Geen Probleem als je maar Communiceert
•Download as PPT, PDF•
1 like•482 views
Met behulp van psychotherapeutische beginselen gedragsproblemen bij dementerenden te lijf!
More Related Content
Similar to Geen Probleem als je maar Communiceert
Similar to Geen Probleem als je maar Communiceert (12)
More from Kees Spapens
More from Kees Spapens (9)
Geen Probleem als je maar Communiceert
- 2. Gedragsproblemen bij dementie: Geen probleem, als je maar communiceert. Kees Spapens 14 oktober 2011
- 13. ABC’S IN BEELD GEBRACHT B De wekker A Opstaan C Koffie of ontbijt
- 15. samenvattend
- 17. Systeemtheoretisch gelet op de communicatie
Editor's Notes
- Gedragsproblemen In deze workshop ga ik niet vertellen wat dementie is. We focussen nu op de dagelijkse omgang ermee en wat dat voor problemen met zich meebrengt. Ik plaats een aantal kanttekeningen bij gedragsproblemen en dat doe ik met in mijn achterhoofd diverse theoretische stromingen. Dat kan namelijk helpen. U merkt wel waarom.
- Neem de partner van mw. Koning. Hij zei me, dat de kwaliteit van de relatie sinds ze vergeetachtig was flink was veranderd. Hij kon niet meer met haar praten, zoals hij gewend was. Ze was steeds kwijt, waarover het ging. Mw. Koning ergerde zich aan hem. Als hij haar probeerde te kalmeren zei hij vaak: “Rustig maar, je hebt toch alle tijd!” Maar dat was het hem nou net, vond mw. Koning. Ze was juist de tijd kwijt! En daardoor werd ze onrustig. En mijnheer Koning was dan dicht in de buurt om zich op hem uit te kuren. En mw. Ploegen dan. Ze zorgt voor haar dementerende man, Hij zit na een zwaar herseninfarct in de rolstoel. Ze heeft hem een jaar of twee geleden uit het verpleeghuis gehaald omdat zij vond, dat zij de zorg, die daar geboden werd zelf ook wel kon geven en misschien nog wel beter. Mijnheer Ploegen doet soms wel 6 keer per uur een beroep op mevrouw om hem op de WC te zetten, steeds zonder resultaat. Maar de aandrang blijft en mevrouw heeft eigenlijk liever, dat hij het dan maar in het inco-materiaal moet doen, dan dat hij haar steeds van haar taken afhaalt. Maar dat gaat zozeer in tegen de zelfachting van mijnheer, dat hij boos roept, dat hij heus niet te veel een beroep op haar doet en uiteindelijk met suïcide dreigt, omdat hij denkt, dat hij haar te veel is. Hij blijft de hele dag onrustig.
- Pa was om 12 uur ’s-nachts bij zijn buurman gaan bellen. Of buurman een trapje had. De straatlantaarn scheen hinderlijk op zijn slaapkamer naar binnen. Hij kon er niet van slapen. Wat pa dan met dat trapje wilde, vroeg buurman Jan. “Nou, de lamp uitdoen!” Maar pa schijnt toen toch wel zo gekeken te hebben, dat hij besefte, dat er iets in zijn redenering niet klopte. Hoe reageer je hier nu op? Buurman Jan heeft met hem een glaasje wijn gedronken, de gordijnen op pa’s slaapkamer gesloten en hem wel drie keer op het hart gedrukt, dat hij de voordeur bij het naar buiten gaan goed in het slot zou trekken. Vaak echter zijn de problemen groter. Remmingen vallen weg. Mijnheer Schoppen begon al de knopen van zijn kleren los te maken toen hij net bij zijn oude vriendin een voet over de drempel gezet had. Kennelijk was zij voor hem nog steeds of weer opnieuw een zeer aantrekkelijke sexpartner. Zij moest hem even corrigeren. Voor de hand liggende, essentiële remmingen, die hun relatie altijd aangenaam had doen zijn waren langzaam aan het wegvallen….
- Mary werd steevast teruggefloten als ze ook maar in de richting keek van haar vader’s bureau: “Alles laten liggen zoals het ligt!” kreeg ze zich herhaaldelijk toegevoegd. Op bureau lagen stapels weekmenu’s in copie, wel van drie maanden pillenzakjes per week in een grote paperclip, een steeds schuiner overhellende toren van papieren servetjes met daarnaast de KRO-gidsen van het laatste half jaar, de programma’s van de activiteitenbegeleiding en een knijper, die uitgelubberd was van de stapel wasbriefjes. Mary’s vader wilde dat allemaal zelf nog ordenen en opruimen. Als boekhouder was dit overgebleven van zijn verantwoordingssysteem. Hij had gelukkig niet door, dat de rommel niet meer toenam, dank zij uitgebreide sanitaire stops, waarin hij hulp kreeg van de verpleging. Bij de dementerende komen de impulsen weer gemakkelijker aan de oppervlakte. Door jarenlange opvoeding aangeleerde remmingen verdwijnen weer ten gevolge van het dementieproces. Het superego kalft af. Opwellingen worden ongecontroleerd in daden omgezet. De persoonlijkheid verliest zijn scherpe randjes. Iemand met een persoonlijkheid, die zich minder remmingen laat opleggen wordt juist agressiever. Wat te doen Ken je pappenheimers. Zorg, dat je veel weet over hoe de persoon in zijn leven was. Probeer in te schatten hoe de ontwikkeling zal zijn, wanneer de dementie voortschrijdt. Mevrouw Nichten begint cognitief wat in te leveren. Ze heeft veel verlies geleden de laatste tijd. Ze had zich verwaarloosd en daarop was thuiszorg ingezet. Dat betekende op zich een extra verlies: van met name zelfstandigheid. En die had ze altijd erg hoog in haar vaandel staan. Tijdens een bespreking vertelde haar dochter, dat moeder sinds het overlijden van vader periodes had gekend, dat ze te veel sherry dronk. En dat had ze beter niet kunnen doen, want nadat de thuiszorg weg was kreeg haar dochter de mantel stevig uitgeveegd: wat ze wel niet dacht, om haar voor vreemden zo te kijk te zetten. En bovendien dronk ze al jaren niet meer.(Maar wat betekenden dan die lege flessen allemaal bij de vuilnis? Dacht de dochter.)
- Wat te doen: Je kunt proberen te corrigeren, zoals dochter deed. Maar hier bleek, dat dat niet werkte, vanwege de stevige persoonlijkheid van haar moeder, die nog geen correctie duldde. Vaak echter is correctie in het beginstadium goed mogelijk. Voorbeeld: moeder denkt, dat ze nog naar de winkel kan, maar het is week-end “nou, de dagen schieten wel op zeg!” kan dan de reactie zijn. En zo lang de vergissing met een kwinkslag wordt weggewuifd is corrigeren geen probleem. Maar als de correctie tot verwardheid, verslagenheid of groot verdriet leidt, dan doe je er goed aan maar geen drama te maken van de “foutjes”.
- We maken een onderverdeling in dementie in drie maten: Mild, matig en massief. Dat heeft zo zijn gevolgen op de diverse hersengebieden.
- Invloeden vanuit de omgeving zijn onvermijdelijk. Dementerenden raken de regie over hun eigen leven langzaam kwijt. Er ontstaat een fase, waarin ze er, zonder dat even duidelijk toe te geven, tevreden mee zijn, dat je beslissingen over neemt. Het vergt voorzichtig manoeuvreren om thuiszorg te introduceren bij de alleenwonende dementerende, die niet van zichzelf gezegd wil hebben, dat hij zich niet meer douchet. Ik heb de wijkverpleegster niet nodig!” is dan het bericht, maar als “de zuster” dan toch komt, blijkt de weerstand soms onverwacht gering en is het hulpje in de badkamer na enige weken niet meer weg te denken. Het zal familieleden, die gewend waren op te volgen, wat hun partner, vader of moeder wenste, niet gemakkelijk vallen om zo’n beslissing voor hem te nemen. Het nee van de nu dementerende oudere is immers altijd wet geweest, maar heeft nu aan inhoud ingeboet. Eigenlijk help je de dementerende aan het in stand houden van zijn zelfvertrouwen en zelfachting door te voorkomen, dat hij zich te schande maakt, wanneer hij bijvoorbeeld zou stinken.
- Door zo naar de dementerende in zijn situatie te kijken put je uit systeem en communicatie theoretische inzichten. Je gaat in op het echte bericht, dat hij wilde overbrengen: de inhoud nl. achter het bericht, dat de persoon uitzond: “Laat mij in mijn waarde!” Je doet dat door op het niveau van je betrekking met hem de sfeer goed te houden. Je stoot hem niet voor de kop en zorgt ervoor, weliswaar indirect, dat hij zijn zelfwaardering kan behouden. Vooral via indirecte communicatie heb je invloed op de dementerende. Dementerende medemensen zijn vaak zeer gevoelig voor non-verbale communicatie. Ze hebben de woorden niet meer, maar verstaan nog heel goed wat in woorden niet is uit te drukken.
- Een cliënt-centered houding is van waarde in de omgang met de dementerende en voorkomt gedragsproblemen. Pa wilde steeds naar zijn vriendin, waar hij jarenlang de warme maaltijd gebruikte en met haar de avond doorbracht. Hij voelde zich er geborgen, maar de laatste maanden voor opname in het verpleeghuis, wilde hij steeds vroeger naar haar toe. Hij stond zelfs al om half acht ’s-morgens bij haar voor de deur. Maar ook als hij bij haar was, was hij de laatste tijd niet echt meer op zijn gemak. Wat hij zei kwam steeds op hetzelfde neer en je kreeg niet echt contact meer met hem. Voor zijn vriendin ging het leuke van samen eten er zo gaandeweg wel vanaf. Als hij bij haar was, wilde hij ook steeds vroeger “weer eens op huis aan.” Door je te verplaatsen in zijn situatie en te beseffen, dat hij zich nergens meer echt thuis kon voelen, kregen we begrip voor pa’s ongedurigheid. De hele Geldropse Gemeenschap, die hem eigenlijk door en door kende, was hem sinds zijn dementie met andere ogen gaan bezien. Iedereen ging nu, vaak ook noodgedwongen, anders met hem om, waardoor Pa , gewend aan de gangbare gedragsrepertoires, volslagen van slag raakte. Juist nu hij zo’n behoefte had aan structuur en patroonmatig gedrag ging iedereen anders doen. Het kon immers niet meer als toen. Pa restte, omdat het zo vreemd voor hem was niets dan rusteloos op zoek te gaan naar de geborgenheid van de bekende plaatsen en patronen. Maar wat hij zo miste bestond niet meer. Hij kreeg een haast homeopathische dosering van een klassiek antipsychoticum, dat zijn onrust verzachtte. We zorgden, dat er steeds iemand vertrouwds in zijn buurt was, die vanuit de eigen zelfverzekerdheid hem de structuur kon bieden, die hij zo nodig had. We putten uit de cliëntgerichte benadering, die ons leert, dat je inleven in de ander, ongeconditioneerd en zonder te veroordelen, therapeutische kracht heeft. Oók of misschien wel juíst bij dementerenden.
- Leertheoretisch. Het lijkt in tegenspraak met de in het oog springende vergeetachtigheid: Ook een dementerende kan wat leren! Het is vaak nodig, dat je als zorgverlener voor de dementerende de inspiratie vindt, waaraan het hem ontbreekt. Zijn ziekte brengt immers met zich mee, dat hij geen initiatief neemt, wanneer dat eigenlijk nodig is. Je kunt gewenst gedrag vormgeven door dat te belonen en ongewenst gedrag ontmoedigen door er geen aandacht aan te besteden. Volgens leertheoretische principes kan het gewenst gedrag zich voordoen als iemand daartoe gemotiveerd is. Hij moet er verder vertrouwen in hebben, dat het hem zal lukken en dat hij het gewenste gedrag onafhankelijk van anderen kan uitvoeren. Daaraan moest ik denken, toen de zonen klaagden over de telefoonterreur van hun vergeetachtige moeder. Ze was jaren geleden alleen komen staan en haar zoons stonden steeds klaar als moeder belde met een probleem. Er was weinig voor nodig om de een of de ander in de auto te krijgen om haar ter plekke te helpen. Nu ze wat vergeetachtiger werd belde ze steeds vaker. Zo vaak, dat de jongens dat niet leuk meer vonden. Moeder had als het ware door de jaren heen geleerd, dat ze niet in staat was problemen zelf op te lossen. En met haar vergeetachtigheid nam de aangeleerde hulpeloosheid alleen maar toe. Het lukte echter grenzen te stellen aan haar telefoongedrag door met haar afspraken te maken over het aantal telefoontjes. Ze kreeg de controle over haar eigen gedrag terug. Haar zoons legden, hoe moeilijk ze het ook vonden de hoorn consequent neer, als moeder het quantum telefoontjes opgesoupeerd had. Los daarvan kwam men haar op vaste tijden bezoeken, waardoor ze leerde, dat het bezoek niet afhankelijk was van haar opbellen.
- Het gedrag van de dementerende is vaak als een ABC-tje opgebouwd. Bewoner roept vanuit zijn kamer de hele afdeling bij elkaar. A Je vraagt je af: hoe komt dat nou, dat zij dat doet. B Je kent haar als een eenvoudige vrouw, die altijd kinderen of kleinkinderen en zelfs alweer de achterkleinkinderen om haar heen heeft gehad tot ze zo dement was, dat ze moest worden opgenomen. Ze heeft zich nooit zelf bezig weten te houden. Gevolg is ( C ) dat ze nu steeds als ze alleen op haar kamer is om de zuster roept. Hoe op te lossen?........ In de huiskamer TV aanzetten Uiteindelijk bleek een videoband van een familiefeestje heel goed tew werken.
- In beeld gebracht met dank aan Teun Hamer:
- Wat ook veel voorkomt bij dementie is achterdocht. Dan geldt als advies: De wantrouwende oudere juist niet mijden! Mevrouw Klaveren raakte het contact met de realiteit steeds meer kwijt. Ze vertrouwde het eten niet meer, dat ze van “Tafeltje Dekje” kreeg. Daar had de kok vergif in gedaan! Haar dochter en de hulp van de gezinszorg wilden natuurlijk toch graag, dat ze at. Ontkennen, dat ze vergiftigd werd, had geen zin. Ze ging juist meer bewijzen aanhalen. Bij mevrouw Klaveren had zich naast haar vergeetachtigheid ook achterdocht ontwikkeld. Te veel van haar zekerheden waren weggevallen en ze probeerde veiligheid te hervinden door anderen te overtuigen van haar gelijk, ook al was haar waarheid wat bizar. Ze eiste als het ware bescherming van haar dochter. Je kunt bij wantrouwen je toevlucht nemen tot directief therapeutische inzichten. Vanuit een judo-achtige houding probeer je vertrouwen te (her)winnen. Je hebt aandacht voor haar klachten, zonder die te bevestigen, maar ook zonder ze te veroordelen. Je bouwt zo aan een positie, om op den duur en op bepaalde punten wel wat voor haar te kunnen betekenen. Mevrouw Klaveren en haar dochter bleven het oneens over het gif, maar de dochter vermeed het om daar de nadruk te leggen in haar gesprekken met haar moeder. Ze voorkwam bevestiging van haar waan. Ze stelde als norm , dat je het on eens mag zijn met elkaar. Zo schiep ze ruimte voor andere gespreksonderwerpen over thema’s, waar ze wel wat kon betekenen voor haar moeder. Mogelijk miste haar moeder het gezellige gewinkel rondom het eten koken. Met de gezinszorg kon, ondanks de protocollen afgesproken worden, dat ze drie keer in de week kwamen koken. Mevrouw Klaveren kon zo zinvol bezig zijn door de hulp te helpen, al deed de hulp, alsof mevrouw Klaveren alles zelf prima in de hand had. Later bleek het gif in “Tafeltje Dekje” geherformuleerd te kunnen worden in: “niet zo lekker als thuis klaargemaakt.”
- Samenvattend: Wat de diverse theoretische scholen ons leren:
- Vanuit de psycho-analytische theorie leerden we, dat je van de voorgeschiedenis van de dementerende moet weten. Door opvoeding en ervaring is de persoonlijkheid gevormd, en die kan met het voortschrijden van het dementeringsproces juist scherper worden. Het maakt heel wat uit in de omgang, of de dementerende eerder afhankelijk, narcistisch of dwangmatig is. Ook de kwaliteit van de relatie, die relevante anderen vroeger met de dementerende hadden lijkt nu van belang. Heeft de dementerende zich vanuit een veilige hechting kunnen ontwikkelen. Een slechte verhouding toen zal nu extra bedreigend zijn. Een goede relatie toen is echter niet altijd gunstig bij een zich ontwikkelende dementie: De dementerende kan grenzeloos worden in zijn zorgvraag en je zo tot verlengstuk van jezelf maken.
- Vanuit de Systeemtheorie leerden we, dat het gedrag van de dementerende afhankelijk is van de opstelling en het gedrag van anderen. Hier geldt het actie – reactie (cybernetische) principe. Bij dementie moet de omgeving zich aanpassen aan de oudere, die zich vervolgens aanpast aan dat gedrag. Een mooi voorbeeld daarvan is het overnemen van de stemming, waartoe menig dementerende geneigd is. Lukt het je om , ondanks de malaise van en rondom de dementerende, zelf opgewekt te zijn, dan krijg je je dementerende cliënt mogelijk mee in die stemming.
- Uit de Leertheorie maakten we op, dat waardering en beloning belangrijk is. Daardoor komt gewenst gedrag vaker voor, ook al is de dementerende niet meer in staat verbanden te zien tussen wat van hem verwacht wordt en wat hij doet (ABC’s). Vanuit de eraan verwante directieve therapie leerden we systematisch problemen analyseren en aanpakken. We leerden wat judo, omdat een op reëel inzicht (congruentie) gebaseerde aanpak vaak niet meer kan. De dementerende oudere heeft immers juist gebrekkig contact met die realiteit.
- Vanuit Cliënt-centered perspectief leerden we gevoelens en belevingen centraal te stellen (empathie), vanuit een onvoorwaardelijke positieve gezindheid, niet geneigd te zijn welk gedrag dan ook van de dementerende te veroordelen. We leerden, dat de aan onze zorg toevertrouwde dementerende ouderen er gevoelig voor zijn, wanneer we laten blijken, wat er aan betrokkenheid in ons omgaat.