Artykuł ukazał się w dzienniku Rzeczpospolita 4 lutego 2019, udostępniamy za zgodą wydawcy. System kaucyjny wydaje się być dziś jedynym rozwiązaniem w kontekście zmieniających się regulacji unijnych i coraz wyższych wymogów w zakresie recyklingu. Dlatego dyskusja, której jesteśmy ostatnio świadkiem i uczestnikiem nie powinna się skupiać na zadawaniu pytania, czy jest to dobry sposób, ale jak sprawić, by system ten był skuteczny oraz efektywny kosztowo. Doświadczenia krajów, w których wdrożono system kaucyjny dla opakowań po napojach jednorazowego użytku, wskazują, że może on przynieść szereg korzyści - wzrost poziomów ich recyklingu, poprawę jakości gromadzonego surowca, zmniejszenie ilości odpadów w przestrzeni publicznej i zwiększenie świadomości obywateli w zakresie recyklingu czy ograniczenie wolumenu śmieci, który trafia do domowych pieców. Równocześnie nie ma jednego modelu takiego systemu, który można bezpośrednio wdrożyć w naszym kraju. Porównywanie się z systemami z innych krajów często prowadzi do błędnych wniosków, bowiem struktura gospodarki, rynku napojów, sieci sprzedaży, systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, nawyki konsumentów, a nawet istnienie nieobowiązkowego systemu zwrotnej butelki wymaga szczegółowego planu działania. Więcej: https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/zarzadzania-procesami-i-strategiczne/topics/gospodarka-o-obiegu-zamknietym.html

1. ◊ ekonomia.rp.pl Poniedziałek
4 lutego 2019 A25Ekonomia&rynek
99 lat temu gen. Józef Haller dokonał
w Pucku symbolicznych zaślubin
Polski z Bałtykiem. Wydarzenie to
miało znaczenie nie tylko polityczne.
Dla II Rzeczypospolitej dostęp do
morza był także priorytetem
gospodarczym.
Gdyby dziś gen. Józef Haller ożył, to
zamiastnadmorzepogalopowałbyna
Warszawę. I to z szablą w dłoni! Żeby
przetrzepać skórę tym, którzy od
dekad marnują potencjał polskiej
gospodarki morskiej. Z medialnych
wyliczeń wynika, że w ciągu ostatnie-
goćwierćwieczanaszaflotahandlowa
z niemal 250 statków zmalała do 96.
Przy czym tylko sześć pływa pod
biało-czerwoną, a reszta pod tzw. ta-
nimi banderami. Co więcej, tych kilka
jednostek pod „narodową” to nie są
bynajmniej statki dwóch czołowych
polskich armatorów państwowych, tj.
Polskiej Żeglugi Morskiej (PŻM) czy
Polskiej Żeglugi Bałtyckiej (PŻB).
Cztery promy będące własnością
grupy PŻB pływają obecnie pod flagą
Bahamów. Czyli nawet nie pod „tanią
banderą unijną”, za jaką uważana jest
bandera cypryjska!
To, że polscy armatorzy, w tym
przede wszystkim prywatni, jeszcze
funkcjonują, to niemal cud. Biblijny
Noe to przy nich amator, a potop to
dziecinna igraszka. Nasi armatorzy
muszą walczyć z fatalnymi regula-
cjami rejestru okrętowego oraz
wysokimi opłatami i kosztami
związanymi z pływaniem pod
biało-czerwoną. Co gorsza, ich
branża najwyraźniej znalazła się w
trybach machiny wyborczej.
Od jakiegoś czasu krąży bowiem
w armatorskim światku projekt
ustawy, który ma zmienić przepisy
„w celu ułatwienia rejestracji
statków pod polską banderą”. Na
pierwszy rzut oka budzi on nadzieję,
że Polska stanie się dla armatorów
bardziej atrakcyjna. Pomija jednak
sprawy kluczowe dla branży: zmiany
w morskim prawie pracy, uregulo-
wanie zasad ubezpieczeń społecz-
nych marynarzy, zabezpieczeń dla
finansowania inwestycji w nowe
jednostki, hipoteki morskiej itd. A to
jest sedno problemów! W projekcie
jest tylko apel o szybką zmianę
rozporządzenia w sprawie rejestru i
postępowania rejestrowego – bez
konkretnych rozwiązań. Sporo
uwagi za to poświęcono kwestiom…
opodatkowania wynagrodzeń dla
marynarzy. Jak więc ten projekt ma
„ułatwić rejestrację statków pod
polską banderą”, skoro nie dotyka
najważniejszych kwestii?
Można podejrzewać, że prawdzi-
wy cel jest zgoła inny. Tytuł tej
ustawy wspaniale nadaje się do
zbudowania medialnej kampanii
„Dobra zmiana – Polska wraca na
morza i oceany”. Obywatele
zostaliby nafaszerowani hurraopty-
mistycznymi informacjami o
budowie narodowej morskiej
potęgi. Marynarze zyskaliby zaś
trochę wyższe wynagrodzenia. W
języku polityki obie te okoliczności
oznaczają więcej zdobytych głosów.
Czy jednak taka ustawa realnie
wzmocni polskich armatorów?
Zapewne tak samo jak PŻB wzmocni
prom, którego budowę prawie dwa
lata temu uroczyście zainicjował rząd.
Do dziś nie opracowano projektu
technicznego. Podobno trwają
rozmowy, by „rzutem na taśmę” kupić
gotowy projekt za granicą.
Polskąflotęhandlowąmożna
odbudowaćjedyniepoprzez
przemyślanązmianęcałokształtu
uregulowańjejdotyczących.Opraco-
wanąprzyczynnymudzialewszyst-
kicharmatorów.Zwyborczychulotek
możnanajwyżejzłożyćpapierowe
stateczkiipuszczaćjepostawiew
parku.Itakiwłaśnie„stawowy”poziom
mająnaraziepomysłyodbudowy
morskiejpotęginaszegokraju.
Zamki na piasku, statki z papieruAndrzej Malinowski
prezydent Pracodawców RP
FELIETON
S
ystem kaucyjny dla
opakowań po napo-
jach wydaje się być
dziś jedynym rozwią-
zaniem w kontekście
zmieniających się regulacji
unijnych i coraz wyższych
wymogów w zakresie recy-
klingu. Zwłaszcza propozycja
konieczności osiągnięcia celu
zebrania z rynku 90 proc.
wprowadzonych butelek
plastikowych nie pozostawia
innego wyboru. Dlatego dys-
kusja, którą możemy ostatnio
obserwować w mediach, nie
powinna się skupiać na zada-
waniu pytania, czy jest to do-
bry sposób, ale jak sprawić,
by system ten był skuteczny
oraz efektywny kosztowo.
Sytuacja jest na tyle dyna-
miczna,żewymuszastawianie
innych pytań niż jeszcze
choćby rok temu.
Wielość wyborów
Doświadczenia krajów, w
których wdrożono system
kaucyjny dla opakowań po
napojach jednorazowego
użytku, wskazują, że może on
przynieść szereg korzyści.
Wśród nich należy wymienić
wzrost poziomów ich recyklin-
gu, poprawę jakości groma-
dzonego surowca, zmniejsze-
nie ilości odpadów w prze-
strzeni publicznej i
zwiększenie świadomości
obywateli w zakresie recyklin-
gu czy ograniczenie śmieci,
które trafiają do domowych
pieców. Jednak nie jest to
system, który się buduje dla
samego posiadania, ale po to,
aby osiągnąć konkretne cele.
Jest nim zebranie 90 proc.
pojawiających się na rynku
butelek plastikowych (czyli
PET), a także innych opako-
wań po napojach.
Równocześnie nie ma jed-
nego modelu takiego systemu,
który można bezpośrednio
wdrożyć w naszym kraju. Po-
równywanie się z systemami z
innych krajów często prowa-
dzi do błędnych wniosków, bo
struktura gospodarki, rynku
napojów, sieci sprzedaży,
systemu gospodarowania
odpadami komunalnymi, na-
wyki konsumentów, a nawet
istnienie nieobowiązkowego
systemu zwrotnej butelki
wymaga szczegółowego planu
działania. To wszystko po to,
aby nie zaszkodzić dobrze
funkcjonującym już dzisiaj
praktykom i osiągnąć oczeki-
wane cele.
Obok tych pozytywnych
doświadczeń z innych krajów
jest także szereg negatywnych,
których nie chcielibyśmy po-
wtórzyć. Trzeba pamiętać, że
wdrożenie i obsługa systemu
kaucyjnego wiążą się z wyso-
kimi kosztami, które muszą
być przez kogoś pokryte
(producenci, sprzedawcy,
konsumenci).
Dla kogo obowiązkowo
Jedną z kluczowych decyzji,
które będzie trzeba podjąć,
jest obowiązkowość systemu.
Nie jest wcale przesądzone, że
do systemu trzeba którykol-
wiek z podmiotów uczestni-
czących w rynku zmuszać.
Istniejąbowiempaństwa,takie
jak Finlandia, w których sys-
tem ten jest dobrowolny dla
producentów, ale poprzez
szereg zachęt i mądrych roz-
wiązań funkcjonuje bardzo
sprawnie.
Świetnym przykładem do-
brze funkcjonującego dobro-
wolnego systemu kaucyjnego
jest także system działający w
Polsce w browarnictwie. Po-
nad 90 proc. piwa w Polsce
sprzedawanego w butelkach
trafia do konsumentów w
szklanych butelkach zwrot-
nych z kaucją. Efektywność
tego systemu jest określana na
poziomie 91–94 proc., co
oznacza, że tylko 6–9 butelek
na 100 wprowadzonych na
rynek nie wraca z powrotem
do systemu. Jest to korzystne
zarówno dla browarów, jak i
dla konsumentów, bo oznacza
dużą efektywność kosztową
oraz niską cenę produktu.
Jeśli jednak zapadnie decy-
zja o obowiązkowości systemu
kaucyjnego, należy zadać so-
bie pytanie, dla kogo miałby
on być obowiązkowy i jakie
opakowania miałyby być nim
objęte. Taki charakter systemu
nie może zakłócać funkcjono-
wania wolnej konkurencji ani
wprowadzać praktyk dyskry-
minacyjnych na rynek. Do-
świadczenie niemieckie (tak
często w mediach ostatnio
wskazywane jako wzorcowe, z
czym wielu ekspertom trudno
się zgodzić) potwierdza nieko-
rzystne zachwiania na rynku
opakowań napojów. Po wpro-
wadzeniu systemu kaucyjnego
w tym kraju w 2003 r. wzrost
liczby wprowadzanych jedno-
razowych butelek PET do na-
pojów bezalkoholowych za-
trzymał się na krótko (ze
względu na wprowadzoną
kaucję), by po chwili istotnie
zacząć rosnąć. Spadek udziału
szklanych butelek w ciągu 12
lat wyniósł 26,3 pkt proc. Po-
nadto jednorazowe szklane
butelki (obecny udział wynosi
0,1 proc.) oraz puszki i inne
opakowania (obecny udział to
0,6 proc.) prawie zniknęły z
rynku. Wszystko to stało się
dlatego, że w systemie
uwzględniono opakowania
jednorazowe i wielokrotnego
użytku, ale sprzedawcy deta-
liczni byli zobowiązani do
odebrania tylko jednorazo-
wych opakowań.
Kluczowa rola gmin
W Polsce szczególne zna-
czenie w zakresie wprowadze-
nia tego systemu ma fakt, że
władztwo nad odpadami ko-
munalnymi (a takimi są opa-
kowania jednostkowe, które
nadają się do systemu kaucyj-
nego) mają gminy. Opakowa-
nia po napojach, które miały-
by trafić do systemu kaucyjne-
go (czyli przede wszystkim
butelki PET, może także
puszki aluminiowe, butelki
szklane, czy nawet opakowa-
nia kartonowe do płynnej
żywności), są tymi, które dzi-
siaj relatywnie (czyli w porów-
naniu z pozostałym strumie-
niem odpadów opakowanio-
wych pochodzących z
gospodarstw domowych) do-
brze się sortuje i przetwarza.
Zmiana związana z wprowa-
dzeniem systemu wpłynęłaby
zatem na strukturę strumienia
odpadów w gminach, jeśli to
inny podmiot stawałby się ich
właścicielem i czerpał przy-
chody ze sprzedaży surowca
pozyskanego z tych odpadów.
Naturalnie odbiłoby się to na
możliwości realizacji pozio-
mów recyklingu nałożonych
na gminy.
Kto zapłaci?
Kolejnym ważnym aspek-
tem jest kwestia finansowania.
System ten, jakkolwiek by li-
czyć, jest drogi. Wynika to
przede wszystkim z kosztu
automatów do deponowania
opakowań z kaucją, które na-
leżałoby w Polsce postawić.
Polska jest krajem z dużą ab-
solutną liczbą mieszkańców, z
dobrze rozwiniętą siecią
punktów detalicznych, w któ-
rych mieszkańcy na co dzień
się zaopatrują. Choć istnieje
szereg głosów, że szacunki,
które Deloitte przedstawiło w
analizie zrealizowanej dla
Generalnej Dyrekcji Ochrony
Środowiska, są zbyt wysokie,
to wynikają one z prostej kal-
kulacji, gdzie dominuje koszt
tychże automatów. Można
oczywiście ich liczbę odpo-
wiednio zmniejszyć (założe-
niem analizy było utrzymanie
status quo struktury rynku
opakowań oraz wygoda kon-
sumentów–tam,gdziemożesz
kupićnapojewopakowaniach,
które objęte systemem depo-
zytowym, tam też możesz te
opakowania zwrócić), jednak
nawet ograniczenie o połowę
liczby automatów daje kwotę
ok. 10 mld zł rocznie.
Należy podkreślić, że sys-
tem kaucyjny jest jednym z
narzędzi w ramach zasady
rozszerzonej odpowiedzial-
ności producenta (producent
odpowiada za produkt i opa-
kowanie, w którym produkt
wprowadził na rynek do
końca cyklu ich życia). W
Polsce zasada rozszerzonej
odpowiedzialności producen-
ta w obszarze gospodarowa-
nia odpadami opakowanio-
wymi jest realizowana po-
przez zakup dokumentów
potwierdzających recykling i
dokumentów potwierdzają-
cych odzysk (tzw. DPR/DPR).
Dzisiejszy rynek certyfikatów
DPR/DPO, w Polsce szacowa-
ny jest na 50 mln zł rocznie
(200 razy mniej!). Oznacza to
drastyczny wzrost kosztów
dla producentów, które final-
nie będzie musiał pokryć
konsument.
Rozwiązaniem jest ograni-
czenie liczby automatów do
sklepów wielkopowierzchnio-
wych i dyskontów (choć te
wcale nie są zwolennikami ta-
kich rozwiązań, gdyż każdy
metr kwadratowy w takim
sklepie jest optymalnie wyko-
rzystywany z punktu widzenia
przychodów sklepu), jednak
może to wpłynąć na obroty
małychsprzedawcówdetalicz-
nych. Konsument, który bę-
dzie chciał zrobić zakupy i
przy okazji zwrócić opakowa-
nie obłożone kaucją, będzie
automatycznie kierował się
właśnie do tych dużych skle-
pów, gdzie oba cele uda mu się
osiągnąć.
Jedyna droga?
Kierunek, który obrała Ko-
misja Europejska, wydaje się
być do osiągnięcia tylko po-
przez stworzenie dedykowa-
nego systemu kaucyjnego.
Jego kształt jednak jest teraz
dużą niewiadomą, bo w prze-
strzeni publicznej brakuje
rzeczowej dyskusji.
Dzisiaj interesariusze tej
zmiany widzą wiele ryzyk i
przede wszystkim koszty (lub
utracone korzyści). Bez dys-
kusji wszystkich stron nie
zbuduje się systemu, który
będzie efektywny i możliwy
do zaakceptowania. Kiedy
władze centralne wezmą na
siebie rolę moderatora tej
dyskusji, bez konieczności
jednostronnego narzucania
rozwiązania, a dodatkowo
producenci, sprzedawcy, sieci
sklepów, samorządy i konsu-
menci zrozumieją wagę pro-
blemu i każdy będzie gotów
do poświęcenia dzisiejszego
komfortu na rzecz przyszłych
pokoleń, być może rozwiąza-
nie znajdziemy szybciej.
Julia Patorska jest liderem
zespołu ds. analiz
ekonomicznych Deloitte
OPINIA EKONOMICZNA
Kaucja za plastik:
nie czy, ale jak wdrażać system
Julia Patorska
Nie ma jednego modelu systemu kaucyjnego dla opakowań
po napojach, który można bezpośrednio wdrożyć w Polsce.
Obok pozytywnych doświadczeń z innych krajów jest także
szereg negatywnych, których nie chcielibyśmy powtórzyć.
ROBERTGARDZIŃSKI
Istnieją państwa, np. Finlandia,
w których system jest dobrowolny,
ale przez wiele zachęt i mądrych
rozwiązań funkcjonuje sprawnie
/ ©℗
/ ©℗