2. Jaarbericht
auditoren SCOB
Zeven signaleringen
over 2015
De negentien auditoren van de Stichting Certificering Openbare Bibliotheken (SCOB)
verzamelen actuele kennis en informatie over het veld. Hun positie als beoordelaar van
grote aantallen bibliotheken stelt hen gezamenlijk in staat om instellingsoverstijgende
trends en ontwikkelingen waar te nemen. Ook kunnen zij op basis daarvan uitspraken
doen over in hun ogen wenselijke en minder wenselijke ontwikkelingen. In dit bericht
bundelen we voor de eerste keer hun signaleringen over het jaar 2015.
De Stichting Certificering Openbare Bibliotheken (SCOB) bevordert in het belang van de gebruiker van biblio-
theekdiensten de kwaliteit van Nederlandse Openbare Bibliotheken. De stichting heeft een onafhankelijke positie
en is bezig op transparante wijze een objectief systeem van kwaliteitszorg en certificering in te richten en te onder-
houden. Dit geeft de gemeente als subsidiërende partij inzicht in de kwaliteit van haar bibliotheek/bibliotheken, op
basis waarvan zij in staat is maatschappelijke verantwoording af te leggen.
De stichting is in 2006 opgericht door de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) in samenwerking met de
Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) om de gewenste certificering onafhankelijk uit te voeren. SCOB is
een onafhankelijk en zelfstandig orgaan gesubsidieerd door de Koninklijke Bibliotheek. SCOB adviseert over de
certificeringsnormen welke door de VOB worden vastgesteld in samenspraak met de VNG.
3. Signalering 1:
Ketensamenwerking onderwijs
werpt vruchten af
In de meeste gemeenten zijn de bibliotheken een natuurlijke en aantrekkelijke samenwerkingspartner.
Het ‘merk’ bibliotheek is sterk en boezemt vertrouwen in. Het bereik onder de lokale bevolking is groot.
De ketensamenwerking die de bibliotheken zijn aangegaan met het onderwijs werpt haar vruchten af.
De propositie van de bibliotheek op het gebied van de taal- en leesontwikkeling en mediawijsheid van
kinderen is overtuigend uitgewerkt in de Bibliotheek op school (dBos). Als gevolg daarvan is een sterke
groei te zien in het aantal dBos-vestigingen en worden substantieel meer kinderen bereikt.
Het succes van de Bibliotheek op school brengt ook risico’s met zich mee. Centrale vestigingen zijn een
belangrijk middel om kinderen in de vrije tijd (samen met opvoeders) te kunnen bereiken. Ook is het
relevant dat gemeentelijk beleid zich vaak specifiek op wijken en (dorps)kernen richt. Het bereik onder
volwassenen kan afnemen als er naast dBos geen alternatieven worden geboden in de wijken.
Signalering 2:
Maatschappelijke ‘vervlechting’
mag nog veel verder gaan
Niet alleen via de Bibliotheek op school, maar ook via programma’s om geletterdheid te
bevorderen, om digitale vaardigheden te vergroten en door activiteiten voor vluchtelingen, laten
bibliotheken zien dat ze midden in de samenleving staan. De rol in het sociale domein heeft nog
een enorme groeipotentie, mede als gevolg van de nieuwe rol van gemeenten als gevolg van de Wet
maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Wet op de jeugdzorg (Wjz).
Door meer vraaggericht te werken en verdergaande samenwerking met andere culturele en
maatschappelijke partners kunnen de diverse maatschappelijke (doel)groepen beter bediend worden.
De bibliotheek kan zo maatschappelijke waarde creëren voor gemeente en burgers. Doordat zij
traditioneel een breed publiek bereiken zien de auditoren voor bibliotheken een regierol weggelegd.
Dit vraagt om een proactieve houding van bibliotheken. De maatschappelijke vervlechting gaat de
auditoren niet snel ver genoeg.
4. Signalering 3:
Traditionele dienstverlening
wordt goed uitgevoerd
De auditoren signaleren dat bibliotheken de traditionele dienstverlening goed - vaak zelfs beter
dan vroeger - uitvoeren. Laagdrempeligheid en toegankelijkheid blijven ijzersterke kenmerken van
de bibliotheek. De uitleenfunctie is geborgd en het aanbod - zowel in collectie als in activiteiten - is
over het algemeen zeer breed. De manier van presenteren van de collectie is aantrekkelijker dan
vroeger. En nieuwe technieken krijgen geleidelijk zowel in het aanbod (e-books, zelfservice) als in de
bedrijfsvoering (website, sociale media) een natuurlijke plek.
De gebouwen die de bibliotheken gebruiken worden tegelijkertijd beter en actiever benut. De
verblijfsfunctie krijgt meer aandacht en de gebouwen vervullen meer functies: van werk- en
ontmoetingsplek voor zzp’ers tot vergaderlocatie, van debatcentrum tot cultuurhuis. Er is vaker
sprake van inwonende samenwerkingspartners. Ook is een duidelijke professionaliseringsslag waar
te nemen op het gebied van hospitality.
Signalering 4:
Pak de kans om van
gebruikers partners te maken
De doelgroepen van bibliotheken zijn zeer verschillend en kunnen niet worden bediend met één type
dienst; ze vragen aanbod op maat. Bibliotheken zijn zich hier van bewust en veel beleidsplannen
presenteren dan ook een strategie per doelgroep. Ze zouden volgens de auditoren echter nog meer uit
de kast mogen halen. Potentiële gebruikers zijn onvoldoende in beeld en ook het communiceren met
de bestaande gebruikers is nog een lastige opgave. Klantonderzoeken worden uitgevoerd maar leiden
niet in alle gevallen tot concrete verbeteracties. Te vaak blijkt dat medewerkers van bibliotheken het
ongemakkelijk vinden om werkelijk met de klant in gesprek te gaan. De kans op succes wordt groter als
gebruikers ook betrokken zijn bij de productontwikkeling. De producten kunnen aan kwaliteit winnen
en de binding met het publiek wordt hechter.
5. Signalering 6:
Veranderen kan niet zonder
nieuwe competenties
De auditoren signaleren een positieve stemming in de bibliotheeksector. Bibliotheken zitten niet
bij de pakken neer na de bezuinigingsronde, maar zijn met nieuw elan aan de slag gegaan met het
vormgeven van de bibliotheek van de toekomst. Er is nog een forse slag te maken. De aanzienlijk
veranderde opgave van de bibliotheken vraagt om flexibilisering van de personeelsformatie en de
doorontwikkeling van functies. De auditoren stellen dat het cruciaal is voor elke bibliotheekorganisatie
om nieuwe competenties toe te voegen, zowel op de werkvloer als in de leiding. Er is strategisch en
op doorontwikkeling gericht personeelsbeleid nodig. Soms is het wenselijk om expliciet te kiezen voor
uitstroom van bestaande medewerkers en instroom van nieuwe medewerkers. De directeur zal daarbij
vaker een ‘verandermanager’ moeten zijn die overtuigend invulling geeft aan het begrip leiderschap.
Signalering 5:
Gemeenten willen graag
dat bibliotheek de regie pakt
De auditoren signaleren dat bibliotheken er beter in slagen in te spelen op de behoeften van de
gemeenten en om maatschappelijke waarde te creëren in de praktijk. Gemeenten zien graag dat de
bibliotheek de regie pakt in het sociale domein. Door met verleidelijke ideeën en concrete voorstellen
aansluiting te zoeken bij belangrijke onderdelen van collegeprogramma’s ‘ontzorgen’ bibliotheken
gemeenten.
Het initiatief wordt steeds vaker genomen, maar de invulling blijft soms wat vaag en de doelen kunnen
scherper worden geformuleerd. Het is ten allen tijde belangrijk om heldere prestatieafspraken te
maken. Vaak helpt het om concreet (bijvoorbeeld middels pilots) te laten zien wat de bibliotheek kan
betekenen. Het is cruciaal om projecten kritisch te monitoren en periodiek met heldere facts and
figures de maatschappelijke waarde aan de stakeholders te tonen.
6. Signalering 7:
Op procesvoering scoren veel
bibliotheken nog te zwak
De auditoren zien dat de procesvoering van veel bibliotheken nog steeds zwak ontwikkeld is. Dit is niet
verbeterd sinds de vorige certificeringsronde. De bibliotheken maken veel plannen, maar doelen zijn
niet SMART en hebben lang niet altijd een duidelijke relatie met missie, visie en strategie. Het maken
van keuzes en het stellen van prioriteiten laat te wensen over. De PDCA-cyclus krijgt nog onvoldoende
aandacht. De auditoren signaleren dat veel plannen niet of slechts ten dele tot uitvoering komen. De
bibliotheken zien het certificeringsproces nog te vaak als verplichte oefening in plaats van instrument
voor kwaliteitszorg en organisatieontwikkeling. De nieuwe aanpak van het certificeringsproces, met de
zelfevaluatie als uitgangspunt, is daar echter zeer geschikt voor.
