1. POLITYKA GOSPODARCZAPOLITYKA GOSPODARCZA
Blok IVBlok IV
JAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁAJAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁA
POLITYKA GOSPODARCZA?POLITYKA GOSPODARCZA?
cz. 2cz. 2

2. 11..Od I wojny światowej do rozpoczęcia kolejnej –
gospodarka wojenna i interwencjonizm
państwowy
A. System gospodarki wojennej okresu I wojny światowej
Przebudowa administracji państwowej:
 tworzenie organów państwowych przejmujących kontrolę
nad gospodarką w celu przestawienia jej na potrzeby
wojny
 zmiana hierarchii decyzyjnej w administracji państwowej
Niemcy – nowy naczelny organ państwowy: Urząd Wojenny
(1916 r.) nadzorujący 180 tzw. towarzystw wojennych
(zrzeszenia przedsiębiorców)
Wlk. Brytania – Ministerstwo ds. Programowania i Kontroli
Produkcji Wojennej (1913 r.) - ok. 65 tys. urzędników (1918r.)
Rosja – Komisja Obrony (1915 r.) kierująca nowoutworzonymi
urzędami branżowymi
Wybuch I wojny światowej – 28 lipca 1914 r.

3. 2.2.Zmiana sposobu oddziaływania państwa na gospodarkę
Główne cele:
 maksymalnie intensywne wykorzystanie zasobów
gospodarki
 przestawienie przemysłu cywilnego na produkcję wojenną
 innowacyjność pod kątem nowych środków walki
Instrumenty:
 reglamentacja produkcji i zaopatrzenia
 rozdzielnictwo zadań – zamówienia rządowe
 reglamentacja konsumpcji (system kartkowy)
 reglamentacja zasobów pracy
 system obowiązkowych dostaw produktów rolnych
 kontrola eksportu i importu
 nadzwyczajne podatki i specjalne pożyczki wewnętrzne
 pożyczki zagraniczne
 emisja pieniądza papierowego itd.

4. 33..
B. „New Deal” Franklina Delano Roosevelta i
interwencjonizm państwowy Johna Maynarda Keynesa
Powrót do liberalizmu gospodarczego po I wojnie światowej –
zakończony przez wielki kryzys gospodarczy lat 1929-1933.
Bezradność ekonomistów szukających lekarstwa na kryzys:
„Ekonomiści załamywali ręce, wytężali umysły i
wywoływali ducha Adama Smitha, lecz nie potrafili
ani postawić diagnozy, ani zaproponować
lekarstwa. Bezrobocie – takie bezrobocie – po
prostu nie mieściło się w wykazie ewentualnych
braków systemu; było absurdalne, nierozsądne, a
zatem niemożliwe. Ale istniało.” (R.L.Heilbroner)

5. 44..
Ekonomia klasyczna A. Smith’a twierdziła, że lekarstwem na
kryzys są mechanizmy samoregulacji, uruchamiane
przez prawa ekonomiczne (rynek) i przywracające stan
równowagi.
Podczas Wielkiego Kryzysu stan nierównowagi był tak głęboki,
że mechanizmy samoregulacji zawiodły. Zdaniem Keynesa
jedynym lekarstwem jest zatem interwencja państwa w
procesy rynkowe, gdyż sam rynek nie jest w stanie:
 wyeliminować wahania cykliczne
 ograniczyć procesy inflacyjne
 zapewnić wysoki poziom zatrudnienia
 zapewnić osiągnięcie stanu równowagi zewnętrznej.

6. 5.5.
Gospodarka pozostawiona sama sobie popadać będzie w ciągłe
stany nierównowagi. Podaż, wbrew twierdzeniom klasyków,
nie stwarza dla siebie popytu.
Klasycy twierdzili, że wzrost bezrobocia wywoła
obniżenie płac, wzrost popytu na tańszą siłę
roboczą i redukcję liczby bezrobotnych.
Zwiększone zatrudnienie zapewni wzrost popytu
(odbicie „w górę”).
Zdaniem Keynesa zmniejszenie zatrudnienia i
obniżenie płac wpłynie na spadek globalnego
popytu, zdławi sprzedaż i, w konsekwencji,
zmniejszy produkcję i spowoduje dalszą redukcję
zatrudnienia (spirala „w dół”).

7. Skutki powierzenia gospodarki rynkowemuSkutki powierzenia gospodarki rynkowemu
mechanizmowi samoregulacji…mechanizmowi samoregulacji…
zdaniem klasyków zapewniające,zdaniem klasyków zapewniające,
w długim horyzoncie czasowym,w długim horyzoncie czasowym,
efekt wzrostu gospodarki….efekt wzrostu gospodarki….
……zdaniem keynesistów,zdaniem keynesistów,
w ogóle tego nie gwarantującew ogóle tego nie gwarantujące
66..
wzrost
czas

8. 7.7.
A zatem, według teorii Keynesa konieczne są
stabilizacyjne działania państwa mające obudzić
wzrost globalnych wydatków:
 środkami polityki fiskalno-budżetowej – poprzez:
a. zwiększenie progresji opodatkowania wysokich
dochodów przy jednoczesnym wzroście
świadczeń społecznych na rzecz grup uboższych
(przy wysokich dochodach wzrost wydatków na konsumpcję
jest niski w stosunku do wzrostu dochodów; przy niskich
skłonność do konsumpcji jest wysoka)
b. preferencje dla działalności inwestycyjnej
(obniżka stopy podatkowej od zysków
przeznaczonych na inwestycje)
c. wydatki rządowe

9. 88..
 środkami polityki pieniężnej – poprzez
zwiększenie ilości pieniądza w obiegu w okresie
dekoniunktury
(większa ilość pieniądza w obiegu wpływa na obniżenie stóp
procentowych, to zaś oddziałuje na wzrost inwestycji)
 środkami polityki cenowo-dochodowej – poprzez:
a. środki dobrowolne (wytyczne w sprawie
dopuszczalnego wzrostu poziomu płac i cen)
b. środki ustawowe (wskaźniki dopuszczalnego
wzrostu poziomu płac i cen lub zakaz ich
podnoszenia)

10. 99..
Keynesistowska polityka nowego ładu (New Deal)
administracji prezydenta F.D. Roosevelta do pierwotnie
zastosowanych środków interwencjonizmu
państwowego (akcja kredytowa, operowanie stopą
dyskontową i podatkową) dodała:
 zwiększenie emisji pieniądza (wzrost popytu kosztem
umiarkowanej inflacji)
 kontrolę nad bankami i giełdą
 interwencyjne zakupy rządowe na rynku
artykułów rolnych
 roboty i inwestycje publiczne
 regulacje na rynku pracy (skracanie czasu pracy,
system zasiłków dla bezrobotnych)

11. 1010..C. Systemy totalitarne okresu międzywojennego
Nazistowskie Niemcy…
 likwidacja bezrobocia drogą inwestycji
infrastrukturalnych (roboty publiczne) i
rozbudowy przemysłu zbrojeniowego
 kierowanie gospodarką drogą nakazową
 planowanie gospodarcze (plan 4-letni H. Schachta)
 centralne rozdzielnictwo surowców
strategicznych
 ograniczenia importowe i subsydia eksportowe
 kontrola rynku kapitałowego i systemu
bankowego
 pułapy oprocentowania kredytów

12. 11.11.Włochy Mussoliniego…
 system korporacyjny gospodarki (gospodarka
podzielona na 22 korporacje branżowe)
 doktryna autarkii (samowystarczalność
gospodarki)
Stalinowska Rosja …
 oparcie gospodarki na własności państwowej
 industrializacja w oparciu o zasoby wewnętrzne
 prymat produkcji środków produkcji (przemysł
ciężki i maszynowy)
 państwowy monopol handlu zagranicznego
 kolektywizacja rolnictwa
 przymusowe przesuwanie zasobów pracy (nakazy
pracy, przesiedlenia)

13. 12.12.
II wojna światowa – i znowu powraca gospodarka
wojenna
Do wojny przygotowane były tylko gospodarki Niemiec, Japonii i
– w mniejszym stopniu – Włoch, a więc agresorów.
Polityka gospodarcza ZSRR przed rozpoczęciem wojny była
gotowa na działania wojenne, ale nie na wojnę obronną, w
warunkach utraty dużej części terytorium kraju (choć szybko
się dostosowała do nowej sytuacji, kosztem wielkich ofiar).
Koalicja antyhitlerowska przestawiała swoje gospodarki na cele
wojenne w trakcie wojny.

14. 13.13.
A. Koalicja antyhitlerowska
Początkowo gospodarka wojenna oparta na wzorcach z
I wojny światowej:
 reglamentacja zaopatrzenia
 kontrola produkcji, płac i cen
 kontrola eksportu i importu itd.
Obok znanego z poprzedniej wojny przestawienia przemysłu na
cele wojenne dokonano jego rozśrodkowania (Wlk. Brytania),
bądź przesunięcia w głąb kraju (ZSRR) – w celu uniknięcia
zniszczenia przez lotnictwo wroga.
Przestawienie gospodarek na cele wojenne na niespotykaną
wcześniej skalę (w szczytowym momencie na te cele
przeznaczano: ZSRR i Wlk. Brytania – ponad 55% dochodu
narodowego, USA – ponad 43%).

15. 14.14.
Od 1942 r. nowe metody kierowania gospodarką:
 nowoczesne techniki planowania w produkcji i
transporcie (programowanie liniowe – użycie
modeli do określania rozwiązań optymalnych
przy posiadanych zasobach)
 rozwój logistyki

16. 15.15.Ustawa Kongresu Lend and Lease Act (11.03.1941r.)
Na jej mocy prezydent Stanów Zjednoczonych mógł
"sprzedawać, przenosić własność, wymieniać,
wydzierżawiać, pożyczać i w jakikolwiek inny
sposób udostępniać innym rządom dowolne
produkty ze sfery obronności"
o ogólnej wartości nie przekraczającej ówczesnych 1,3 mldo ogólnej wartości nie przekraczającej ówczesnych 1,3 mld $
Dostawy dla 42 krajów (sprzęt wojenny, paliwa, środki
transportu, żywność):
 Wlk. Brytania – 3/5 wartości dostaw (obecne 30 mld $)
 ZSRR – 1/5 (ok. 11 mld $)
 pozostałe kraje koalicji (w tym Chiny – ok. 4 mld $) – 1/5
Płatność: produkty zużywalne i zniszczone - umorzenie; materiały
niezużyte - spłata w formie długoterminowego kredytu
USA przystąpiły do wojny 7 grudnia 1941 r. (japoński atak na Pearl Harbour)

17. 16.16.B. Państwa Osi
Polityka gospodarcza z wyprzedzeniem uwzględniająca przyszły
(planowany) wybuch wojny.
Po rozpoczęciu wojny, podobnie jak w krajach koalicji
antyhitlerowskiej scentralizowana polityka nakazowo-
rozdzielcza:
 reglamentacja zaopatrzenia (surowce, żywność itd.)
 kontrola produkcji, płac i cen
 kontrola eksportu i importu itd.
Dodatkowo, na terenach okupowanych (gł. przez Niemcy):
 przestawianie produkcji na potrzeby wojenne
 rabunkowa eksploatacja (surowce, żywność, potencjał
produkcyjny)
 praca przymusowa miejscowej ludności, przesiedlenia
Postęp techniczny wynikający z braków surowcowych (np. benzyna
syntetyczna uzyskiwana w procesie upłynnienia węgla – w 1944 r.
produkcja w Niemczech 6,5 mln t)
Produkcja Orlenu (2010 r.) – ok. 2,7 mln t benzyn, ok. 5,4 mln t ON

18. Niemcy: Produkcja na cele wojenne, lata 1941-1945Niemcy: Produkcja na cele wojenne, lata 1941-1945
(I-II 1942 r. = 100%)(I-II 1942 r. = 100%)
Szczyt produkcji – sierpień 1944 r.
17.17.

19. Niemcy: Produkcja w okupowanej PolsceNiemcy: Produkcja w okupowanej Polsce
(Generalna Gubernia), lata 1940-1944(Generalna Gubernia), lata 1940-1944
18.18.

20. Niemcy: Pracochłonność produkcji samolotu JU 88,Niemcy: Pracochłonność produkcji samolotu JU 88,
lata 1939-1941lata 1939-1941 (spadek jako efekt(spadek jako efekt learning-by-doinglearning-by-doing))
19.19.

21. Niemcy: Koszty osobowe na wyprodukowanie 1 paryNiemcy: Koszty osobowe na wyprodukowanie 1 pary
skrzydeł do samolotu Ju 88, planowane przez agencjęskrzydeł do samolotu Ju 88, planowane przez agencję
rządową i realnie poniesione – kolejne serie produkcyjne,rządową i realnie poniesione – kolejne serie produkcyjne,
koszt w markach, 1942 r.koszt w markach, 1942 r. (przykład krzywej uczenia się)(przykład krzywej uczenia się)
Agencja rządowa przyjęła,
że dalsza obniżka kosztów
jednostkowych nie jest już
możliwa
20.20.