1. Muzeum Stutthof w Sztutowie
Katarzyna Borys, Ewelina Jasińska

2. Stacja kolejki
Charakterystycznym elementem dla obozu
była kolejka wąskotorowa, biegnąca obok
głównego wjazdu na teren obozu. Był to główny
środek transportu więźniów, których
przeładowywano w Nowym Dworze Gdańskim ze
zwykłych pociągów do kolejek.
W połowie 1944r. dwa
wagoniki kolejki wąskotorowej
przystosowano do roli „ruchomej
komory gazowej” i uśmiercano w
nich starsze Żydówki, pracujące w
komandzie cerowaczek pończoch.

3. Willa Komendanta
Została zbudowana w 1941r.
przez więźniów obozu.
Mieszkało w niej, wraz z
rodzinami, dwóch kolejnych
komendantów obozu – Max
Pauly (do 1942r.) i Paul Werner
Hoppe (od 1942 do 1945r.).
Sprzątaniem, pracami
porządkowymi oraz pielęgnacją
ogrodu zajmowała się niewielka
grupa więźniów obozu Stutthof.

4. Psiarnia
Budynek ten, wybudowany w 1941r., służył jako pomieszczenie dla oddziału psów
służbowych. Na parterze znajdowały się pokoje dla SS-manów – opiekunów psów. W
piwnicy z kolei były trzy różnej wielkości pomieszczenia, podzielone na boksy dla psów.
Zwierzęta, specjalnie żywione i pielęgnowane, wykorzystywane były do ochrony i
jako psy tropiące. Najlżejszy pies na ogół ważył 26kg – czyli więcej niż zagłodzony
więzień.

5. Wartownia SS
Zbudowana została w latach 1940-41. Usytuowana jest zaraz przy głównym
wejściu do obozu, a stacjonujący w niej swego czasu SS-mani kontrolowali z niej
każde wejście i wyjście z obozu.

6. Budynek komendatury obozu
Powstał na przełomie
1940/41r. w miejscu domu
starców. Przebudową zajmowała
się ponad dwustuosobowa grupa
robocza więźniów.
Na parterze budynku
znajdowała się kuchnia, kantyna i
kasyno dla szeregowych SS-manów.
Na piętrze usytuowano część
biur administracji obozu, w tym
kancelarię komendanta, oraz kasyno
i kantynę dla oficerów SS.
W budynku mieściły się także
magazyny żywnościowe i pokoje
mieszkalne dla członków sztabu SS.
Pracami porządkowymi
zajmowała się 10-osobowa grupa
więźniarek, również personel
kuchenny składał się z więźniów.
Aktualnie w budynku znajdują
się biura administracji Muzeum,
biblioteka, sala kinowa oraz
Archiwum.

7. Wydział Polityczny
Wydział kierowany był przez urzędnika Gestapo z Gdańska. Wpływały do niego
zawiadomienia o nadejściu transportów i nakazy osadzania więźniów. Sporządzano tu
listy transportowe, nadawano numery obozowe, decydowano o wykonaniu wyroku
śmierci i egzekucji, sporządzano akty zgonów. Wydział miał też obowiązek
powiadomić Urząd Stanu Cywilnego wsi Stutthof, jednostkę kierującą oraz rodzinę o
zgonie więźnia.
Tutaj także przeprowadzano przesłuchania więźniów na polecenie Gestapo i
organizowano sieć konfidentów, donoszących o sytuacji w obozie.

8. Budynek administracji oraz bunkry
W tym baraku, wybudowanym w 1940r., znajdowała się część biur administracji, m.in.
oddział raportowy i biuro przydziału pracy dla więźniów. Tutaj, po wielogodzinnych
oczekiwaniach przed barakiem, nowi więźniowie byli rejestrowani.
Znajdowało się tutaj także sześć specjalnych cel, zwanych również bunkrami, z których
cztery posiadały małe, zakratowane okienka, dwie natomiast były całkowicie zaciemnione.
Pobytem w bunkrze, tylko o chlebie i wodzie, często przez kilka lub nawet kilkanaście dni,
karano więźniów, którzy złamali regulamin obozowy. Dla wielu z nich kończyło się to
śmiercią.

9. Brama Śmierci
Konstrukcja ta, nazywana przez
więźniów „Bramą Śmierci”, została
wzniesiona w latach 1940-41 i
prowadziła do Starego Obozu.
Więźniowie przekraczali ją zaraz po
rejestracji. Następnie przemawiał
oficer SS, omawiając regulamin
obozowy. W dalszej kolejności
zabierano więźniom rzeczy osobiste
oraz poddawano ich upokarzającym
badaniom lekarskim i dezynfekcji.
Szacuje się, że „Bramę Śmierci”
przekroczyło około 110 tys. więźniów,
przy czym ponad 65 tys. z nich już nie
wyszło na wolność.

10. Blok VIII i VIIIa
W tych blokach nowi więźniowie odbywali kwarantannę. Spędzali tutaj okres od
dwóch do czterech tygodni, poznając warunki i regulamin obozowy. Odizolowani od
reszty więźniów, uczyli się musztry obozowej, czyli odliczania, maszerowania piątkami,
ustawiania do apelu, zdejmowania i nakładania czapek, wymawiania własnego numeru i
komend w języku niemieckim.
Po zakończeniu kwarantanny więźniowie byli przydzielani do odpowiednich bloków
mieszkalnych i komand pracy.

11. Pozostałości po barakach
Starego Obozu, spalonych przez
SS-manów po kapitulacji Niemiec.
Mieściła się tu m.in. kuchnia
obozowa.

12. Barak nr 1 – blok kobiecy
Zbudowano go na przełomie 1939 i 1940 roku. Został podzielony na 12 izb,
zwanych też sztubami, przy czym każda z nich miała osobne wejście. Mieściła się tu
m.in. kantyna, izba chorych – do czasu wybudowania baraku szpitalnego, sanitariaty
i umywalnie. W późniejszym okresie umieszczono tu także szpital dla kobiet, który
składał się z sali chorych, gabinetu lekarskiego i pielęgniarskiego. Od czasu
pierwszego transportu kobiet do obozu w czerwcu 1940r. kwaterowano je właśnie
tutaj, stąd też potoczna nazwa „blok kobiecy”.

13. Izba nocna z lat 1939-1941
Zbudowana została z cienkich desek, przez które przenikał deszcz i wiatr.
Izba na ogół była tak zatłoczona, że część więźniów przez pół nocy siedziała na
prowizorycznych ławeczkach, a pozostali musieli spać na boku, następnie się
zmieniali.
Na deskach rozłożona była
tylko cienka warstwa słomy,
zsuwana za dnia, a rozsuwana
na noc. Po pewnym czasie
słoma zamakała od deszczu,
skroplonej pary wodnej i
odchodów chorych i
osłabionych więźniów, tworząc
gnój. Za dnia wierzchnia jego
warstwa zasychała, tworząc
prowizoryczne legowisko.

14. Izba nocna z lat 1942-1945
W późniejszych czasach wygląd izby trochę się zmienił, niezmienna
jednak pozostała ciasnota. Na jednej pryczy miało spać trzech, a od 1944
roku nawet czterech więźniów. Było to niemożliwe, spędzali więc oni noc
śpiąc na siedząco.

15. Sanitariat
W latach 1939-41 w obozie znajdowała się tylko jedna
umywalnia na świeżym powietrzu, od 1942r. były już one
w każdym bloku. Wodę puszczano raz lub dwa razy
dziennie w części kranów. Strumień wody był bardzo słaby,
mydła nie wydawano, a czas na mycie był ograniczony – w
ciągu godziny wszyscy – czyli prawie 5 tys. więźniów –
mieli się umyć. W umywalnia składano także ciała
zmarłych przed transportem do krematorium.
Do 1942r. za ubikację służyły doły wykopane na
zewnątrz. Później, po ich wybudowaniu w każdym bloku,
więźniowie mogli z nich korzystać tylko rano i wieczorem,
w wyznaczonych przez komendanta porach.

16. Sala operacyjna
W warunkach
aseptycznych, przy pomocy
prymitywnych narzędzi,
lekarze SS przeprowadzali
skomplikowane operacje,
które na ogół kończyły się
śmiercią więźniów.
Również ciężko chorych,
nie rokujących szybkiego
wyleczenia, uśmiercano
dosercowym zastrzykiem
fenolu.
Śmierć więźnia musiała
przynieść zysk III Rzeszy,
grabiono więc jego rzeczy
osobiste, odzież,
wartościowe przedmioty,
złote zęby, a nawet włosy.

17. Sala opatrunkowa
Na ciężkie rany i schorzenia stosowano jedynie jodynę i papierowy bandaż.
Nawet poważne zabiegi przeprowadzano bez znieczulenia.

18. Rewir – szpital obozowy
W szpitalu na ogół brakowało
lekarstw, chorych zakaźnie
mieszano z pozostałymi chorymi.
To oraz bezwzględne traktowanie
więźniów przez pielęgniarzy i
lekarzy SS prowadziło do
umieralności chorych na poziomie
50%, a w czasie epidemii – nawet
90%.
Zbyt długo leżących w
rewirze więźniów lekarz SS
przeznaczał na śmierć w Komorze
Gazowej lub przez zastrzyk
fenolu.
Rewir zajmował specyficzne miejsce w
strukturze obozu. Samo jego usytuowanie – w
pobliżu Komory Gazowej – miało swoistą
wymowę.

19. Komora gazowa
Została zbudowana w
1943r. Początkowo służyła do
dezynfekcji więźniów, dopiero
od 1944r. stała się miejscem
straceń, gdzie uśmiercano
cyklonem B niezdolnych do
pracy Żydów, polskich
partyzantów i radzieckich
jeńców wojennych.
Po selekcji, na drewnianych wózkach,
przywożono więźniów do Komory. Byli oni
na ogół tak słabi, że nawet nie mieli siły
protestować.

20. Krematorium
Zostało uruchomione w 1942r. Na początku był to tylko jeden piec, pozostałe dwa
zainstalowano na przełomie 1942 i 1943 roku. Znajdowały się one w drewnianym
baraku, który spłonął pod koniec 1944 roku. W nowo wybudowanym pomieszczeniu
dokonywano także egzekucji na chorych Żydówkach poprzez strzał w potylicę.
Prochy z pieców krematoryjnych wysypywano do dołu wykopanego niedaleko
krematorium.
Budynek, częściowo zniszczony w 1945r. przez uciekających SS-manów, został
odbudowany w latach 50. na potrzeby Muzeum.

21. Szubienica
obozowa
Na szubienicy, znajdującej się za krematorium,
wykonywano wyroki śmierci, które SS-mani chcieli
ukryć przed innymi więźniami. Na ogół polecenie
wykonania egzekucji przychodziło w formie
telefonogramu z Gestapo w Gdańsku do
komendanta obozu, który zarządzał wykonanie
wyroku.
W egzekucjach brali udział: komendant, SS-
mani z załogi obozu i lekarz obozowy, stwierdzający
zgon. Po egzekucji komendant informował
odpowiednią placówkę Gestapo o wykonaniu
wyroku, informowano Wydział Polityczny o śmierci
więźnia.
Zwłoki przenoszono do krematorium i spalano.

22. Hale fabryczne DAW
W 1943-44 wybudowano kompleks trzech hal
fabrycznych Niemieckich Zakładów Zbrojeniowych.
W halach tych grupa około 250 więźniów zajmowała
się produkcją części do samolotów myśliwskich i okrętów
podwodnych.
Praca więźniów
trwała do późna w
nocy, byli oni
zwolnieni z
wieczornego
apelu, nawet
posiłki dowożono
im na miejsce
pracy.

23. Nowy Obóz 1943-1945
Rozbudowę obozu zaczęto w 1942r., natomiast na początku 1943. została ona
zakończona. W skład Nowego Obozu, określanego też jako Obóz Żydowski,
wchodziło około 30 baraków, oddzielonych od Starego Obozu podwójnym
ogrodzeniem z drutu kolczastego i pod wysokim napięciem. Znajdowało się tam 20
baraków mieszkalnych oraz 10 przeznaczonych na pracę więźniów, m.in. warsztaty
DAW – oddzielone od innych odrębnym ogrodzeniem pod wysokim napięciem, a
także krawieckie, kuśnierskie, tkackie czy szewskie. Ponadto w barakach
mieszkalnych umieszczono również kantynę i kuchnię obozową, miejsce
przeznaczone na kwarantannę oraz magazyny żywnościowe.
Nowy Obóz został częściowo zniszczony w trakcie radzieckich bombardowań
w marcu 1945r., oraz przez uciekających SS-manów.