Bezpieczeństwo użytkowników internetu, cyberprzemoc, profilaktyka zagrożeń dla dzieci i młodzieży w internecie czy uzależnienia od internetu. Wśród prelegentów znalazł się Arkadiusz Kusztykiewicz, pracownik KIP „Podbrzezie”, który wygłosił wykład „Dlaczego warto pracować z rodziną, kiedy to dziecko ma problem z internetem”. Wystąpienie cieszyło się dużym zainteresowaniem, poniżej zamieszczamy dla Państwa materiały pochodzące z prezentacji Arkadiusza Kusztykiewicza.

1. Dlaczego warto pracować z rodziną,
kiedy to dziecko ma problem z
internetem?
Arkadiusz Kusztykiewicz
Krakowski Instytut Psychoterapii
Stowarzyszenie SIEMACHA

2. Aspekty zgłoszenia: „Nasze dziecko jest
uzależnione od internetu”
Trzy perspektywy problemu:
●
Problem nazwany jest „uzależnieniem”
●
- czy to już choroba?
●
- czy i gdzie leczyć odwykowo?
●
- co leczyć?
●
Problem dotyczy adolescenta
●
- jak rozumieć jego adolescencję?
●
- czy adolescencja ma wpływ na problem?
●
Problem zgłasza część lub cały system rodzinny
●
- kogo leczyć?

3. Jak rozumieć uzależnienia?
(Jerzy Mellibruda)
●
●
●
Uzależnienia to destrukcyjne przywiązania do specyficznych stanów
emocjonalnych oraz do substancji lub zachowań, które te stany mogą
wzbudzać.
Droga do uzależnienia - normalne zachowania uzyskują taką
specyfikę i intensywność, że prowadzą do powstawania atrakcyjnych
psychicznie stanów emocjonalnych. Kluczową rolę w rozwijaniu się
uzależnienia odgrywa dążenie do uzyskania kontroli nad stanem
emocjonalnym, (zaznanie przyjemności, złagodzenie cierpienia).
Rozwija się nawyk regulowania stanów emocjonalnych.
Pułapka uzależnienia – powtarzające się sięganie po przyjemność
prowadzi do cierpienia, którego nie można uniknąć inaczej jak
poprzez powtarzanie tych czynności, które do cierpienia prowadzą –
mechanizm błędnego koła.

4. Wspólne cechy nałogowych zachowań
(Leszek Kapler)
●
Rosnące koszty (destrukcyjność),
●
Opór przed zmianą,
●
Realne korzyści (subiektywne lub obiektywne),
●
Trwały i sztywny schemat postępowania,
●
System przekonań podtrzymujący i utrwalający nałogowe zachowania,
●
Niepowodzenia przy próbach samodzielnej zmiany,
●
Wzrost tolerancji,
●
Objawy odstawienia,

5. Mechanizmy zaburzenia samokontroli nad
destrukcyjnymi zachowaniami
(Jerzy Mellibruda)
●
Dotyczące sfery emocjonalnej:
●
- zachowanie staje się źródłem emocji,
●
- automatyczna zamiana stanów emocjonalnych na nałogowe pragnienia,
●
- dynamika rozładowywania napięcia,
●
Dotyczące sfery poznawczej:
●
- zniekształcenia myślowe tworzące irracjonalny obraz siebie i świata,
●
- zaprzeczanie, pomniejszanie konsekwencji, racjonalizacja powodów,
●
- dezorganizacja uniemożliwiająca poszukiwanie bezpiecznych rozwiązań,
●
Dotyczące tożsamości:
●
- zaburzenie funkcjonowania JA w zakresie samoregulacji, sprawstwa
i odpowiedzialności.

6. Spektrum zachowań związanych z
korzystaniem z internetu – próba różnicowania
●
●
●
●
Umiarkowane, „normalne” korzystanie z internetu –
brak norm, prawdopodobny proces wzrostu norm,
Ryzykowne korzystanie z internetu – zwiększa się ryzyko
pojawienia się problemów, nie wystąpiły one jeszcze,
Szkodliwe korzystanie z internetu – pojawiły się już
szeroko rozumiane problemy i szkody,
Uzależnienie od internetu
uzależnienia.
– wystąpienie objawów

7. Zespół uzależnienia od internetu (ZUI)
Internet Addiction Disorder (IAD)
●
●
●
Zespół uzależnienia od internetu nie jest opisany
w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów
Zdrowotnych ICD-10, ani w Klasyfikacji Zaburzeń
Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego DSM-V,
Klasyfikacja DSM-V w Dziale 3 opisuje Zaburzenia
spowodowane zależnością od Internetu i gier
komputerowych jako obszar wymagający dalszych badań,
Opisując ZUI transponuje się kryteria diagnostyczne
uzależnienia od substancji psychoaktywnych zawarte
w powyższych klasyfikacjach.

8. Objawy uzależnienia od internetu oparte na kryteriach
diagnostycznych uzależnienia od substancji
psychoaktywnych zawartych w klasyfikacji ICD-10
1. Przymus używania internetu,
2. Utrata kontroli nad sposobem korzystania z internetu,
3. Objawy odstawienia, gdy dostęp do internetu jest ograniczony lub
niemożliwy,
4. Wzrost tolerancji na daną aktywność w internecie,
5. Dalsze nadmierne korzystanie z internetu, pomimo świadomości
konsekwencji,
6. Zanik alternatywnych do korzystania z internetu form spędzania
wolnego czasu.
Uzależnienie diagnozuje się, gdy wystąpiły co najmniej trzy
z powyższych objawów w przeciągu miesiąca lub w ostatnim roku
w powtarzających się okresach, krótszych niż miesiąc.

9. Test IAD - Internet Addiction Disorder
(Kimberly Young)
1. Czy czujesz się zaabsorbowany internetem do tego stopnia, że ciągle
rozmyślasz o odbytych sesjach internetowych i/lub nie możesz
doczekać się kolejnych sesji?
2. Czy odczuwasz potrzebę zwiększenia ilości czasu spędzonego
w internecie, aby uzyskać lepsze zadowolenie (satysfakcję)?
3. Czy podejmowałeś nieudane próby kontrolowania, ograniczania, bądź
zaprzestania korzystania z internetu?
4. Czy odczuwałeś wewnętrzny niepokój, miałeś nastrój depresyjny albo
byłeś rozdrażniony wówczas, gdy próbowałeś ograniczać, lub
przerwać korzystanie z internetu?

10. Test IAD - Internet Addiction Disorder
(Kimberly Young) c.d.
5. Czy zdarzało ci się spędzać w internecie więcej czasu, niż pierwotnie
planowałeś?
6. Czy kiedykolwiek ryzykowałeś utratę bliskiej osoby, ważnych relacji z
innymi ludźmi, pracy, nauki, kariery zawodowej w związku
z spędzaniem dużej ilości czasu w internecie?
7. Czy kiedykolwiek zdarzyło ci się okłamać bliskich, terapeutów lub
inne osoby w celu ukrycia nadmiernego zainteresowania internetem?
8. Czy używasz internetu w celu ucieczki od problemów, lub w celu
uniknięcia
nieprzyjemnych
uczuć
np.
poczucia
bezradności, winy, niepokoju, obniżonego nastroju?
Udzielenie twierdzącej odpowiedzi na pięć z ośmiu pytań przemawia
za istnieniem uzależnienia od internetu.

11. Jak może interweniować nauczyciel i pedagog?
Interwencje kierowane dla nastolatka - „Co zrobić, żeby nie wpaść
w pułapkę nadużywania internetu?”
●
Wzmacnianie
takich
umiejętności
jak
samoobserwacja
i samoświadomość własnych stanów emocjonalnych i myśli,
●
Znaczenie szczerości i uczciwości wobec siebie, dbanie o siebie,
●
Rozumienie ważności realnych kontaktów i relacji,
●
Planowanie,
aktywności,
zaangażowanie,
urozmaicanie
podejmowanych
●
Świadomość do czego używam internetu (korzyści, zagrożenia),
●
Umiejętność zwracania się po pomoc.

12. Jak może interweniować nauczyciel i pedagog? c.d.
Interwencje kierowane dla nastolatka - „Co zrobić, gdy
nadmiernie korzystasz z internetu?”
●
Wzmacnianie świadomości, że to jest już problem,
●
Rozpoznawanie, co powoduje chęć przebywania w internecie,
●
●
Wspieranie prób samodzielnego poradzenia sobie (harmonogram
dnia, zasady ograniczania dostępu do internetu, planowanie okresów
przerwy, zaangażowanie w inne aktywności),
Motywacja do rozmowy o problemie z rodzicami, oswajanie
z koniecznością zwrócenia się do specjalistów jeśli podejmowane
działania nie przyniosą spodziewanych efektów.

13. Jak może interweniować nauczyciel i pedagog? c.d.
Zalecenia wychowawcze kierowane do rodziców dziecka z problemem
nadmiernego korzystania z internetu (w oparciu o poradnik Kimberly
Young):
●
Znaczenie budowania relacji z dzieckiem, opartej na trosce i zaufaniu,
●
Wzmacnianie jego poczucia wartości, okazywanie akceptacji, zainteresowania,
●
Wspieranie zaangażowania, kreatywności, twórczości,
●
●
●
Zaangażowanie drugiego rodzica w sprawy dziecka, wspólny front w zakresie
granic, norm, zasad, systemu nagród, praw i obowiązków, w tym dotyczących
korzystania z internetu,
Konsekwencja i jednomyślność rodziców w przestrzeganiu ustaleń,
Ustalanie przerw w korzystaniu z internetu – odpoczynek
oczu, mięśni, przypomnienie, że istnieje świat poza monitorem,
dla
●
Zastępowanie gier online grami edukacyjnymi,
●
Utrzymywać kontakt z szkołą w zakresie rozwiązywania trudności szkolnych,
●
Gdy problem nadal utrzymuje się, to rozpocząć terapię rodzinną!

14. Wprowadzenie do systemowego
rozumienia rodziny
Definiowanie systemu rodzinnego:
●
Odrębna całość – granice, autonomia,
●
Tworząca strukturę – hierarchia, role, podsystemy,
●
Powiązana strategiami – koalicje, przymierza, lojalności,
●
Powiązana
więziami
(generacyjnymi)
rodzinne, sekrety, mity, delegacje, obligacje,
–
●
Komunikująca się,
●
Tworząca i dzieląca opowieść rodzinną – narracja rodzinna.
wzory

15. Wprowadzenie do systemowego
rozumienia rodziny – c. d.
Istotne aspekty:
●
Perspektywa czasowa – rodzina podlega stałym zmianom, w swoim
rozwoju przechodzi etapy,
●
Kontekstualność – istotne znaczenie ma otoczenie i kontekst,
●
Ujęcie transgeneracyjne – przekaz międzypokoleniowy,
●
Autonomia i samoregulacja – homeostaza, stała oscylacja pomiędzy
stabilnością, a tendencją do zmiany, sprzężenie zwrotne dodatnie
i ujemne, zdolność do przystosowywania się do zmiennych
warunków.

16. Wprowadzenie do systemowego
rozumienia rodziny – c. d.
Istotne pojęcia:
●
●
●
●
Identyfikowany pacjent (IP) – członek rodziny wykazujący objawy
przedstawiane przez rodzinę jako problem. W systemowej terapii rodzin
pacjentem jest cała rodzina,
Przyczynowość cyrkularna – zachowanie członka rodziny wywiera
określony wpływ na inne osoby w rodzinie, a jednocześnie on sam jest
przedmiotem oddziaływań otoczenia,
Mechanizmy podtrzymujące problem (funkcja objawu) – sposoby
i metody podejmowane w celu usunięcia problemu w rezultacie
podtrzymują i utrwalają go,
Przeformułowanie, pozytywne oznaczenie zachowań – polega na
przypisaniu negatywnemu zachowaniu pozytywnych pobudek. Celem
przeformułowania jest przeniesienie problemu z osoby na płaszczyznę
interpersonalną – zdjęcie „piętna” z nosiciela objawu, zakwestionowanie
istniejącej równowagi w systemie podtrzymywanej przez objaw.

17. Przykładowe przyczyny występowania problemów w
rodzinie (w tym problemu z nadużywaniem internetu)
●
Przeciążenie rodziny, nieradzenie sobie z podstawowymi sprawami,
●
Niezaspokajanie potrzeb członków rodziny,
●
Stosowanie niewłaściwych rozwiązań problemów,
●
Zaburzenia w komunikacji, mechanizm eskalacji konfliktu,
●
Walka o władzę w systemie,
●
Bagatelizowanie pojawiających się trudności, w tym rozwojowych,
●
Traktowanie zmian rozwojowych jako problemów,
●
Zaburzenia więzi w rodzinie,
●
Problemy w strukturze (dot. granic, autonomii, hierarchii, zasad, reguł),
●
Negatywne wzorce przekazywane międzypokoleniowo,
●
Koalicje międzypokoleniowe, proces triangulacji (włączenia w konflikt).

18. Fazy cyklu życia rodzinnego (Jay Haley)
●
Narzeczeństwo,
●
Wczesne małżeństwo,
●
Rodzina z małymi dziećmi,
●
Rodzina z nastolatkami,
●
Rodzina w pustym gnieździe,
●
Emerytura i starość.
●
●
Pomiędzy fazami system i osoby w nim będące doznają silnych
napięć, dokonuje się swego rodzaju przeobrażanie systemu.
Przechodzenie przez rodzinę do każdej następnej fazy w cyklu życia
rodzinnego wymaga uporania się przez system i osoby z wszystkimi
zadaniami z poprzedniej fazy. Jeśli pojawią się zakłócenia lub
opóźnienia w realizacji tych zadań, to wzrasta ryzyko pojawienia się
objawów.

19. Kryzys dojrzewania – wyzwania dla
adolescenta
Proces „przechodzenia” przez dojrzewającego nastolatka:
●
Z tożsamości dziecka - do tożsamości dorosłego,
●
Z przekonania o ważności dorosłych - do znaczenia rówieśników,
●
●
●
Od tego co jest znane - do tego czego jeszcze nie spróbował,
Z okresu prostego rozumienia świata - do wątpliwości, poszukiwania
sensu, dylematów egzystencjalnych,
Od niewinności - do zainteresowania seksualnością.

20. Kryzys dojrzewania – wyzwania dla
rodziny
●
Konfrontacja z utratą „małego dziecka”,
●
Ujawnienie się niezałatwionych spraw w związku,
●
Kwestia własnych aspiracji i otwierających się możliwości,
●
Powrót
i
nasilenie
nieprzepracowanych
własnych
adolescencyjnych,
●
Dokonywanie pierwszego poważnego bilansu życia.
konfliktów

21. Podsumowanie
„Uzależnienie” nastolatka od internetu warto diagnozować nie tyle
jako „chorobę” na którą cierpi jednostka, lecz jako przejaw trudności
młodego człowieka i jego systemu rodzinnego, w kontekście dwóch
procesów:
●
●
●
●
Przechodzenia kryzysu adolescencji przez nastolatka,
Zmagania się przez system rodzinny z trudnościami i zadaniami
rozwojowymi, charakterystycznymi dla czwartej fazy cyklu życia
rodzinnego - „Rodzina z nastolatkiem”
Kluczowe znaczenie ma identyfikacja funkcji objawu zgłaszanego
przez rodzinę jako „uzależnienie od internetu”.
Pomocą w takiej sytuacji może być terapia rodzinna, uzupełniona
indywidualnym kontaktem terapeutycznym, przy wsparciu rodziny
i nastolatka ofertą dodatkowych aktywności rozwijających.

22. Przykład oddziaływań pomocowych
Rola jaka pełni internet – ONLINE:
●
Internet
jako
sposób
na
spotkanie,
nowe
„wirtualne
podwórko”, doświadczanie relacji, nowe kontakty, sposób na
samotność, poprawa kolorytu, gdy punktem wyjścia jest
nuda,
monotonia,
pustka
egzystencjalna,
okazja
do
rozrywki, zabawy, kreatywności, tworzenia.
●
Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:
●
Siemacha Spot, AS Progres, Com Com Zone:
●
Okazja do budowania realnych, trwałych relacji interpersonalnych
opartych na zaufaniu i odpowiedzialności, szansa na prawdziwe
przyjaźnie, doświadczanie siły grupy, gwarancja dobrej
zabawy,
aktywności,
nauki,
rozwoju,
realizacji
projektów, wzmacnianie zaangażowania w sprawy, które cieszą.

23. Przykład oddziaływań pomocowych c.d.
Rola jaka pełni internet – ONLINE:
●
Internet jako sposób na frustrację i niepowodzenia, proteza
umiejętności.
●
Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:
●
Siemacha Spot, AS Progres, Com Com Zone:
●
Tworzenie przestrzeni i okazji do odnoszenia realnych, wymiernych
sukcesów w różnych dziedzinach i konkurencjach. Szansa na trwałą
indywidualną samorealizację i naukę konkretnych umiejętności.

24. Przykład oddziaływań pomocowych c.d.
Rola jaka pełni internet – ONLINE:
●
Internet jako przestrzeń do eksperymentowania i poszukiwania swojej
tożsamości, miejsce określania siebie.
●
Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:
●
Siemacha Spot, AS Progres, Com Com Zone:
●
Szansa na budowanie własnej tożsamości na tle realnych
interakcji, okazja do wzmacniania umiejętności rozumienia
siebie,
przeżywania
i
wyrażania
swoich
stanów
emocjonalnych, poczucia kompetencji, poczucia wpływu na bieg
wydarzeń i na swoje decyzje, brania za nie odpowiedzialności.

25. Przykład oddziaływań pomocowych c.d.
Rola jaka pełni internet – ONLINE:
●
Internet jako sposób na chaos, brak zasad i wartości.
●
Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:
●
Siemacha Spot, AS Progres, Com Com Zone:
●
Spotkanie z realnymi, otwartymi społecznościami opartymi na
wolnym wyborze, szczerym dialogu i poszanowaniu zasad.
Odkrywanie wspólnie, wraz z innymi świata wartości i głębi
osobistych potencjałów.

26. Przykład oddziaływań pomocowych c.d.
Rola jaka pełni internet – ONLINE:
●
Nadużywanie internetu jako objaw problemów w rodzinie.
●
Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:
●
Krakowski Instytut Psychoterapii:
●
Terapia rodzinna, indywidualna (dzieci, młodzież, młodzi
dorośli), terapia grupowa, warsztaty terapeutyczne, obozy
terpeutyczne.

27. Przydatne adresy
●
Http://www.fdn.pl
●
Http://www.aleheca.org.pl
●
Http://www.siemacha.org.pl
●
Http://kip.edu.pl
●
Http://www.helpline.org.pl
●
Http://www.uzaleznieniabehawioralne.pl