Een introductie van ethische dilemma's, die kan leiden tot een moreel besef van beginnend mentoren. Voor Mentorschap Limburg

1. Ethische
dilemma's
Naar een moreel besef voor
mentoren.
KEES SPAPENS
BRON:
DR. D.P. TOUWEN
ETHIEK EN RECHT VAN DE GEZONDHEIDSZORG LUMC

2. Over belangenbehartiging
van wilsonbekwame mensen
Zie ook: www.ethicas.nl
www.ceg.nl

3. Programma
 Vignet
 Stukje theorie
- Zelfbeschikking
- Vertegenwoordiging
- Belangenbehartiging
- Veranderende belangen
- Welbevinden
 Belang van communiceren
 Methodiek van ethisch denken
 Casus
27-3-2019
MentorschapLimburg
3

4. Doktersbezoek
 Mevrouw van der Meer heeft een huidgezwelletje,
dat vermoedelijk huidkanker is. Ze weigert naar de
dokter te gaan, zoals ze alles weigert sinds ze
beginnend dementerend is.
Je weet: ze heeft nu nog geen pijn, maar dat zal zeker
komen en dan is het misschien te laat.
Ze is vroeger nooit een dokterloper geweest. Ze
weigerde altijd al pillen. Nu zegt ze soms: “was ik
maar bij Jan.” (Haar overleden man)
27-3-2019
MentorschapLimburg
4

5. Wat is goed voor de
kwetsbare persoon
 Klassiek ethische vraag
 Vóór 1960: de dokter beslist
 Na 1960:toenemende autonomie
- er kan veel meer
- patiënt is nu kritischer
 Zelf beslissen! is nu
de norm
27-3-2019
MentorschapLimburg
5

6. Autonomie
 Ideaal: een rationele, goed geïnformeerde
onafhankelijk redenerende patiënt.
 Werkelijkheid:
 kwetsbaar
 afhankelijk
 cognitieve achteruitgang
 emoties
 kennisachterstand
 sociale context
27-3-2019
MentorschapLimburg
6

7. Wilsbekwaam
 In staat wil te uiten
 Informatie begrijpen
 Keuze kunnen beargumenteren
 Gevolgen kunnen overzien
 Keuze is “authentiek”
wettekst:
”…in staat tot een redelijke waardering van
zijn belangen ter zake.”
27-3-2019
MentorschapLimburg
7

8. Wat is goed voor de
kwetsbare persoon, voor wie
je mentor bent
Vertegenwoordiger neemt beslissing
overwegend…
 Wat de ander zelf heeft besloten, toen hij/zij nog
wilsbekwaam was (bijv. in wilsbeschikking)
 Wat hij/zij zelf zou hebben besloten, als hij/ze het nog
kon (vervangend oordeel)
 Wat voor mensen in vergelijkbare situaties meestal
wenselijk geacht wordt (bestwil-principe)
27-3-2019
MentorschapLimburg
8

9. Vertegenwoordigen
 Minderjarig
* Ouders
* 12-16 ouders en kind
 Meerderjarig
* mentor
* gemachtigde
* echtgenoot
* Ouder, kind, broer/zus
27-3-2019
MentorschapLimburg
9

10. Maar
 Belangen kunnen verschuiven
 Wat is dan dominant?
 Zijn er nieuwe belangen ontstaan?
27-3-2019
MentorschapLimburg
10

11. Bij wilsonbekwaamheid
 Situationeel begrip: terzake wilsbekwaam…
 Dus: goed in gesprek blijven.
 Taakspecifieke wilsbekwaamheid
 Protestgedrag serieus nemen
 En vooral: geen lijden vermeerderen!
Doel: Welbevinden.
27-3-2019
MentorschapLimburg
11

12. Ethiek
 Even stilstaan en afstand nemen en kritische
vragen stellen
 Proberen om te gaan met de spanning tussen
normen en idealen
 Proberen het goede te omschrijven
 Motiveert het goede te doen
 Nadenken op een geordende manier
27-3-2019
MentorschapLimburg
12

13. Nadenken over de vraag of
het goede wel gedaan
wordt.

14. Richtsnoer voor zorg en
behandeling
van de wilsonbekwame patiënt
 In de zorg streven naar welbevinden
 Welbevinden bepalend voor de vaststelling van
haar belang
 Bij vroegere wensen moet actuele belang voorop
staan
 Bij duidelijk welbevinden: geen goede
argumenten voor abstineren
 Bij gebrek aan welbevinden: terughoudendheid in
behandeling
 Te allen tijde geldt: geen lijden vermeerderen
27-3-2019
MentorschapLimburg
14

15. Belangenbehartiging
 Mentor (vrijwilliger): betrokken perspectief,
zonder de invloed van de professionele blik
 heeft goed inzicht in bestwil
 focus op welbevinden voor deze persoon op
dit moment in deze situatie
 dus investeren in leren kennen van de cliënt
wegens - verschuivende belangen
- overgebleven wil
27-3-2019
MentorschapLimburg
15

16. Moreel beraad:
 Dilemmamethode
 Socratische dialoog
 Inner circle
 Probleemoplossingsstrategieën
 Etcetera.
16

17. Dilemmamethode
 Formuleer het dilemma
 Benoem de normen
 Vind diverse alternatieve mogelijkheden
 Maak een afweging en
 Kies
17

18. Concluderend: belangen
 (respect voor) autonomie is belangrijke
waarde
 Gezondheidszorg: Helpen; goed doen; geen
lijden vermeerderen
 Eigen inbreng van kwetsbare persoon is
essentieel
 Ook op leeftijd kunnen belangen veranderen
en verschuiven
 Belang bij wilsonbekwaamheid: welbevinden
27-3-2019
MentorschapLimburg
18

19. Link naar de Powerpoint
www.slideshare.net/fimk
27-3-2019
MentorschapLimburg
19

20. Vignetten.

21. Uw eigen morele dilemma
 Is er een situatie, die tot spanning leidt en
met behulp van bijvoorbeeld de
dilemmamethode aangepakt zou kunnen
worden.
21

22. Mentorbewindvoerder
spagaat
 Mevrouw, niet-aangeboren hersenletsel na auto-
ongeluk, rolstoelafhankelijk. Gelijktijdig met het
mentorschap is er beschermingsbewind
uitgesproken. Ik ging met haar vlak voor Kerst
naar het tuincentrum.
 “Weet ze echt wel zeker dat zij alle spullen wil
kopen die zij heeft uitgezocht? Ze is ook op zoek
naar een geschikte zomervakantie en de nieuwe
meubeltjes moeten nog afbetaald!”
Ze zit niet direct in geldnood, maar kan ook niet
gewoon alles kopen. Mag ze ook iets voor zichzelf
met Kerst en Oud en Nieuw?
22

23. 40 jaar autorijden
 Mijnheer wil nog autorijden, maar het is eigenlijk niet
meer verantwoord. Hij overziet het verkeer niet meer.
Hij is niet te overtuigen. Hij rijdt immers al 40 jaar en
nooit schades. Behalve dan wat blikschade het laatste
jaar. Moet ik zijn vrijheid respecteren of zijn
medeweggebruikers beschermen?
27-3-2019
MentorschapLimburg
23

24. Weggelopen
 Je bent mentor van een 19 jarige bij haar
moeder wonende adolescent met
verstandelijke beperking, die je belt, dat ze
het thuis niet meer kon uithouden en is
weggelopen. Moeder heeft een nieuwe
vriend, die niet van haar af kan blijven. Ze wil
pertinent niet terug!
27-3-2019
MentorenLimbricht
24

25. Prik
 Mijn mevrouw heeft suikerziekte en is
insulineafhankelijk. Sinds een paar dagen
weigert ze de spuit en ze wordt er goed ziek
van. Moet de wijkzuster toch maar de
bloedwaarde bepalen en de insuline
toedienen of is de onschendbaarheid van
haar lichaam belangrijker?
27-3-2019
MentorschapLimburg
25

26. Mooie kleding
 Zelfs hartje winter trekt mevrouw soms veel
te luchtige kleding aan. Ze is ook erg
fantasievol met aankleden: vloekende kleuren
of achterstevoren. Hoe ik ook mijn best doe
om passende en schone kleding klaar te laten
leggen door de thuiszorg, steeds heeft ze
haar oude kloffie weer aan. Moet ik het zo
maar laten?
27-3-2019
MentorschapLimburg
26

27. “De lucht op”
 Mijn meneer wil graag buiten gaan wandelen,
maar elke keer verdwaalt hij en wordt hij door
anderen teruggebracht. Ik probeer zo veel
mogelijk met hem mee te gaan, maar dat lukt
niet altijd. Een beleid invoeren om steeds de
deur op slot te doen maakt hem heel boos.
Onterechte vrijheidsberoving?
27-3-2019
MentorschapLimburg
27

28. Te veel aan zijn kop.
 Mijn schizofrene gehospitaliseerde mijnheer
van 60 in de kliniek kreeg een klacht aan zijn
broek. Hij had de jonge psychologe, die een
tevredenheidsmeting kwam doen
uitgescholden en verbaal bedreigd. Zo had hij
laatst de poetshulp ook al buiten gezet. Ik
werd bij de klachtbehandeling betrokken en
hij moest een waarschuwing incasseren.
27-3-2019
MentorschapLimburg
28

29. Holle bolle Gijs
 Mijnheer kon altijd eten wat hij wilde: hij werd nooit
dik. Nu neemt hij echter ongezond toe in gewicht. Hij
vergeet gewoon, dat hij al gegeten heeft en schept
onbekommerd voor de tweede en derde keer op. Als
ik hem afrem krijg ik een sneer naar mijn hoofd: “laat
mij eten, als ik zin heb!”
27-3-2019
MentorschapLimburg
29

30. Bang voor water
 Mevrouw wil niet meer haar tanden poetsen en zich
niet meer wassen of laten wassen. Ik heb al van alles
geprobeerd, maar ze verzet zich elke keer. Ze gaat
ruiken! Moet ik een stevige wijkverpleegster laten
komen, of moet ik het maar aanzien (en haar geur op
de koop toenemen). Ze was altijd erg proper op
zichzelf!
27-3-2019
MentorschapLimburg
30

31. Nachtopvang
 Mijn meneer kan vanaf nu naar de nachtopvang in
het verpleeghuis. Overdag is hij thuis en gaat het met
wat hulp wel goed. Ook in het verpleeghuis is hij 's-
nachts onrustig: hij is pas weer gevallen en heeft
laatst de kraan aan laten staan. Nu wil hij opeens niet
meer naar de nachtopvang. Moet ik hem dwingen, of
toch maar afbestellen?
27-3-2019
MentorschapLimburg
31

32. Bang voor de tandartsstoel
 Meneer heeft flink tandpijn, maar ziet een
bezoek aan de tandarts niet zitten. Mag ik
hem met een smoes bij de tandarts zien te
krijgen, of moet ik zijn keuze respecteren, ook
al overziet hij het allemaal niet meer zo goed.
27-3-2019
MentorschapLimburg
32

33. Mevrouw Kabeljouw
 Verzorgende mag medicatie niet aanreiken
bij de panische mevr. Kabeljouw.
 Er is grote weerstand tegen pillen,maar we
weten, dat die tot normale proporties kan
worden teruggebracht, wanneer ze de
medicatie neemt. Dan is ze minder angstig en
zal ze blij zijn met de behandeling.
 Hoe krijgen we de pil geaccepteerd?
27-3-2019
MentorschapLimburg
33

34. Groot gezin gehad
 Mevrouw bestelt elke dag wel een vlaai bij de bakker.
Ze wil altijd wat in huis hebben, voor als er visite
komt. Deze vlaaien gaan onaangeroerd enkele dagen
later de vuilnisbak in. Toen ik met de bakker had
afgesproken geen vlaaien meer te leveren werd mijn
mevrouw heel boos. Ze vindt, dat ik haar betuttel.
27-3-2019
MentorschapLimburg
34