1. A.hinahabol ng batas
B.kinausap upang mapapayag
C.kopya
D.mawala; maalis; matanggal
E.naging delikado
F.nakuha
G. natuwa; nasiyahan
H. sagabal; hadlang
I. Sumala
J.umalis
1. nanganib sa mga prayle 6. pamilya’y pinag-uusig
2. hinimok na umalis 7. Lumiban sa Pilipinas
3 lumisan ng Pilipinas 8. nasamsam na mga kopya
4. naaliw sa ganda ng Paris 9. sipi ng mga nobela
5. balakid sa pagsusulat 10. Maiwaksi sa isip
2. Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo
Ang El Filibusterismo ay ang ikalawang obra maestra ng
ating pambansang bayaning si Dr. Jose Rizal. Ito ay karugtong
ng Noli Me Tangere na una niyang isinulat. Ipinaliwanag ni Rizal
sa kanyang kaibigang si Dr. Ferdinand Blumentritt ang
kahulugan ng Filibusterismo. Ayon sa kanya, lingid pa sa mga
Pilipino ang kahulugan nito noong una hanggang masaksihan
nila ang malagim at kalunos-lunos na pagbitay sa tatlong
paring martir.
3. Sinimulang isulat ni Rizal ang El Fili sa London noong 1890.
Ayon kay Maria Odulio de Guzman, binalangkas ni Rizal ang
pagkatha sa El Fili noong mga huling buwan ng 1884 at mga
unang buwan ng 1885 nang isinusulat pa niya ang Noli.
4. Nang matapos ito noong Marso 29, 1891 at makahanap ng
murang palimbagan, ang palimbagang F. Meyer-van Loo sa
Ghent, Belgium ay ipinadala niya ang manuskrito sa
kaibigang si Jose Alejandrino. Sa kasamaang-palad, hindi
natapos ang paglilimbag ng aklat. Mahigit na isandaang
pahina pa lamang ito.
5. Si Valentin Ventura ang gumastos upang maituloy ang
nahintong paglilimbag ng nobela noong Setyembre 1891.
Dahil mabuting kaibigan si Rizal ay inialay niya ang isang
panulat at ang orihinal na manuskrito ng El Fili kasama ang
isang nilimbag at nilagdaang sipi bilang pasasalamat sa
pagtanaw ng malaking utang na loob sa kaibigang si
Valentin Ventura.
6. Ipinadala ni Rizal sa Hongkong ang karamihan ng mga aklat at
ang ibang bahagi ng mga ito ay sa Pilipinas napunta
pagkatapos niyang mabigyan ng kopya ang mga kaibigang
sina Juan Luna, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez Jaena,
at Dr. Ferdinand Blumentritt. Sa kasamaang palad, nasamsam
sa Hongkong ang mga aklat na ipinadala ni Rizal gayundin ang
mga kopyang ipinadala niya sa Pilipinas.
7. Ang El Fili ay inialay ni Rizal bilang pagpupugay sa
tatlong paring martir na binitay sa Bagumbayan noong
Pebrero 1872 na sina Padre Mariano Gomez, Padre
Burgos, at Padre Jacinto Zamora dahil lamang sa maling
hinala ng mga Espanyol. Bilang paggalang at pag-alala sa
kanilang sakit at hinagpis, inihandog niya ang nobela.
8. Inihambing naman ni Ginoong Ambeth Ocampo ang Noli sa El
Fili. Ayon sa kanya, mas maraming hindi isinama si Rizal sa El Fili.
May halos apatnapu’t pitong (47) pahina ang tinanggal, nilagyan
ng ekis, binura, at binago. Samantalang sa Noli Me Tangere ay ang
kabanata lamang tungkol kina Elias at Salome ang hindi niya
naisama sa pag-imprenta subalit buo ito at maaaring isalin at pag-
aralan din. Ayon din sa kanya, noong 1925, binili ng pamahalaan
ang orihinal na kopya ng nobela kay Valentin Ventura.
9. 1.Mahalaga bang pag-aralan ang El Filibusterismo? Bakit?
2.Ano-ano ang mga magagandang naidudulot sa pag-aaral ng
nobelang El Filibusterismo?
3.May mga pagpapahalagang moral bang masasalamin sa pag-
aaral ng akdang pampanitikan gaya ng El Filibusterismo?
Magbigay ng halimbawa at pangatwiranan ito.
4.Bakit tinaguriang isa sa walang kamatayang nobela ang El
Filibusterismo ni Rizal?
Editor's Notes
Mariano Gomez, Jose Burgos at Jacinto Zamora (GOMBURZA)
Malinaw pa sa kanyang alalaa ang matinding takot na hatid ng kahulugan ng salitang Filibusterismo dahil mahigpit na ipinagbabawal sa kanilang tahanan ang pagsambit man lamang sa salitang ito. Labing-isang taong gulang pa lamang si Rizal noon nang marinig niya ang salitang Filibusterismo. Sa murang edad ay naging saksi siya sa mapapait, masasakit, at madidilim na bahagi ng buhay ng ating mga ninuno kaya tumimo sa kanyang puso ang pagnanais na mailantad ang kabuktutan ng mga mananakop. Ginamit niya ang pinakamabisang sandata sa pagkamit ng minimithing pagbabago at kalayaan ng mga Pilipino – ang kanyang panulat.
sa kanilang tahanan ang pagsambit man lamang sa salitang ito. Labing-isang taong gulang pa lamang si Rizal noon nang marinig niya ang salitang Filibusterismo. Sa murang edad ay naging saksi siya sa mapapait, masasakit, at madidilim na bahagi ng buhay ng ating mga ninuno kaya tumimo sa kanyang puso ang pagnanais na mailantad ang kabuktutan ng mga mananakop. Ginamit niya ang pinakamabisang sandata sa pagkamit ng minimithing pagbabago at kalayaan ng mga Pilipino – ang kanyang panulat.
Gaya ng nabanggit, ang unang obra maestra ni Rizal ay ang Noli Me Tangere na matagumpay na lumabas noong Marso 1887. Maraming makabayan ang nagalak at humanga sa katapangan ni Rizal sa pagsulat sa mga kabuktutan at pagmamalabis ng mga Espanyol subalit tulad ng inaasahan, nagpuyos ang damdamin ng mga makapangyarihang Espanyol matapos mabasa ang nilalaman nito. Bitbit ang kaba sa puso ay nagpasiya siyang bumalik sa Pilipinas kahit batid niyang ito ay mapanganib. Noong Agosto 1887, muli niyang nasilayan ang kanyang pamilya. Isinagawa niya ang mga layunin sa kanyang pagbabalik. Ginamot niya ang mata ng kanyang ina; nakipag-usap kay Leonor Rivera, at inalam ang pagtanggap ng mga Pilipino sa kanyang isinulat na nobela.
Nang ipagbawal ang pamahalaang Espanyol sa Pilipinas ang pag-aangkat, pagpapalimbag, at pagpapakalat ng nobela ay nakaramdam ng higit na panganib si Rizal. Hinimok si Rizal ni Gobernador-Heneral Emelio Terrerong lisanin ang bansa upang maiiwas siya at ang kanyang pamilya sa lalo pang kapahamakan at sa pagmamalupit ng mga makapangyarihang prayle sa kanyang pamilya. Nagpahinuhod siya sa payo ng gobernadora-heneral at palihim na tumalilis ng Pilipinas noong Pebrero 1888. Nagtungo siya sa iba’t ibang bansa sa Asya, sa Amerika, at sa Europa. Napakarami niyang natutuhan sa mga paglalakbay na iyon.
. Habang isinusulat ni Rizal ang El Fili, naisasabay rin niya ang pagbisita sa mga kaibigan at pamamasyal sa magagandang lugar sa Europa. Lubhang nasiyahan at naaliw si Rizal sa ganda ng Paris kaya’t napag-isipan niyang lumipat muna sa Brussels, Belgium upang matutukang mabuti at mapag-isipan nang lubusan ang pagsulat ng nobela. Kasama ang kaibigang si Jose Alejandrino ay nanirahan sila roon. Nanggamot din siya upang matugunan ang mga pangangailangan niya roon. Patong-patong na suliranin ang kanyang naranasan habang isinisulat niya ang El Fili. Kung kinulang siya sa pananalapi nang isinusulat niya ang Noli ay higit siyang kinapos nang isinusulat na niya ang El Fili kaya sadya siyang naghigpit ng sinturon. Halos lumiban siya sa pagkain makatipid lamang. Nakapagsanla rin siya ng kanyang mga alahas upang matustusan ang pagsusulat. Matindi ang pagnanais niyang tapusin na agad ang nobela dahil maging sa kanyang pagtulog ay napapanaginipan niyang may namamatay sa kanyang mga mahal sa buhay. Iniwasan niyang kapusin ng panahon sa pagsulsulat. Batid niyang walang ibang makatatapos ng kanyang obra kung hindi siya lamang.
Hindi lamang kawalan ng pondo ang kanyang naging suliranin upang matapos ang El Fili. Naging balakid din ang suliranin niya sa puso, sa pamilya, at sa mga kaibigan. Nakarating sa kanyang kaalaman na ang kanyang pinakaiibig na si Leonor Rivera ay ipinakasal ng magulang nito sa ibang lalaki. Ipinagpapalagay na mababakas ang pighati niya sa pangyayaring ito sa nobela sa bahaging nagtalusira si Paulita sa katipang si Isagani at nagpakasal kay Juanito. Nabatid din niyang ang kanyang magulang at mga kapatid ay pinasasakitan at pinag-uusig ng pamahalaang Espanyol dahil sa usapin sa lupa at sa maling paratang. Labis siyang nag-alala sa mga mahal niya sa buhay sa Calamba, Laguna. Maiuugnay ito sa kuwento ni Kabesang Tales na may ipinaglalabang usapin hinggil sa pangangamkam ng lupa ng mga prayle kahit wala silang katibayan ng pag-aari at nakuha pang maningil ng buwis sa nasabing kabesa na siyang may-ari ng lupa. Sa pagpapatuloy ng pagsusulat ni Rizal ng nobela ay nagkaroon siya ng iba’t ibang pangitain. Ganito rin ang pangyayari sa buhay ni Simoun nang nag urong-sulong siyang isagawa ang katuparan ng kanyang plano. Nakita niya ang nagdusang ama at si Elias sa kanyang pangitain. Lumayo rin kay Rizal ang mga kasama niya sa La Solidaridad. Ikinalungkot din niya ang nakitang kawalan ng pagkakaisa ng mga Pilipinong Ilustrado sa Espanya na sila sanang pag-asa ng nakalugmok na mamamayan sa Pilipinas. Dahil sa samot- saring suliraning naranasan, naisip ni Rizal na sunugin na lamang ang kanyang mga isinulat. Sinasabing may bahagi sa nobela ang hindi niya napigilang ihagis sa apoy sa bigat at tindi ng kanyang mga alalahanin.
Dahil sa adhikain ni Rizal na imuat ang kaisipan at gisingin ang damdamin ng mga Pilipino laban sa pang-aapi at pang-aabuso ng pamahalaang Espanyol ay pinagtibay niya ang kanyang kalooban upang ipagpatuloy at tapusin ang nobela kahit kulang sa panustos mula sa pamilya.
. Ipinasira ng pamahalaang Espanyol ang mga sipi ng nobela subalit may ilang nakalusot at nagbigay ng malaking inspirasyon sa mga naghihimagsik. Patuloy nitong naantig at nagising ang damdamin ng mga Pilipino. Kung ang Noli ang gumising at nagpaalab sa diwa’t damdamin ng mga Pilipino ukol sa mga karapatan, nakatulong naman ng malaki ang El Fili kay Andres Bonifacio at sa Katipunan upang maiwaksi ang mga balakid na nakasasagabal sa paghimagsik noong 1896.
Ayon sa pag-aaral, hindi napatunayan ang pagkakasangkot ng tatlong paring martir sa pag-aalsa sa Cavite. Hindi rin pinayagan muli ng mga Espanyol na mabuksan ang kanilang kaso upang hindi na lumabas pa ang katotohanan.