Προτεστάντες Αγγλικός εμφύλιος

1. Προτεσταντική Μεταρρύθμιση
και άλλες
θρησκευτικές Μεταρρυθμίσεις

2. Μεταρρύθμιση

3. Σχέση με τον ουμανισμό (Burns σσ. 119-121)
• Αναγέννηση και Μεταρρύθμιση δίνουν έμφαση
– στην ατομική κρίση
– τις αυθεντικές πηγές
– στην έμπνευση από το παρελθόν
– στην αναβίωση των γραμμάτων
• Αλλά η Μεταρρύθμιση (δεν είναι πραγματικό μέρος της Αναγέννησης), είναι ένα λαϊκό κίνημα για
τις μάζες που ξέρουν έστω και ανάγνωση, υποστηρίζουν την εκπαίδευση όλων…

4. Η Εκκλησία στο τέλος του μεσαίωνα και η ΠΑΡΑΚΜΗ που ακολουθεί
• Στο τέλος του μεσαίωνα η Ευρώπη ταυτίζεται με την Χριστιανοσύνη.
• Η Εκκλησία έχει πανευρωπαϊκή εμβέλεια και χαρακτήρα.
• Ο εκκλησιαστικός νόμος λειτουργεί παράλληλα με τον κοσμικό: η Εκκλησία διαθέτει πυκνό διοικητικό δίκτυο αλλά παράλληλα είναι παρούσα στην
καθημερινή ζωή (δηλαδή είναι και ισχυρός πολιτικός, οικονομικός και πνευματικός θεσμός αλλά και μια ζωντανή εμπειρία τελετουργικών, καθημερινών
πρακτικών και πεποιθήσεων).
• Οι μνημειώδεις καθεδρικοί ναοί, το λαμπρό τελετουργικό και το ισχυρό εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό έργο της εκκλησίας και των μοναχικών ταγμάτων
προσδίδουν ακόμα κύρος στην καθολική Εκκλησία.
ΠΑΡΑΚΜΗ (1. θρησκευτικά αίτια εμφάνισης προτεσταντικής επανάστασης)
1. Ο καθολικισμός δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στο ποιμαντικό του έργο
2. Διαφθορά ιδίως στις περιοχές όπου οι εθνικές εκκλησίες δεν είναι δυνατές
3. Αγράμματοι ιερείς (πολλοί είχαν αποκτήσει τη θέση τους με αθέμιτα μέσα και ήταν ανίκανοι να καταλάβουν ακόμα και λατινικά)
4. Επίσκοποι που :
– ήταν απόντες από τις επισκοπές τους
– επέβλεπαν πάνω από μια επισκοπές
– ασκούσαν πλημμελή επίβλεψη των επισκοπών τους και των ιερέων τους
– ζούσαν πολυτελή βίο
5. Μοναχοί και μέλη θρησκευτικών ταγμάτων άπληστοι και ανήθικοι που απομυζούσαν οικονομικά το λαό ζώντας μέσα στην πολυτέλεια και την ακολασία
(παραβίαζαν τον όρκο της παρθενίας, συνεχιζόταν η σιμωνία, πώληση συγχωροχαρτιών κ.α.)
6. Κάποιες λαϊκές θρησκευτικές πρακτικές π.χ. η αγορά συγχωροχαρτιών ή η καθαγίαση ιερών κειμηλίων π.χ. το τίμιο ξύλο ήταν αφορμές για ατελείωτες απάτες.
Οι μεταρρυθμιστές επιθυμούσαν έναν πιο πρωτόγονο χριστιανισμό από αυτόν που επικράτησε μετά τον 13ο αιώνα. Είχαν την τάση της απόρριψης οποιουδήποτε
δόγματος ή πρακτικής που δεν καθαγιάζονταν απερίφραστα στην Βίβλο, ιδιαίτερα στις επιστολές του Παύλου, ή δεν αναγνωριζόταν από τους πατέρες της
εκκλησίας. Γι’ αυτό καταδίκασαν και τις μεσαιωνικές προσθήκες στην πίστη όπως την λατρεία της Παναγίας, την πίστη στο καθαρτήριο, την επίκληση των Αγίων,
την καθαγίαση των κειμηλίων, τον κανόνα της παρθενίας του κλήρου. Το θρησκευτικό τους ιδανικό στηριζόταν στο δόγμα του προπατορικού αμαρτήματος, τον
προκαθορισμό της μοίρας του ανθρώπου και της απουσίας ελευθερία της βούλησης του.

5. Απαρχές Μεταρρύθμισης
Πρόδρομοι του Λούθηρου: προετοιμάζουν το έδαφος για την προτεσταντική Μεταρρύθμιση (τέλη του 14ου αιώνα).
Τζον Γουίκλιφ (1330-1384 Αγγλία)
Γιαν Χους (1372-1415: Βοημία)
Δικάστηκαν, καταδικάστηκαν και θανατώθηκαν ως αιρετικοί κατά τη σύνοδο της Κωνσταντίας το 1415.
Δεν ασκούν απλά κριτική στην εκκλησιαστική δομή αλλά ως θεολόγοι θέτουν και διάφορα θεολογικά ζητήματα:
1.Κατά των πρωτείων του πάπα
2.Απαιτούν επιστροφή στην αυθεντία των πηγών
3.Απαιτούν μετάφραση της βίβλου στις τοπικές γλώσσες (διάφορες εθνικές γλώσσες και κατά των λατινικών)
4.Αμφισβήτησαν την καθεστηκυία ερμηνεία συγκεκριμένων εκκλησιαστικών πρακτικών
1. (ο Γουίκλιφ πιο συγκεκριμένα) υποστήριξε ότι ο παππάς δεν έχει Αλάθητο
2. Απορρίπτει το δόγμα της μετουσίωσης του οίνου και του άρτου σε Σώμα και Αίμα Χριστού μέσω της ανάγνωσης του Ευαγγελίου
3. καταδίκασε την κοσμική εξουσία και τα δημόσια αξιώματα του κλήρου
4. άσκησε κριτική στους μοναχούς
5. καταδίκασε την λατρευτική τιμή προς τους αγίους, τις εικόνες, τα ιερά λείψανα και τα ιερά προσκυνήματα
6. απέρριψε τα συγχωροχάρτια και τις δεήσεις υπέρ νεκρών
7. (ο Χους) ήταν κατά της πρακτικής συγχωροχαρτιών

6. Γουίκλιφ, Λολάρδοι και Χους
Γουίκλιφ: σχολαστικός φιλόσοφος και καθηγητής θεολογίας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Οι
ομόφρονές του προέρχονταν αρχικά από τις τάξεις του μορφωμένου κλήρου και των ευγενών.
Σύντομα ξεκίνησαν μια εκστρατεία κηρύγματος μιλώντας οπουδήποτε. Σε αντίθεση με κείμενα που
περιείχαν θαύματα, θρύλους και βίους Αγίων έδιναν έμφαση στην διδασκαλία της Αγίας Γραφής.
Οι θέσεις του Γουίκλιφ βρήκανε ανταπόκριση ανάμεσα στο λαό. Οι οπαδοί του ονομαζόταν Λολάρδοι
και υπέστησαν σφοδρές διώξεις κατά τον 15ο αιώνα. Όσοι δεν θανατώθηκαν ή αποκήρυξαν το δόγμα
τους συνέχισαν να συναντιούνται μυστικά για να διαβάζουν και να σχολιάζουν την Βίβλο κι άλλα
θρησκευτικά κείμενα μεταφρασμένα στα αγγλικά. Δεν ξέρουμε το εύρος της εξάπλωσής του στην
περίοδο που εμφανίστηκε ο προτεσταντισμός στην Αγγλία, καθώς οι δραστηριότητες τους ήταν
μυστικές. Είναι βέβαιο πάντως πως η εμφάνιση των Λολάρδων η προπαρασκευή που έκαναν
διευκόλυνε την διάδοση των προτεσταντικών ιδεών και πρακτικών.
Χους: Οι ιδέες του εξαπλώθηκαν μέχρι την Βοημία όπου ο πρύτανης του πανεπιστημίου της Πράγας
Γιαν Χους πρωτοστάτησε στη διάδοσή τους. Οι οπαδοί του κατάφεραν επανειλημμένα να νικήσουν τα
ενωμένα στρατεύματα του Πάπα και του αυτοκράτορα. Τη δεκαετία του 1530, ο αυτοκράτορας
αναγκάστηκε τελικά να αναγνωρίσει την εκκλησία τον Χουσιτών στη Βοημία και την Μοραβία.

7. 2. Πολιτικά αίτια της Μεταρρύθμισης
Ως πολιτικό κίνημα η Μεταρρύθμιση ήταν αποτέλεσμα 2 εξελίξεων:
1.Δημιουργία και ανάπτυξη πρώιμης εθνικής ταυτότητας και συνείδησης των βορειοευρωπαϊκών λαών: από το τέλος
ακόμα του μεσαίωνα υπήρχε ένα αναπτυσσόμενο πνεύμα ανεξαρτησίας από μέρους πολλών λαών έξω από την Ιταλία. Αν και
δεν ήταν εθνικιστές με την σύγχρονη έννοια έτειναν να βλέπουν τον παπά ως ξένο που δεν είχε δικαίωμα να ανακατεύεται στις
υποθέσεις της Αγγλίας, της Γαλλίας ή της Γερμανίας.
2.Η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης σε όλες τις προηγούμενες χώρες προχωρούσε ταυτόχρονα με την άνοδος και
ισχυροποίηση εθνικών μοναρχιών (στην Αγγλία, Γαλλία). Κανένας άλλωστε απόλυτος μονάρχης δεν θα δεχότανε διπλή
δικαιοδοσία μέσα στο βασίλειό του. Ήδη από τον 15ο αιώνα ο Άγγλος και Γάλλος μονάρχης (εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία
του παπισμού λόγω του Μεγάλου Σχίσματος) περιέστειλαν τις εξουσίες του πάπα σχετικά με τους διορισμούς των επισκόπων
και τις εφέσεις αποφάσεων των δικαστηρίων. Και στη Γερμανία παρά την απουσία πολιτικής ενότητας υπήρχε εθνικό
συναίσθημα που εκφραζόταν σε διατάγματα ηγεμόνων τα οποία υπαγόρευαν αντίστοιχες ενέργειες με τις παραπάνω.
Φιλοδοξία των κοσμικών ηγεμόνων ήταν να θέσουν τις εκκλησίες κάτω από το έλεγχο τους. Αναβίωσαν το ρωμαϊκό δίκαιο και
συγκεκριμένα το δόγμα σύμφωνα με το οποίο ο λαός ασκούσε όλες του τις εξουσίες μέσω του κοσμικού ηγέτη του. Ήταν
θέμα χρόνου όλες οι παπικές εξουσίες νόμιμα να αναληφθούν από τον αρχηγό του κράτους.
Άρα έχουμε:
– Αμφισβήτηση της αυθεντίας του πάπα
– Ισχυροποίηση των εθνικών εκκλησιών

8. 3. Οικονομικά αίτια της Μεταρρύθμισης
• Επιθυμία δήμευσης του πλούτου της Εκκλησίας: Πολλοί εποφθαλμιούσαν την περιουσία της Εκκλησία, αυτής της
αφορολόγητης οικονομικής αυτοκρατορίας με τον απίστευτο κινητό πλούτου δωρεά βασιλιάδων, ευγενών και άλλων
ευσεβών και του μεγαλύτερου γαιοκτήμονας της Δυτικής Ευρώπης μέχρι τότε. Οι βασιλιάδες είχαν άμεση ανάγκη
επιβολής περισσότερων χωρών καθώς είχαν να συντηρήσουν μεγάλους στρατούς. Αλλά ο καθολικός νόμος απαγορεύει
την φορολογία της εκκλησιαστικής περιουσίας με αποτέλεσμα να φορολογούνται άλλη αντ’ αυτής γεγονός που
προκαλούσε μεγάλη δυσαρέσκεια σε μεμονωμένους γαιοκτήμονες, έμπορους και τραπεζίτες, ιππότες και κατώτερους
ευγενείς (ιδιαίτερα στην Γερμανία είχαν έρθει σε απελπιστική κατάσταση λόγω της κατάρρευσης της φεουδαρχίας και
εποφθαλμιούσαν την εκκλησιαστική περιουσία ως σανίδα σωτηρίας).
• Δυσαρέσκεια για παπική φορολογία: Η εκκλησία επέβαλε κάθε είδους τακτικών και έκτακτων φόρων (όπως π.χ. η
Δεκάτη: 1/10 του εισοδήματος υπέρ της Εκκλησίας). Οι βόρειοι άρχισαν να δυσανασχετούν καθώς ένοιωθαν ότι
πλούτιζαν η Ιταλία και Ρώμη απομυζώντας τους. Επιπλέον σκανδαλίζονταν όταν βλέπανε ότι αυτός ο πλούτος δεν
πήγαινε σε θρησκευτικούς σκοπούς αλλά σε κοσμικότροπους πάπες.
• Σύγκρουση μεταξύ φιλοδοξιών των εμπόρων και ασκητικών ιδεωδών της Εκκλησίας: Μεγαλέμποροι στο βορρά
ενδυναμώνονται σε μια εποχή που η καθολική εκκλησία καταδικάζει το κέρδος. Συγκρούονται οι φιλοδοξίες της νέας
εμπορικής τάξης και των ασκητικών ιδεωδών του μεσαιωνικού χριστιανισμού. Πριν τελειώσει ο μεσαίωνας ένας
δυναμικός καπιταλισμός έχει αρχίσει να υποσκελίσει την παλιά στατική οικονομία της μεσαιωνικής συντεχνίας. Η
ανάπτυξη τραπεζικής δραστηριότητας σήμαινε βίαιη σύγκρουση με την Εκκλησία. Επιπλέον μια νέα γενιά τραπεζιτών
(χριστιανών και όχι εβραίων ούτε μουσουλμάνων) απεχθάνονται τα κηρύγματα ότι η κερδοφόρα αγορά του χρήματος
είναι αντίθετη με το νόμο του θεού.

9. Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

10. Μαρτίνος Λούθηρος
1483-1546

11. 1528: οργάνωση της νέας εκκλησίας: λουθηρανική (ή διαμαρτυρόμενη)
Διατηρεί αρκετά ρωμαιοκαθολικά στοιχεία αλλά προχωρά γενικά σε δραστικές αλλαγές:
δογματικές καινοτομίες :
1.Χρήση στην εκκλησία και στις λειτουργίες της κοινής γερμανικής γλώσσας
2.Κατάργηση του μοναχισμού
3.Κατάργηση του καθεστώτος αγαμίας των κληρικών: Χαρακτήρισε την αγαμία των κληρικών ως απέλπιδα απόπειρα έλεγχο μιας
φυσικής ανθρώπινης ανάγκης ενώ παράλληλα εξιδανίκευσε τον γάμο ως την φυσική κατάσταση για όλα τα ανθρώπινα όντα που
καλλιεργούσε την θρησκευτικότητα και την ευλάβεια.
4.Μόνα μυστήρια το βάπτισμα και η θεία ευχαριστία
5.Αρνείται την αναγκαιότητα:
– της νηστείας
– των προσκυνημάτων των εικόνων
– της καθαγίασης των κειμηλίων
6.Αναβάθμισε της αξία των Γραφών ως πηγή της πίστης
7.Αμφισβήτησε το αλάθητο του πάπα και των εκκλησιαστικών συνόδων
8.Οι ιερείς δεν αξίζουν την δόξα που τους αποδίδεται
9.Κατάργησε την διάκριση μεταξύ κλήρου και λαού (ιεροσύνη των πιστών), άρα κάθε πιστός Χριστιανός είναι ιερέας
πολιτικές καινοτομίες
1.Υποστήριξε την αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης της Εκκλησίας από τους κοσμικούς ηγέτες (καθώς παρόμοια πρωτοβουλία
δεν λαμβάνονταν ούτε από την πλευρά του πάπα ούτε από τις εκκλησιαστικές ιεραρχίες). Έτσι την οργάνωση και την διοίκηση της
νέας εκκλησίας ανέλαβαν οι περιφερειακές και τοπικές πολιτικές αρχές δηλαδή πρίγκιπες και οι άρχοντες των πόλεων.
2.Η εκκλησιαστική περιουσία δημεύτηκε προς όφελος των κοσμικών ηγεμόνων στις περιοχές όπου επικράτησε η Μεταρρύθμιση.

12. Λούθηρος
Πως ξεκίνησαν όλα

13. Θέσεις του Λούθηρου
Γερμανία: Κοιτίδα της Μεταρρύθμισης. Γιατί; Είναι κατακερματισμένη πολιτικά σε μικρά και μεγαλύτερα κρατίδια, χωρίς τον
ισχυρό μονάρχη που είχε η Αγγλία η Γαλλία, έτσι είναι περισσότερο ευάλωτη στις παπικές αξιώσεις και υποφέρει σε
μεγαλύτερο βαθμό από την διαφορά των καθολικών. Είναι ένα καζάνι έτοιμο να εκραγεί!
Δόγμα του Λούθηρου: Ο Λούθηρος: Μελετά τις επιστολές του Παύλου και υιοθετεί μια καινούρια προσέγγιση των
θεμελιωδών χριστιανικών δογμάτων: sola fide, sola gratia, sola Scriptura: Εν ολίγοις:
1. Πραγματικά μυστήρια είναι μόνο το βάπτισμα και η θεία ευχαριστία.
2. Η Σωτηρία μέσω της πίστης και όχι μέσω των καλών πράξεων
3. Η Πίστη δώρο Θεού και όχι προϊόν ανθρώπινης προσπάθειας
4. Ο λόγος του Θεού αποκαλύπτεται μέσα από τις Γραφές και όχι στις εκκλησιαστικές παραδόσεις
1517: ενοχλημένος από μια σειρά γεγονότων (τοποθέτηση επισκόπων χωρίς άδεια, δανεισμοί, ανεγέρσεις πολυτελών ναών)
με αποκορύφωμα (αφορμή και σπίθα έναυσης της Προτεσταντικής Επανάστασης) την ανεξέλεγκτη πώληση
συγχωροχαρτιών από έναν δομηνικανό μοναχό τον Τσέτελ και την απροκάλυπτη εκμετάλλευση του κόσμου, εξεγείρεται και
απευθυνόμενος σε θεολόγους τοιχοκολλά σε εκκλησία στην Βιττεμβέργη γραμμένες στα λατινικά 95 θέσεις του.

14. Καταδίκη Λούθηρου (;): Από ποιον, που και γιατί (Ι)
Πρώτα μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν σε φυλλάδια. Παράλληλα συνειδητοποιεί την δύναμη της τυπογραφίας και εγκρίνει την έκδοση των κειμένων
του (οι τυπογράφοι συνειδητοποιούν ότι ο Λούθηρος θα πουλούσε σε φρενήρεις ρυθμούς και έτσι τύπωναν και μη εξουσιοδοτημένης εκδόσεις του).
Γρήγορα έγινε φανερό ότι η 95 θέσεις εξέφραζαν τα αισθήματα ενός ολόκληρου έθνους. Σε ολόκληρη τη Γερμανία, ο Λούθηρος χαιρετίστηκε ως ηγέτης
σταλμένο από το Θεό για να γκρεμίσει την εξουσία ενός αλαζονικού και υποκριτικού κλήρου. Ξέσπασε βίαιη αντίδραση εναντίον της πώλησης
συγχωροχαρτιών και εκδιώχθηκε ο Τσέτελ από τη χώρα. Η εξέγερση εναντίον της Ρώμης είχε αρχίσει.
1518: η Ρώμη θορυβημένη που χάνει το εισόδημα από τα συγχωροχάρτια τον καλεί να μετανοήσει. Ο Λούθηρος όχι μόνο δεν ανακαλεί τις θέσεις του
αλλά και δημοσίευσε ένα κήρυγμα όπου δηλώνει τις απόψεις του με περισσότερη έμφαση από ποτέ. Αναγκασμένος να απαντήσει και σε άλλα σημεία και
όχι μόνο στα συγχωροχάρτια αντιλαμβάνεται ότι όχι μόνο όλο και περισσότερο απομακρυνότανε από το καθολικό δόγμα αλλά ότι η δική του θρησκεία
είναι εντελώς ασυμβίβαστη από αυτή της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Συνεχίζει να αναπτύσσει τις μεταρρυθμιστικές ιδέες του τις οποίες υπερασπίζεται
δημόσια.
1520: η διδασκαλία του καταδικάζεται με παπική βούλλα από τον πάπα Λέοντα Ι ο οποίος τον καλεί να μετανοήσει. Ο Λούθηρος καίει δημόσια την
παπική αποκήρυξη, αφορίζεται και διατάσσεται να παραδοθεί στην κοσμική εξουσία για να τιμωρηθεί.
1521: Δίαιτα της Βορμς: Ο Λούθηρος καλείται να παρουσιαστεί έτσι ώστε ο Κάρολος V να μπορέσει να τον τιμωρήσει αφού πάρει επίσημη έγκριση από
την αυτοκρατορική Δίαιτα (φοβάται την διάσπαση των γερμανικών κρατών). Πολλοί από τους πρίγκιπες που παίρνουν μέρος σε αυτήν είναι και οι ίδιοι
εχθρικοί απέναντι στην εκκλησία έτσι η Δίαιτα δεν παίρνει μέτρα εναντίον του παρόλο που ο Λούθηρος δεν ανακαλεί τίποτα απ’ όσα έχει υποστηρίξει. Ο
Carlos V μάταια ζητά την τιμωρία του, αφού το Συμβούλιο των ευγενών που θα επικύρωνε την καταδίκη, ήταν διχασμένο σε υποστηρικτές και αντιπάλους
του. Ισχυρός και κύριος προστάτης του Λούθηρου ήταν ο Φρειδερίκος Α’ ο Σοφός της Σαξονίας που τον κρύβεις το κάστρο του. Ο Carlos V σύντομα
φεύγει για να πολεμήσει τους Γάλλους και το διάταγμα της Βόρμης δεν εκτελέστηκε ποτέ.
Έκτοτε ο Λούθηρος εργάζεται με αφοσίωση ώστε να οικοδομήσει μια ανεξάρτητη γερμανική εκκλησία
Ακολουθούν: κοινωνικές αναταραχές (Εξεγέρσεις Ιπποτών και αγροτών)
1528: Οργάνωση της νέας Εκκλησίας
1529: Δίαιτα της Αυγούστα == Ομολογία της Αυγούστα

15. Τόποι διάδοσης της τυπογραφίας.
Διάδοση των ιδεών του Λούθηρου μέσω της τυπογραφίας

16. Η ένταση του πράσινου δείχνει τα μέρη διάδοσης του Λουθηρανισμού

17. Meanwhile ο Ζβίγγλιος 1484-1531 (πατέρας της Μεταρρύθμισης στην Ελβετία)
• Εφημέριος στη Ζυρίχη που επίσης απορρίπτει πολλά βασικά δόγματα της Εκκλησίας όπως:
– η σημασία των καλών πράξεων
– η πρωτοκαθεδρία του Πάπα
– η δεσμευτική ισχύς της παράδοσης
• Συμφωνούσε με τον Λούθηρο σε ό,τι αφορούσε:
o την πρωτοκαθεδρία της πίστης των γραφών
o κήρυττε κι αυτός κατά τις πωλήσεις των συγχωροχαρτιών, της λατρείας των Αγίων, των εικόνων, τις αγαμίας των κληρικών και της
λατρείας της Παρθένου
o είχε αρχίσει να μεταφράζει τη Βίβλο στην ελβετική γερμανική διάλεκτο.
• Διαφοροποιείται όμως από τον Λούθηρο στο ότι υποστηρίζει και προτείνει μια ακόμα πιο
απλή λατρευτική διαδικασία από αυτή του Λούθηρου, χωρίς θεία λειτουργία, εκκλησιαστικό
διάκοσμο και μουσική, εκτός από τους ψαλμούς του εκκλησιάσματος. Συγκρούστηκε με τον
Λούθηρο για το νόημα της θείας ευχαριστίας. Παρά τις προσπάθειες ιδεολογικής συμφιλίωσής
τους το μεταρρυθμιστικό κίνημα διασπάστηκε σε δύο ομολογίες πίστεως: στους Ευαγγελιστές
οπαδούς του Λούθηρου και τους Μεταρρυθμισμένους Προτεστάντες, οπαδούς του Ζβίγγλιου.

18. Ο Λούθηρος (αλλά και ο Ζβίγγλιος)
αντιλαμβάνονται πως για να εδραιωθεί η Μεταρρύθμιση είναι απαραίτητο να
εξασφαλίσουν την στήριξη των κοσμικών αρχών, των εκκλησιαστικών ηγετών και
μεμονωμένων ατόμων με παρόμοιες ανησυχίες
• Η εξάπλωση του προτεσταντισμού είναι ευκολότερη στα αστικά κέντρα γιατί υπήρχε ταύτιση
πολιτικής και θρησκευτικής κοινότητας (σε κάποιες περιοχές με την πειθώ ΑΛΛΑ και σε
κάποιες με το ζόρι γεγονός που αποτελούσε πηγή συγκρούσεων).
• Ακόμη και πριν από την Μεταρρύθμιση, οι αστικές αρχές θέσπιζαν και επέβαλαν νόμος με στόχο
την ηθικοποίηση των κοινοτήτων τους και τον όσο το δυνατόν πληρέστερο έλεγχο όλων των
ανθρωπίνων δραστηριοτήτων μέσα στα όρια δικαιοδοσίας τους.
• Οι προτεσταντικές ιδέες παρείχαν μια επιπλέον θεολογική νομιμοποίηση σε αυτές τις επιλογές
τους, γεγονός που εξηγεί ως ένα βαθμό την ταχύτητα με την οποία οι ιδέες αυτές έγιναν
αποδεκτές από τις κοσμικές αρχές πόλεων.
Έτσι…

19. Σταδιακή εδραίωση του Προτεσταντισμού
…ο Ζβίγγλιος συνεργάστηκε στενά με τις δημοτικές αρχές της Ζυρίχης. Το δημοτικό συμβούλιο της πόλης
αποφάσισε:
– να δεχτεί μόνο την αυθεντία των γραφών σε θεολογικά ζητήματα γεγονός που επίσημα άλλαξε την γνώμη της εκκλησιαστικής λατρείας
– διέταξε την απομάκρυνση των εικόνων από τους ναούς
– συγκρότησε ένα νέο δικαστήριο για την επίλυση της ζητημάτων ηθικής και γαμήλιων διενέξεων τα οποία προηγουμένως ανήκαν στην
δικαιοδοσία του επισκοπικού δικαστηρίου.
και ο Λούθηρος συνεργάζεται στενά με τις κοσμικές αρχές θεωρώντας απόλυτα νόμιμη την προσπάθειά
τους να θέσουν υπό τον έλεγχο τους την εκκλησία της επικράτειάς τους.
• «Επιστολή προς τους χριστιανούς ευγενείς του γερμανικού έθνους, αφορώσα την Μεταρρύθμιση του
χριστιανικού κράτους»(1520): απαιτεί από τους γερμανούς ηγεμόνες να μεταρρυθμίσουν τον παπισμό
και τους εκκλησιαστικούς θεσμούς
• «Περί της κοσμικής εξουσίας» (1522): Απαιτεί από τους πιστούς να υπακούσουν τους ηγεμόνες τους
οποίους θεωρούσε ελέω θεού θεματοφύλακες της τάξης.
Πράγματι…

20. Προτεσταντισμός: Υποστήριξη από κάποιους αλλά και αντίσταση
…
• Κάποιοι πείστηκαν για την αλήθεια της προτεσταντικής διδασκαλίας παρακολουθώντας κηρύγματα,
ακούγοντας ύμνους ή διαβάζοντας φυλλάδια
• Ολόκληρες περιοχές όμως έγινα προτεσταντικές όταν οι κοσμικές αρχές, ο τοπικός ηγεμόνας δηλαδή οι
οι αστικές αρχές
– κάλεσαν κάποιους μεταρρυθμιστές για να επανεκπαιδεύσουν τον κλήρο της περιοχής και δίνουν όρκο νομιμοφροσύνης
– υποστήριξαν και επόπτευαν τα δημόσια κηρύγματα
– δήμευσαν την εκκλησιαστική περιουσία
– έκλεισαν τα μοναστήρια
• Σελ. 181 Μερι
• Σε κάθε περιοχή υπήρχε διαφορετική ισορροπία ανάμεσα στις θρησκευτικές ιδέες και στους στόχους της
πολιτικής εξουσίας: σε ορισμένες περιοχές κάποιες ομάδες όπως ο κλήρος ή οι μισθωτοί εξειδικευμένη
τεχνίτες, ήταν η κινητήρια δύναμη της Μεταρρύθμισης. Σε άλλες περιοχές ήταν ο τοπικός ηγεμόνας ή οι
αστικές αρχές που επέβαλαν την αλλαγή του δόγματος σε έναν πληθυσμό αδιάφορο ή ακόμα και εχθρικό
που αντιστέκονταν όταν τους επιβάλλονταν ένα δόγμα που δεν ήταν ακόμα έτοιμοι να δεχτούν.

21. Η Προτεσταντική Επανάσταση και η ανατροπή του καθολικισμού στη Γερμανία…
….υποβοηθήθηκε από το ξέσπασμα μιας εξέγερσης κοινωνικού χαρακτήρα. Το προτεσταντικό κίνημα απέκτησε
ευρύτερη δυναμική και λαϊκή υποστήριξη σε μια εποχή που η Γερμανία μαστιζόταν από μία έντονη κοινωνική
κρίση και συγκλονίστηκε από δύο μεγάλες εξεγέρσεις: των ιπποτών (1522-1523) και των αγροτών (1524-
1525). Φανατικοί Λουθηρανοί ήταν οι ηγέτες της μεγάλης αλλά αποτυχημένης εξέγερσης των εξαθλιωμένων
ιπποτών και κατώτερων ευγενών ενάντια στους μεγαλογαιοκτήμονες, ενώ η φοβερή και μαζική εξέγερση των
Γερμανών αγροτών και των συμμάχων τους στα κατώτερα στρώματα αναζήτησε μάταια την συμπαράσταση του
Λούθηρου, ο οποίος υποστήριξε ένθερμα την άγρια καταστολή της επανάστασης.
Πιο συγκεκριμένα…

22. Εξέγερση των ιπποτών (1522-1523)
Διακήρυξη αιτημάτων των αγροτών (1524-1525)
Το 1522 ξέσπασε η άγρια εξέγερση των ιπποτών και των κατώτερων ευγενών, των οποίων η θέση υπονομευόταν από τους κτηματίες και την πορεία προς
την καπιταλιστική οικονομία. Ως κύρια αιτία της εξαθλίωσής τους έβλεπαν την συγκέντρωση της έγγειας ιδιοκτησίας στα χέρια των ισχυρότερων και της
Εκκλησίας. Κυριευμένοι από εθνικιστικά αισθήματα ονειρεύονται μια ενωμένη Γερμανία, ελεύθερη από την κυριαρχία των μεγάλων γαιοκτημόνων και των
φιλοχρήματων κληρικών. Αρχηγοί του κινήματος ήταν ο Χούττεν φανατικός οπαδός του Λούθηρου και ο Σίκιγγεν διαβόητος λήσταρχος και τυχοδιώκτης. Για
αυτούς η Λουθηρανή διδασκαλία παρείχε ένα εξαιρετικό πλαίσιο πολέμου προς την ελευθερία. Αν και η εξέγερση καταπνίγηκε αμέσως από τις στρατιές των
επισκόπων και των πλουσιότερων ευγενών, έπεισε ωστόσο τους στυλοβάτες του παλαιού καθεστώτος ότι η αντίσταση στο Λούθηρο δεν θα ήταν πράξη
σωφροσύνης.
Το 1524 την εξέγερση των ιπποτών ακολούθησε ένας πολύ βιαιότερος ξεσηκωμός των κατώτερων τάξεων και αν και οι περισσότεροι που πήραν μέσα σε αυτό
τον αγώνα ήταν αγρότες προσελκύστηκαν επίσης στο κίνημα και πάρα πολλοί φτωχοί εργάτες από τις πόλεις. Άρχισε στην νότια Γερμανία και γρήγορα
επεκτάθηκε και στο Βορρά. Αιτίες: το αυξανόμενο κόστος ζωής, η συγκέντρωση γης σε λίγους ιδιοκτήτες, ο ριζοσπαστισμός του Λούθηρου. Η πατερναλιστική
σχέση φεουδάρχη και δουλοπάροικου δεν υπήρχε πια. Είχε αναπτυχθεί μια σχέση εργάτη και εργοδότη με μόνη υποχρέωση του ένα ημερομίσθιο. Τα
παλαιοτέρα δικαιώματα του κολλήγου όπως της ελεύθερης βοσκής ή συλλογής ξύλων δεν υπήρχαν πια. Η αναβίωση του ρωμαϊκού δίκαιου προστάτευε μόνο
τον πλούσιο.
Αρχικά έμοιαζε περισσότερο με απεργία παρά με εξέγερση. Η στασιαστές προσπαθούν ειρηνικά να πείσουν τους αφέντες τους να τους ανακουφίσουν από την
καταπίεση. Αλλά μετά από λίγους μήνες το κίνημα βρέθηκε κάτω από την επιρροή ριζοσπαστών ηγετών, όπως του Μίντσερ που παροτρύνει τους αγρότες να
αντιμετωπίσουν τους αριστοκράτες και τον πληρωμή φωτιά και τσεκούρι. Την Άνοιξη του 1525 οι αγρότες άρχισαν να λεηλατούν και να καίνε μοναστήρια και
πύργους δολοφονώντας τους αντιπάλους τους. Τον Μάρτιο του 1525 η ένωση των αγροτών εξέδωσε σε απλή και σαφή γλώσσα τα 12 Άρθρα του Μέμινγκεν:
1.Κατάργηση της δουλοπαροικίας
2.Ελεύθερο κυνήγι και αλιεία
3.Μείωση φόρων και αγγαρειών στις γαίες των τοπικών χωροδεσποτών
4.Δικαίωμα κάθε κοινότητας να αποπέμπει τους πάστορες ώστε να διασφαλίζει ότι θα κήρυτταν το αγνό Ευαγγέλιο.
5.Κάθε πρακτική μη συμβατή με τα Ευαγγέλια ήταν απορριπτέα, συνδέοντας έτσι τον θείο νόμο με ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης.
Σε διάφορες πόλεις οι κάτοικοι τους εξεγέρθηκαν και εκείνοι απαιτώντας πολιτικά δικαιώματα και θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις. Ο στρατός των αγροτών και
των αστών περιλάμβανε και πρώην μισθοφόρους άρα δεν ήταν εντελώς απειροπόλεμος, δεν διέθετε όμως σχεδόν καθόλου ιππικό, πυροβολικό και όπλα.
Όταν οι ηγεμόνες οργάνωσαν τις δυνάμεις τους και αντεπιτέθηκαν οι στρατιές των αγροτών συνετρίβησαν με εξαιρετική βιαιότητα και εκδικητικότητα.

23. Κοινωνικές αλλαγές και Μεταρρύθμιση
Αγροτικές εξεγέρσεις 1524-1526
πορτοκαλί: περιοχή γενικών ταραχών
μωβ: περιοχές σφοδρών συγκρούσεων

24. Θέση Λούθηρου και ο Ζβίγγλιου ως προ την εξέγερση
Ο Λούθηρος και ο Ζβίγγλιος ΔΕΝ τους υποστήριξαν
• Κατά τον ληστρικών και δολοφονικών ορδών των χωρικών (Λούθηρος, 1525)
• Περί αυτών που διασπείρουν την εξέγερση (Ζβίγγλιος, 1526)
Ο Λούθηρος κι οι άλλοι μεταρρυθμιστές δήλωναν πως το δικό τους μήνυμα δεν θα έπρεπε να συνδεθεί με οικονομικά,
κοινωνικά ή πολιτικά αιτήματα και πως οι αγρότες και οι φτωχοί των πόλεων όφειλαν απόλυτη υπακοή στους
ανώτερους τους. Ο Λούθηρος ήταν ένθερμος υποστηρικτής του δόγματος του Αγίου Παύλου ότι οι εξουσίες που
υπάρχουν έχουν δημιουργηθεί με το θέλημα του Θεού. Υποστήριζε ότι η πολιτική ανυπακοή ήταν μεγαλύτερο αμάρτημα
και από τον φόνο, την ακολασία, την ανεντιμότητα και την κλοπή και πως επίσης η εξουσία των ηγεμόνων δεν θα
έπρεπε να αμφισβητείται ποτέ από τους υπηκόους.
Μπορεί ο θρησκευτικός ριζοσπαστισμός του Λούθηρου και η σύγκρουσή του με το κατεστημένο της ρωμαιοκαθολικής
εκκλησίας να ενέπνευσαν τους επαναστάτες της εποχής αλλά στην κρίσιμη περίοδο των εξεγέρσεων ο κοινωνικός
συντηρητισμός του Λούθηρου αποδείχτηκε σωτήριος για τις κυρίαρχες κοινωνικές τάξεις της Βόρειας Γερμανίας. Έκτοτε
αυτές δεν είχα την παραμικρή επιφύλαξη να υποστηρίξουν την μεταρρύθμιση και να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της
λουθηρανικής εκκλησίας.
Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι οι συντηρητικές μεταρρυθμιστικές ιδέες έχασαν μεγάλο μέρος της απήχησης τους μετά το
1525. Οι αγρότες και οι επαναστάτες των πόλεων πολλές φορές έβρισκαν μέσο έκφρασής των κοινωνικών και
θρησκευτικών τους πεποιθήσεων μέσα στις ριζοσπαστικές ομάδες.

25. 1ος Θρησκευτικός πόλεμος (1529-1555): πως φτάσαμε στην ειρήνη της Αυγούστας (1555)
Η Μεταρρύθμιση προκάλεσε μια αλυσίδα θρησκευτικών πολέμων στην Ευρώπη για περισσότερο από έναν αιώνα:
Πρώτη σύγκρουση 1529-1531:
Ελβετία αρχές 16ου αιώνα (είναι μέρος της Αγίας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αλλά και μια χαλαρή συνομοσπονδία 13 καντονιών):
Πάπας, Γάλλοι βασιλείς και αυτοκράτορες εκμεταλλεύονται τις εχθρικές σχέσεις μεταξύ των καντονιών χρησιμοποιώντας την
Ελβετία ως δεξαμενή μισθοφόρων και πληρώνοντας αξιωματικούς ως στρατολόγους και διοικητές μονάδων. Ο Ζβίγγλιος
(παράλληλα με τις θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις) απαιτεί να δοθεί τέλος σε αυτό το μισθοφορικό σύστημα. Ως ηγέτης του
δημοτικού συμβουλίου της Ζυρίχης συνάπτει συνθήκες με τα προτεσταντικά καντόνια. Σχεδίασε ένα ευρύ μέτωπο στο οποίο θα
συμμετείχε η Γαλλία, η Αγγλία και άλλα ευρωπαϊκά κράτη ώστε να εξουδετερώσει τα καθολικά καντόνια που συσπειρώθηκαν
συμμαχώντας με τον Αψβούργο ηγεμόνα της Αυστρίας, τον Φερδινάνδο. (Αν και αυτά τα σχέδια δεν υλοποιήθηκαν πλήρως
εντούτοις) οι δύο πλευρές συναντήθηκαν στο πεδίο της μάχης του Κάπελ, όπου σκοτώθηκες ο Ζβίγγλιος (1531).
Σύντομα αποφασίζεται ότι μία συνθήκη ειρήνης είναι προτιμότερη από την συνέχιση των εχθροπραξιών. Η συνθήκη
κατοχύρωνε το δικαίωμα κάθε καντονιού να επιλέγει το επίσημο δόγμα του και προέβλεπε την λύση όλων των συμμαχιών με
ξένες δυνάμεις. Αυτό αποδυνάμωσε μεν την ενότητα της ελβετικής συνομοσπονδίας και ούτε έθεσε τέλος στην στρατολόγηση
μισθοφόρων, αλλά εγκαινίασε μια πολιτική ουδετερότητας που χαρακτηρίζει την Ελβετία μέχρι σήμερα.
Meanwhile…
1530: Ο Κάρολος V ελπίζοντας να δώσει ένα τέλος στην θρησκευτική διαίρεση στη Γερμανία συγκαλεί αυτοκρατορική Δίαιτα
στην Αυγούστα (25/09/1530) όπου αρνείται να αποδεχτεί την ομολογία πίστης που διατυπώνει ο Μελάγχθονας (Αυγουσταία
ομολογία: που αποδέχεται τις αρχές της χριστιανικής πίστης όπως την αντιλαμβάνονται οι Λουθηρανοί) και διατάσσει
α) την επιστροφή όλων των προτεσταντών στους κόλπους της καθολικής Εκκλησίας
β) την επιστροφή της δημευμένης εκκλησιαστικής περιουσίας

26. συνέχεια…
Αυτή η απειλή είχε αντίθετα αποτελέσματα: οι προτεσταντικές περιοχές της αυτοκρατορίας (κυρίως ηγεμόνες της
Βόρειας Γερμανίας και πόλεις της νότιας Γερμανίας) να συνάψουν το 1531 στρατιωτική συμμαχία: Σμαλκαλδική
Ένωση με θρησκευτικό της μανιφέστο την Αυγουσταία Ομολογία [Η Αυγουσταία Ομολογία παρέμεινε έγκυρη ομολογία πίστης για
πολλές Λουθηρανικές εκκλησίες ειδικά εκτός γερμανικού χώρου (μεταγενέστερη παραλλαγή της, ο Τύπος της Συμφωνίας το 1557 υιοθετήθηκε από την
πλειονότητα των Γερμανών Λουθηρανών). Ο Λούθηρος τροποποίησε την θεωρία του για το δικαίωμα της αντίστασης των πιστών: ενώ οι ιδιώτες δεν
δικαιούταν να αντιτάσσονται στον ηγεμόνα τους, οι έχοντες πολιτική εξουσία, όπως οι τοπικοί ηγεμόνες δικαιούνταν να αντιστέκονται στους ανώτερους τους
στην πολιτική ιεραρχία, όπως π.χ. ο πάπας και ο αυτοκράτορας)]. Ο Κάρολος V αδυνατεί να συγκρουστεί με την Ένωση καθώς
βρισκόταν σε σύρραξη με τους Γάλλους ενώ και οι Τούρκοι του Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή είχαν κατακτήσει το
μεγαλύτερο τμήμα της Ουγγαρίας και πολιορκούσαν την Βιέννη.
Η δεκαετία του 1530 και οι αρχές της δεκαετίας του 1540 ήταν περίοδος περίπλοκων διπλωματικών χειρισμών: ο
αυτοκράτορας, ο πάπας, η Γαλλία, η Αγγλία, προτεστάντες και καθολικοί τοπικοί ηγεμόνες, οι πόλεις της Γερμανίας, η
Σκωτία, η Σουηδία, η Δανία, και η οθωμανική αυτοκρατορία δημιουργούσαν και διέλυαν συμμαχίες. Απόπειρες
αποκατάστασης του δογματικού σχίσματος με μια εκκλησιαστική σύνοδο, απέτυχαν. Ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. Ο
Κάρολος V συνειδητοποίησε πως μαχόταν όχι μόνο για την ενότητα της εκκλησίας αλλά και της αυτοκρατορίας του.
Δεύτερη Σύγκρουση: Σμαλκαλδικός Πόλεμος (1546-1555): άρχισε το 1546 με νίκες του Κάρολου V αναγκάζοντας
τους Γερμανούς να προχωρήσουν σε διαπραγμάτευση. Ο πάπας φοβήθηκε βλέποντας τον Κάρολο να αποκτά δύναμη
και απέσυρε τα στρατεύματά του έτσι ο Κάρολος μένει μόνος και συγκαλεί Δίαιτα για να τερματίσει τον πόλεμο. Η
συμφωνία που προέκυψε ήταν προσωρινή γιατί οι προτεστάντες ηγέτες ανασυντάχθηκαν και συμμάχησαν με τους
Γάλλους οι οποίοι αν και καθολικοί έβαλαν σε προτεραιότητα τον περιορισμό της ισχύος του αυτοκράτορα και
όχι της θρησκευτική τους ιδεολογία.

27. Ειρήνη της Αυγούστας 1555
Ειρήνη της Αυγούστας: οι προσδοκώμενοι στόχοι που επιτευχθήκαν, υπεγράφησαν εν απουσία του Αυτοκράτορα και του Πάπα, έτσι
αντανακλούσαν τις ανησυχίες και συμφέροντα των περιφερειακών ηγεμόνων. Πιο συγκεκριμένα:
1.Η θρησκεία του ηγεμόνα πρέπει να είναι και η θρησκεία του υπηκόου οι υπήκοοι που διαφωνούσαν με τον ηγεμόνα τους είχαν το δικαίωμα να
φύγουν.
2.Σε κάθε περιοχή παραχωρήθηκε το δικαίωμα να επιλέξει το δόγμα που θα υιοθετούσε, Λουθηρανικό ή καθολικό ΑΛΛΑ οι ηγεμόνες μίας περιοχής εάν
ήταν καθολικοί και επέλεγαν τον λουθηρανισμό, (ως πρώην καθολικοί) υποχρεούνταν να παραιτηθούν από τον τίτλο τους και τις γαίες τους.
3.Κατοχύρωσε την ασυλία των λουθηρανών ηγεμόνων, ιπποτών και πόλεων.
4.Και οι δύο πλευρές δεσμεύονταν να διατηρήσουν αιώνια και άνευ όρων ειρήνη.
5.Όλες οι εκκλησιαστικές γαίες που είχαν δημευθεί από Λουθηρανούς ηγεμόνες πριν το 1552 παρέμεινα στην κυριότητα τους.
Η Ειρήνη της Αυγούστας τερμάτισε τους θρησκευτικούς πολέμους στη Γερμανία και έθεσε την πολιτική, θρησκευτική και οικονομική ζωή υπό
τον άμεσο έλεγχο των τοπικών ηγεμόνων με αποτέλεσμα τον αυξανόμενο δεσποτισμό τους. Αυτοί αποτέλεσαν τους φορείς της
θρησκευτικής ομογενοποίησης και της κοινωνικής πειθάρχησης:
•συγκρότησαν και διεύρυναν θεσμούς κοινωνικού ελέγχου, όπως τα εκκλησιαστικά δικαστήρια
•αναμόρφωσαν την πρόνοια για τους φτωχούς μεταρρυθμίζοντας τον κοινωνικό μηχανισμό πρόνοιας και ελέγχοντας την επαιτεία
•ίδρυσαν σχολεία και πανεπιστήμια για την διάδοση του ορθού δόγματος και εκπαιδεύοντας πάστορες πιστούς στην επίσημη Εκκλησία
Οι περιορισμοί και τα προβλήματα της ειρήνης της Αυγούστας θα γινόταν ορατά στα τέλη του 16ου αιώνα ωστόσο ήταν σαφές πως αυτή η
συνθήκη ενταφίασε τις ελπίδες του Καρόλου να ιδρύσει μία ενωμένη αυτοκρατορία με μία και μόνη επίσημη Εκκλησία. Ο ίδιος
παραιτήθηκε από το θρόνο το 1556 και κλείστηκε σε μοναστήρι, μεταφέροντας
α) τις εξουσίες επί των κτήσεών του στην Ισπανία και στις Κάτω Χώρες στον γιο του Φίλιππο
β) την αυτοκρατορική εξουσία στον αδερφό του Φερντινάντο.

28. Επίσημη θρησκεία στις Σκανδιναβικές χώρες
• 1537: Δανία, Νορβηγία
• 1593: Σουηδία
• Έναυσμα για μεταρρυθμιστικά κινήματα στην Ευρώπη

29. Ριζοσπάστες (εμφανίζονται μετά την εξέγερση των αγροτών, από κοινωνικούς αναμορφωτές δυσαρεστημένους από τον συντηρητισμό του Λούθηρου)
1. Άρχισε από μια ομάδα κοινωνικών αναμορφωτών, δυσαρεστημένων από τον αυξανόμενο συντηρητισμό του Λούθηρου μετά την αποτυχημένη
εξέγερση των αγροτών.
2. Δεν ήταν λόγιοι αλλά απλοί άνθρωποι, τεχνίτες και αγρότες. Οι περισσότεροι πιστοί ήταν γυναίκες (τους απασχόλησε το ζήτημα των μεικτών γάμων)
3. Ήταν ατομιστές στην θρησκεία. Δηλαδή αποδέχονταν κυριολεκτικά την διδασκαλία του Λούθηρου ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να ακολουθήσει τις
επιταγές της συνείδησης του. Υπό αυτό το πλαίσιο όχι μόνο απέρριπταν την καθολική θεωρία για τον κλήρο, αλλά υποστηρίζει ότι κάθε άνθρωπος
έπρεπε να ακολουθήσει την καθοδήγηση του εσωτερικού φωτός.
4. Δημιούργησαν κοινότητες με βάση τις κοινότητες την αποστολικής εποχής.
5. Άλλες ομάδες λειτουργούσαν με υπέρμετρη αυστηρότητα στα αποκλίνοντα μέλη ενώ άλλες ήταν αναφανδόν υπέρ του ατομισμού και της πλήρους
θρησκευτικής ανοχής.
6. Απέρριπταν την νηπιακή βάπτιση γιατί επιθυμούσαν την συμμετοχή στις ομάδες τους μελών που εκούσια θα το επέλεγα ή που θα βαφτίζονταν εκ
νέου, εξού και το Αναβαπτιστές (πολλοί θεωρούσαν κάθε μυστήριο πλάνη και εστίαζαν στην εσωτερική προσωπική μεταστροφή).
7. Δεν συμμετείχαν στην πολιτική ζωή και απαιτούσαν τον πλήρη διαχωρισμό εκκλησίας κράτους.
8. Θεωρούσαν επικείμενη την Δευτέρα Παρουσία (σύμφωνα με την προφητεία του βιβλίου της Αποκάλυψης).
9. Οι εσχατολογικές ιδέες περί επικείμενου τέλους και εγκαθίδρυσης του βασιλείου του Χριστού, ενός βασιλείου Δικαιοσύνης και Ειρήνης στο οποίο θα
είχαν επίλεκτη θέση, τροφοδοτούν κοινωνικές εξεγέρσεις (ριζοσπάστες μεταρρυθμιστές συχνά συντάσσονται με τους εξεγερμένους, όπως ο Μίντσερ
το 1525 στο πλευρό των αγροτών στον Πόλεμο των Χωρικών).
10. Ήταν αντίθετοι σε κάθε έννοια ιεραρχίας στην Εκκλησία. Αρνούνταν να αναγνωρίσουν οποιαδήποτε διάκριση θέσης ή τάξης διακηρύσσοντας ότι όλοι
είναι ίσοι ενώπιον του θεού. Επιζητούσαν έναν πιο ενεργό ρόλο στο εκκλησίασμα κατά την εκκλησιαστική λατρεία
11. Ήταν πασιφιστές, υπέρ της κοινοκτημοσύνης και κατά της ανάληψης αξιωμάτων ή επίσημων ορκωμοσιών (θεωρούσαν βδέλυγμα τον όρκο,
καταδίκαζαν την στρατιωτική υπηρεσία και αρνούνται να πληρώσουν φόρους σε κυβερνήσεις που συμμετείχαν σε πολέμους. Κατήγγειλαν την
συγκέντρωση πλούτου και δίδασκαν ότι καθήκον των χριστιανών ήταν να μοιράζονται τα πλούτη τους μεταξύ τους).
12. Έδιναν μεγάλη σημασία στην κατά γράμμα ερμηνεία του βιβλίου της Βίβλου ακόμα και τον πιο έξω κόσμο εδαφίων της. Αρνούνται να συμφωνήσουν
την αποκάλυψη του θεού στην ανθρωπότητα τερματίστηκε με την γράφει το τελευταίο βιβλίο της κοινής διαθήκης, αλλά επέμεναν αντίθετο ότι εκείνος
συνεχίζει να μιλάει άμεσα σε ορισμένους από τους εκλεκτούς οπαδούς του.

30. Ριζοσπάστες: Εξέγερση του Μύνστερ (1534, Γερμανία)
Δυστυχώς για την τύχη του Αναβαπτισμού μια ιδιαίτερα ριζοσπαστική μη αντιπροσωπευτική ομάδα Αναβαπτιστών που
αποτελούνταν από χαρισματικούς ιεροκήρυκες κερδίζουν υποστηρικτές προφητεύοντας ότι η πόλη μετά την Τελική Κρίση θα
γίνει η Νέα Ιερουσαλήμ. Συρρέει κόσμος και εκλέγεται συμβούλιο εξτρεμιστών Αναβαπτιστών που θέτει υπό έλεγχο την πόλη,
την ανακηρύσσει ανεξάρτητο βασίλειο, επιδίδεται σε αναδιανομή υλικών αγαθών των άπιστων οι οποίοι και εκδιώχνονται και
μπαίνει σε εφαρμογή η πολυγαμία.
Προτεστάντες και καθολικοί ενωμένοι απορρίπτουν τις ριζοσπαστικές θέσεις των Αναβαπτιστών και προχωρούν σε
άγρια καταστολή και ανακατάληψη της πόλης.
• Ο Αναβαπτισμός δυσφημίζεται ανεπανόρθωτα. Η άρνησή των Αναβαπτιστών να αποδεχτούν μια πιο επίσημη κρατική
Εκκλησία χρησιμοποιήθηκε ως μέσο νομιμοποίησης διώξεων και φρικτών βασανιστηρίων τα επόμενα 1000 χρόνια.
Καταφεύγουν σε περιοχές με μεγαλύτερη δογματική ανοχή:
• Οι λίγοι που επιζούν οργανώνονται γύρω από τον Μέννο Σίμονς σχηματίζοντας την πασιφιστική αίρεση των Μεννονιτών,
την «απλή θρησκεία της καρδιάς». Τον 17ο αιώνα καταφεύγουν στην νότια Ρωσία.
• Πολωνοί οπαδοί του Σοτσίνοι: 17ο αιώνα καταφεύγουν στην Τρανσυλβανία
• Χουτερίτες: 17ο αιώνα καταφεύγουν στην νότια Ρωσία και τον 19ο αιώνα μεταναστεύουν στη Νότια Ντακότα. Κατά την
διάρκεια του WW2 καταφεύγουν στον Καναδά για να αποφύγουν την στράτευση).
• Οπαδοί του Σβένκφελντ: μεταναστεύουν στην Πενσιλβάνια (ΗΠΑ)
• Άλλες ομάδες με δογματικές ρίζες στην Ριζοσπαστική Μεταρρύθμιση: Βαπτιστές, Ουνιταριανοί, Κουάκεροι,
Πεντηκοστιανοί.

31. • Αναβαπτιστές mennonites με σκούρους κύκλους
• Λουθουριανοί με μπλε κύκλους
• Καλβινιστές με ροζ κύκλους
Κάρλσταντ: Δίδασκε στον Πανεπιστήμιο της Βυρτεμβέργης (όπως ο Λούθηρος). Χοροστάτησε στην πρώτη λειτουργεία στα γερμανικά.
Γκρέμπελ: Συνεργάτης του Ζβίγγλιου, στη Ζυρίχη. Χοροστάτησε στην πρώτη βάπτιση ενηλίκου.
Σβένκφελντ: Γερμανός ευγενής. Οι τελετουργίες είναι άνευ νοήματος γιατί ο Θεός ασκεί επιρροή κατευθείαν στην ψυχή.
Μέννο Σίμονς: ολλανδός πάστορας. Ανέπτυξε χριστιανοκεντρική θεολογία και αντιτάχθηκε στη βία.
Γιάκομπ Χούτερ: αυστριακός ιεροκήρυκα. Πρώην πιλοποιός. Εφάρμοσε στην κοινότητα οπαδών του σύστημα πλήρους κοινοκτημοσύνης.
Φάουστο Σοτσίνι: Ιταλός μεταρρυθμιστής. Εστιάζει στην ανάσταση του Χριστού και όχι στην θεία φύση του. Πίστευε πως η πίστη και η
λογική δεν ήταν αντικρουόμενες έννοιες.

32. Ελβετία
Οι Ελβετοί αφού ανάγκασαν το 1499 τον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία τους όχι μόνο από τον οίκο των Αψβούργων αλλά και από την Αγία
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ήταν διατεθειμένοι να παραμείνουν απεριόριστα υποταγμένοι σε έναν ξένο πάπα.
Οι πόλεις της Ζυρίχης, της Βασιλείας, της Βέρνης και της Γενεύης είχαν αναπτυχθεί σε ακμαία εμπορικά κέντρα. Οι πληθυσμοί τους κυριαρχούνταν από εύπορους
εμπόρους που περιφρονούσαν όλο και περισσότερο το καθολικό ιδανικό της «έντιμης φτώχειας».
Ο βόρειος ουμανισμός είχε βρει πρόσφορο έδαφος σε καλλιεργημένους ανθρώπους με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί δύσπιστία απέναντι στις δεισιδαιμονίες των
παπάδων.
Ο Erasmus είχε ζήσει για μερικά χρόνια στην βασιλεία.
Τέλος οι Ελβετοί έχει γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης των γυρολόγων πολιτών συγχωροχαρτιών.
Ο πατέρας της προτεσταντικής επανάστασης στην Ελβετία ήτανε ο Ζβίγγλιος (Ζυρίχη) ο οποίος αποδέχτηκε ολόκληρη σχεδόν την διδασκαλία του Λούθηρου. Τόσο καλά
μπόρεσε να αξιοποιήσει τις αντικαθολικές δυνάμεις ώστε μέχρι το 1528 (δύο χρόνια πριν πεθάνει) σχεδόν ολόκληρη η βόρεια Ελβετία είχε εγκαταλείψει την παλιά πίστη.
Εφημέριος στη Ζυρίχη απορρίπτει πολλά βασικά δόγματα της Εκκλησίας όπως α) η σημασία των καλών πράξεων β) η πρωτοκαθεδρία του Πάπα γ) η δεσμευτική ισχύς
της παράδοσης. Συμφωνούσε με τον Λούθηρο σε ό,τι αφορούσε:
o την πρωτοκαθεδρία της πίστης των γραφών
o κήρυττε κι αυτός κατά τις πωλήσεις των συγχωροχαρτιών, της λατρείας των Αγίων, των εικόνων, τις αγαμίας των κληρικών και της λατρείας της Παρθένου
o είχε αρχίσει να μεταφράζει τη Βίβλο στην ελβετική γερμανική διάλεκτο.
Διαφοροποιείται όμως από τον Λούθηρο στο ότι υποστηρίζει και προτείνει μια ακόμα πιο απλή λατρευτική διαδικασία από αυτή του Λούθηρου, χωρίς θεία
λειτουργία, εκκλησιαστικό διάκοσμο και μουσική, εκτός από τους ψαλμούς του εκκλησιάσματος. Συγκρούστηκε με τον Λούθηρο για το νόημα της θείας ευχαριστίας. Παρά
τις προσπάθειες ιδεολογικής συμφιλίωσής τους το μεταρρυθμιστικό κίνημα διασπάστηκε σε δύο ομολογίες πίστεως: στους Ευαγγελιστές οπαδούς του Λούθηρου και
τους Μεταρρυθμισμένους Προτεστάντες, οπαδούς του Ζβίγγλιου.
ο Ζβίγγλιος συνεργάστηκε στενά με τις δημοτικές αρχές της Ζυρίχης. Το δημοτικό συμβούλιο της πόλης αποφάσισε:
– να δεχτεί μόνο την αυθεντία των γραφών σε θεολογικά ζητήματα γεγονός που επίσημα άλλαξε την γνώμη της εκκλησιαστικής λατρείας
– διέταξε την απομάκρυνση των εικόνων από τους ναούς
– συγκρότησε ένα νέο δικαστήριο για την επίλυση της ζητημάτων ηθικής και γαμήλιων διενέξεων τα οποία προηγουμένως ανήκαν στην δικαιοδοσία του
επισκοπικού δικαστηρίου.
Ο Καλβίνος αν και Γάλλος φτάνει στη Γενεύη όπου προορίζεται να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ελβετίας. Το 1541 υπό τον έλεγχό του
περνούν ολοκληρωτικά τόσο το κράτος όσο και η εκκλησία. Ως το θάνατό του το 1564 ο Καλβίνος κυβέρνησε την πόλη με σιδερένια πυγμή. Συγκεκριμένα…

33. Καλβίνος (1509-1564) (πρώτα χρόνια)
Ως ένας από τους κορυφαίους εκκλησιαστικούς μεταρρυθμιστές στην ιστορία του δυτικού κόσμου, ο Καλβίνος νομιμοποίησε
θεολογικά και ιδεολογικά τις αρχές της προτεσταντικής ηθικής, από κοινού με τον άλλο ογκόλιθο του δόγματος, τον Μαρτίνο
Λούθηρο. Ο Καλβίνος θεμελίωσε μια αυστηρότερη μορφή του προτεσταντισμού γεννώντας έτσι ένα θρησκευτικό κίνημα που
έπαιξε και συνεχίζει να παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ευρώπη, τη Βόρεια και τη Νότια Αμερική,
τη Νότια Αφρική και αλλού.
Ο καλβινισμός και τα διδάγματά του διατηρούνται άσβεστα ακόμα και 500 χρόνια μετά τη γέννηση του Γάλλου θεολόγου, καθώς
πολυπληθείς θρησκευτικές ομάδες Διαμαρτυρομένων, όπως οι Μεταρρυθμισμένοι, οι Κογκρεγκασιοναλιστές και οι εκκλησίες των
Πουριτανών, εξακολουθούν να ασπάζονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τα μεταρρυθμιστικά κελεύσματα του Καλβίνου, με τον
συνολικό αριθμό των πιστών του να αγγίζει τα 75 εκατομμύρια ανθρώπους σε περισσότερες από 100 χώρες.
Ο Καλβίνος καταφέρθηκε κατά του παπισμού και της ρωμαιοκαθολικής πίστης, επιδιώκοντας επιστροφή στις πηγές του
χριστιανισμού και μακριά από τις προσθήκες και αλλοιώσεις που εισήγαγαν οι πατέρες της Εκκλησίας.
Στον έντονο βίο του υπέστη διώξεις για την πίστη του, απ’ όπου ξεπήδησε ωστόσο ως άμεσος επίγονος του Λούθηρου και
αναμφίβολα η διαπρεπέστερη μορφή της δεύτερης γενιάς της προτεσταντικής Μεταρρύθμισης…
Ο Ζαν Κοβέν που θα γινόταν αργότερα Ζαν Κάλβιν (Ιωάννης Καλβίνος εξελληνισμένα) γεννιέται στη Νουαγιόν της Γαλλίας στις 10
Ιουλίου 1509 ως ένα από τα τέσσερα παιδιά του Ζεράρ Κοβέν, του αποστολικού γραμματέα του επισκόπου της πόλης και νομικού
εκπροσώπου της τοπικής εκκλησίας. Ανατράφηκε μέσα στο αυστηρό καθολικό πλαίσιο της εποχής, καθώς η μοίρα του είχε
προαποφασιστεί: μια μέρα θα υπηρετούσε το καθολικό ιερατείο.
Η μητέρα του πέθανε σε επόμενη γέννα όταν ο Ζαν ήταν ακόμα μικρός και την ανατροφή του ανέλαβε αριστοκρατική οικογένεια,
τόσο εξαιτίας των διασυνδέσεων του πατέρα όσο και της εκκλησιαστικής προοπτικής που έδειχνε ο μικρός. Σε ηλικία 12 ετών ήταν
εξάλλου ήδη παπαδοπαίδι στον καθεδρικό της πόλης.
Όταν ενηλικιώθηκε, στάλθηκε στο Παρίσι για να σπουδάσει θεολογία, έχοντας ήδη λάβει άρτια και επιμελημένη μόρφωση στα
παιδικά του χρόνια. Πέρα από τη θεολογική σπουδή σε σχολές του Παρισιού και της Ορλεάνης, ο δικηγόρος πατέρας επιμένει να
μάθει και νομικά ο γιος του. Αφού πήρε και το πτυχίο του στη νομική επιστήμη, επέστρεψε στο Παρίσι το 1531 για να ασκήσει τη δ
δικηγορία.
Την ίδια όμως χρονιά πεθαίνει ο αφορισμένος από την εκκλησία πατέρας του και οι περιπέτειες του Καλβίνου με την ταφή του θα
τον φέρουν για πρώτη φορά αντιμέτωπο με τον καθολικισμό. Ήταν τα χρόνια που σάρωνε εξάλλου τη Γερμανία το κύμα της
Μεταρρύθμισης του Λούθηρου και σύντομα τα διδάγματα του διαμαρτυρόμενου θεολόγου θα έφταναν και στη Γαλλία.
Ο Καλβίνος εγκατέλειψε την ελπιδοφόρα καριέρα στα νομικά και επέστρεψε στη θεολογία και την κλασική φιλολογία,
αποδεσμευμένος καθώς ήταν πια από τις πατρικές αντιρρήσεις. Αφοσιώθηκε μάλιστα με τόσο πάθος στην εκκλησιαστική μελέτη
που κλονίστηκε η υγεία του, κάτι που θα τον συνόδευε στην υπόλοιπη ζωή του και θα έφερνε κάποια στιγμή και το τέλος…

34. Καλβίνος (μεταστροφή στον προτεσταντισμό)
Επέστρεψε λοιπόν καχεκτικός και φιλάσθενος στο Παρίσι, έχοντας εκδηλώσει τις πρώτες διαφωνίες του σχετικά με τον παπισμό,
αν και η καθοριστική στιγμή θα ερχόταν το 1532, όταν έλαβε χώρα η πνευματική μεταστροφή του στον προτεσταντισμό: «Ο Θεός
δάμασε την καρδιά μου και την οδήγησε σε υποταγή. Είχε γίνει πιο σκληρή απέναντι σε τέτοια θέματα απ’ όσο μπορούσε κανείς
να περιμένει από έναν νέο άνθρωπο», εξομολογείται στο ημερολόγιό του.
Αναμορφωμένος και πνευματικά αναγεννημένος, ένωσε τις δυνάμεις του με τους διαμαρτυρόμενους θεολόγους, παρά την οργή
των εκκλησιαστικών κύκλων και τις διώξεις που υφίσταντο οι πιστοί της νέας αίρεσης στη Γαλλία. Ο βασιλιάς της Γαλλίας
Φραγκίσκος Α’ είχε ήδη κηρύξει ιερό πόλεμο κατά της Μεταρρύθμισης, με πολλούς να φυλακίζονται, να θανατώνονται ή να
εξαναγκάζονται σε φυγή για τα νέα πιστεύω τους. Παρά το εχθρικό κλίμα, η ισχυρή μειονότητα των Γάλλων προτεσταντών καλά
κρατούσε και είχε πια την υποστήριξη του Ερρίκου της Ναβάρρας, μετέπειτα Ερρίκου Δ’ της Γαλλίας.
Τον Ιανουάριο του 1534 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει πάντως άρον-άρον στο Παρίσι και για τα επόμενα τρία χρόνια θα κρυβόταν
από πόλη σε πόλη, κηρύττοντας κρυφά το Ευαγγέλιο και τις μεταρρυθμιστικές αρχές του Λούθηρου. Κάποια στιγμή βρήκε
καταφύγιο στην πόλη Ανγκουλέμ, προστατευόμενος της διαμαρτυρόμενης βασίλισσας της Ναβάρρας, κάτι που επέτρεψε να
αφοσιωθεί στο θεολογικό του έργο και να συντάξει τα πρώτα κεφάλαια του σπουδαιότερου εκκλησιαστικού του έργου και ένα από
τα κορυφαία κείμενα του προτεσταντισμού, τους περίφημους «Θεσμούς της Χριστιανικής Θρησκείας». Ταυτοχρόνως, παίρνει
μέρος στην πρώτη γαλλική μετάφραση της Αγίας Γραφής (1535) και συντάσσει τον πρόλογο του ιερού κειμένου.
Τους «Θεσμούς της Χριστιανικής Θρησκείας» θα τους έγραφε για το υπόλοιπο της ζωής του και θα ήταν το κείμενο
που θα τον μετέτρεπε σε έναν από τους διαπρεπέστερους θεολόγους τόσο του καιρού του όσο και όλων των εποχών.
Οι καθολικοί θεολόγοι αντιλήφθηκαν από την πρώτη στιγμή τη σπουδαιότητα του έργου, αν και η αιρετική του φύση
τους ανάγκασε να το χλευάσουν ως «Κοράνι και Ταλμούδ των αιρετικών». Δημοτικές αρχές και εκκλησιαστικά
συμβούλια στη Γαλλία κάλεσαν σε καύση του συγγράμματος στην πυρά, αν και σύσσωμος ο προτεσταντικός κόσμος
το χαιρέτισε ως έργο κολοσσιαίας σημασίας. Δεν ήταν βέβαια ένα κείμενο που προοριζόταν για τον λαό, στα πρότυπα
της λαϊκής γραφής του Λούθηρου, καθώς άμεσο αποδέκτη είχε τους θεολόγους και τους σπουδαστές θεολογίας. Οι
«Θεσμοί» μεταφράστηκαν από τις πρώτες σχεδόν στιγμές σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες και άσκησαν τη
μεγαλύτερη ίσως επιρροή στον προτεσταντικό κόσμο από κάθε άλλο έργο των Αναμορφωτών.
Το θεολογικό του έργο και ο μαχητικός προσωπικός του βίος τον έκαναν τόσο γνωστό στα πέρατα της Γαλλίας που αναγκάστηκε
τελικά να εκπατριστεί για να γλιτώσει τη ζωή του. Αφού περιδιάβηκε τη γαλλική ύπαιθρο, βρήκε προσωρινό καταφύγιο στο
«άσυλο» των προτεσταντών, το Στρασβούργο, και από κει πέρασε τελικά στη Βασιλεία της Ελβετίας, όπου παρέμεινε
συγγράφοντας και μελετώντας για έναν χρόνο.
Ο αγώνας του θεολογικού ρεφορμισμού θα τον φέρει σύντομα στη Γενεύη, για να σώσει την ελβετική Μεταρρύθμιση που
κινδύνευε να περάσει στο περιθώριο της χριστιανικής πίστης…

35. Καλβίνος (μεταρρυθμιστής της Γενεύης)
Το 1537 οι προτεστάντες πατέρες της Γενεύης τον κάλεσαν επισήμως να γίνει ο ποιμένας της Ευαγγελικής Εκκλησίας της
Ελβετίας, παρά το νεαρότατο της ηλικίας του (28 χρονών)! Ο λιτός του βίος και η εκκλησιαστική του αυστηρότητα ξένισαν αρχικά
τους πολίτες της Γενεύης και παρά τη σταδιακή απήχηση που βρήκαν τα κηρύγματά του, οι αξιωματούχοι του καντονιού τον
έδιωξαν κακήν-κακώς από την πόλη λίγο μετά το Πάσχα του 1538, όταν προκλήθηκαν ταραχές από μερίδα του κόσμου.
Για άλλη μια φορά στον δρόμο, ο Καλβίνος επέστρεψε και πάλι στην ασφάλεια του Στρασβούργου, όπου παντρεύτηκε το 1540 την
εκλεκτή της καρδιάς του Idelette de Bure. Το μόνο παιδί που απέκτησε πέθανε σε τρυφερή ηλικία και ο ίδιος αφοσιώθηκε ακόμα
περισσότερο στη μελέτη, τη συγγραφή και το εκκλησιαστικό έργο.
Εν τω μεταξύ, η διοικούσα αρχή του καντονιού της Γενεύης, που είχε εκδώσει αμέτρητα διατάγματα για τον περιορισμό της
ανηθικότητας στην πόλη, οδηγήθηκε σε αποτυχία των μεταρρυθμιστικών πολιτικών της και η Γενεύη είχε μετατραπεί σε άντρο
ακολασίας και ασέβειας. Κι έτσι καλεί και πάλι εσπευσμένα των αυστηρών αρχών ιεράρχη το 1541, υποσχόμενη την
αμέριστη συμπαράστασή της στην προσπάθειά του να αναμορφώσει τον πληθυσμό και να εγκαθιδρύσει την αρετή και τη
χριστιανική τάξη. «Έρχεται επιτέλους σε σας ο Καλβίνος, το εκλεκτό και απαράμιλλο όργανο του Θεού», είπαν στη Γενεύη οι
άρχοντες της πόλης. Αντιπροσωπεία του λαού αλλά και της κυβέρνηση της Γενεύης του ζήτησαν συγχώρεση για το αδίκημα που
έγινε εναντίον του και τον παρακάλεσαν να επανέλθει στην πόλη για να συνεχίσει το αναμορφωτικό του έργο!
Ο Καλβίνος επέστρεψε, ίδρυσε την Ευαγγελική Εκκλησία και το 1542 το ανώτατο συμβούλιο της πόλης υιοθέτησε τα άρθρα
πίστης και τις ομολογίες του. Έναν μόλις μήνα μετά την επιστροφή του Καλβίνου, το Μικρό και το Μεγάλο Συμβούλιο του
καντονιού ψήφισαν τον εκκλησιαστικό κανονισμό που είχε συντάξει ο θεολόγος, τον οποίο επικύρωσε κατόπιν η Συνέλευση των
Πολιτών με αυξημένη πλειοψηφία, θέτοντας έτσι τις βάσεις για το κολοσσιαίο σε μέγεθος και έργο κοινωνικό έργο του.
Η ιδέα του για το αυστηρό θεοκρατικό κράτος βρήκε άμεση εφαρμογή στη Γενεύη, στην οποία θα παραμείνει ο 32χρονος Καλβίνος
για τα επόμενα 23 χρόνια, μέχρι τον θάνατό του. Αυτό έμελλε να είναι και το σπουδαιότερο έργο του: η επιστροφή μιας
ανήθικης και διεφθαρμένης κοινωνίας στην αρετή και την ηθική με όχημα τα χριστιανικά ιδεώδη. Αναδιοργάνωσε την
εκκλησία, καθιέρωσε διοικητική τάξη και τάξη δημόσιας λατρείας, κήρυξε, δίδαξε, διακανόνισε έριδες, τακτοποίησε προστριβές,
φρόντισε για την εκπαίδευση της νεολαίας και έδωσε συμβουλές ακόμα και για κοσμικά ζητήματα. Το έργο του ανέκοψαν τα δύο
κύματα πανώλης που αποδεκάτισαν τον πληθυσμό, αν και σε πείσμα των χαλεπών καιρών συνέχισε και τα κατάφερε, όχι βέβαια
χωρίς κριτικές, καθώς η αυστηρότητα και η λιτότητα που καθέλκυσε στον κοινωνικό στίβο έμειναν παροιμιώδεις.
Ως ποιμένας, κήρυκας, καθηγητής θεολογίας, επιθεωρητής σχολείων και ηγέτης της μεγάλης μεταρρυθμιστικής κίνησης στην
Ελβετία, ο Καλβίνος ήταν πραγματικά ακούραστος, αν και όλο αυτό διεκδίκησε βαρύτατο φόρο στην υγεία του. Πλέον υπέφερε
διαρκώς από δυσπεψία, πυρετούς και κεφαλαλγίες, μένοντας συχνά κλινήρης, αν και ο ίδιος φαινόταν να μη νοιάζεται για την
προσωπική του υγεία καθώς είχε μεγαλύτερο έργο να επιτελέσει, σταλμένο από τον Θεό.

36. Καλβίνος 1509-1564
δεύτερη γενιά μεταρρυθμιστών - θεμελιωτής της αυστηρότερης μορφής του προτεσταντισμού
ΚΑΛΒΙΝΙΣΜΟΣ: Σκοπός η κοινωνική πειθάρχηση. Υπό την ηγεσία του Καλβίνου η Γενεύη μεταμορφώθηκε σε μία θρησκευτική ολιγαρχική πολιτεία.
1.Όλοι είναι αμαρτωλοί από τη φύση τους εξαιτίας του προπατορικού αμαρτήματος και κανείς δεν μπορεί να γλιτώσει από αυτή την κακή κληρονομιά. Παρόλα αυτά ο
Θεός για δικούς του λόγους έχει προκαθορίσει την αιώνια σωτηρία μερικών εκλεκτών κι έχει καταδικάσει όλους τους άλλους στα μαρτυρία της κολάσεως. Οι άνθρωποι δεν
μπορούν να κάνουν τίποτα για να αλλάξουν την μοίρα τους. Οι ψυχές τους είναι σημαδεμένες με την ευλογία ή την κατάρα του Θεού προτού ακόμα γεννηθούν. Παρόλα
αυτά οι χριστιανοί δεν πρέπει να είναι αδιάφοροι για την διαγωγή τους στη γη. Αν συγκαταλέγονται ανάμεσα στους εκλεκτούς Ο θεός θα έχει φυτέψει στην ψυχή τους την
επιθυμία τους να ζουν σωστά. Η σκληρή εργασία, η οικονομία, η λιτότητα, η ηθική συμπεριφορά και η εγκράτεια είναι «ενδείξεις» ότι βρίσκεται κάποιος ανάμεσα στους
εκλεκτούς
2.Καθαγιάζει τις εμπορικές και τραπεζικές δραστηριότητες γι’ αυτό συνδέθηκε με τα ανερχόμενα αστικά στρώματα των πόλεων στην Δυτική Ευρώπη και
κάποιους γαιοκτήμονες στην Ανατολική Ευρώπη
3.Ρήξη με τον παπισμό και τις Καθολικές παραδόσεις (καταργεί τον κλήρο)
4.Απαγορεύεται κάθε πολυτέλεια (λιτότητα και οικονομία)
5.Υποχρεωτική παρουσία των πιστών στις λειτουργίες
6.Τακτική προσευχή και υπακοή στους ιεροκήρυκες
7.Δημόσια και ιδιωτικάήθη υπό έλεγχο
8.Αυστηρές ποινές για παραβάτες
9.Οι πιστοί αγωνίζονται όχι για τη σωτηρία της ψυχής τους αλλά για τη δόξα του Θεού
Ο καλβινισμός επεκτάθηκε στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης όπου το εμπόριο και η χρηματαγορά είχαν γίνει οι κυρίες ασχολίες. Ήταν κυρίως
η θρησκεία των κατοίκων των πόλεων αν και προσελκύει από όλα τα άλλα κοινωνικά στρώματα. επίσης αν και συχνά αποκαλείται θεοκρατία λόγω της
μεγάλη επιρροής των παστόρων σε όλες της εκφάνσεις της καθημερινότητας, αυτό που είναι νεωτερικό στοιχείο και τον έκανε ιδιαίτερα ελκυστικό σε
διάφορες κοινωνικές ομάδες είναι η ο ενεργός ρόλος κοσμικών στην διοίκηση της Εκκλησίας. Οι οπαδοί του έπαιξαν μεγάλο ρόλο στις αρχικές εξεγέρσεις
εναντίον του δεσποτισμού στην Αγγλία, τη Γαλλία, καθώς και στην ανατροπή της ισπανικής κυριαρχίας στις Κάτω Χώρες.
1560 Επίσημη θρησκεία στην Σκοτία- πρεσβυτεριανισμός
1622 Επίσημη θρησκεία στην Ολλανδία / Ολλανδική Αναμορφωμένη Εκκλησία
Γαλλία: Ουγετόνοι
Αγγλία: Πουριτανοί

37. Λούθηρος VS Καλβίνος
Λούθηρος Καλβίνος
1. Τόνιζε την υπεροχή της ατομικής συνείδησης.
2. Η θρησκεία του Λούθηρου έμοιαζε λιγότερο από ότι
του Καλβίνου με την πίστη της Παλαιάς Διαθήκης. Π.χ. η
αργία του Σαββάτου: Η αντίληψη του Λούθηρου για την
Κυριακή ήταν παρόμοια με εκείνη που επικρατεί σήμερα
στην ηπειρωτική Ευρώπη. Επέμενε, βέβαια να
παρακολουθούν την λειτουργία οι οπαδοί του, αλλά δεν
απαιτούσε την αποχή τους κατά το υπόλοιπο διάστημα
της ημέρας από κάθε απόλαυση η εργασία.
3. Η συμπαθείς του Λούθηρου βρισκόταν με το μέρος των
πριγκίπων και τουλάχιστον μία φορά, στηλιτεύσει τους
επιχειρηματίες για την πλεονεξία τους.
4. Ο Λούθηρος διατήρηση αρκετά χαρακτηριστικά της
ρωμαϊκής λατρείας καθώς επίσης και μερικά καθολικά
δόγματα.
1. Υπογράμμιζε την κυριαρχία του νόμου. Έβλεπε τον
θεός παντοδύναμος νομοθέτη που είχε παραδώσει ένα
σύνολο κανόνων με τη μορφή των γραφών, οι οποίοι
πρέπει να ακολουθούνται κατά γράμμα.
2. Η θρησκεία του Καλβίνου έμοιαζε περισσότερο απ’ ότι
του Λούθηρου με την πίστη της Παλαιάς Διαθήκης. Π.χ. η
αργία του Σαββάτου: Ο Καλβίνος αναβίωσε το εβραϊκό
Σάββατο με τα αυστηρά ταμπού για οτιδήποτε θύμισε τα
εγκόσμια.
3. Η θρησκεία του Καλβίνου ήταν στενότερα συνδεδεμένη
με τα ιδανικά του νεοκαπιταλισμού. Ο Καλβίνος καθαγίασε
τις δραστηριότητες του εμπορίου και του χρηματιστηρίου
και εδώ σε περίοπτη θέση στις επιχειρηματικές αρετές της
λιτότητας και της φιλοπονίας.
4. Ο καλβινισμός σε σχέση με το λουθηρανισμό
αντιπροσώπευσε μία ριζοσπαστικότερη φάση της
προτεσταντικής επανάστασης. Απέρριψε οτιδήποτε του
θυμίσει Ιπποκράτεια. Η οργάνωση της εκκλησίας του έγινε
έτσι ώστε να αποκλείει κάθε ίχνος του επισκοπικού
συστήματος. Οι συναθροίσεις ήτανε προορισμένης την
εκλεγούν τους δικούς τους δημογέροντες και ιεροκήρυκες,
ενώ μία συνέλευση ιερέων στην κορυφή της πυραμίδας
κυβερνούσε ολόκληρη την εκκλησία. Η τελετουργία, η
οργανική μουσική, τα χρωματιστά τζάμια, εικόνες και οι
παραστάσεις καταργήθηκαν άσπλαχνα με αποτέλεσμα να
περιοριστεί η θρησκεία σε τέσσερις γυμνούς τοίχους και
ένα κήρυγμα. Ακόμα και λειτουργίας των Χριστουγέννων
και του Πάσχα απαγορεύθηκαν αυστηρά

38. Αγγλία
Το αρχικό χτύπημα εναντίον της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας στην Αγγλία δεν δόθηκε από κανένα θρησκόληπτο φανατικό όπως το Λούθηρο ή
τον Καλβίνο αλλά από τον αρχηγό του κράτους Ερρίκο Η’. Αυτό δε σημαίνει ωστόσο ότι η αγγλική μεταρρύθμιση ήταν αποκλειστικά πολιτικό
κίνημα. Ο Ερρίκος Η’ δεν μπορούσε να πετύχει την εγκαθίδρυση μιας ανεξάρτητης αγγλικής εκκλησίας αν η ενέργειά του αυτή δεν είχε την
συγκατάθεση μεγάλου αριθμού των υπηκόων του. Και υπήρχαν πάρα πολλοί λόγοι για να δημιουργηθεί γρήγορα η απαραίτητη η συναίνεση:
1.Οι Άγγλοι ναι μεν είχαν ελευθερωθεί σε κάποιο μετρό από την παπική κυριαρχία, η εθνική περηφάνια τους όμως είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο
ώστε οποιαδήποτε μορφή και οποιοδήποτε βαθμού υποταγή στην Ρώμη ήταν απεχθής.
2.Για αρκετό καιρό η Αγγλία ήταν θέατρο ζυμώσεων που αποσκοπούσαν στην θρησκευτική μεταρρύθμιση. Η ανάμνηση των δριμύτητα των
επιθέσεων του Γουίκλιφ (αιρετικού για την καθολική εκκλησία) και των Λολάρδων εναντίον της φιλαργυρίας των ιερέων, της κοσμικής εξουσίας
των Παπών και των επισκόπων και του ιερουργικού συστήματος της εκκλησίας ήταν ζωντανή από τον 14ο αιώνα.
3.Η επίδραση των χριστιανών ουμανιστών ιδιαίτερα του Θωμά Μορ στην καταδίκη τον δεισιδαιμονιών της καθολικής λατρείας υπήρξε επίσης
ένας παράγοντας μεγάλης σημασίας.
4.Τέλος, αμέσως μετά το ξέσπασμα της προτεσταντικής επανάστασης στην Αγγλία, Λουθηρανικές ιδέες με έντονο το αντιπαπικό πνεύμα
μεταφέρθηκαν στην Αγγλία από περιπλανώμενους ιεροκήρυκες καθώς και μέσω της κυκλοφορίας εντύπου υλικού πολύ νωρίς ειδικά στα
πανεπιστήμια και στο Λονδίνο.
Έτσι όταν ο Άγγλος μονάρχης διέκοψε τους δεσμούς του με την Ρώμη είχε την υποστήριξη ενός μέρους των υπηκόων του με μεγάλη κοινωνική
επιρροή. Στην Αγγλία επιτεύχθηκε μία εκ των άνω συμβιβαστική λύση στο θρησκευτικό ζήτημα η οποία συγκέρασε τον καθολικισμό και τον
προτεσταντισμό σε ένα ενιαίο εκκλησιαστικό σχήμα.
Η σύγκρουσή με τον πάπα επιταχύνθηκε και ολοκληρώθηκε με αφορμή έναν λόγο καθαρά προσωπικό: το διαζύγιο του βασιλία.