Prezentacja refaratu, który wygłosiłem na UKW w Bydgoszczy.

1. Inicjatywy środowisk patriotyczno – narodowych
w polityce historycznej samorządu Warszawy
Mgr Maciej Maciejowski
Instytut Politologii UKSW

2. Samorząd terytorialny
● Wspólnota mieszkańców danego terytorium
(sołectwa, gminy, powiatu, województwa)
tworzona z mocy prawa – obligatoryjna
korporacja prawa publicznego.
● Jednocześnie forma administracji publicznej.
● Problem alienacji władzy lokalnej.

3. Samorząd terytorialny a polityka
historyczna
Polityka historyczna jest tematem żywym i kontrowersyjnym. Coraz większa sfera
podejmowania decyzji znajduje się na szczeblu samorządowym.
We współczesnej Polsce organy samorządu terytorialnego dysponują większą częścią
budżetu publicznego, niż organy centralne. Są też w sposób zarówno metaforyczny, jak i
dosłowny najbliżej obywateli. Stołeczny samorząd odpowiada, zgodnie z ustawą, za
organizację i kształtowanie przestrzeni publicznej. Wykonuje także zadania z zakresu
nazewnictwa lokalnego, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego i edukacji, a zatem
wprost wchodzące w obszar polityki historycznej. Przykładami stosowania polityki
historycznej jest nadawanie nazw ulicom i innym obiektom miejskim.

4. Polityka historyczna a środowiska
narodowo - patriotyczne
Środowiska i organizacje o charakterze narodowo – patriotycznym przejawiają duże
zainteresowanie i aktywność w dziedzinie polityki historycznej. Jednak wszelkie ich
postulaty spotykają się już od wielu lat z nieprzychylnym stanowiskiem władz miasta i
mainstreamowych mediów. Z pewnością polityka historyczna będzie wywoływać jeszcze
długo liczne kontrowersje, nawet na poziomie samorządu terytorialnego. Dotychczas głos
środowisk patriotycznych zbyt słabo docierał do opinii publicznej.
W ciągu ostatnich kilku lat zmieniła się diametralnie sytuacja na rynku medialnym.
Powstały tytuły prasowe, stacje radiowe i telewizyjne trafiające do szerokiego kręgu
odbiorców, dla których patriotyzm i polityka historyczna stanowią istotną część linii
programowej. Jeżeli środowiska patriotyczno – narodowe wykorzystają związane z tym
nowe możliwości, istnieje szansa na realizacje ich postulatów na dużo szerszą skalę, niż ma
to miejsce do tej pory.

5. Polityka historyczna m. st. Warszawy
● Muzeum Powstania Warszawskiego
● Instytut Kresowy
● Dom Spotkań z historią
● Problem nazewnictwa miejskiego
● Spory o pomniki (np. Pomnik Ofiar Katastrofy
Smoleńskiej, pomnik Ludwika Waryńskiego)

6. Postulaty środowisk patriotycznych w
Warszawie
● Ponik Romana Dmowskiego
● Pomnik Narodowych Sił Zbrojnych
● Aleja NSZ
● Pomnik Polaków Ratujących Żydów

7. Kalendarium
● 1998 r. (październik) Z inicjatywy Anny Poray-Wybranowskiej powstaje
Komitet dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów. Wśród jego założycieli
są: Agnieszka Bogucka, Stanisław Orsza Broniewski, prof. Jan Dowgiałło, prof.
Marian Marek Drozdowski, dr Tadeusz Krawczak, prof. Tomasz Strzembosz i
prof. Jan Żaryn.
● 2004 r. (październik) Śmierć prof. Tomasza Strzembosza, wiceprezesa
stowarzyszenia i przewodniczącego Komisji Historycznej .
● 2008 r. (październik) Stołeczny Ratusz, po konsultacjach z ROPWiM kieruje
projekt uchwały w sprawie budowy pomnika do Rady m. st. Warszawy. Rada
uchwala głosami PO i SLD stanowisko popierające istnienie w tym miejscu
„Dotleniacza”.
● 2011 r. (listopad) Rada Warszawy ponownie zajmuje się sprawą pomnika i
uchwala decyzję o jego budowie oraz lokalizacji na Pl. Grzybowskim.
● 2013 r. (listopad) Ogłoszenie konkursu na projekt Pomnika Polaków Ratujących
Żydów.
● 2014 r. (marzec) Rozstrzygnięcie konkursu i wybór zwycięskiej koncepcji
pomnika – wstęgi.

8. „Dotleniacz” vs pomnik
Prezydent miasta, wiceprzewodnicząca Platformy
Obywatelskiej, Hanna Gronkiewicz - Waltz kieruje do
Rady, z wnioskiem o jego podjęcie, projekt uchwały o
postawieniu pomnika. Jednocześnie kluby radnych PO i
SLD wnoszą projekt stanowiska czyniący projekt uchwały
bezprzedmiotowym.
W projekcie stanowiska wnioskodawcy apelowali o
wyznaczenie dla pomnika innej lokalizacji
i pozostawienie tymczasowej instalacji artystycznej na
Pl. Grzybowskim.

9. Kuriozalna sesja
Rady m. st. Warszawy
● Wielokrotnie przerywane wystąpienie prof. Żaryna
● Wystąpienie „mieszkanki Warszawy”
● Przyjęcie projektu stanowiska przeciwnego powstaniu
pomnika

10. Powrót sprawy do Rady Warszawy
Dzięki zakulisowym tym działaniom i konsekwentnej postawie ROPWiM, sprawa
budowy pomnika wróciła do Rady Warszawy w październiku 2011 r.
Było to już w następnej kadencji Rady. Platforma Obywatelska posiadła w kadencji
2010 – 2014 samodzielną większość. Jednak nadzieje inicjatorów powstania
Pomnika Polaków Ratujących Żydów budziło zaangażowanie przedstawicieli
ROPWiM w poufne negocjacje z władzami miasta. Polegały one przede wszystkim
na szeroko zakrojonych konsultacjach, konsekwentnym lobbingu, wielu osobistych
spotkaniach z decydentami, oraz przedstawicielami świata mediów i kultury. Wśród
najbardziej zaangażowanych w te działania osób należy wymienić przede wszystkim
Andrzeja Przewoźnika, Olgę Johann oraz Andrzeja Kunerta.
Rozpoczynając dyskusję przewodnicząca Ewa Malinowska – Grupińska stwierdziła,
że radni pracujący w poprzedniej kadencji pamiętają medialno - polityczną burzę
wokół pomnika. Wspomniała ogromne zaangażowanie w rozwiązanie tej sprawy
Andrzeja Przewoźnika, który zginął 10 kwietnia 2010 r.
Powtórne głosowanie Rady Warszawy zostało przeprowadzone bez wcześniejszej
kampanii medialnej i przeszło praktycznie bez echa. Ostatecznie za projektem
uchwały opowiedziało się 52 radnych. Nikt nie był przeciwny. Wstrzymało się 4
radnych.

11. Co dalej?
Listę Polaków ratujących Żydów przygotował zespół kierowany przez prof. Jana
Żaryna. Na pomniku, oprócz instytucji takich jak Polskie Państwo Podziemne,
Kościół i Rząd na uchodźstwie, mają się znaleźć nazwiska ok. 10 000 obywateli
polskich.
Komitet kierowany prof. Adama Strzembosza i prof. Jana Żaryna, nadal stara się
przyspieszyć realizacje konkursu, którego wyniki są znane od roku. Wiemy, że
Pomnik będzie miał formę zawijającej się wstęgi. I nagrodę w konkursie na projekt i
zaproszenie do dalszej pracy nad powstaniem pomnika dostali Piotr Musiałowski i
Paulina Pankiewicz, z którymi współpracował Michał Adamczyk. Niestety nie
widać żadnych działań władz miasta w tej sprawie.
W dyskusji publicznej pojawił się natomiast pomysł budowy pomnika "Ratującym-
Ocaleni", który ma stanąć w pobliżu Muzeum Historii Żydów Polskich. Jest to
inicjatywa o tyle niespodziewana, że Muzeum Polin miało uciekać od tematu Zagłady.
Tymczasem 8 września 2014 r. został ogłoszony konkurs na koncepcję tego pomnika.
Jego organizatorem jest Fundacja Pamięć i Przyszłość.

12. Podsumowanie
Hanna Gronkiewicz – Waltz ogłosiła niedawno, że Pomnik
Braterstwa Broni, przez warszawiaków zwany „pomnikiem
czterech śpiących” nie wróci na Plac Wileński. Czyżby
obecne władze stolicy zmieniły dotychczasową linię
polityki historycznej?
Środowiska patriotycznej inteligencji wykazują ogromne
zainteresowanie kształtowaniem pamięci historycznej.
Jednak w porównaniu do środowisk lewicowych widać, że
brak reprezentacji politycznej w stołecznym samorządzie
oraz poparcia środków masowego przekazu dla ich
postulatów w zakresie polityki historycznej w poważnym
stopniu ogranicza możliwości ich realizacji.

13. Metodologia, źródła
● Metoda historyczna
● Metoda decyzyjna
● Archiwum Rady m. st. Warszawy
● Archiwum Urzędu m. st. Warszawy
● Archiwum Urzędu Dzielnicy Śródmieście
m. st. Warszawy
● Archiwum własne autora