2. • MUALLIFNING QISQACHA BIOGRAFIYASI
Odil Yoqubov 1926-yil 20-oktabrda hozirgi Janubiy Qozog‘iston viloyatiga qarashli Qarnoq qishlog‘ida tug‘ilgan. O‘sha
yerda o‘rta maktabni tugatib, harbiy xizmatga ketgan. U harbiy xizmatga chaqirilganida Ikkinchi jahon urushi tugash
arafasida edi. Shu paytda Yaponiya davlati bilan urush boshlanib, O. Yoqubov ana shu urushda ishtirok etadi. 50-yillarda
u harbiy xizmatdan qaytib O‘rta Osiyo davlat universitetining filologiya fakultetida o‘qiydi. So‘ngra turli yillarda O‘zbekiston
Yozuvchilar uyushmasida, «Literaturnaya gazeta»da, «O‘zbekfilm» kinostudiyasida, nashriyotlarda ishlaydi. 1982–1987-
yillarda «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasini, 1987–1991-yillarda respublika Yozuvchilar uyushmasini boshqaradi.
Keyin O‘zbekiston Atamalar qo‘mitasi raisi, so‘ngra Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati assambleyasining birinchi vitse-
prezidenti lavozimida faoliyat yuritadi. Odil Yoqubovning dastlabki yirik asari 1951-yilda bosilib chiqqan «Tengdoshlar»
qissasi edi. So‘ngra uning «Dastlabki qadam», «Ikki muhabbat» hikoyalar to‘plamlari, «Tilla uzuk» qissa va hikoyalar
to‘plamlari chop etiladi, «Chin muhabbat», «Aytsam tilim, aytmasam dilim kuyadi», «Yurak yonmog‘i kerak», «Olma
gullaganda» pyesalari yaratiladi. Birin-ketin «Bir felyeton qissasi», «Muqaddas», «Qanot juft bo‘ladi», «Izlayman», «Billur
qandillar» qissalari e’lon qilinadi. Odil Yoqubov o‘zbek adabiyotida roman janrini rivojlantirishga ulkan hissa qo‘shgan
adibdir. Uning turli davrlarda yaratilgan «Er boshiga ish tushsa...», «Ulug‘bek xazinasi», «Ko‘hna dunyo», «Diyonat»,
«Oqqushlar, oppoq qushlar» romanlari kitobxonlarning mehrini qozongan. Mustaqillik yillarida ham yozuvchi barakali ijod
qildi. Uning «Adolat manzili» romani, «Muzaffar Temur», «Bir koshona sirlari» singari pyesalari hamda o‘nlab hikoyalarida
xalqimiz o‘tmishi va bugungi kunining dolzarb muammolari badiiy tadqiq etildi. Yozuvchi 1985-yilda O‘zbekiston xalq
yozuvchisi unvoniga ega bo‘lgan bo‘lsa, 1994-yilda «Do‘stlik», 1998-yilda esa «El-yurt hurmati» ordenlari bilan
mukofotlangan. Odil Yoqubov 2009-yilda vafot etgan.
3.
4. “OTA IZIDAN”
• Asar uncha katta bo‘lmagan povest
janrida yozilgan.
• Muallif asarda realistik metoddan
foydalangan.
5. ASARNING TEMATIK TASNIFI
Asarni tematik jihatdan turli xil tasniflash mumkin:
• Tarixiy: asarda bir necha bor tarix va unda bo‘lib o‘tgan voqealarga murojaat
qilinadi. Bunga misol qilib, Shukurjonning buvisi aytgan hikoyalarini eslashi,
Burxon otaning qizil askarlarga qanday yordam berganini xotirlashini keltirish
mumkin;
• Detektiv: bu tasnifni berishimizga sabab, Shukurjon asar mobaynida otasining
qanday odam bo‘lganligini aniqlashga, uning sirli tarixini ochishga harakat qiladi;
• Biografik: asar bosh qahramoni Shukurjon voqealar mobaynida Vladislav
Lugovskiy ismli askarning kundaligini topib oladi. Unda Lugovskiy o‘zining hayot
kechinmalarini aks ettirgan edi.
6. ASAR MAVZUSI
• Asarda Shukurjon ismli bir yigit hamda Qosimov ismli kishi o‘rtasidagi
qarama-qarshilik aks ettiriladi. Ziddiyat Qosimovning Shukurjonning
otasini o‘z safdoshlarini sotgan xoin deb atashidan boshlanadi. Garchi
Shukurjon unga ishonmagan bo‘lsada bu uning otasi tarixini
o‘rganishiga turtki bo‘lolmaydi. Oradan 4 yil o‘tgach taqdir ularni
yana ro‘baro‘ qiladi. Ana shunda Shukurjon otasining izini topishga va
uning xoin emasligini isbotlashga bel bog‘laydi va bunga erishadi.
Yakunda o‘sha xoin Shukurjonning otasi emas Qosimovning o‘zi bo‘lib
chiqadi, ig‘vogar esa bu qilmishi uchun malomatga qoladi.
7. ASARNING ASOSIY G‘OYASI
• Asarda Shukurjonning harakatlari misolida inson hech qachon tarixni,
ayniqsa, o‘zi va ota-bobolari tarixini unutmasligi, ozining aslida kim
ekanligini, kimning farzandi ekanligini doimo yodda saqlashi kerakligi ifoda
etilgan.
8. ASAR SARLAVHASI
• “Ota izidan”. Asar sarlavhasi judaham o‘rinli tanlangan, negaki yuqorida bir
necha bor ta’kidlaganimizdek, voqealar mobaynida bosh qahramon
Shukurjon otasing noma’lum tarixini bilishga, uning aslida kim bo‘lganligini
aniqlashga bo‘lgan harakatlari tasvirlanadi. Menimcha, bu asarga
bundanda yaxshi sarlavha bo‘lishi mumkin emas.
10. ASARNING LINGVISTIK TAHLILI
2. Kasb-hunarga oid so‘zlar:
• Professor
• Usta
• Doktor
• Feldsher
• Kotiba
• Ilmiy xodim
• Askar
• Cho‘pon
• Dehqon
• Haydovchi
• Arxeolog
• Geolog
11. ASARNING LINGVISTIK TAHLILI
3. Toponimlar:
• Toshkent — O‘rta Osiyoda joylashgan shahar, O‘zbekiston poytaxti.
• Farg‘ona — O‘rta Osiyoda joylashgan vodiy va shu nomdagi viloyat.
• O‘rda — Toshkentdagi joy nomi.
• Navoiy — Toshkentdagi ko‘cha nomi.
• Xorazm — O‘rta Osiyodagi viloyat.
• Tojikiston — O‘rta Osiyoda joylashgan mamlakat.
• Osiyo — qit’a nomi.
• Rossiya — Mamlakat nomi.
• Leningrad — Rossiya shimolidagi shahar, hozirgi Sankt-Peterburg.
• Neva — Rossiyadagi daryo.
12. ASARDAGI MILLIY KALORIT
• Bu asarda aynan qandaydir bir alohida milliy urf-odat yoki udumlarni
uchratmaysiz. Menimcha, bunga sabab, asarning sho‘ro yillarida, boz
ustiga, Stalinning qatag‘on mashinasi ayni ishlab turgan mahalda
yozilganidir. Shunga qaramasdan, asar qahramonlari siymosida xalqimizga
xos bo‘lgan, soddalik, kengfe’llik, bosiqlik, mehribonlik singari fazilatlarni
ko‘rishingiz mumkin.
14. ASARDAGI KONFLIKT TURI
• Asardagi konflikt inson–inson konfliktidir. Bir taraf Shukurjon bo‘lsa, ikkinchi
taraf Qosimovdir. Asardagi barcha voqealar aynan mana shu konflikt tufayli
yuz beradi. Ikki taraf ham ga‘laba qozonishni xohlaydi. Yakunda esa, baribir,
haqiqat g‘alaba qozonadi. Haqiqat esa Shukurjon tarafda edi.
15. ASARDAGI KULMINATSIYA VA YECHIM
• Asar o‘z kulminatsiyasi va yechimini, menimcha, bir voqeada mujassam
etgan. U ham bo‘lsa Shukurjonning eski qo‘rg‘ondan otasi va uning
safdoshlariga tegishli hujjatlar va xatlarmi topib olishi hamda haqiqatning
tagiga yetishidir. Aynan mana shu nuqtada hamma narsaga oydinlik
kiritiladi. Barcha savollarga oydinlik kiritiladi, tugunlar yechiladi. Kim aslida
qahramon-u, kim aslida ig‘vogarligi fosh etiladi.
17. ASARDAGI ENG YAXSHI AFORIZM VA
FALSAFIY MUSHOHADALAR
• “...Ular — muqaddas odamlar, yig‘lash emas, faxrlanish kerak”.
• “Hamisha sirli pardaga o‘ralgan g‘alati afsonalarda kuylangan ulug‘ va
ko‘hna Sharq”.
• “Ko‘ryapsanmi, o‘lim oldida ham yoringning ko‘ngli senda. Baxtli bo‘l,
ilohim, baxtli bo‘l”.
• “Mening gapimga ishonish uchun vijdonli bo‘lish kerak”.
• “Bu mehnatsevar xalq kelajakda o‘z vatanini ko‘rkam bir bog‘ga aylantirib
yuborishi mumkin”.
18. ASARDAN OLGAN TAASSUROTLARIM
• Umumiy jihatdan olib qarasak, asar va undagi voqealar menga yoqdi.
Qahramonlar va ularning xarakteri ham ajoyib. Ammo menga yoqmagan jihatlari
ham bir talaygina. Sababi, asarda bolsheviklar mafkurasi, kummunizm juda ham
ulug‘langan. Asarda “bosmachi” deb atalganlarning hammasi ham aslida
bosmachilar emas. Ular rus bosqinchilariga qarshi kurashgan hurriyatparvarlardir.
Afsuski, sovet davrida bu harakat vakillari “bosmachilar” deb atalib, xalq
dushmaniga chiqarildi. Agar asar 1959-yilda yozilganligini inobatga olsak,
muallifni unchalik ham ayblay olmaymiz. Negaki u davrda ma’naviy tazyiqlar
ancha kuchaygan, sovet mafkurasiga qarshilar qatag‘onga uchragan davrlar edi.
Ammo shuncha narsaga qaramasdan, asar menga yoqdi deb bemalol ayta olaman.
19. VENN DIAGRAMMASI
Shukurjon
• O‘xshash jihatlar
Lyudmila
Grigoryevna
• Ikkisi ham yaqinini yo‘qotgan
• Ikkisini ham eski qo‘rg‘on bog‘lab turadi
• Ikkisi ham Qosimovni yomon ko‘radi
