2. Jezik (pojam i definicija)
 Ima više odgovora na pitanje šta je to jezik, tj. više
različitih definicija jezika kao pojave.
 Najpotpunija definicija jezika glasi ovako:Jezik je
veoma složen sistem znakova pomoću kojih se ljudi u
određenoj društvenoj zajednici međusobno
sporazumevaju, iskazuju jedni drugima svoje misli i
osećanja i obeležavaju se kao pripadnici upravo te
zajednice.
 Poznata je lingvistička činjenica da postoje četiri
osnovna tipa jezika: 1.Fleksivni (naš jezik, svi slavenski
i drugi indoevropski jezici); 2.Aglutinativni (turski
jezik, mađarski jezik,finski jezik i dr.)

3.  3.Korenski (kineski,vijetnamski,burmanski...);
4.Polisintetički (Indijanska plemena,čukotski itd.)
 Jezička sposobnost omogućava da se jezik nauči, da se
stekne jezičko znanje,koje se usvaja od ranog
detinjstva pa do kraja života.
 Jezičko znanje podrazumeva poznavanje samog
sistema znakova za sporazumevanje.
 Služenje jezikom u lingvistici se obično naziva jezička
upotreba.
 Tri su, dakle, bitna svojstva čoveka u vezi sa jezikom:
 1.Jezička sposobnost
 2.Jezičko znanje
 3.Jezička upotreba.

4. Osnovne funkcije jezika
 Jezik ima tri svoje osnovne funkcije.To su:
 1.Komunikativna (sporazumevanje)
 2.Ekspresivna (izražavanje)
 3.Simbolička (obeležavanje)
 Te tri funkcije jezika tesno su međusobno povezane,
praktično su nerazdvojive i utkane u svaki govorni čin.
 Komunikativna funkcija jezika
 Reč komunikacija potiče od latinskog izraza
communicatio što znači saopštavanje.
 Postoje tri bitna i neizostavna faktora svake, pa i
jezičke komunikacije.To su:

5.  1.Komunikatori
 2.Komunikacijski kôd i
 3.Komunikacijski kanal
 Bez bilo kojeg od ova tri faktora komunikacija nije
moguća.
 Komunikacija može biti verbalna (pomoću reči, jezika)
i neverbalna (pomoću drugih sistema znakova).
 Ekspresivna funkcija jezika
 Ekspresivna funkcija jezika ispoljava se pri svakom
izražavanju vlastitih misli i osećanja, ali je najviše
izražena u književnoumetničkom stvaralaštvu,
posebno u onim književnim vrstama u kojima je u
većoj ili manjoj meri zastupljena emocija.

6.  Simbolička funkcija jezika
 O trećoj osnovnoj funkciji jezika, simboličkoj, retko se
govori, iako je ona uvek prisutna i povezana sa
prethodne dve funkcije.
 Ne možemo izgovoriti ni jednu reč i ni jednu rečenicu,
a da se pri tome ne obeležimo kao predstavnici ove ili
one govorne ili društvene zajednice, ili pak određenog
varijeteta ili skupine unutar nje, da ne pokažemo
stepen svoga obrazovanja, kulture, inteligencije itd.
 Naš narod kaže: ,,Progovori, pa ću ti reći ko si i šta si.’’

7. Jezik i društvo
 Nastao zajedno sa društvom, u prvobitnim ljudskim
zajednicama, kao rezultat čovekovih potreba da se
sporazumeva sa drugim članovima svog užeg ljudskog
kolektiva, jezik se zajedno sa društvom razvija.
 Vezu i međusobnu zavisnost jezika i društva pokazuju
već osnovne funkcije jezika, posebno komunikativna.
 Prirodnim ljudskim jezikom, naime, kao kôdom,
moguće je komunicirati samo u određenom ljudskom
kolektivu, dakle u društvu.
 Ljudska zajednica bez jezika je nezamisliva.
 U našem jeziku odražavale su se, i odražavaju se,
krupne društveno-istorijske promene koje su se zbivale
na ovim prostorima, od doseljenja Južnih Slovena na
Balkan do današnjeg dana.

8.  Promene u sistemu nekog jezika su mnogo sporije od
promena u njegovom leksiku.
 Po nekim računanjima turcizama u našem jeziku ima
više od 10.000.Neke od tih reči su se ukorenile, nemaju
čak ni domaćih zamena, pa se njima normalno
služimo.Kažemo: bakar, boja, čarapa, čizma, papuče...
 Mnogo je više turcizama koji se danas ne
upotrebljavaju.Takve su reči: menzilhana, kiraethana,
musafirhana, hastahana...
 Turcizmi su se počeli gubiti iz našeg standardnog
jezika kada su se promenile društveno-političke
okolnosti na ovim prostorima.Umesto turcizama
furuna dolazi nam šporet.Tu su još i šuster (obućar),
šnajder (krojač), urar (sajdžija), plajvaz (olovka)...

9.  Sa slabljenjem nemačkog uticaja broj germanizama u
našem jeziku se smanjuje, a mnogi od njih se
zamenjuju našim rečima.U najnovije vreme primili
smo veoma malo germanizama, kao što su:
gastarbajter, rol-kragna, folija, deponija...A zadržale su
se i neke starije za koje nemamo zamene (rajferšlus,
šne-nokle...)
 Danas, u eri tzv. globalizma, društvena nadmoć
Zapada uslovila je najezdu stranih reči sa te strane:
kompjuter, displej, softver, hardver, printer, apdejt...

10. Narodni, književni i standardni jezik
 Ako pođemo samo od osnovnog značenja termina jezik,
videćemo da se pod tim podrazumevaju tri različita
fenomena.
 Prvo je jezik kojim govori narod u svakodnevnoj
komunikaciji.To je prosto rečeno- narodni jezik.
 Drugo je, opet, književni jezik, a treće-standardni jezik.
 Narodni jezik je skup svih narodnih govora ili dijalekata koji
po nekim svojim bitnim karakteristikama, predstavljaju
celinu i razlikuju se od drugih, susednih dijalekatskih
sistema.
 Osnovno obeležje narodnog jezika jeste njegova
raznolikost, neujednačenost.Narod, naime, u različitim
krajevima na području jednog jezika različito govori.

11.  Ponekad su te razlike tolike da se pripadnici istog
jezika teško među sobom mogu razumeti.I to nije
karakteristika samo našeg jezika, nego i drugih jezika
u svetu.To svakako otežava širu komunikaciju,
pogotovo pismenu, pa se stoga, radi prevladavanja tih
teškoća formira prvo književni jezik, a potom i
standardni jezik.
 Te dve pojave se kod nas, ali i u svetu, pojmovno-
terminološki uglavnom izjednačavaju, pa se umesto
standardni jezik upotrebljava književni jezik.
 Književni jezik je, kako i iz samog tog naziva proizilazi
,,jezik knjige’’ ili, šire shvaćeno ,,jezik pismenosti’’.
 Književni jezik javlja se kada se neki narod opismeni,
tj. kada dobije svoje pismo.

12.  Kod nas se to desilo pre više od 1.100 godina, kada smo
zaslugom sledbenika Ćirila i Metodija dobili svoje prvo
pismo-glagoljicu, a potom i ćirilicu i latinicu.
 Naš najstariji književni jezik je bio staroslovenski, pa
tzv. redakcije tog jezika , a onda su se, do formiranja
standardnog jezika na raznim stranama pojavljivali, i
upotrebljavali, različiti književni jezici: kod Srba su to
bili srpskoslovenski, ruskoslovenski i slavenoserbski.
 Hrvati su osim štokavskih književnih idioma imali i
kajkavski književni jezik, pa i čakavski književni jezik, a
i danas, pored hrvatskog standardnog jezika, imaju i
poseban književno-jezički idiom- gradišćansko-
hrvatski.

13.  Književni jezik je poseban, relativno homogen jezički
idiom, uglavnom bez eksplicitne norme i s nedovoljno
razvijenim funkcijama, koji služi kao instrument
književnog i uopšte kulturnog stvaralaštva kao i
pismene komunikacije na užem ili širem prostoru.
 Standardni jezik razlikuje se od književnog pre svega
po tome što je obavezno normiran, što znači da je
uređen i u visokom stepenu ujednačen eksplicitnom
normom i što ima razrađene funkcije kojima se
zadovoljavaju kulturne i druge potrebe civilizovanog
društva.
 Standardni jezik je, dakle, posebno odabran, normiran
idiom koji je, zbog zadovoljavanja mnogostrukih
društvenih potreba, funkcionalno polivalentan, tj.
funkcionalnostilski razuđen.

14.  Standardni jezik nastaje izborom supstancije i strukture
jednog dijalekta ili pak mešavine više dijalekata.
 Izgrađivanje standardnog jezika je veoma složen proces,
koji zapravo nikada ne prestaje.Izbor osnove je samo
prvi korak.Sledi dalje opis odabranog idioma, potom
kodifikacija tj. normiranje itd.
 Prof. Milorad Radovanović dao je pregledan prikaz
jezičke standardizacije sa deset različitih postupaka.To
su: 1.Selekcija; 2.Deskripcija; 3. Kodifikacija;
4.Elaboracija; 5.Akceputacija; 6.Implementacija;
7.Ekspanzija; 8.Kultivacija; 9.Evaluacija;
10.Rekonstrukcija.

15.  Kada se govori o jezičkoj normi, onda valja imati na umu
da postoji implicitna ili inherentna norma, koju ima
svaki jezički idiom bilo koga ranga, dakle i organski, kao
što su narodni govor i dijalekti, pa čak i jezik pojedinca,
na jednoj, i eksplicitna, preskriptivna, standardnojezička
norma, koja je rezultat normiranja, tj. propisivanja i
društvenog nametanja širem jezičkom kolektivu u
procesu standardizacije, na drugoj strani.Norma je,
dakle, skup osobina koje karakterišu neki jezik,
dijalekat, ili idiolekt.

16. Raslojavanje jezika
 Prirodni ljudski jezik nije homogena, nego složena i
slojevita pojava.Jezik se raslojava.I to je još jedan dokaz
o njegovom društvenom karakteru.
 U lingvističkoj literaturi navodi se funkcionalno
raslojavanje, socijalno raslojavanje, individualno
raslojavanje, pa onda disciplinarno, situaciono,
tematsko, a neki autori pominju i polno, starosno,
vremensko raslojavanje itd. Za narodni jezik
karakteristični su posebno socijalno i teritorijalno
raslojavanje. Za standardni jezik posebno su
karakteristični nacionalno i funkcionalno raslojavanje,
zatim disciplinarno, situaciono, tematsko i individualno.

17.  Funkcionalno-stilsko raslojavanje
 Rezultat ovog raslojavanja jesu funkcionalni stilovi.
 Postoji pet osnovnih funkcionalnih stilova:
književnoumetnički, publicistički, naučni, administrativni i
razgovorni funkcionalni stil.Stilovi se dalje razlažu na
podstilove, a ovi, opet na žanrove.
 Književnoumetnički stil karakterističan je za
književnoumetničko stvaralaštvo.To je specifičan stil, koji već
po svojoj prirodi u mnogo čemu odstupa (pesnička sloboda).
 Osim veće slobode u izboru jezičkih izražajnih sredstava, za
ovaj stil, karakteristični su još i ekspresivnost, slikovitost,
emocionalnost, estetičnost i ritmička organizacija, posebno u
pesništvu.

18.  Književnoumetnički stil, zavisno od sadržaja i oblika
umetničkih dela u kojima je zastupljen, razlaže se dalje na
podstilove: prozni, poetski i dramski, a ovi dalje na žanrove,
pre svega na lirski, epski i dramski rod, a svaka od njih na
veliki broj vrsta i podvrsta.
 Publicistički stil zastupljen je, kao što nam već i sam naziv
kazuje, u publicistici.Publicistika je vid intelektualne
delatnosti koja se sastoji u argumentovanoj analizi aktuelnih
pojava u različitim oblastima društvenog života, te
objavljivanje tih analiza u štampi i elektronskim medijima, ili
u glasilima državnih organa.
 Publicistički radovi mogu biti: informativni, analitički,
satirički, polemički ili diskusioni, a u njima se načešće
obrađuju političke, ekonomske, moralne i književne teme.

19.  Publicistički stil se razlaže na dva podstila: uže publicistički i
novinarski, a ovi dalje na veći broj žanrova u pismenoj ili
usmenoj komunikaciji.
 Naučni stil funkcioniše u oblasti nauke.I on se raslojava na tri
osnovna podstila.To su: strogo naučni (akademski), naučno-
udžbenički i popularnonaučni.
 Administrativni stil u stlskom registru standardnog jezika po
svojim osobinama stoji na suprotnom polu prema književno-
umetničkom stilu.Karakteriše ga odsustvo estetičke funkcije,
ekspresivnosti i metaforičnosti izraza, ustaljenost strukture
koja često prelazi u stereotipnost.
 Razgovorni stil karakterističan je za svakodnevnu verbalnu
komunikaciju, uglavnom usmenu, po čemu se bitno razlikuje
od tzv. pretežno ,,knjiških’’ stilova koji se javljaju uglavnom u
pismenoj formi.

20. Nauka o jeziku i njene discipline
 Nauka o jeziku zapravo je skup većeg broja nauka, ili
naučnih disciplina, kojima je jezik osnovni predmet
proučavanja.
 Tako shvaćena nauka o jeziku naziva se danas najčešće
lingvistika dok je raniji termin za isti pojam glotologija
zastareo.
 U autonomne lingvističke discipline ubrajaju se: opšta
lingvistika koja se bavi opštim suštinskim pitanjima
jezika kao pojave, ali i tipologijom različitih jezika na
svetu koja omogućuje uopštavanje saznanja o jeziku
kao fenomenu sa opšteljudskim obeležjem, i izvođenje
definicije toga fenomena, odnosno jezik.

21.  Lingvističke discipline: 1.Deskriptivna ili sinhronijska;
2.Istorijska ili dijahronijska; 3.Uporedna ili komparativna;
4.Istorijsko-uporedna; 5.Kontrastivna; 6.Geolingvistika;
7.Dijalektologija; 8. Lingvistička geografija; 9. Gramatologija;
10.Grafemika ili grafologija;
 Najpoznatije lingvističke međudiscipline su:
1.Sociolingvistika; 2.Etnolingvistika; 3.Psiholingvistika;
4.Neurolingvistika.Tu su još i : matematička lingvistika,
statistička lingvistika, kompjuterska lingvistika i neke druge
koje su određene metodološki, a ne predmetom istraživanja.
 Druga klasična nauka o jeziku, koja se takođe razvila u staroj
Grčkoj, gramatika bavi se opisom, poređenjem, razvojem, ali
i pravilnošću elemenata sistema pojedinih jezika.

22.  Razlikujemo: 1.Opisnu ili deskriptivnu gramatiku; 2.Uporednu
ili komparativnu gramatiku; 3.Istorijsku ili dijahronijsku
gramatiku; 4.Normativnu ili preskriptivnu gramatiku.
 Po tome kojim se nivoom jezičke strukture bavi gramatika se
kod nas obično deli na: 1.Fonetiku- nauku o proizvodnji
glasova; 2.Morfologiju- nauku o oblicima reči; 3.Sintaksu-
nauku o rečenici;
 Uz normativnu gramatiku postoje još dve za kulturu govora
važne normativne discipline.To su: ortografija ili pravopis i
ortoepija ili pravogovor.
 Leksičkim slojem (rečima) pojedinih jezika bavi se
leksikologija.Veoma srodna ovoj nauci je leksikografija.
 Značenjem reči bavi se semantika.
 Ovim nije zaključen popis svih disciplina nauke o jeziku.Ali
ovo što je ovde rečeno ubedljivo pokazuje da je nauka o jeziku
veoma razgranata i multidisciplinarna.

23. Hvala na pažnji!!! 