SlideShare a Scribd company logo
1 of 23
Download to read offline
Korzenie Ekonomii Społecznej
a perspektywy spółdzielczości
w Polsce

Szymon Surmacz
surmacz@soo.org.pl
Dwa modele „ekonomii społecznej”
(podział aksjologiczny)

●
●

Filantropia i opiekuńczość
Solidarność i samoorganizacja
Stanisław Staszic 1816 r
Hrubieszowskie Rolnicze
Towarzystwo Wspólnego
Ratowania się w Nieszczęściach
Wizjonerzy, ideolodzy, politycy,
nauczyciele, księgowi...
Związek Towarzystw
Samopomocy Społecznej (1905)
Towarzystwo Kooperatystów (1906)
Towarzystwo Kooperatystów
Edward Abramowski
Romuald Mielczarski
Stanisław Wojciechowski
Leon Supiński
Stefan Żeromski
Maria Dąbrowska
Stanisław Thugutt
...
Towarzystwo Kooperatystów
Zadaniem Towarzystwa Kooperatystów jest propaganda
ruchu spółdzielczego w  Polsce, zarówno za  pomocą
upowszechniania idei kooperatyzmu, jak i  organizowania
stowarzyszeń tego typu, mianowicie stowarzyszeń
spożywczych, spółek rolnych włościańskich, kas wzajemnej
pomocy i  ubezpieczenia oraz wszelkich innych zrzeszeń,
gdzie zasada współdziałania i samopomocy znaleźć może
zastosowanie życiowe.
Towarzystwo Kooperatystów
Towarzystwo zapatruje się na  kooperatyzm z  trojakiego
punktu widzenia: 1) jako na  szkołę wychowawczą ludu pod 
względem polityczno-społecznym, w  której wyrobić się
mogą istotne podstawy demokracji: uzdolnienie do 
samorządu i do zbiorowego załatwiania spraw swoich,
uzdolnienie wyzwalające naród spod opieki biurokratycznorządowej; 2) jako na  instytucje społeczne zdolne podnieść
dobrobyt materialny i kulturę umysłową ludu; 3) jako na 
przejście do wyższego ustroju ekonomicznego, opartego na 
zasadach wspólności i sprawiedliwości społecznej.
Towarzystwo dąży:
1. do  organizowania wśród ludności robotniczej
stowarzyszeń spożywczych, które by przeobrażały
dywidendę w fundusz wspólny stowarzyszonych i dzięki
temu mogły prowadzić swoją własną produkcję
(piekarnie, warsztaty obuwia, ubrań itd.) oraz zakładać
swoje własne instytucje kulturalne (szkoły, biblioteki)
i kasy pomocy wzajemnej;
Towarzystwo dąży:
2. do  organizowania wśród ludności włościańskiej spółek
rolnych, dostępnych dla najuboższych nawet warstw
i mających na  celu nie tylko wspólny zakup przedmiotów
gospodarskich, lecz i organizowanie różnych
przedsiębiorstw zrzeszonych rolnych, instytucji
kulturalnych i  pomocy wzajemnej;
Towarzystwo dąży:
3. do organizowania wśród ludności robotniczej, miejskiej
i wiejskiej kas pożyczkowo-oszczędnościowych, które by
miały za  zadanie szeroką pomoc wzajemną w  wypadkach
bezrobocia, strajków, choroby, kalectwa itd., a zarazem
roztoczyły działalność w zakresie zdrowotności ludu,
zakładając szpitale, sanatoria ludowe, łaźnie itd.,
ażeby i ta dziedzina społeczna przeszła z rąk
dobroczynności w ręce kooperatyzmu.
Edward Abramowski
(1868-1918)
Edward Abramowski
(1868-1918)

Zamiast przyjmować gotowe rzeczy i warunki, jakie im stawiają kapitaliści,
filantropi i państwo, uczą się sami być twórcami swego życia, jako ludzie
wolni, których nikt do tego nie przymusza. I w tym to właśnie spoczywa
olbrzymie znaczenie kooperatywy, że ona uczy tej wolności twórczej,
że w niej wytwarza się prawdziwa demokracja. Demokracja zaś i wolność
tworzy się wtedy dopiero, gdy ludzie, zamiast żądać reform od państwa,
przeprowadzają te reformy sami, mocą dobrowolnej solidarności, gdy
zamiast człowieka jako „głosu wyborczego”, zamiast pionka w ręku
biurokracji lub przywódców partyjnych, zamiast takiego, który umie tylko
albo panować, albo słuchać, zjawia się człowiek jako wolny twórca życia,
umiejący bez przymusu działać solidarnie z innymi i życie doskonalić.
(E.Abramowski)
Romuald Mielczarski
(1871-1926)
Romuald Mielczarski
(1871-1926)

Idealista – marzył całe życie o  Polsce i o sprawiedliwości
społecznej, na której winna być oparta, a równocześnie
trzeźwy rachmistrz, który sumiennie obliczał każdy krok
naprzód, zanim go postawił. Trzeźwy idealista. Osobliwy
marzyciel, któremu udało się wszystkie swoje marzenia wcielić
w realne formy życia. (S. Thugutt)
Równość, braterstwo, jakość
i efektywność ;-) …
Kooperacja bowiem nie tylko przebudowuje stosunki społeczne, ale
równocześnie przekształca dusze i wychowuje ludzi,
którzy przebudową pokierować są zdolni. W kooperatywie
niezorganizowany dotychczas tłum, zapoznając się
z koniecznościami gospodarczymi, uczy się praktykować solidarność,
poczyna rozumieć, należycie oceniać, więcej, kochać wspólne dobro.
Kooperatywa jest szkołą, w której kształcą się i dojrzewają talenty
administracyjne, techniczne i organizatorskie (R. Mielczarski)
i statut…
W obrębie samej spółdzielni członek może otrząsać się
z nędzy, osiągnąć pewien skromny dobrobyt, nie może jednak
kosztem innych członków bogacić się do  woli. Ażeby tego
nie czynił, wprowadza się postanowienia o równości głosów,
o niskim oprocentowaniu kapitału, o odmiennym podziale
zysków, które go hamują w sposób całkiem dostateczny
(S. Thugutt)
Rola „liderów”
Kto z inteligencji chce pracować w kooperacji i nie mieć potem
gorzkiego uczucia zawodu, ten musi pozbyć się instynktów
pańskich, jakimi wszyscy dziedzicznie jesteśmy przepojeni,
i wiedzieć, że jedynym zadaniem inteligenta jest być
miłującym swój zawód nauczycielem, szczodrze rozdającym
skarby swojej wiedzy wśród tych, którzy jej łakną
(R. Mielczarski)
Rok 2012
Stowarzyszenia
i spółdzielnie socjalne
pomiędzy pożytkiem publicznym
a działalnością gospodarczą
Stowarzyszenia
i spółdzielnie socjalne
Stowarzyszenie jest to zbiorowa i swobodna praca ludzi dla
osiągnięcia pewnego celu. Sami oni muszą tutaj myśleć nad tym, jak
mają postępować, by cel ten osiągnąć; muszą wkładać własną
energię, pomysłowość, pracę, ażeby stowarzyszenie rozwijało się
pomyślnie i przynosiło korzyści. Do współdziałania tego wszyscy są
powołani jednakowo, z różnymi prawami i obowiązkami; każdy może
być twórcą wspólnego dobra, tak samo, jak może przez nieudolność
i niedbałość zaszkodzić sobie i innym (E. Abramowski)
Podsumowanie
Zamiast człowieka o duszy niewolniczej, który ogląda się
tylko na cudze rozkazy i cudzą pomoc, wytwarza się
w stowarzyszeniach typ człowieka silnego,
o niepodległym umyśle i charakterze, który poznał
i własną wartość jako człowieka, i wartość dobrowolnej
solidarności – jako potęgi ludzkiej
(E. Abramowski)
Więcej:
http://lewicowo.pl/pierwsze-dokumenty-ws-towarzystwa-kooperatystow/
http://lewicowo.pl/category/teksty/spoldzielczosc/
http://nowyobywatel.pl/biblioteka-obywatela/braterstwo-solidarnosc-wspoldzialanie/
http://nowyobywatel.pl/biblioteka-obywatela/razem-czyli-spolem/

More Related Content

Similar to Polskie korzenie ekonomii społecznej

Rewizja dotychczas stosowanych pojec i strategii rozwoju społecznej gospodarki
Rewizja dotychczas stosowanych pojec i strategii rozwoju społecznej gospodarkiRewizja dotychczas stosowanych pojec i strategii rozwoju społecznej gospodarki
Rewizja dotychczas stosowanych pojec i strategii rozwoju społecznej gospodarkiBarka Foundation
 
Ksiazka wtps 2010 pelne opracowanie materialow konferencyjnych
Ksiazka wtps 2010 pelne opracowanie materialow konferencyjnychKsiazka wtps 2010 pelne opracowanie materialow konferencyjnych
Ksiazka wtps 2010 pelne opracowanie materialow konferencyjnychBarka Foundation
 
Kultura solidarności nagroda pro publico bono
Kultura solidarności   nagroda pro publico bonoKultura solidarności   nagroda pro publico bono
Kultura solidarności nagroda pro publico bonoBarka Foundation
 
Ao dni kultury solidarnosci
Ao dni kultury solidarnosciAo dni kultury solidarnosci
Ao dni kultury solidarnosciBarka Foundation
 
Pomoc oparta na solidarnosci
Pomoc oparta na solidarnosciPomoc oparta na solidarnosci
Pomoc oparta na solidarnosciBarka Foundation
 
Profesjonalnie działać, skutecznie zmieniać poradnik dla organziajci pozarz...
Profesjonalnie działać, skutecznie zmieniać   poradnik dla organziajci pozarz...Profesjonalnie działać, skutecznie zmieniać   poradnik dla organziajci pozarz...
Profesjonalnie działać, skutecznie zmieniać poradnik dla organziajci pozarz...Centrum OPUS
 
Otoczenie ekonomii społecznej opracowanie dla ces
Otoczenie ekonomii społecznej   opracowanie dla cesOtoczenie ekonomii społecznej   opracowanie dla ces
Otoczenie ekonomii społecznej opracowanie dla cesBarka Foundation
 
Zarządzanie działaniami fundraisingowymi
Zarządzanie działaniami fundraisingowymiZarządzanie działaniami fundraisingowymi
Zarządzanie działaniami fundraisingowymiMirzam86
 
Nowy pozytywizm. Rural visions
Nowy pozytywizm. Rural visionsNowy pozytywizm. Rural visions
Nowy pozytywizm. Rural visionsSzymon Surmacz
 
Tolerancja a państwo wg Milla, Locka i MacIntyre'a
Tolerancja a państwo wg Milla, Locka i MacIntyre'aTolerancja a państwo wg Milla, Locka i MacIntyre'a
Tolerancja a państwo wg Milla, Locka i MacIntyre'awojciechwierzejski
 
Specyfika dzialalnosci opozycyjnej w malych społecznosciach z perspektywy soc...
Specyfika dzialalnosci opozycyjnej w malych społecznosciach z perspektywy soc...Specyfika dzialalnosci opozycyjnej w malych społecznosciach z perspektywy soc...
Specyfika dzialalnosci opozycyjnej w malych społecznosciach z perspektywy soc...Radek Oryszczyszyn
 
System wsparcia w gminie wiejskiej
System wsparcia w gminie wiejskiejSystem wsparcia w gminie wiejskiej
System wsparcia w gminie wiejskiejBarka Foundation
 
Brakujące Ogniwo poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych
Brakujące Ogniwo poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych Brakujące Ogniwo poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych
Brakujące Ogniwo poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych Pracownia Obywatelska
 
Akademia Przedsiebiorczosci Spolecznej 2023.pdf
Akademia Przedsiebiorczosci Spolecznej 2023.pdfAkademia Przedsiebiorczosci Spolecznej 2023.pdf
Akademia Przedsiebiorczosci Spolecznej 2023.pdfSOC TECH LAB Foundation
 
Zakladanie i prowadzenie przedsiebiorstwa społecznego
Zakladanie i prowadzenie przedsiebiorstwa społecznegoZakladanie i prowadzenie przedsiebiorstwa społecznego
Zakladanie i prowadzenie przedsiebiorstwa społecznegoBarka Foundation
 
Alain touraine
Alain touraineAlain touraine
Alain tourainekiwinska
 
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsceProgram edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsceBarka Foundation
 

Similar to Polskie korzenie ekonomii społecznej (20)

Abc organizacji pozarządowej
Abc organizacji pozarządowejAbc organizacji pozarządowej
Abc organizacji pozarządowej
 
Rewizja dotychczas stosowanych pojec i strategii rozwoju społecznej gospodarki
Rewizja dotychczas stosowanych pojec i strategii rozwoju społecznej gospodarkiRewizja dotychczas stosowanych pojec i strategii rozwoju społecznej gospodarki
Rewizja dotychczas stosowanych pojec i strategii rozwoju społecznej gospodarki
 
Ksiazka wtps 2010 pelne opracowanie materialow konferencyjnych
Ksiazka wtps 2010 pelne opracowanie materialow konferencyjnychKsiazka wtps 2010 pelne opracowanie materialow konferencyjnych
Ksiazka wtps 2010 pelne opracowanie materialow konferencyjnych
 
Kultura solidarności nagroda pro publico bono
Kultura solidarności   nagroda pro publico bonoKultura solidarności   nagroda pro publico bono
Kultura solidarności nagroda pro publico bono
 
Ao dni kultury solidarnosci
Ao dni kultury solidarnosciAo dni kultury solidarnosci
Ao dni kultury solidarnosci
 
Pomoc oparta na solidarnosci
Pomoc oparta na solidarnosciPomoc oparta na solidarnosci
Pomoc oparta na solidarnosci
 
Profesjonalnie działać, skutecznie zmieniać poradnik dla organziajci pozarz...
Profesjonalnie działać, skutecznie zmieniać   poradnik dla organziajci pozarz...Profesjonalnie działać, skutecznie zmieniać   poradnik dla organziajci pozarz...
Profesjonalnie działać, skutecznie zmieniać poradnik dla organziajci pozarz...
 
Otoczenie ekonomii społecznej opracowanie dla ces
Otoczenie ekonomii społecznej   opracowanie dla cesOtoczenie ekonomii społecznej   opracowanie dla ces
Otoczenie ekonomii społecznej opracowanie dla ces
 
Zarządzanie działaniami fundraisingowymi
Zarządzanie działaniami fundraisingowymiZarządzanie działaniami fundraisingowymi
Zarządzanie działaniami fundraisingowymi
 
Nowy pozytywizm. Rural visions
Nowy pozytywizm. Rural visionsNowy pozytywizm. Rural visions
Nowy pozytywizm. Rural visions
 
Tolerancja a państwo wg Milla, Locka i MacIntyre'a
Tolerancja a państwo wg Milla, Locka i MacIntyre'aTolerancja a państwo wg Milla, Locka i MacIntyre'a
Tolerancja a państwo wg Milla, Locka i MacIntyre'a
 
Jak oczarować się nawzajem cz II
Jak oczarować się nawzajem cz IIJak oczarować się nawzajem cz II
Jak oczarować się nawzajem cz II
 
Specyfika dzialalnosci opozycyjnej w malych społecznosciach z perspektywy soc...
Specyfika dzialalnosci opozycyjnej w malych społecznosciach z perspektywy soc...Specyfika dzialalnosci opozycyjnej w malych społecznosciach z perspektywy soc...
Specyfika dzialalnosci opozycyjnej w malych społecznosciach z perspektywy soc...
 
System wsparcia w gminie wiejskiej
System wsparcia w gminie wiejskiejSystem wsparcia w gminie wiejskiej
System wsparcia w gminie wiejskiej
 
Brakujące Ogniwo poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych
Brakujące Ogniwo poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych Brakujące Ogniwo poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych
Brakujące Ogniwo poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych
 
Akademia Przedsiebiorczosci Spolecznej 2023.pdf
Akademia Przedsiebiorczosci Spolecznej 2023.pdfAkademia Przedsiebiorczosci Spolecznej 2023.pdf
Akademia Przedsiebiorczosci Spolecznej 2023.pdf
 
Multimedialny poradnik wolontariusza
Multimedialny poradnik wolontariuszaMultimedialny poradnik wolontariusza
Multimedialny poradnik wolontariusza
 
Zakladanie i prowadzenie przedsiebiorstwa społecznego
Zakladanie i prowadzenie przedsiebiorstwa społecznegoZakladanie i prowadzenie przedsiebiorstwa społecznego
Zakladanie i prowadzenie przedsiebiorstwa społecznego
 
Alain touraine
Alain touraineAlain touraine
Alain touraine
 
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsceProgram edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
 

Polskie korzenie ekonomii społecznej

  • 1. Korzenie Ekonomii Społecznej a perspektywy spółdzielczości w Polsce Szymon Surmacz surmacz@soo.org.pl
  • 2. Dwa modele „ekonomii społecznej” (podział aksjologiczny) ● ● Filantropia i opiekuńczość Solidarność i samoorganizacja
  • 3. Stanisław Staszic 1816 r Hrubieszowskie Rolnicze Towarzystwo Wspólnego Ratowania się w Nieszczęściach
  • 4. Wizjonerzy, ideolodzy, politycy, nauczyciele, księgowi... Związek Towarzystw Samopomocy Społecznej (1905) Towarzystwo Kooperatystów (1906)
  • 5. Towarzystwo Kooperatystów Edward Abramowski Romuald Mielczarski Stanisław Wojciechowski Leon Supiński Stefan Żeromski Maria Dąbrowska Stanisław Thugutt ...
  • 6. Towarzystwo Kooperatystów Zadaniem Towarzystwa Kooperatystów jest propaganda ruchu spółdzielczego w  Polsce, zarówno za  pomocą upowszechniania idei kooperatyzmu, jak i  organizowania stowarzyszeń tego typu, mianowicie stowarzyszeń spożywczych, spółek rolnych włościańskich, kas wzajemnej pomocy i  ubezpieczenia oraz wszelkich innych zrzeszeń, gdzie zasada współdziałania i samopomocy znaleźć może zastosowanie życiowe.
  • 7. Towarzystwo Kooperatystów Towarzystwo zapatruje się na  kooperatyzm z  trojakiego punktu widzenia: 1) jako na  szkołę wychowawczą ludu pod  względem polityczno-społecznym, w  której wyrobić się mogą istotne podstawy demokracji: uzdolnienie do  samorządu i do zbiorowego załatwiania spraw swoich, uzdolnienie wyzwalające naród spod opieki biurokratycznorządowej; 2) jako na  instytucje społeczne zdolne podnieść dobrobyt materialny i kulturę umysłową ludu; 3) jako na  przejście do wyższego ustroju ekonomicznego, opartego na  zasadach wspólności i sprawiedliwości społecznej.
  • 8. Towarzystwo dąży: 1. do  organizowania wśród ludności robotniczej stowarzyszeń spożywczych, które by przeobrażały dywidendę w fundusz wspólny stowarzyszonych i dzięki temu mogły prowadzić swoją własną produkcję (piekarnie, warsztaty obuwia, ubrań itd.) oraz zakładać swoje własne instytucje kulturalne (szkoły, biblioteki) i kasy pomocy wzajemnej;
  • 9. Towarzystwo dąży: 2. do  organizowania wśród ludności włościańskiej spółek rolnych, dostępnych dla najuboższych nawet warstw i mających na  celu nie tylko wspólny zakup przedmiotów gospodarskich, lecz i organizowanie różnych przedsiębiorstw zrzeszonych rolnych, instytucji kulturalnych i  pomocy wzajemnej;
  • 10. Towarzystwo dąży: 3. do organizowania wśród ludności robotniczej, miejskiej i wiejskiej kas pożyczkowo-oszczędnościowych, które by miały za  zadanie szeroką pomoc wzajemną w  wypadkach bezrobocia, strajków, choroby, kalectwa itd., a zarazem roztoczyły działalność w zakresie zdrowotności ludu, zakładając szpitale, sanatoria ludowe, łaźnie itd., ażeby i ta dziedzina społeczna przeszła z rąk dobroczynności w ręce kooperatyzmu.
  • 11.
  • 13. Edward Abramowski (1868-1918) Zamiast przyjmować gotowe rzeczy i warunki, jakie im stawiają kapitaliści, filantropi i państwo, uczą się sami być twórcami swego życia, jako ludzie wolni, których nikt do tego nie przymusza. I w tym to właśnie spoczywa olbrzymie znaczenie kooperatywy, że ona uczy tej wolności twórczej, że w niej wytwarza się prawdziwa demokracja. Demokracja zaś i wolność tworzy się wtedy dopiero, gdy ludzie, zamiast żądać reform od państwa, przeprowadzają te reformy sami, mocą dobrowolnej solidarności, gdy zamiast człowieka jako „głosu wyborczego”, zamiast pionka w ręku biurokracji lub przywódców partyjnych, zamiast takiego, który umie tylko albo panować, albo słuchać, zjawia się człowiek jako wolny twórca życia, umiejący bez przymusu działać solidarnie z innymi i życie doskonalić. (E.Abramowski)
  • 15. Romuald Mielczarski (1871-1926) Idealista – marzył całe życie o  Polsce i o sprawiedliwości społecznej, na której winna być oparta, a równocześnie trzeźwy rachmistrz, który sumiennie obliczał każdy krok naprzód, zanim go postawił. Trzeźwy idealista. Osobliwy marzyciel, któremu udało się wszystkie swoje marzenia wcielić w realne formy życia. (S. Thugutt)
  • 16. Równość, braterstwo, jakość i efektywność ;-) … Kooperacja bowiem nie tylko przebudowuje stosunki społeczne, ale równocześnie przekształca dusze i wychowuje ludzi, którzy przebudową pokierować są zdolni. W kooperatywie niezorganizowany dotychczas tłum, zapoznając się z koniecznościami gospodarczymi, uczy się praktykować solidarność, poczyna rozumieć, należycie oceniać, więcej, kochać wspólne dobro. Kooperatywa jest szkołą, w której kształcą się i dojrzewają talenty administracyjne, techniczne i organizatorskie (R. Mielczarski)
  • 17. i statut… W obrębie samej spółdzielni członek może otrząsać się z nędzy, osiągnąć pewien skromny dobrobyt, nie może jednak kosztem innych członków bogacić się do  woli. Ażeby tego nie czynił, wprowadza się postanowienia o równości głosów, o niskim oprocentowaniu kapitału, o odmiennym podziale zysków, które go hamują w sposób całkiem dostateczny (S. Thugutt)
  • 18. Rola „liderów” Kto z inteligencji chce pracować w kooperacji i nie mieć potem gorzkiego uczucia zawodu, ten musi pozbyć się instynktów pańskich, jakimi wszyscy dziedzicznie jesteśmy przepojeni, i wiedzieć, że jedynym zadaniem inteligenta jest być miłującym swój zawód nauczycielem, szczodrze rozdającym skarby swojej wiedzy wśród tych, którzy jej łakną (R. Mielczarski)
  • 20. Stowarzyszenia i spółdzielnie socjalne pomiędzy pożytkiem publicznym a działalnością gospodarczą
  • 21. Stowarzyszenia i spółdzielnie socjalne Stowarzyszenie jest to zbiorowa i swobodna praca ludzi dla osiągnięcia pewnego celu. Sami oni muszą tutaj myśleć nad tym, jak mają postępować, by cel ten osiągnąć; muszą wkładać własną energię, pomysłowość, pracę, ażeby stowarzyszenie rozwijało się pomyślnie i przynosiło korzyści. Do współdziałania tego wszyscy są powołani jednakowo, z różnymi prawami i obowiązkami; każdy może być twórcą wspólnego dobra, tak samo, jak może przez nieudolność i niedbałość zaszkodzić sobie i innym (E. Abramowski)
  • 22. Podsumowanie Zamiast człowieka o duszy niewolniczej, który ogląda się tylko na cudze rozkazy i cudzą pomoc, wytwarza się w stowarzyszeniach typ człowieka silnego, o niepodległym umyśle i charakterze, który poznał i własną wartość jako człowieka, i wartość dobrowolnej solidarności – jako potęgi ludzkiej (E. Abramowski)