1. Inhoud
Integraal werken aan een gezonde wijk 1. Overgewicht en de rol van de omgeving
de JOGG methode 2. EPODE en JOGG
3. Voorbeeld: ‘De Gezonde Stad Zwolle’
4. Tips en mogelijkheden voor Noord Holland
Dr. Ir. Ingrid Bakker
Associate Lector De Gezonde Stad, Hogeschool Windesheim
Senior wetenschappelijk onderzoeker, TNO
Overgewicht en rol omgeving
Beweeg(on)vriendelijke
stadswijken
Tinus Jongert TNO, 2006
EPODE in Frankrijk EPODE in Europa
• Frankrijk 167 steden
Childhood obesity
Epode in Europa (waaronder Parijs)
20
rate (%) • Spanje 5 steden
17.8
• België 2 steden
%
15 P<0.0001 / FLVS 2004
14.3 • Nu ook start in
12.6 Griekenland, Canada
en Australië
NS
10 11.4 8.8%
NS; p= 0.7 • .. en in Nederland:
CT
P<0.012 / FLVS 2000 JOGG (Jongeren op
FLVS Gezond Gewicht)!
5
From education to education + city involvement
Years
1992 2000 2004
6
17
1

2. Kenmerken EPODE/ JOGG
1. Politiek draagvlak; een langjarige integrale aanpak waarbij er
sprake is van een gemeentelijk programmamanager die
verantwoordelijk is voor de aansturing en uitvoering (lokale
regie)
2. Publiek-private samenwerking; samenwerking tussen lokale
én landelijke partners (incl. financiering). Bijv. MKB, lokale
supermarkt, zorgverzekeraar, …
3. Sociale marketing
4. Wetenschappelijk onderzoek; monitoring
en evaluatie en daarop bijstellen van
(evidence-/practise-based) interventies
5. Ketenaanpak; Integratie preventie en zorg
Wat is er integraal aan de integrale Voorbeeld ‘De Gezonde Stad Zwolle’
aanpak zoals EPODE?
- Visie 2005: Gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid van
- Ingrijpen op zowel het individuele gedrag als de (sociale en alle portefeuillehouders; ingebed in beleid en uitgewerkt naar de
fysieke) omgeving en de interactie daartussen professionele praktijk en het onderzoek.
- Aandacht vanuit diverse beleidsterreinen structureel en
duurzaam laten samenvallen - t/m 2009: Actieprogramma ‘Samen Gezond!’ o.l.v. GGD
- Afstemming en samenwerking tussen diverse stakeholders IJsselland i.s.m. lokale zorginstellingen, SportService en OPOZ
o.g.v. beleid, praktijk en onderzoek is essentieel - v.a. 2010: Actieprogramma ‘De Gezonde Stad Zwolle’ (1e JOGG
- EPODE methode -> vertaalslag maken naar NL situatie, stad van NL)
ondersteund door nationaal en lokaal beleid
- De integrale aanpak van overgewicht bij basisscholieren in Zwolle
zal als voorbeeld dienen voor andere doelgroepen, voor andere
gezondheidsproblemen en voor andere steden.
Samenwerking en draagvlak in Zwolle
Zwolle als EPODE voorbeeldstad Integrale aanpak o.l.v. kwartiermaker/ projectmanager
Sterke sociale infrastructuur in Zwolse aanpakwijk
Brede stedelijke samenwerking: Gemeente, GGD, Icare (zorginstelling incl.
jeugdgezondheidszorg), Isala (vereniging van Zwolse ziekenhuizen), Travers
(stichting voor welzijnswerk, BSO, KO/ PSZ), Sportservice (uitvoeringsorgaan
gemeentelijk sportbeleid).
Stedelijke en landelijke kennisinfrastructuur: o.a. lectoraat De Gezonde
Stad Windesheim, OPOZ, TNO, NIGZ, VU, UvA
Onderlinge versterking bestuur/beleid, uitvoeringspraktijk en
wetenschap
Zwolle gezien als voorbeeldstad voor Nederland
2

3. Rol van onderzoek (OPOZ)
Tips en mogelijkheden voor NH
TIP 1: Projectleider aanstellen
TIP 2: Vraaggestuurd werken
Voor:
- netwerkvorming Sluit aan bij de wensen en behoeften van de doelgroep.
- draagvlak creëren
- opstellen gezamenlijk gedragen programma en doelen Sluit aan bij wensen en behoeften vanuit de huidige en de
toekomstige professionals.
- afstemming en uitvoering van activiteiten
Huidige professionals Vraag Huidige professionals Vraag
Stadsbestuurders •Hoe bereiken we een gezonde stad die economisch aantrekkelijk is en een hoge kwaliteit van leven biedt aan Ambtenaren Ruimtelijke Ordening •Zien overgewicht niet in relatie met het eigen werkterrein en denken niet in termen van wat ruimtelijke
alle inwoners? Hoe laten we de verschillende professionals hier integraal aan samenwerken? Wat kunnen ze en Verkeerskunde ordening bijdraagt aan het probleem van overgewicht en zou kunnen bijdragen aan de vermindering ervan.
bijdragen vanuit de eigen discipline? •Hoe veilige en toegankelijke fiets-, wandel en speelmogelijkheden te ontwikkelen?
•Hoe kunnen we van uit de ruimtelijke ontwikkeling bijdragen aan een gezonde stad. Hoe kan het
GGD •Beperken zich vaak tot voorlichting. Beseffen dat samenwerking met andere disciplines noodzakelijk is, maar verkeersbeleid van een stad integraal aandacht geven aan fietsers en voetgangers om actieve mobiliteit weer
weten niet hoe dit tot stand is te brengen. de prioriteit te geven boven de huidige dominantie van de auto?
•Hoe kunnen we bereiken dat kinderen naast 2 uur intensief bewegen per week iedere dag 1 uur matig
intensief bewegen? Hoe kunnen we de eerstelijns gezondheidszorg hierbij inschakelen? Fietsen op recept van Bouwkunde •Zien overgewicht niet in relatie met het eigen werkterrein en denken niet in termen van wat bouwkunde
de huisarts? bijdraagt aan het probleem van overgewicht en zou kunnen bijdragen aan de vermindering ervan.
•Hoe kunnen we door de inrichting van gebouwen bijdragen aan de gezondheid van mensen en kinderen met
Kinderopvang, welzijnswerk •Hoe kunnen we binnen onze programma’s stimuleren dat kinderen sporten (2 u per week) en bewegen (1 u accent op de uitnodiging om te gaan bewegen?
per dag) en dat dit onderdeel wordt van hun leefwijze?
•Hoe kunnen we opvoedingsondersteuning bij een gezonde leefstijl bieden? Ambtenaren Volksgezondheid •Volksgezondheid beperkt zich vaak tot het eigen domein en koopt gezondheidsbevorderende programma’s
(voorlichting, wijkaanpak, gezonde school) in bij de GGD. De behoefte is meer te werken vanuit een
Leerkrachten basisonderwijs •Leerkrachten zien overgewicht bij kinderen, maar voelen zich niet competent om het probleem bespreekbaar regisserende rol en samen met de GGD als partner
te maken zonder te stigmatiseren. Ze weten vervolgens niet hoe zij een bijdrage kunnen leveren om het •Hoe samenwerking met andere sectoren vorm te geven?
probleem aan te pakken of hoe en wanneer ze moeten verwijzen naar bijvoorbeeld de Jeugdgezondheidszorg. •Hoe kunnen we bereiken dat kinderen naast 2 uur intensief bewegen per week iedere dag 1 uur matig
•Hoe kunnen we bijdragen aan de verkeerskennis en vaardigheid van kinderen zodat ze veilig kunnen
intensief bewegen? Hoe kunnen we de eerstelijns gezondheidszorg hierbij inschakelen? Fietsen op recept van
bewegen (fietsen) en deelnemen aan het verkeer? Hoe kan deze levenservaring worden ingezet om hun de huisarts?
cognitieve vaardigheden te verbeteren en zich fysiek goed te ontwikkelen.
•Is een “gezonde school beleid” nuttig en mogelijk? Ambtenaren Sport •Hoe kunnen we zorgen dat kinderen veilig matig intensief kunnen bewegen (fietsen) en kunnen deelnemen
aan het verkeer om op sportlocaties te komen? Hoe kan deze levenservaring worden ingezet om hun
Sportleraren, SSZ •Hoe beweeg- en sportgedrag te stimuleren? cognitieve vaardigheden te verbeteren en zich fysiek goed te ontwikkelen?
•Hoe om te gaan met dikke kinderen die niet goed kunnen sporten? Hoe kinderen met overgewicht te
motiveren deel te nemen en hoe ze activiteiten op maat aan te bieden? Ambtenaren Onderwijs •Hoe kunnen we bijdragen aan de verkeerskennis en vaardigheid van kinderen zodat ze veilig kunnen
•Hoe kan bewegen in het verkeer bijdragen aan de fysieke ontwikkeling van kinderen, aan hun sportieve bewegen (fietsen) en deelnemen aan het verkeer? Hoe kan deze levenservaring worden ingezet om hun
prestaties en gezondheid? cognitieve vaardigheden te verbeteren en zich fysiek goed te ontwikkelen? Hoe kunnen we andere sectoren
betrekken zodat niet weer alles door het onderwijs moet worden opgepakt?
Verpleegkundigen •Herkennen het probleem, maar weten niet hoe het bespreekbaar te maken en ouders te motiveren en te
ondersteunen om het aan te pakken. Contactambtenaren Sociale Dienst •Hebben vaak geen zicht op de relatie tussen overgewicht, depressie, mobiliteits-problemen en uitval uit het
arbeidsproces en weten niet hoe zij vanuit hun vakgebied kunnen bijdragen om deze relatie te doorbreken.
3

4. TIP 4: Breed politiek commitment
TIP 3: Geen nieuwe interventies
ontwikkelen Maak duidelijk wat er voor de diverse stakeholders is te winnen
• Onderwijs: gezonde leerlingen -> minder schooluitval, meer diploma’s,
• Ga uit van lokaal lopende geschikte effectieve beter functionerende professionals
interventie(programma’s) • Verkeer/veiligheid: betere inrichting infrastructuur -> meer fietsen en
wandelen, minder ongelukken
• Arbeid: gezondere burgers -> minder arbeidsverzuim en uitkeringen
• Gebruik de I-database van Loket Gezond Leven (CGL - RIVM)
• Ruimtelijke Ordening: gezonde leefomgeving -> waardestijging
voor nieuwe/ extra interventies en pas deze waar nodig aan vastgoed en verbetering leefbaarheid
aan de lokale situatie • Milieu: meer lopen en fietsen -> minder vervuiling, minder lawaai
• Economie: gezonde, leefbare leefomgeving -> wegnemen imago als
‘achterstandsgebied’, aantrekkelijker als vestigingsgebied (werk, privé)
• Bestuurlijk: meer waardering voor het gemeentebestuur (betere
resultaten voor verkiezingen)
TIP 5: Sociale marketing en
TIP 6: Duurzame doorwerking
communicatie
Zorg dat je de doelgroep weet te bereiken. • naar huidige professionals + toekomstige professionals
• binnen huidige doelgroep + naar andere doelgroep(en)
Het slagen van een interventie staat of valt met het interesseren • binnen huidige aanpakgebied + naar andere wijken, steden en/of
en motiveren van de doelgroep! regio’s
• binnen overgewichtproblematiek + naar andere
Expertise niet in het netwerk aanwezig? Schakel externe partij in! gezondheidsproblemen
TIP 7: begin bij lage SES (wijken) TIP 8: sluit aan bij landelijke
ontwikkelingen
• ZonMw programma ‘Gezonde Slagkracht’ (2009: overgewicht)
• CIAO: Consortium Integrale Actie tegen Overgewicht
(5 ATW: Zwolle/Amsterdam, Rotterdam Rijnmond, Noordelijk Zuid Holland,
Nijmegen, Maastricht: inventarisatie/ prioritering en blauwdruk voor implementatie
integrale lokale aanpak)
• GO4Kids (onafh. Stichting; private tak in PPS; stimuleren lokale integrale
aanpak overgewicht bij jeugd i.s.m. ZonMw en NWO-MW; medefinanciering van
projecten)
• Convenant Overgewicht (v.a. 2005; Min VWS + 10->20 partners: De
gezonde keuze gemakkelijk, aantrekkelijk en vanzelfsprekend maken om
stijgende trend van overgewicht in Nederland een halt toe te roepen)
• JOGG-NL
4

5. TIP 9: Actieondersteunend
onderzoek
• Foto van de huidige situatie: lopende activiteiten, netwerken,
beschikbare en gebruikte voorzieningen.
• Gewenste situatie: wensen- en behoeftepeiling bij kinderen,
ouders en professionals. Bedankt voor uw aandacht!
• Gezamenlijk kiezen van geschikte (best practises) activiteiten
(zonder overlap en grote gaten), netwerken en voorzieningen.
• Monitoren van de gekozen aanpak. i.bakker@windesheim.nl
• Bijsturing van de aanpak o.b.v. uitkomsten monitor.
• Successen borgen en uitrollen (ook naar andere wijken,
steden e/o regio’s).
• Monitoren
5