1. Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden
1515-1648
KENMERKENDE ASPECTEN EN KERNBEGRIPPEN
HISTORISCHE CONTEXTEN
1

2. 1515-1648
TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS
VROEGMODERNE TIJD
TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN
VROEGMODERNE TIJD
HISTORISCHE CONTEXT 1 – REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN

3. Kenmerkende aspecten
 De protestantse reformatie had splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg;
 Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat;
 De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van
de Nederlandse Republiek.
 Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie;
HISTORISCHE CONTEXT 1 – REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN

4. Kernbegrippen
 katholicisme;
 kerkhervorming;
 protestantisme;
 reformatie;
 economie;
 handelskapitalisme;
 kapitalisme;
 wereldeconomie.
HISTORISCHE CONTEXT 1 – REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN

5. De protestantse reformatie had splitsing van
de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg
Aanleiding: Maarten Luther laat in het Duitse Wittenberg weten dat hij de machtsaanspraken en
de zelfgemaakte wetten van de kerk onjuist vindt.
Reden: Alleen de Bijbel is volgens hem richtinggevend in het geloof.
Gevolg: De godsdienstdiscussie leidt tot grote spanningen, strijd en een splitsing van de kerk in
een rooms-katholieke en een protestantse richting. In de Nederlanden krijgt hervormer
Johannes Calvijn meer volgers dan Luther.
Reden: Calvijn vindt dat lagere overheden zich mogen verzetten tegen een hogere overheid,
bijvoorbeeld een landsheer of een keizer, als deze de geboden van God niet goed navolgt.
Het geloof hoort volgens Calvijn bij bestuur.
Voorbeelden: Statenbijbel; Edict van Nantes (1598)
HISTORISCHE CONTEXT 1 – REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN

6. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in
de stichting van een Nederlandse staat
Oorzaak: De centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II waardoor privileges van edelen en
steden in de Nederlandse gewesten worden bedreigd.
Oorzaak: De afkeer onder Nederlandse protestanten én katholieken tegen de steeds
gewelddadiger en intensiever wordende kettervervolging in de Nederlandse gewesten.
Verandering: Het conflict met Spanje loopt dermate hoog op dat in 1581 het Plakkaat van
Verlatinge wordt opgesteld waarin Nederlandse edelen vastleggen dat zij het gezag van de
Spaanse koning niet langer erkennen.
Gevolg: Na enkele pogingen een andere vorst voor de Nederlanden te vinden, besluiten de
Staten-Generaal in 1588 dat het gebied ook zonder vorst bestuurd kan worden. De Verenigde
Republiek der Zeven Provinciën wordt uitgeroepen.
Voorbeeld: Robert Dudley, Graaf van Leicester (1533-1588)
HISTORISCHE CONTEXT 1 – REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN

7. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de
bloei in economisch en cultureel opzicht van de
Nederlandse Republiek
Oorzaak: De moedernegotie: graanhandel via de Oostzee die Holland veel winst oplevert en van
Amsterdam een belangrijke stapelmarkt van West-Europa maakt.
Oorzaak: Het ontbreken van de feodale traditie in de landbouw waardoor ondernemerschap
veel ruimte krijgt (commerciële landbouw en handel komen al vroeg tot ontwikkeling in de
Republiek).
Oorzaak: De aanwezigheid van bruikbare waterwegen.
Reden: De oorlog met Spanje moet bekostigd worden.
Reden: Religieuze tolerantie levert de steden veel migranten op die de handel en nijverheid
verder laten groeien.
Gevolg: Er ontstaat een burgerlijke cultuur met veel aandacht voor luxeartikelen, kunst en
wetenschap.
Voorbeeld: Eerste stadhouderloze tijdperk (1650-1672)
HISTORISCHE CONTEXT 1 – REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN

8. Wereldwijde handelscontacten,
handelskapitalisme en het begin van een
wereldeconomie
Verandering: De Europese overzeese expansie leidt in de 16e en 17e eeuw tot wereldwijde
handelscontacten. West-Europese kooplieden zoeken contact met handelaren in Azië, Amerika
en Afrika.
Gevolg: Hier komt het handelskapitalisme uit voort dat ervoor zorgt dat winsten weer worden
geïnvesteerd in nieuwe, misschien nog winstgevendere ondernemingen.
Gevolg: De wereldeconomie komt in de 17e eeuw van de grond en producten uit de hele wereld
worden door handelaren uit alle werelddelen met elkaar uitgewisseld, met Europa als
handelscentrum.
Verandering: Engeland richt de East India Company op.
Verandering: In de Republiek worden de VOC en later de WIC opgericht.
Voorbeeld: Mare Liberum door Hugo de Groot (1583-1645); De Beurs van Amsterdam
HISTORISCHE CONTEXT 1 – REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN