanrayku yaqa llapallanchik qatillachkanchik. Kunan
pachakunataqmipisipisimantakaypiwakpiunaymusquyninchikmantarikchari-
muchkanchik, kaqmanta ninata ratachkaqhina, iñiyninchikta kallpanchachkan-
chik. Llapallan suyukunapim, tiqsi muyuntinpi runakayninchikwan, kaw-
sayninchikkunawan kaqmanta kallpanchanakuchkanchik, kikinchikpa iñiy-
ninchikwan puririnapaq. Taqwirisqanchikmanhinaqa ñawpaq yachaykunam
taqrusqa tarikun. Hukllawasqa yachaykunata hamutarispa rakisun,
kawsayninchikpi kawsayninchikta kallpanchanakuspa hatarichinapaq,
waytarichinapaq.
Supay Chusiqa

14. SUPAYPA
HAMUTAYNIN

15. 15

17. 17
I
Mana imapa hawanpi,
tukuy imapa chawpinpi.
Mana pipa tiyaysisqan,
tukuy imapa qawasqan.
Tapukuykunapa muyuchisqan,
pakasqakunata maskasqan.
Tuta punchaw hamutasqan,
supayninpa hapisqan.
Musquyninpipas yuyaymanasqan,
kay ñanman aparqun.

18. 18
II
Wañusqanmanta rikcharimuptinsi,
chunniq pachapi tarikusqa.
Puñusqanmanta kawsarimuptinsi,
chiri wayrapa chawpinpi rikukusqa.
Uyariyninpi chun nin hinallas,
qawariyninpi yana tutallas.
Samayninpas tipi tipillas,
rikrankunapas katkatatasqas.
Waqayninpas manas tuqyanchu,
chakinkunapas manas kuyurinchu.

19. 19
III
Pacha puririsqanmanhinas,
kanchi muyu rikurirqamun.
Tuta yanayasqanmanhinas,
quyllurhina muyurirqamun.
Manchakuypaq,
chawpi rirpuyuq.
Ñawinkunas yaqallaña pawarqun,
simimanta ukullamansi qaparin.
Sunqunpas sayarinraq,
kirunkunapas takanakunraq.

20. 20
IV
Allillamantas asuykamusqa.
Manchariymantas umpukuykusqa.
Llakllachiykusqas chirirqusqa.
Qipanmantas kallpa tanqamusqa.
Asuykanakuchkankuñas,
tupanakuchkankuñas.
Tinkunakuchkankuñas,
tinkinakuchkankuñas.
Yaykuykuchkanñas,
rikcharimuchkanñas.

21. 21
V
Chay pachapis qawamusqa,
kawsayninpi mana riqsisqanta.
Chay paqarinapis rikumusqa,
huknin rikchayninpi mana aypasqanta.
Yachasqanqa mana yachasqansi.
Qawasqanqa mana qawasqansi.
Ñutquchananpaqqa kichakunan.
Sunquchananpaqqa hamutanan.
Umansi chakinpa kasqanman uraykun.
Chakinsi umanpa kasqanman qispiykun.

22. SUPAYPA
KUTIMUYNIN

23. 23

25. 25
VI
Chay pachapiqa,
upakunas kuti tikran.
Qawariyninpiqa,
ñawsakunas takanakun.
Yupasqalla millay sisikunas,
qullqisapa llunku wayliskunas,
kaynamanraq hayta haytaykuspa,
waknamanraq tanqa tanqaykuspa;
munasqankuta rurachikunku,
munayninkupaq kamachikunku.

26. 26
VII
Wasinkupis wakchakuna,
allpankupis mana allpayuqkuna.
Tayta Intis sumaq kawsaytaqa kamachirqan.
Mama Pachas wawankunapaq ñuñunkunata rakiykurqan.
Wakin yarqaykunañataqsi
allinllanta akllakuykunku.
Llunku sunquyuqkunañataqsi
munasqankuta hapikuykunku.
Wawqi paninkutas qichuykunku,
turi ñañankutas suwaykunku.

27. 27
VIII
Wakchayachisqa mapa mapamanqa,
mikuyninkupa puchullantañas chamqaykunku.
Sinkachisqa kukikunamanqa,
mana munasqallankutañas chuqaykunku.
Imaynapas kawsanallankupaq,
haykaynapas llamkanallankupaq.
Machanakunatas ichaqa qaraykunku,
sinkanakunatas ichaqa haywaykunku.
Mallaqkayninkuta wischunankupaq,
kawsayninkuta chaqwanankupaq.

28. 28
IX
Mana ayqinankupaqsi ñupuykachinku.
Mana lluptinankupaqsi wataykunku.
Kukipurañas maqanakuchkanku.
Ayllupurañas takanakuchkanku.
Qullqicharaykus imatapas,
quricharaykus kikinkutapas.
Wiksasapakuna asikunankurayku,
taytachakuna kusikunankurayku.
Munasqankumanhinas llamkachikunku.
Kamachikusqankumanhinas kawsananku.

29. 29
X
Achka kaqkunapa, ñakariqkunapa,
ñawray ayllukunapa, usuchisqakunapa.
Waqayninpas, unquyninpas,
iquyayninpas, wañuynipas.
Atiyniyuq wayliskunataqa manas llakirichinpaschu.
Yukaq sisikunataqa manataqsi imapas qukunchu.
Nanachikuspa mana rimarinankupaqsi.
Sarunchasqa mana piñarinankupaqsi.
Ninku, kusikuyniykichikqa hanay pachapiñam.
Wiñaypaq kawsayniykichikqa taytachawanñam.

30. SUPAYPA
WAQAYNIN

31. 31

33. 33
XI
Quri manya mana lluptichiqsi.
Hawkayanapaq nispan luquchiqsi.
Waqay rumitapas panchichiqsi.
Supaykunatapas qatikachachiqsi.
Upatapas uyarichiqsi.
Wistuqtapas kallpakachachiqsi.
Unquqtapas allinyachiqsi.
Wañusqatapas kawsarichiqsi.
Mana munaqtapas uyachiqsi,
ñutqutapas waspichiqsi.

34. 34
XII
Taytachapa wasinsi,
layqakunapa wasinsi.
Iñina wasi,
layqana wasi.
Llumpaq munayniyuqkunapa tiyanansi.
Quri qullqi yarqaykunapa yachanansi.
Upayachiq kallpayuq,
susunkachiq qillqayuq.
Mana sayachinas.
Mana harkanas.

35. 35
XIII
Yuraqchawansi yuraqcham ninapaq.
Tukillañas allin runachiki ninapaq.
Takinkunapas takiykunapaqhinas,
yupaychayninpas waqaykunapaqhinas.
Llimpinpas kuyakuq runapahinas,
makichanpas mañakullayki niqhinas.
Yuraq qariraqtaq, kuyayllapaq paquraqtaq,
mana machuyaq runachakunaraqtaq.
Qullqichamantaqa yarqaymantahinataqsi,
qurimantaqa tipirquchkankuñataqsi.

36. 36
XIV
Yuraqpa sunqunsi yana,
kanchiqpa ukunsi puka.
Taytachapas runallataqsi,
angelkunapas runa masillanchiksi.
Supaypas runallataqsi,
jesuspas supaytaqsi.
Sumaq kawsaypas kayllapitaqsi,
wañuypas kayllapaqtaqsi.
Wañuchikuqpas wasipa ukullanpis,
infiernopas wasipa qipallanpis.

37. 37
XV
Rupaq quchaqa kachkansi.
Waqay quchapas kallansi.
Hapikuykusqankuta harkanankupaq,
qichuwasqanchikta qinchanankupaq.
Rupaq quchapi ñakariyqa,
waqay quchaman wichiykuyqa.
Ayllumanta wikapasqa kaysi.
Qunqaymanta chinkachisqa kaysi.
Taytachakunapa qatikachakuyninsi.
Watana wasikunapi wichqasqa kaysi.

38. SUPAYPA
QAPARIYNIN

39. 39

41. 41
XVI
Yupasqallas luquchikuqkunaqa kachkanku,
kikinkupuras qapaqkayman atipanakunku.
Wakillansi taytacha kaymanqa haypanku,
chay ñanpitaqsi awqanakuypi kakunku.
Chay llallinakuypis runakunata usuchinku,
atiyraykus yarqaykuna masinkunata waqachinku.
Manas kikinkupuraqa siptinakunkupaschu,
harkaqninkunallatas sipinakuyman haytaykunku.
Atipanakuypi mawlachiqsi iñinchasqa.
Chaqwaypi llalliqsi yupaychasqa.

42. 42
XVII
Luquchikuq layqakunapas,
qullqipa kasqanmansi muyurinku.
Yachaysapa runakunapas,
quripa kasqanpis chaqchiyrayanku.
Iñina wasimantas upayay unquyta mastarichimunku.
Supay layqakunas ñawsayayta kachaykamunku.
Tayta Mamatas qunqachinku.
Wawqi paninkutas rakinakachinku.
Yachaykunatas pakaykunku.
Allinkaytas qulluchinku.

43. 43
XVIII
Taytachapa mastarikuyninsi.
Mama Pachapa nanaynin.
Layqakunapa kallpansi
ñawray kawsaykunata millpun.
Atiyniyuq kasqanwansi
llullu iñiykunata rakkran.
Wañuy unquyhinataqsi
qunqaymanta muyurimun.
Qapaq suwahinataqsi
ayllukunaman yaykun.

44. 44
IXX
Taytachapa siminmi ninkus,
luquchikuq runapa simintaqsi.
Chuya qillqa ninkus,
qunchuyuq putkataqsi.
Qayllaspaq maytu ninkus,
qaspi ñawikunallapaqtaqsi.
Kawsayniyuqmi ninkus,
manchachinallankupaqtaqsi.
Kallpayuq ninkus,
hamutarisqaqa yanqataqsi.

45. 45
XX
Mana rimanankupaqsi manchachisqa,
rimaqsi upallachisqa.
Mana kallpanchanakunankupaqsi iquyachisqa,
kallpanchaqsi qatikachasqa.
Mana huñunakunankupaqsi rakisqa,
huñunakuqsi wichqasqa.
Mana hatarinankupaqsi ñitichisqa,
hatariqsi wañuchisqa.
Mana hamutanankupaqsi upayachisqa,
hamutaqsi chinkachisqa.

46. SUPAYPA
KUTIPAKUYNIN

47. 47

49. 49
XXI
Qullqipa kamachikuyninpiqa,
quripaq kawsaypiqa.
Llunku runallañas paqarimun.
Qilla runallañas rikurimun.
Kaypiraqsi puqinakunku.
Wakpiraqsi atipanakunku.
Huñu huñupi rakinakuspanku,
munayninkupaq humpichispanku.
Taytachapa sutinpis luquchinku.
Siminpa sutinpis upallachinku.

50. 50
XXII
Imapaqpas paykunaraqsi,
maypipas kikinkuraqsi.
Miskitukuspankus usuchikunku.
Chuyatukuspankus kamachikunku.
Taytachapaqsi ofrendata mañakunku,
qullqicha kaptinqa kusikunku.
Taytachapa kaqtaqa manas suwakunachu,
paypaqqa imatapas allin kaqnintas apananku.
Pastorsi taytachapa wawan,
paypaqtaqsi taytachapa tukuy iman.

51. 51
XXIII
Taytachapa qayllanpiñas,
allin kawsaytaqa tarisun.
Chiqniqtapas, kamiqtapas, tanqaykuqtapas
manas imanankuchu aswansi asuykunku.
Takaqtapas, haytaqtapas, maqaqtapas
manas piñarikunkuchu aswansi kuyaykunku.
Ñakarichiqtapas, sarunchaqtapas, waqachiqtapas
manas kutipakunkuchu aswansi waylluykunku.
Qichuqtapas, saqiqtapas, wañuchiqtapas
manas kamiykunkuchu aswansi kusirikunku.

52. 52
XXIV
Supaypa qapariyninsi,
chakupa paqariynin.
Pachapa puririyninsi,
puñuqpa rikchariynin.
Pachapa piñakuyninsi,
machasqapa mallaqyaynin.
Luquchiwasqanchiksi wichiykuchkanña.
Pakasqankus rikurimuchkanña.
Taytachakunatapas piñarikuchkankuñas.
Willakuyninwanpas asikuchkankuñas.

53. 53
XXV
Tayta Mamanchiktam usuchichikanchik
wañuy patapiñam tarikuchkan, rikcharisunchik.
Iñiy wasi,
kawsaykunata qulluchisqaykimantam wischuykuyki.
Yachay wasi,
millay runakunapa munasqallanta
chiqirichisqaykimantam chiqnikuyki.
Wayra wasi,
runa masiykunata upayachisqaykimantam huchachayki.
Tayta Mamanchikkunaman kutirisunchik
millayña kaptinchikpas kuyakuywanmi chaskiykuwasunchik.

54. 54
YUPAYCHAYNIY
Yupaychani Mamayta Catalina Arone Félix, wawa kasqaymantapacha
llampu sunqunwan uywaykuwasqanmanta, harawiq kanaypaq kallpancha-
wasqanmanta. Yayaypaq Alejandro Pedro Gómez Espinal, ñuqapaq
kallpanta, kawsayninta, qispinaykama quykuwasqanmanta. Ancha
kuyasqay sullkaykunapaq Fiól Jhónatan Gómez Arone, Analí Marilú
Gomes Arone, puriyniypi wikapakuptiy kuskanku iskay makiykunamanta
hatarichiwasqankumanta, qipaymanta ñawpaqman tanqariwasqanku-
manta. Kuyasqay paniy Karina Gutiérrez Quispe, llakisqa tarikuptiy
kusichiwasqanmanta, ñanniypi yanapaykuwasqanmanta, sumaq warmi
kasqanmanta. Daniel Adolfo Coronel Chamorro, harawiykuna lluqsi-
munanpaq, riqsichisqa kananpaq tukuy sunqunwan yanapaykuwasqan-
manta. Shara Huaman Julluni, harawiykunapaq prologonta kuyakuyllawan
ruraykapuwasqanmanta. Óscar Chavez Gonzales, qillqasqayta
qatipaykusqanmanta. Chaynallataq, Yupaychani llapallan yanapawaqniy,
kallpanchawaqniy wawqiy paniykunata.

55. Nicéforo Saúl Gomes Arone waynapa,
Supaypa suñaynin sutiyuq harawinkunatam,
febrero killapi, 2019 watapi,
Nanuk E.I.R.L. (Av. Las Acacias 388 Chaclacayo) paqarinanpi,
mirachiyninta tukurqanku.
200 maytukuna mirachisqa

58. Supaypa suñaynin sutiyuq harawikunam, tiqsi
muyunchikpi awqanakuypi tarikusqanchikrayku
paqarimurqan. Usuchinakuy kasqanrayku, ñawray
ayllunchikkunapa kawsayninkuta kallpawan llunku
runakuna qulluchisqankuraykum. Harawikunapa
Sunqunmi rimarin: ñawray kayninchikpi
yuyaymanaspa, hamutarispa ima, ayllukuna
kallpanchanakuspa piy kasqanchikta maskarinapaq,
iñiyninchikkunawan kawsakunapaq.