This IPR slides are uploaded for students in MARATHI language.

1. INTELLECTUAL PROPERTY RIGHTS
बौद्धिक संपदा अद्धिकार
के ळकर वंदना गोववंद
ग्रंथपाल
यशवंतराव चव्हाण महाववद्यालय, हलकणी
वद. ०६/०३/२०२०

2. बौविक संपदा अविकार
महत्वाचे मुद्दे –
- बौद्धिक संपदा म्हणजे काय ?
- बौद्धिक संपदा अद्धिकार IPR
- कॉपीराईट –लेखाद्धिकार COPYRIGHTS
- औद्योद्धिक संकल्पद्धचत्र INDUSTRIAL DESIGN
- ट्रेड माकक (व्यापार द्धचन्हे)
- परंपराित ज्ञानभंडार (PROTECTION OF TRADITIONAL
KNOWLEDGE)
- इंडीग्रेटेड सद्धकक ट्स (INTEGRATED CIRCUITS)
- CONCLUSION समारोप

3. संपदेचे विीकरण दर्कद्धवणारा तक्ता
मालमत्ता
खाजिी स्वत:चे घर सावकजद्धनक िमकर्ाळा,बस स्टॉप
सरकारी कायाकलये िरणे, पूल
मूतक / दृश्य अदृश्य / अमूतक मत्ता
स्थावर र्ेती दुकान घर जंिम िाडी सोने चांदी बौद्धिक संपदा िुडद्धवळ ख्याती टेनन्सी व इतर

4. बौविक संपदा म्हणजे काय ?
- मानवी मनाच्या व बुिीच्या मदतीने द्धनमाकण झालेली मालमत्ता म्हणजे बौद्धिक संपदा होय.
- कल्पना द्धकं वा माद्धहती यांचे सदरीकणक द्धकं वा स्वरूप प्रिटीकरण करण्याचे स्वरूप द्धकं वा पित
संबिी असलेल्या अपवजकक अद्धिकारांचा समुदाय म्हणजे बौद्धिक संपदा होय.
- र्ारीररक मेहनत अथवा श्रमदानातून द्धनमाकण न होता बौद्धिक श्रमदानातून द्धनमाकण होणाऱ्या
मालमत्तेला ‘बौद्धिक संपदा’ म्हणतात.

5. बौविक संपदा
- औद्योद्धिक - साद्धहत्य व कला - इतर
- पेटंट - कॉपीराईट - संिणक आज्ञावली
- वस्तू पेटंट
- प्रद्धिया पेटंट - इतर - वनस्पतींची द्धवद्धविता
- व्यापारद्धचन्ह - कलाकारांचे सादरीकरण
- सेवाद्धचन्ह - प्रक्षेपकांचे प्रक्षेपण - सूक्ष्मम जवद्धवक संपदा
- औद्योद्धिक संकल्प द्धचत्रे - परंपराित ज्ञान
- ले आऊट द्धडझाईन्स
- भौिोद्धलक द्धवर्ेषता
- अप्रिट (िुप्त) माद्धहती
- इंटीग्रेटेड सद्धकक ट्स

6. बौविक संपदेची वैवशष्ट्ये
- ही संपदा ववकसीत होत आहे.
- बौविक संपदेमुळे मूल्यवृिी होते.
- बौविक संपदा िारकास मोबदला वमळाला पावहजे
- बौविक संपदा जरी अमूतत वकं वा अदृश्य मालमत्ता असली तरी वतच्या पासून मूतत
मत्ता तयार होते.
-१९८६ साली वववत्झलंड मिील बनत शहरात झालेल्या पररषदेत सावहत्यकृ ती व
कलाकृ ती च्या संरक्षणासाठी कॉपीराईट कायद्याचा प्रारंभ झाला.
-१९९५ मध्ये जागवतक व्यापार संघटनेच्या पुढाकाराने (WTO) सदवय देशांनी
आपआपल्या क्षेत्रातील बौविक संसदेचे हक्क रक्षण करणे यात व्यापार संबिीचे
अविकार व करार यांचा समावेश आहे. १५४ देशांनी या संबिी कायदे के ले आहेत.
-

7. बौद्धिक संपदेत खालील बाबींच्या अद्धिकाराचा समावेर् होतो
१. साद्धहत्य, कला व र्ास्त्रीय कायक
२. कला सादर करणारे कलाकार, फोलोग्राम्स आद्धण ध्वद्धनक्षेद्धपक
करणाऱ्यांची अदा/सादरीकरण
३. मानवी प्रयासांच्या सवक क्षेत्रातील र्ोि
४. र्ास्त्रीय र्ोि
५.औद्योद्धिक संकल्प द्धचत्रे / नकार्े
६. व्यापारद्धचन्हे, सेवाद्धचन्हे
७. औद्योद्धिक, र्ास्त्रीय, साद्धहत्य द्धकं वा कला क्षेत्रातील बौद्धिक
कामामुळे द्धनमाकण होणारे अद्धिकार

8. बौविक संपदा अविकाराचे ववरूप
- र्ोिकत्याकला कायद्याने द्धवद्धर्ष्ट काळासाठी मक्ते दारी द्धमळते.
- त्याच्या परवानिीद्धर्वाय त्याचा वापर अन्य कोणी करून र्कत नाही
- त्याची द्धविी कोणासही करून र्ोिकताक आद्धथकक लाभ द्धमळवू र्कतो.
आद्धथकक लाभ द्धमळद्धवतो.

9. बौद्धिक संपदा अद्धिकार देण्याची कारणे
- र्ोिकत्याकस सामाद्धजक व कायदेर्ीर मान्यता द्धमळते.
- नवद्धनद्धमकतीसाठी प्रोत्साहन
- र्ोि सतत होत राहावेत यासाठी प्रेरणा
- नक्कल करून खोटा मािाकने लाभ उठद्धवणाऱ्याना र्ासन
- बौद्धिक संपदा िारकांना आद्धथकक लाभ देणे

10. कॉपीराईट – लेखाद्धिकार
(COPYRIGHTS)
- लेखकाच्या व कलाकारांच्या कृतीसाठी ते सुरद्धक्षत राहण्यासाठी
द्धदलेला हक्क म्हणजे कॉपीराईट
- काव्य, कथा, कादंबरी नाटक, द्धसनेमा नृत्य ध्वनीमु्ण, फोटोग्राफ्स
- पुस्तकावर
- परवानिीद्धर्वाय कलाकृतीचे प्रकार्न, द्धविी, प्रयोि उपयोि करता
येत नाही
- भारतात कॉपीराईट कायदा १८४७, १९१४, १९५७, १९८३,
१९९४, १९९९ या प्रमाणे वारंवार बदल झाले.

11. १९९४ च्या कायद्याची दुरुस्ती
१. कॉपीराईटचा कालाविी साठ वषे केला.
२. संिणक आज्ञावली (COMPUTER PROGRAMMES) आद्धण सादरीकरण यांचा
समावेर् झाला.
कॉपीराईट कशासाठी वमळू शकतो ?
१. साद्धहत्यकृती – कथा, कादंबरी, नाटक, लद्धलत लेख इ.
२. सांिीद्धतक कररती – ( उदा. िायन, वादन)
३. नाट्यकृती
४. कलाकृती जसे की द्धचत्र, पेंटींग्ज, आलेख, मूती, कृती यात रंियोजना उदा. रद्धववमाक द्धकंवा
एम. एफ. हुसेन यांची द्धचत्रे
५. दृकश्राव्य कृती
६. ध्वनीमु्ण
७. वास्तूरचना कृती
८. संिणक आज्ञावली
कॉपीराईट द्धमळण्यासाठी ती कलाकृती / साद्धहत्यकृती कत्याकची स्वत:ची नवीन असावी, दुसऱ्याची
नक्कल केलेली नसावी.

12. कॉपीराईट देण्यामागे हेतू काय ?
१. साद्धहत्यकृती द्धनमाकण करणाऱ्या कत्याकस प्रोत्साहन
२. त्या कृतीची नक्कल करण्यास र्ासन
३. समाजाचा सांस्कृद्धतक स्तर उंचावण्याचा प्रयत्न
कॉपीराईटचे उल्लंघन म्हणजे काय ?
१. कोणत्या तरी प्रत्यक्ष स्वरुपात साद्धहत्य पुनक:द्धनमाकण
२. साद्धहत्यकृतीचे प्रकार्न / पुनमुक्ण
३. कलाकृतीचे जाहीर सादरीकरण
४. साद्धहत्यकृतीचे / कलाकृतीचे भाषांतर द्धकं वा बदल

13. INDUSTRIAL DESIGN
औद्योद्धिक संकल्पद्धचत्र
द्धडझाईनची कल्पना करणे व एखाद्या औद्योद्धिक प्रद्धियेने द्धकं वा सािने ते द्धडझाईन प्रत्यक्षात
उतरद्धवणे ही बौद्धिक संपदा आहे
भारतातील वडझाईन कायदा
पद्धहला कायदा १८७२
१९११
त्यानंतर २००० ला द्धडझाईन्स अॅक्ट आमलात आला ११/०५/२००१

14. वडझाईन नोंदववण्याची प्रविया
- नोंदणीसाठी अजक
-द्धडझाईनच्या चार प्रती
-नाद्धवन्याचे वणकन ORIGINAL कसे ? वेिळे कसे ते सांिणे
-कं ट्रोलर ऑफ द्धडझाईन कडून हरकती
-द्धवचार करून कं ट्रोलर ऑफ द्धडझाईन द्धनणकय घेतात
- नोंदणी प्रमाण पत्र
- द्धडझाईन वापरण्याचा अद्धिकार
उदा. कपड्यावरील द्धडझाईन, रंि, लेस (TEXTILE
GOODS)

15. ट्रेड माकत – व्यापार वचन्हे
1. HMV

16. 2. Airindia

17. 3. LIC

18. 5. Honda

19. 6. FIAT

20. 7. Wokvagan

21. 8. Puma

22. 9. Adidas

23. ट्रेड माकत चे वैवशष्ट्ये पुढीलप्रमाणे आहेत
१. ही बौविक संपदा आहे. वतला कायद्याने संरक्षण वदलेले
आहे.
२. वनवडलेले वचन्ह उत्पादनावर दाखववलेले असते.
३. माकत , वचन्ह, खून – बाजारपेठेतील प्रवसिीसाठी वनगडीत
आहे.
४. त्याला कायद्याने संरक्षण वदलेले आहे.
५. १९९९ पासून लोकसभेत Trade Mark Bill सादर करण्यात
आले.
६. ट्रेड माकत नोंदणीकृ त / अनोंदणीकृ त असू शकतो.

24. समारोप
थोडक्यात बौद्धिक संपदा अद्धिकारामुळे द्धमळणारी मक्ते दारी योग्य पितीने
हाताळली पाद्धहजे. त्यामुळे पुरवठ्यात कपात व द्धकमतीत अवास्तव वाढ होणार नाही
याची प्रर्ासकीय पातळीवर दखल घेतली िेली पाद्धहजे. तसेच पेटंट िारकांची
संर्ोिनामुळे इच्छा संपता कामा नये. उलट अद्धिकाद्धिक संर्ोिन होऊन द्धवकासाकडे
वाटचाल, घोडदौड चालू राद्धहली पाद्धहजे. बौद्धिक संपदा अद्धिकाराचा हा हेतू आहे.

25. I AM GRATEFUL TO
MAHARARAJA, PUMA, LIC,
,ADIDAS.LIC,FIAT,VOKSWAGEN,HONDA
SYMBOL MAKERS(INTELLLEGENT
PERSONS)

26. THANK YOU