μελετη ιστορικής πηγης

1. ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΠΗΓΗΣ

2. Λαµβάνοντας υπόψη το περιεχόµενο της πηγής και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας
να παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά των µετακινήσεων των αγροτικών πληθυσµών εντός των
ορίων της χώρας και προς το εξωτερικό στην Ελλάδα μετά την επανάσταση.
Σελ.14 του βιβλίου

3. ∆ιαδικασία Αστικής Συγκέντρωσης. Μετανάστευση
Τσουκαλά, Εξάρτηση και Αναπαραγωγή
Εσωτερική μετανάστευση
Είναι αλήθεια πως ο σχηµατισµός των ελληνικών πόλεων (που στην ουσία ήταν ανύπαρκτες την
εποχή που δηµιουργήθηκε το ελεύθερο βασίλειο), προκύπτει βασικά από τη συρροή των
αγροτών στα αστικά κέντρα.
Οι πόλεις στο νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο δημιουργούνται από εσωτερική μετανάστευση
Ο Τσουκαλάς επαληθεύει την ιστορική αφήγηση ή
βιβλίο και πηγή συμφωνούν ως προς τον τρόπο δημιουργίας πόλεων στο νεοσύστατο
ελληνικό κράτος, με ροή πληθυσμών από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα

4. Όμως σ’ ολόκληρο το 19ο αιώνα είναι εντελώς αδύνατο να
δώσουμε ακριβείς αριθμούς.
Απουσία εξακριβωμένων αριθμητικών δεδομένων
Νέο στοιχείο

5. Αποκαλυπτικό όµως είναι το γεγονός, ότι το 1890 ενώ το σύνολο του αυστηρά
αστικού πληθυσµού της χώρας, που περιλαµβάνει τα είκοσι τρία
σηµαντικότερα αστικά κέντρα, φτάνει τις 404.000 (από τις οποίες οι 190.000
αντιπροσωπεύουν το συνολικό ποσό αύξησης των κατοίκων των πόλεων από το
1853)
Στους 404.000 κατοίκους των 23 αστικών κέντρων οι 190.000 είναι η
επιπλέον αύξηση,οι πρόσθετοι
Ο Τσουκαλάς διερευνά με αριθμητικά δεδομένα το φαινόμενο της
εσωτερικής μετανάστευσης. Συγκεκριμένα σημειώνει το 1890 ο αστικός
πληθυσμός φτάνει τις 404.000. Σε αυτόν η αύξηση είναι 190.000
συμπεριλαμβανομένης και της φυσικής αύξησης που πρέπει να είναι της
τάξης του 50%.Δηλαδή ‘’το τμήμα που αυξήθηκε λόγω της εσωτερικής
μετανάστευσης δεν ξεπερνά τις 100.000’’.

6. Εξωτερική μετανάστευση
Ο αριθµός των ανθρώπων που είχαν γεννηθεί στην Ελλάδα και
κατοικούσαν στο εξωτερικό έφτασε σε 180.000.
Ως προς την εξωτερική μετανάστευση ο Τσουκαλάς προσθέτει
επιπλέον αριθμητικά δεδομένασημειώνει ότι αριθμός των
μεταναστών στο εξωτερικό έφτασε σε 180.000

7. Ο αριθµός, λοιπόν, των µεταναστών το 1890 είναι της ίδιας τάξεως
µε το σύνολο της αύξησης του αστικού πληθυσµού σε απόλυτους
όρους
Οι μετανάστες του εξωτερικού και του εσωτερικού είναι περίπου
ισόποσοι
Η πηγή επιβεβαιώνει την εξωτερική μετανάστευση σημειώνοντας
μάλιστα και ένα καινούριο στοιχείο, ότι είχε τα ίδια ποσοστά με
την εσωτερική

8. Η αύξηση όµως αυτή, περιλαµβάνει και τη φυσική αύξηση του αστικού πληθυσµού: την
περίοδο αυτή πρέπει να είναι της τάξεως των 50%.
Το τµήµα εκείνο του αστικού πληθυσµού που αυξήθηκε λόγω της εσωτερικής µετανάστευσης
δε θα πρέπει συνεπώς να ξεπερνάει πολύ τις 100.000 κατοίκους.
Η αύξηση των εσωτερικών μεταναστών είναι στο 50% καθώς το αρχικό νούμερο περιλαμβάνει
και τη φυσική αύξηση του αστικού πληθυσμού

9. Συµπεραίνουµε λοιπόν ό,τι:
Το µεταναστευτικό ρεύµα προς το εξωτερικό, ήταν αριθµητικά ισχυρότερο από
το ρεύµα αστικοποίησης· µ’ άλλα λόγια: περισσότεροι κάτοικοι της ελληνικής
επαρχίας οδηγούνται προς το εξωτερικό, παρά προς τις πόλεις.
Η πηγή διερευνά περαιτέρω τα ποσοστά των δύο τύπων μετανάστευσης
και καταλήγει σε πρόσθετα συμπεράσματα πως το μεταναστευτικό ρεύμα
προς το εξωτερικό ήταν ισχυρότερο από το αντίστοιχο του εσωτερικού

10. Μετανάστευση στο εξωτερικό
Το αποδηµητικό ρεύµα κατευθύνεται αρχικά προς την
Κωνσταντινούπολη και τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. Όµως
οι πληθυσµιακές µετακινήσεις δεν κατευθύνονται µόνο προς την
Τουρκία αλλά και προς τη µεσηµβρινή Ρωσία, όπου υπήρχαν
600.000 Έλληνες το 1920, και τη Ρουµανία. Για τις Η.Π.Α.
µεταναστεύουν 376.000 κάτοικοι
Ο Τσουκαλάς επιβεβαιώνει την πορεία των μεταναστών του
εξωτερικού

11. ενώ 390.000 προστίθενται στον πληθυσµό των αστικών κέντρων στο διάστηµα 1889-1920 (εδώ
συµπεριλαµβάνεται και η φυσική αύξηση του αστικού πληθυσµού).
Η πηγή κάνει λόγω και για το διάστημα 1889-1920 κατά το οποίο ο αστικός πληθυσμός
αυξήθηκε κατά 390.000 συμπεριλαμβανομένης και της φυσικής αύξησης του πληθυσμού

12. Επίλογος
Με τη δημιουργία ελληνικού κράτους δημιουργήθηκαν ρεύματα
πληθυσμιακών μετακινήσεων εντός και εκτός των ορίων της χώρας,
από την ύπαιθρο προς τα νεοσυσταθέντα αστικά κέντρα και προς τις
πόλεις του εξωτερικού και μάλιστα σε ίδιο περίπου μέγεθος.

13. Σύμφωνα με την ιστορική αφήγηση στην Ελλάδα μετά την επανάσταση οι πόλεις
μεγάλωναν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είχαν κάποια ομοιότητα, στο διάστημα που μας
απασχολεί, με τα βιομηχανικά, εμπορικά, χρηματιστικά, αστικά κέντρα της Δύσης. Για τα
ευρωπαϊκά μέτρα οι πόλεις της μικρής Ελλάδας έμοιαζαν περισσότερο με μεγάλα χωριά. Η
μετακίνηση ανθρώπων από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα δεν στόχευε αποκλειστικά σε
εγκατάσταση στον αστικό χώρο, όπου η αργή ανάπτυξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων δεν
έδινε στους νεοφερμένους πολλές ευκαιρίες. Ο Τσουκαλάς επαληθεύει την ιστορική αφήγηση
ή
βιβλίο και πηγή συμφωνούν ως προς τον τρόπο δημιουργίας πόλεων στο νεοσύστατο
ελληνικό κράτος, με ροή πληθυσμών από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα

14. Ο Τσουκαλάς διερευνά με αριθμητικά δεδομένα το φαινόμενο της εσωτερικής
μετανάστευσης. Συγκεκριμένα σημειώνει το 1890 ο αστικός πληθυσμός φτάνει τις 404.000. Σε
αυτόν η αύξηση είναι 190.000 συμπεριλαμβανομένης και της φυσικής αύξησης που πρέπει
να είναι της τάξης του 50%.Δηλαδή ‘’το τμήμα που αυξήθηκε λόγω της εσωτερικής
μετανάστευσης δεν ξεπερνά τις 100.000’’.

15. Ως προς την μετανάστευση στο εξωτερικό σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο οι μεταναστεύσεις
του αγροτικού πληθυσμού προς τα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης
Θάλασσας, προς το Δούναβη, τη Νότια Ρωσία, τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο ήταν συχνό
φαινόμενο. Προς το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, άνοιξαν οι δρόμοι προς την
Αμερική. Η σταφιδική κρίση εκείνης της εποχής προκάλεσε μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης πέρα
από τον Ατλαντικό. Ο Τσουκαλάς επιβεβαιώνει τους τόπους μετανάστευσης στο εξωτερικό.
Συγκεκριμένα σημειώνει΄΄Το αποδηµητικό ρεύµα κατευθύνεται αρχικά προς την
Κωνσταντινούπολη και τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. Όµως οι πληθυσµιακές
µετακινήσεις δεν κατευθύνονται µόνο προς την Τουρκία αλλά και προς τη µεσηµβρινή Ρωσία,
όπου υπήρχαν 600.000 Έλληνες το 1920, και τη Ρουµανία.’’ Η πηγή μάλιστα διερευνά
περαιτέρω τα ποσοστά των δύο τύπων μετανάστευσης και καταλήγει σε πρόσθετα
συμπεράσματα πως το μεταναστευτικό ρεύμα προς το εξωτερικό ήταν ισχυρότερο από το
αντίστοιχο του εσωτερικού.

16. Προς το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, άνοιξαν οι δρόμοι προς την Αμερική.
Η σταφιδική κρίση εκείνης της εποχής προκάλεσε μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης πέρα από τον
Ατλαντικό. Η πηγή επαληθεύει :’’Για τις Η.Π.Α. µεταναστεύουν 376.000 κάτοικοι’’
Ο Τσουκαλάς κάνει αναφορά και στο διάστημα 1889-1920νστο οποίο συνεχίζεται η αύξηση του
αστικού πληθυσμου. Χαρακτηριστικά σημειώνει:’’ κατά το οποίο ο αστικός πληθυσμός
αυξήθηκε κατά 390.000 συμπεριλαμβανομένης και της φυσικής αύξησης του πληθυσμού ‘’