2. Kapitulli 6: Rreziqet e biznesit
1. Natyra e rreziqeve
2. Rreziqet strategjike dhe operacionale
3. Shembuj të rreziqeve me të cilët përballohen
organizatat
3.
4. Kapitulli 7: Vlerësimi i rrezikut
1. Analiza e rrezikut
2. Impakti i rrezikut mbi palët e ndërlidhura
3. Mbajtja parasysh e rrezikut nga ana e bordit
5.
6. Natyra e rreziqeve
• Klasifikohen sipas
▫ Personave mbi tё cilёt kanё ndikim
▫ Mund tё jenё pozitive ose negative
• Niveli i rrezikut ёshtё nё pёrpjestim tё drejtё me
nivelin e normёs sё kthimit
• Rreziku ёshtё mundёsia
• Dёmi ёshtё pasoja e pёrfitimit tё rezultateve tё
ndryshme nga ato tё priturat
7. Cilat janё llojet e rreziqeve qё mund
tё pёrballet njё organizatё?
• Zjarri, pёrmbytjet, tёrmeti etj
• Aksidentet nё punё
• Gabimet – nga pёrdorimi i gabuar i pajisjeve
• Vjedhja dhe mashtrimi
• Thyerja e rregulloreve sociale ose ambientaliste
• Rreziqet politike – nacionalizimi i pronave etj
• Kompjuterёt – mashtrimi, virusёt, spiunazhi
• Prishjet e produkteve
• Dёmtimet me qёllim tё keq
8. Llojet e rreziqeve
• Rreziqet themelore
▫ Nuk mund tё kontrollohen nga individёt
▫ Kanё ndikim mbi shoqёrinё nё pёrgjithёsi
▫ Psh. ndotja e ambientit (nuk varet nga njё individ)
• Rreziqet specifike
▫ Individi mund tё ketё njё masё kontrolli
▫ Psh. Rreziku nga pirja e duhanit
9. Llojet e rreziqeve
• Rreziqet spekulative
▫ Rezultati i tyre – njё pёrfitim ose njё dёm
▫ Psh. Ekzistenca e njё ndёrmarrjeje
• Rreziqet e pastra
▫ Prej tyre mund tё pёrftohen vetёm dёme
▫ Psh. Humbja e tё dhёnave kompjuterike, rёnia e
zjarrit etj
10. Rreziqet negative
• Rreziku duket si diçka negativ
• Menaxhimi ka tё bёjё me minimizimin e
ndodhjes
• Megjithatё eliminimi i plotё ёshtё i pamundur
11. Rreziku dhe pasiguria
• A do tё ndodhё aktualisht?
• Pasiguria = nuk i dimё rezultatet e mundshme
▫ Pёr shkak tё mungesёs sё informacionit dhe
marrёdhёnies nё mes tё
Burimeve (inputeve)
Produkteve (outputeve)
Mjedisit brenda tё cilit vepron biznesi
12. Rreziku dhe norma e kthimit
• Bizneset qё nuk priten tё ndёrmarrin rreziqe
▫ Tolerojnё nivel mё tё lartё tё rrezikut nёse
▫ E dinё se do tё arrijnё normё mё tё lartё tё kthimit
• Ndёrmarrja e rrezikut mund tё jetё thelbёsore
pёr suksesin e biznesit
▫ Ndonjёherё kёtё e presin edhe vetё aksionarёt
13. Rreziku dhe norma e kthimit
• Sipas kёsaj logjike:
▫ Biznesi duhet tё merret me menaxhimin e rrezikut
por jo eliminimin e tij
▫ Menaxherёt pёrpiqen tё rrisin normёn e kthimit
• Bizneset duhet tё analizojnё nxitёsit qё rrisin
vlerat dhe tё menaxhojnё rreziqet qё i
shoqёrojnё ato
14. Rreziku dhe qeverisja e korporatёs
• Çёshtja e shqetёsimit tё aksionarёve nё lidhje
me rrezikun
• Shpesh kompensimi i drejtorёve nuk ka lidhje
me rrezikun e ndёrmarrё
• Udhёzimet pёr organizata:
▫ Themelimi i mekanizmave tё kontrollit tё rrezikut
▫ Monitorimi i rreziqeve nё mёnyrё periodike –
pёrmes rishikimit
▫ Shpalosja e menaxhimit tё rrezikut nё pasqyrat
financiare
15. Rreziqet strategjike dhe operacionale
• Rreziqet strategjike
▫ Kanё tё bёjnё me vendimet thelbёsore nga
drejtorёt pёr tё ardhmen e organizatёs
• Rreziqet operacionale
▫ Kanё tё bёjnё me çёshtjet e pёrditshme tё biznesit
17. Marrëdhëniet me palët e interesuara
• Pasojat qё sjell mos-kooperimi:
▫ mos – kontribuimi i fondeve nga investuesit
▫ mos – dorëzimi i mallrave në kohë nga furnitorët
▫ ndalimi i prodhimit prej punonjësve
▫ mos – blerja e mallrave dhe shërbimeve nga
klientët
18. Marrëdhëniet me palët e interesuara
• Investuesit – duhet tё dinё pёr normёn e
kthimit, saktёsinё e informacioneve
• Furnitorёt dhe punonjёsit – duhet tё dinё
kushtet e afarimit
• Klientёt – influencohen nga niveli i shёrbimeve
qё i ofrohen
19. Faktorë të tjerë tё rreziqeve
strategjike
• Llojet e industrive dhe tregjet
• Gjendja e ekonomisё
• Konkurrenca
• Fazat nё jetёn e njё produkti – rrezik i madh pёr
produktet e reja nё treg
• Varёsia nga inputet qё kanё çmime me luhatje
(gruri, nafta)
• Fleksibiliteti i proceseve tё prodhimit
• Rёndёsia e teknologjive tё reja
20. Rreziku operacional
• Rreziku i daljes nё pah tё humbjeve pёr shkak tё
dёshtimit tё krijimit tё marrёdhёnieve brenda
biznesit dhe dёshtimit tё kontrollit
▫ Pamjaftueshmёria e auditimit
▫ Dёshtimi i teknologjisё informative
▫ Gabimet njerёzore
▫ Rreziku i humbjes sё personave kyç
▫ Rreziku i mashtrimeve
21. Rreziqet strategjike dhe operacionale
• Ndryshimi:
▫ Strategjike – vendi afat-gjatё i organizatёs
▫ Operacionale – mos-funksionimi i gjёrave nё baza
ditore
Nuk kanё shumё ndikim nё vendimet kyçe pёr
strategjinё e biznesit
22. Shembuj të rreziqeve me të cilat
përballohen organizatat
• Rreziqet financiare
• Ligjore
• Tё teknologjisё informative
• Operacionale
• Tё mashtrimeve
• Tё reputacionit
23. Rreziku financiar
• Struktura e financimit tё organizatёs
▫ Kombinimi i ekuitetit dhe borxhit
• Rreziku i mashtrimit dhe keqpёrdorimit tё
burimeve financiare
• Rreziqet afat-gjata
▫ Rreziku i ndryshimit tё kursit valutor
▫ Rreziku i ndryshimit tё normave tё interesit
• Rreziqet afat-shkurtra
▫ Rreziku i kreditimit
▫ Rreziku i likuiditetit
24. Rreziku i ndryshimit të kursit të
këmbimit valutor
• Realizimi i njё humbje ose fitimi si rezultat i
ndryshimit tё kursit
▫ Fatura e furnitorit me valutё tё tjetёr
• Tri lloje tё rrezikut
25. Tri lloje tё rrezikut tё KV
• Rreziku i transaksionit
▫ Nga koha e ndodhjes sё transaksionit deri tek
pagesa/inkasimi
• Rreziku i pёrkthimit
▫ Ndryshimet në vlerat e bilancit të gjendjes të pasurive
dhe detyrimeve të shprehura në valutë të huaj – nё
fund tё vitit
• Rreziku ekonomik
▫ Sa është konurrente organizata në arenën
ndërkombëtare - Shprehja me anë të çmimeve relative
të importeve dhe eksporteve, kostoja e punës në vende
të huaja, etj
26. Rreziku i normës së interesit
• Borxhe me normё tё ndryshueshme interesit
• Borxhe me normё fikse
• Masat mbrojtёse
27. Rreziku i tregut
• Humbja si rezultat i lёvisjes sё pafavorshme nё
vlerёn e tregut tё aksioneve, fletё-obligacioneve,
kredive etj
29. Rreziku i likuiditetit
• Rreziku i likuiditetit është rreziku i pësimit të një
humbjeje si rrjedhojë e bashkërendimit të
gabuar të hyrjeve dhe daljeve të parasë së
gatshme.
30. Regjistrat financiarë dhe rreziqet e
raportimit
• Rreziqet e anomalive – informacionet e
publikuara financiare
▫ Pёr shkak tё avarive nё sistemin e kontabilitetit
▫ Detyrime tё paregjistruara
▫ Nё pёrgjithёsi informata tё pabesueshme
financiare
31. Rreziqet ligjore dhe politike
• Shkeljet e ligjeve dhe rregulloreve mund tё
rezultojnё me:
▫ Dёnime financiare
▫ Shpenzime tё mёdha gjyqёsore
▫ Humbje e reputacionit
• Rreziku politik
▫ Veprimet politike mund tё ndikojnё nё biznes
32. Rreziku teknologjik
• Rreziqet e dëmeve fizike
▫ Zjarri, uji, era
▫ Terrorizmi politik
• Rreziku i integritetit të të dhënave dhe sistemeve
▫ Gabimet njerёzore – futja e gabuar e shёnimeve
▫ Mosfunksionimi i harduerёve dhe softuerёve
▫ Spiunazhi komercial, dёmtimet e qёllimshme
33. Rreziku teknologjik
• Rreziku nga mashtrimi
▫ Mashtrimet kompjuterike – vjedhje tё fondeve
▫ Mashtrimet me inputet - vendosja e punonjёsve
jo-ekzistues
▫ Mashtrimet me outputet – vjedhja e
dokumenteve, çeqeve
34. Rreziku teknologjik
• Rreziku i internetit
▫ Virusёt
▫ Hakerёt
▫ Softuerё qё veprojnё si virusё
▫ Transmetimi i tё dhёnave tё pa-inkriptuara
35. Sulmet e refuzimit të shërbimit
• Sulmet e refuzimit të shërbimit (DoS)
▫ Përpjekje e hakerëve për të mos lejuar përdoruesit
legjitimë të një shërbimi të përdorin shërbimin në
fjalë
▫ Bombardimi i sajteve
▫ Ndёrprerja e lidhjes nё mes dy makinave
▫ Mos-lejimi i qasjes nё shёrbim
36. Rreziku për mbrojtjen e shëndetit dhe
sigurinë në punë
• Humbjet e kohës së punonjësve për shkak të
dëmtimeve fizike dhe
• Rreziqet e detyrimeve për të paguar
kompensime
• Kosto ligjore
37. Rreziku për mbrojtjen e shëndetit dhe
sigurinë në punë
• Mungesa e politikave për mbrojtjen e shëndetit
dhe sigurinë në punë
• Mungesa e procedurave të raste emergjente
• Paaftësia për t’u marrë me dëmet – mungesa e
paralajmёrimeve pёr rreziqet
• Kulturё e varfёr pёr mbrojtjen e shëndetit dhe
sigurinë në punë
• Pyetja faqe 160
38. Rreziku i ndotjes së ambientit
• Rezultat i ndikimeve negative mbi ambientin të
veprimtarive të organizatës
• Bizneset qё ndodhen pranё lumenjёve dhe
shkarkojnё mbeturina
39. Rreziku i mashtrimit
• Eksperienca ose incidente të mëparshme
▫ Menaxhmenti mbizotёrohet nga njё person
▫ Strukturё komplekse e korporatёs
▫ Ndёrrmi i shpesht i stafit tё kontabilitetit
▫ Stafi nuk merr pushime tё rregullta
▫ Stil luksoz i jetёs sё personelit
40. Rreziku i mashtrimit
• Presione specifike të raportimit financiar brenda
entitetit
▫ Paqёndrueshmёria e industrisё
▫ Kapital i pamjaftueshёm qarkullues
▫ Rёnia e tё hyrave
▫ Entiteti ka nevojё tё tregojё trend tё rritjes
▫ Presione mbi personelin e kontabilitetit pёr
raporte afatshkurta financiare
▫ Mbizotёrimi i menaxherёve qё janё edhe pronarё
41. Rreziku i mashtrimit
• Dobёsitё nё sistemin e kontabilitetit dhe
kontrollit tё brendshёm
▫ Mjedis i dobёt kontrolli
▫ Ndarje jo e duhur e detyrave
▫ Siguri e dobёt e pasurive
▫ Evidenca tё anashkalimit tё kontrolleve nga
menaxhmenti
▫ Dështim i vazhdueshëm për sa i takon korrigjimit
të dobësive
42. Rreziku i mashtrimit
• Transaksione ose prirje të pazakonshme
▫ Transaksione afёr fundit tё vitit qё ndikojnё nё
fitim
▫ Transaksione komplekse ose trajtime komplekse
tё tyre
▫ Transaksione me palё tё lidhura
▫ Transaksione tё mёdha me para tё gatshme
▫ Investime në produkte që duken shumë të mira
për të qenë të vërteta
43. Rreziku i mashtrimit
• Problemet me përftimin e evidencave të
përshtatshme dhe të mjaftueshme të auditimit
▫ Regjistra tё pakompletuar
▫ Transaksione tё paregjistruara
▫ Mungesa e autorizimeve nё dokumente
▫ Ndryshime tё mёdha nё mes tё regjistrave dhe
konfirmimeve
▫ Presione nga menaxhmenti ndaj auditorёve pёr
kohёn dhe shtrirjen e auditimit
44. Rreziku i mashtrimit
• Prania e faktorëve unikë në mjedisin e sistemeve
informative
▫ Pamundёsia e nxjerrjes sё informacioneve nga
skedarёt elektronik
▫ Numёr i madh i paautorizuar i ndryshimeve nё
programe
• Mashtrimet nё prokurim (faqe 163)
45. Rreziku i menaxhimit të njohurive
• Pёrdorim i paautorizuar i pasurisё intelektuale
• Rёnia ose shkatёrrimi i sistemeve
• Humbja e personelit kyç
47. Rreziku i tregtimit
• Rreziku fizik
▫ Mallrat të humbin ose të vidhen në transit
▫ Humbja e dokumenteve qё shoqёrojnё mallrat
• Rreziku i likuiditetit
▫ Paaftësia për të financuar aktivitetet tregtare të
organizatës
48. Rreziku i humbjes së reputacionit
• Shërbimi i dobët ndaj klientëve
▫ Tregues: rritja nё kthimin e mallrave dhe ankesat
• Varfëria etike
▫ Furnitorёt dhe klientёt nuk dёshirojnё tё krijojnё
marrёdhёnie me organizatёn nga frika e
praktikave tё mprehta
▫ Paaftёsia pёr tё punёsuar personel me cilёsi
▫ Rritja e kostove pёr shkak tё historive tё kёqija nё
media
50. Kapitulli 7: Vlerësimi i rrezikut
1. Analiza e rrezikut
2. Impakti i rrezikut mbi palët e ndërlidhura
3. Mbajtja parasysh e rrezikut nga ana e bordit
51. Analiza e rrezikut
• Pesë fazat në analizën e rrezikut:
• Identifikimi
• Vlerësimi
• Profilizimi
• Shprehja me terma sasiore
• Konsolidimi
52. Identifikimi i rrezikut
• Duhet të jemi në dijeni nëse rreziku ekziston
• Rreziqet e njohura dhe
• Reziqet e panjohura
• Identifikimi është proces i vazhdueshëm
53. Kushtet e rrezikut
• Identifikimi i kushteve
▫ Inspektimi fizik
▫ Kontrolli i kopjeve të memorandumeve
▫ Kërkimi i mendimeve në takime
▫ Listat kontrolluese
56. Shprehja e rrezikut me terma sasiore
• Rezultatet ose humbjet mesatare ose të pritshme
• Shpeshtësinë e humbjeve
• Shanset ose mundësitë e humbjeve
• Humbjen më të madhe të parashikueshme
57. Ndikimi i rrezikut mbi palët e
interesuara
• Bizneset duhet të jenë të ndërgjegjshme për sa i
takon mënyrës së përgjigjes së palëve të
interesuara ndaj rrezikut
• Reagimi i palëve të interesuara mund të jetë
negativ mbi biznesin
58. Ndikimi i rrezikut mbi palët e
interesuara
• Aksionarët
▫ Mund të ndikojnë në çmimin e aksioneve duke i
shitur ato
▫ Mund të largojnë menaxhmentin
▫ Menaxhmenti duhet të dijë nëse
Aksionarët preferojnë të ardhura të qëndrueshmë
nga dividendët apo
Preferojnë fitime kapitale më afatgjata
59. Ndikimi i rrezikut mbi palët e
interesuara
• Ofruesit e borxheve dhe kreditorët
▫ Përpiqen të zvogëlojnë rrezikun e shlyerjes së
borxhit përmes kushteve të vendosura ndaj
kompanisë
60. Punonjësit
• Menaxhmi i rrezikut
▫ Shmangia e rrezikut – eliminimi i kërcënimit
▫ Zvogëlimi i rrezikut – ofrimi i pagesës më të mirë
▫ Transferimi i rrezikut – policat e sigurimit
▫ Pranimi i rrezikut
Psh kompania pranon se disa punonjës nuk janë të
lumtur dhe se kompania nuk do të vuajë shumë nëse
ata largohen
61. Klientët dhe furnitorët
• Duan të dinë nëse nuk do të marrin mallrat
(klientët) ose pagesën (furnitorët)
62. Komuniteti i gjerë
• Duan të dinë për respektimin e rregullave
ambientaliste, kushte të punës
▫ Qeveria mund të ndërmarrë veprime përmes
ligjeve dhe rregulloreve
63. Mbajtja parasysh e rreziqeve nga ana e
bordit
• Udhëzimet Turnbull:
▫ Natyra dhe shtrirja e rreziqeve
▫ Shtrirja dhe kategorizimi i rrezikut të pranueshëm
▫ Gjasat që rreziqe të caktuara të materializohen
▫ Zvogëlimi i shpeshtësisë së ndodhjes dhe impakti i
rreziqeve
▫ Kostot e vënies në funksion të kontrolleve të
caktuara
