Вернадский түсініктемесі бойынша тіршіліктің функциялары Тірі заттың геохимиялық функциялары Табиғаттағы зат және энергия айналымы Тірі организмді сақтау бойынша ұсыныстар

1. АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖƏНЕ ГЕОГРАФИЯ ИНСТИТУТЫ
Семинар №3: Теориялық биология
ОРЫНДАҒАН: 7M01513-Биология 1/1
Ақтаева Аяулым

2. 01
02
03
04
Жоспар
Вернадский түсініктемесі бойынша
тіршіліктің функциялары
Тірі заттың геохимиялық
функциялары
Табиғаттағы зат және энергия
айналымы
Тірі организмді сақтау бойынша
ұсыныстар

3. Владимир Вернадский (1863-1945) — көрнекті орыс
және кеңес ғалымы, Биоcфера теориясының негізін
қалаушы. Ол биосфераны барлық тірі организмдер
қоршаған ортамен әрекеттесетін жер қабығы ретінде
ұсынды. "Биоcфера" ұғымын енгізіп, тірі материя
планетадағы химиялық және физикалық процестерге
жаһандық әсер етеді деп тұжырымдады. Оның
зерттеулері биогеохимияға, экологияға, минералогияға
және геологияға әсер етіп, жер қыртысындағы,
атмосферадағы және мұхиттардағы элементтер
химиясын және табиғаттағы элементтердің айналымын
қамтыды.

4. Табиғаттағы зат және энергия айналымы
Зат айналымы атмосферадағы,
литосферадағы, сонымен қатар,
биосфера құрамына кіретін
қабаттардағы жүретін процестерге
заттардың бірнеше рет қатысуымен
көрінеді. Заттардың бүкіл
ғаламшарды қамтитын айналымын
негізінен екіге бөліп қарастырады:
үлкен (геологиялық) және кіші
(биологиялық немесе биотикалық).

5. Тірі заттардың негізгі геохимиялық
функциялары
Функция Сипаттамасы
Энергетикалық
функция
Негізгі Күн радиациясымен қатар, биосфера планетарлық
құбылыстардың жүзеге асуының космостық сәулелермен
байланыстылығы. Күн энергиясы жинақталатын жасыл өсімдіктердің
фотосинтездік іс әрекеті бұл функцияның негізін құрайды.
Газдық функция
Қоршаған ортаның және жалпы атмосфераның белгілі бір газдық
құрамын өзгерту және сақтау қабілеті. Мысалы, атмосфералық оттегі
фотосинтез арқылы жинақталады.
Концентрация
функциясы
Қоршаған ортаның биогенді элементтерін тірі ағзалардың жинауынан
көрінеді. Тірі заттың құрамында макроэлементтер (азот, фосфор,
калий) және микроэлементтер (темір, мыс, мырыш) жинақталады.

6. Функция Сипаттамасы
Тотығу-
тотықсыздану
функциясы
Қоршаған ортаны оттегімен байытуға байланысты тотығу процестерінің
тірі заттың әсерінен күшеюімен де, ең алдымен оттегі тапшылығы
кезінде органикалық заттар ыдырайтын жағдайларда тотықсыздануымен
байланысты.
Деструктивті
функция
Бұл функция ыдыраудан, өлі органикалық заттардың минералдануынан,
тау жыныстарының химиялық ыдырауынан, түзілген минералдардың
биотикалық айналымға қатысуынан, т.б. тірі материяның инертті күйге
айналуын тудырады.
Қалыптастырушы
функция
Тіршілік процестерінің нәтижесінде ортаның физико-химиялық
өлшемдер де өзгереді. Тірі организмдер топырақ, атмосфера, гидросфера
жасайды.
Тасымалдау
функциясы
Заттың ауырлық күшіне қарсы және көлденең бағытта тасымалдануы.
Біздің планетамыздағы заттардың қозғалысы ауырлық күшімен
анықталатыны Ньютон заманынан белгілі. Жансыз материяның өзі тек
жоғарыдан төменге қарай көлбеу жазықтықта қозғалады. Өзендер,
мұздықтар, көшкіндер, сілемдер тек осы бағытта қозғалады.

7. Судың биосферадағы
айналымы
Өсімдік судағы сутекті фотосинтез процесі
кезінде органикалық заттарды түзуге
пайдаланып, молекулалық оттекті бөліп
шығарады. Тірі организмдередің тыныс алу мен
органикалық заттардың тотығу процестерінің
нәтижесінде су қайтадан түзіледі.
Гидросферадағы барлық бос су өзінің тіршілік
ету тарихында айырылу мен ғаламшардағы тірі
затта жаңадан қайта түзілу циклінен бірнеше рет
өткен. Жердегі жыл сайынғы су айналымында
шамамен 500 000 〖км〗^3 су қатысады. Судың
айналымы мен оның қоры (салыстырмалы
мөлшерде).

8. Оттектің биосферадағы
айналымы
Жерде бос оттектің өте жоғары мөлшері бар
ерекше атмосфераның болуы фотосинтез
процесіне байланысты. Атмосфераның жоғарғы
қабатында озонның түзілуі, оттек айналымымен
тығыз байланысты. Өсімдіктердің фотосинтездік
белсенділігінің қосымша өнімі болып табылатын
оттек су молекулысынан босап шығады..
Атмосфера мен гидросферадағы оттек
құрамының арасында жылжымалы тепе-теңдік
болады. Суда оның мөлшері шамамен 21 есе аз.
Оттек айналымы көміртек циклімен тығыз
байланысты.

9. Биосферадағы көміртек
айналымы
Көміртек – тіршіліктің негізі болып
саналатын химиялық элемент. Ол әртүрлі
тәсілдермен көптеген элементтермен
байланысып, тірі жасушалар құрамына
кіретін жай және күрделі органикалық
молекулалар түзеді. Ғаламшарда көміртек
таралуы бойынша он бірінші орында
(бүкіл қабаты салмағының 0,35%), ал тірі
затта ол шамамен 18 немесе құрғақ
биомассаның 45%-ын құрайды.

10. Биосферадағы азот
айналымы
Жердегі азоттың 2%-нан аз мөлшері
атмосфера мен тірі заттың құрамында
болады, міне осы ғаламшардағы тіршілікті
ұстап тұрады. Азот ең маңызды органикалық
молекулалар – ДНҚ, белок, липопротеидтер,
АТФ, хлорофил, т.б. құрамына кіреді. Азоттың
бір бөлігі атмосферадағы электр зарядтары
кезінде оксидтердің түзілуі нәтижесінде
фиксацияланады. Қазіргі заманауи өнеркәсіп
атмосферадағы табиғи азот фиксациясынан
жоғары мөлшерде азотты фиксациялап, оны
ауылшаруашылық өсімдіктерінің өнімін
жоғарылату үшін пайдалынады.

11. Тірі ағзаларды сақтау бойынша ұсыныстар
1. Мейрамхана мен
кафеде қалдықтарды
азайту үшін, тұтынуға
келетін тағамдарды
тастаудың орнына
арзан сату немесе
жағдайы төмен
адамдарға беру
2. Қоқысты қоқыс
жәшігіне тастау,
жануралардың мекен ету
орталарында қоқыс
қалдырмау.
Қаланы қоқыстан
тазалау
программаларына
қатысу.

12. 3. Көгалдандыру
программаларына
қатысу
4. Пластик қолданысын
азайтыңыз.
Мысалы, пакеттің
орнына шоппер қолдану
Тірі ағзаларды сақтау бойынша ұсыныстар

13. 3. Көгалдандыру
программаларына
қатысу
4. Пластик қолданысын
азайтыңыз.
Мысалы, пакеттің
орнына шоппер қолдану
Тірі ағзаларды сақтау бойынша ұсыныстар

14. 5. Жануарлар мен
өсімдіктерді
қорғаумен
айналысатын
ұйымдар мен
программаларды
қаржылай қолдаңыз
6. Табиғат туралы білім
беру бағдарламаларына
қатысыңыз және
қолдаңыз
Тірі ағзаларды сақтау бойынша ұсыныстар

15. Пайдаланылған әдебиеттер
○ Тірі материя деп нені атайды. Тірі зат (kerchtt.ru)
○ baitasheva.korshagan-orta-tural.pdf (rmebrk.kz)
○ Ә. Бейсенова, Ж. Шілдебаев “Экология және табиғатты тиімді пайдалану”
○ Биосферадағы зат айналымы және энергияның өзгеруі | Скачать Материал (stud.kz)