Artikel in Tijdschrift Positieve Psychologie, april 2016

1. 16 april nr. 2 2016 | TPP
Positieve
psychologie
in Suriname

2. april nr. 2 2016 | TPP 17
familie) kan er toe leiden dat mensen geen hulp
zoeken, ook al hebben ze die nodig (Hinton
Laroche, 2012).
Het negatieve imago heeft de psychologie
echter mogelijk voor een deel ook aan zichzelf
te danken door haar traditionele focus op stoor-
nissen en disfuncties (Seligman Csikszentmi-
halyi, 2000). Meer bekendheid van de ideeën
uit de positieve psychologie kan bijdragen aan
een ander imago, waardoor de drempel om
naar een psycholoog te stappen uiteindelijk
enigszins verlaagd wordt. Positieve interventies
als dankbaarheid, optimisme, vriendelijkheid en
meditatie zijn niet-stigmatiserende activiteiten
die positieve gedachtes, gevoelens en gedrag
vergroten (Layous et al., 2011). Verder kan de
ontwikkeling van specifieke kararaktersterkten
als sociale intelligentie, open mindedness en
vriendelijkheid stigmatisering verminderen (Ver-
tiloa Gibson, 2014) doordat mensen leren om
op een positievere manier aan te kijken tegen
diegene die psychologische hulp zoeken en zich
minder van hen willen distantiëren.
2. Gebrek aan culturele
sensitiviteit
Een ander probleem is een gebrek aan cultureel
De positieve psychologie in Suriname is sterk in ontwikkeling.
Behalve een positief verloop (zie kader) zijn er ook uitdagingen
die de groei in de weg kunnen staan. We behandelen er drie
en gaan ook in op de bijdrage van de positieve psychologie
aan oplossingen.
1
Stigmatisering van
hulpvragers
Allereerst is er de angst voor stig-
matisering bij het vragen om hulp.
In Suriname voelen mensen een
grote drempel om (psychologische) hulp te zoe-
ken. Ze vragen zich af: wat zullen anderen ervan
denken? Hulp vragen wordt vaak gezien als een
teken van zwakte, van het niet ‘je eigen boon-
tjes kunnen doppen’. Cultureel kan Suriname
worden beschouwd een gematigd collectivis-
tisch land; de individuele identiteit hangt sterk
samen met de identiteit van de (etnische) groep.
De gemeenschap is hecht en beschermend naar
buiten toe, maar eist daarvoor een sterke loyali-
teit van haar leden terug. Daarom zijn familiere-
laties en wat de verwanten van iets vinden zeer
belangrijk (Hofstede, 1983, 1986). Afwijking
van de groepsnorm (en die is meestal: we lossen
het zelf wel op en we hangen de vuile was niet
buiten) zal in collectivistische samenlevingen
tot grote schaamte en reële vrees voor sociale
uitsluiting leiden.
In Suriname worden psychologen en psychiaters
in de volksmond lawman datra genoemd, wat
letterlijk gekkendokter betekent. De term geeft
aardig weer hoe er nog wordt gedacht. De
vrees voor stigmatisering (persoonlijk en van de
■ Tom Hendriks, Manon Sanches Tobi Graafsma
THEMA
Van lawman datra tot
professional en onderzoeker

3. 18 april nr. 2 2016 | TPP
aangepaste behandelmethoden. De meeste
psychologen hebben hun opleiding in Neder-
land of Cuba genoten. In dit kader komen we
soms het acroniem WEIRD tegen, dat staat
voor Western, Educated, Industrialized, Rich,
Democratic. Behandelmethoden zijn hoofdza-
kelijk gebaseerd op onderzoeken bij westerse,
veelal hoog opgeleide, welvarende mensen die
wonen in geïndustrialiseerde, democratische
landen (Henrich et al., 2010). Vaak wordt er
ten onrechte uitgegaan dat resultaten en be-
handelmethoden generaliseerd kunnen worden
naar niet-westerse populaties. “Mainstream
psychologie was en is een westerse, inheemse
psychologie”, schrijft EFPA-president Roe, en
“aannemen dat ze een universeel karakter
heeft is in feite een voortzetting van koloniale
verhoudingen en een verdeling van de wereld
in ‘the West and the Rest’.” (Roe, 2012).
Psychologen in Suriname ervaren dat westerse
behandelmethoden, waaronder cognitieve
gedragstherapie, niet goed aansluiten op de
denkwijze en belevingswereld van de doorsnee
burger in Suriname. Openlijk praten over
thema’s waarop een sociaal taboe ligt, of het
met een vreemde bespreken van familieproble-
men, is vaak heel moeilijk. De verklaringen die
mensen geven voor ervaren psychisch leed zijn
vaak gekoppeld aan familieconflicten. De the-
orie over de pathogenese en over de oplossing
daarvan ligt dan dus ook in het familiesysteem.
Een ander voorbeeld is de centrale rol van
geloof en religie. Een geschatte 49 procent van
de Surinaamse bevolking is christen, 23 procent
hindoe en 16 procent moslim (Menke et al.,
2012) en het geloof wordt door de meesten
actief gepraktiseerd. Het belang van religie in
de omgang met problemen van psychologische
aard komt in de traditionele psychologie weinig
aan bod. Dit kan er in Suriname toe leiden dat
patiënten afhaken en eerder vertrouwen op
religieuze en culturele praktijken.
Oso dresi
Het ontbreken van cultuur sensitieve behan-
delmethoden heeft als neveneffect gehad dat
enkele psychologen gebruik maken van metho-
den die beter aansluiten bij de belevingswereld
van hun patiënten, maar die nog onvoldoende
evidence based zijn.
Hoewel sommige critici de positieve psycholo-
gie een te sterke gerichtheid op het individu
In Suriname voelen
mensen een drempel
om psychologische
hulp te zoeken

4. april nr. 2 2016 | TPP 19
voor de voeten werpen (Christopher et al.,
2008; Becker Marecek, 2008), wordt er
meer onderzoek gedaan naar thema’s die in
niet-westerse landen een rol spelen, zoals
religie en spiritualiteit. Onderzoeken tonen
aan dat het geloof in een hogere macht een
bijdrage levert aan het vermogen om beter om
te gaan met stress en ziekte (Miller Thoresen,
2003; Park, 2005). Andere voorbeelden zijn on-
derzoeken naar de positieve effecten van religi-
euze en spirituele interventies in het algemeen
(Gonçalves et al., 2015), de heilzame werking
van gebed bij de behandeling van depressie en/
of angsten (Boelens et al., 2012; Denny, 2011)
en de rol van vergeving in een helingsproces
(McCullough, 2000).
Alternatieve interventies, die vallen onder
de noemer complementary and alternative
medicine (CAM), worden geïntegreerd in de
gezondheidszorg (Barnett Shale, 2012). Deze
behandelmethoden kunnen een aanvulling op,
of een mogelijk alternatief zijn voor cognitieve
behandelmethoden. In Suriname komen we al
tegen: (mindfulness-)meditatie, yoga, massag-
etherapie, acupunctuur, Ayurvedische therapie.
Ook oso dresi, het gebruik van geneeskrachtige
Surinaamse planten en kruiden, speelt een rol
(Mans, 2010; Van Andel Carvalheiro, 2013).
De toepassing van alternatieve en traditionele
geneeswijzen als winti of inheemse sjamanen
is echter nog niet geïntegreerd in de ge-
zondheidszorg; er is dus ook geen duidelijke
scheidslijn tussen effectieve methoden en
kwakzalverij. In de positieve psychologie wordt
het belang van bepaalde alternatieve genees-
wijzen onderkend en verder onderzoek wordt
gestimuleerd. Dit kan bijdragen aan integratie
van werkzame alternatieve geneeswijzen.
3. Een nieuwe onderwijs- en onder-
zoekscultuur
In 2010 is aan de Anton de Kom Universiteit
van Suriname (ADEKUS) een leerstoel klinische
psychologie, in het bijzonder klinische kinder-
en jeugdpsychologie, gestart in samenwerking
met De Bascule, academisch centrum voor kin-
der- en jeugdpsychiatrie in Amsterdam. In dat-
zelfde jaar begon ook de studierichting psycho-
logie. De voorbereidingen begonnen een jaar
eerder als een twinning project met de Erasmus
Universiteit Rotterdam. Elk jaar is er plaats voor
25 studenten. Er staan in het collegejaar 2015-
2016 89 studenten ingeschreven en tot nu toe
zijn 18 studenten afgestudeerd. Twee hebben
inmiddels in Nederland hun masteropleiding
psychologie succesvol afgerond en zijn naar
In juni 2015 bezochten negen Surinaamse
psychologiestudenten en hun docent het
IPPA wereldcongres in Florida. Het vak
Introductie in de positieve psychologie,
speciaal ontwikkeld voor de bacheloroplei-
ding aan de Anton de Kom Universiteit in
Paramaribo, gaat in april 2016 van start.
De toekomstige masteropleiding klinische
psychologie, met een specialisatie in kinder-
en jeugdpsychologie, zal een verdieping
in de positieve psychologie bieden, met
thema’s als veerkracht, het ontwikkelen van
karaktersterkten en positieve interventies in
de gemeenschap.
Het voorlopige hoogtepunt is de tweede
Caribbean Regional Conference of Psy-
chology, in 2014 door gastland Suriname
gehouden voor meer dan vierhonderd
professionals uit het Caribisch gebied, de
Verenigde Staten en Nederland. De afge-
lopen tien jaar is het aantal in Suriname
werkzame psychologen gestaag gegroeid.
Beroepsvereniging SVPO (psychologen en
orthopedagogen) heeft inmiddels 32 leden.
Onder hen steeds meer geremigreerde
Surinamers en een aantal Nederlanders met
een Surinaamse partner. Waar Suriname
in de periode 1972-2009 een brain drain
kende (Dulam, 2015), is de afgelopen jaren
bij psychologen eerder sprake van een
brain gain.

5. 20 april nr. 2 2016 | TPP
Suriname teruggekeerd, waar ze als psycholoog
werkzaam zijn. In 2016 zal naar alle waarschijn-
lijkheid de masteropleiding klinische psychologie
starten. Naar verwachting zal dan ook het aantal
werkzame psychologen toenemen.
De didactiek is probleemgestuurd onderwijs,
een onderwijsmethode die leren ziet als een
constructief, zelf gestuurd, collaboratief en
contextueel proces (Dolmans et al., 2005). De
student staat centraal. Het onderwijs geschiedt
in kleine groepen waarbij gewerkt wordt aan
‘problemen’, die besproken worden aan de
hand van een vaste procedure, de Zevensprong
(Grave Witteman, 2005). Deze didactiek doet
een groot appèl op eigen initiatief en eigen ver-
antwoordelijkheid. Studenten leren in dit proces
samenwerken. Studenten worden gestimuleerd
gezamenlijk leerdoelen te verwezenlijken. Vele
componenten die we terug zien in het theore-
tisch kader van positive schooling, zoals zorgen
voor elkaar, het opbouwen van vertrouwen,
respect voor diversiteit, plannen, motiveren en
het stellen van doelen (Snyder et al. , 2006)
worden in probleemgestuurd onderwijs door de
studenten in de praktijk gebracht. De studierich-
ting Psychologie is tot nu toe de enige die deze
didactiek gebruikt; twee andere studierichtingen
(rechten en medicijnen) overwegen om er ook
toe over te gaan.
Publicaties
Volgens de Scimago Journal Country Bank
staat Suriname op de 186ste plaats van de we-
reldranglijst voor academische publicaties. In de
periode 1996-2014 zijn er volgens de gegevens
van de Scimago 253 geciteerde documenten
gepubliceerd, waarvan slechts elf artikelen op
het gebied van de sociale wetenschappen en
psychologie. Ter vergelijking: Nederland (met een
veel grotere bevolking) staat op de 14de plaats
met een aantal van 681.804, respectievelijk
70.070 documenten (SCimago, 2015). Hoewel
ADEKUS al veertig jaar bestaat, kent ze geen
onderzoekcultuur. De jonge afdeling psycholo-
gie heeft nog geen publicaties voortgebracht.
Het enige instituut dat met enige regelmaat
publicaties op psychologisch gebied aflevert, is
het Institute for Graduate Studies and Research
(IGSR), onderdeel van ADEKUS. Verschijnselen
als depressie, angsten, verslavingen of uitingen
van een posttraumatisch stresssyndroom worden
nog nauwelijks onderzocht. Laat staan dat er
publicaties verschijnen over geluk, welbevinden
of andere thema’s die centraal staan in de posi-
tieve psychologie.
Multi-etnisch
Positieve psychologie kan hier in de toekomst
verandering in brengen. Positieve psychologie
spreekt studenten sterk aan en inspireert. Tal
Ben Shahar, verantwoordelijk voor het baan-
brekende positieve-psychologieprogramma op
Harvard University, stelde dat lezen en denken
over positieve dingen op zichzelf al ons fysiek en
emotioneel immuunsysteem versterkt. Een goed
opgezet en uitgevoerd programma kan leiden
tot een transformatie van hoe studenten zichzelf
en de wereld om hen heen zien (Russo-Netzer
Ben Shahar, 2011). Dit zou een verklaring
voor de aantrekkingskracht van de positieve
psychologie kunnen zijn. Een toenemend aantal
Met de inwerkingtreding van de Wet na-
tionale basiszorgverzekering in september
2014 heeft iedere Surinamer inmiddels
recht op minimaal vijf psychologische con-
sulten die (gedeeltelijk) worden vergoed.
Mensen kunnen voor psychologische
hulpverlening onder meer terecht bij het
Psychiatrisch Centrum Suriname, dat behal-
ve zeven psychiaters ook een psycholoog
in dienst heeft, of bij een aantal zelfstandig
werkende psychologen en in twee zie-
kenhuizen. Het Streekziekenhuis Nickerie
heeft sinds 2004 een afdeling Medische
psychologie en in oktober 2015 is ‘s Lands
Hospitaal in Paramaribo gestart met het
opzetten van een dergelijke afdeling.

6. april nr. 2 2016 | TPP 21
studenten kiest bij het schrijven van hun thesis
voor een onderzoeksthema als veerkracht,
arbeidstevredenheid, yoga of mindfulness. Dit is
opmerkelijk omdat de eerste cursus Introductie
in de positieve psychologie pas in april 2016 van
start gaat. Hopelijk blijven studenten ook na
hun afstuderen onderzoek doen in hun werk als
psycholoog, of kiezen ze voor een wetenschap-
pelijk carrière.
Ook voor de ontwikkeling van de positieve
psychologie zelf is dit van belang. De positieve
psychologie in Nederland zou een voortrek-
kersrol kunnen spelen. Suriname is door de
multi-etnische bevolkingssamenstelling een
interessant land voor onderzoek naar de effec-
ten van behandelingen. De eerste stappen voor
het oprichten van een onderzoekslijn positieve
psychologie zijn gezet; dit artikel is de eerste
vrucht van een samenwerkingsverband tussen
de opleiding Psychologie van de ADEKUS en de
richting positieve psychologie van de TU Twente.
Tot slot
De klinische en de gezondheidspsychologie
groeien naar elkaar toe. Ook het onderzoek naar
veerkracht (vooral in de jaren ‘80 opgekomen),
posttraumatische groei en de vraag wat maakt
dat kinderen soms – ondanks ernstige adversieve
omstandigheden –‒verbazend veerkrachtig zijn,
kijkt vooral naar mogelijkheden de gezondheid
te behouden en te bevorderen (Werner Smith,
2001; Parens et al., 2008).
Samenwerking in opleiding en onderzoek tussen
westerse en niet-westerse landen verdient om
meerdere redenen steun. Mogelijk is er naast
een idiom of distress, ook zoiets als een idiom of
wellbeing: cultuurspecifieke uitingen van welzijn
en geluk. ■
Tom Hendriks is docent positieve psychologie
bij de opleiding Psychologie, Faculteit der Maat-
schappij Wetenschappen van de Anton de Kom
Universiteit. Hij is buitenpromovendus aan de
Universiteit van Amsterdam en promoveert op
het onderwerp ‘Ontwikkeling van karaktersterk-
ten en veerkracht door meditatieve yoga’. Hij
woont en werkt sinds 2011 in Paramaribo.
Manon Sanches is orthopedagoog en coördina-
tor van de studierichting Psychologie, Faculteit
der Maatschappij Wetenschappen van de Anton
de Kom Universiteit. Zij is in 1997 gepromo-
veerd aan de Rijks Universiteit Groningen op
het proefschrift ‘Grensgevallen. De houding van
Marokkaanse, Surinaamse en Turkse Jongeren
ten opzichte van sociale grenzen’. Zij is voorzitter
van de Surinaamse Vereniging van Psychologen
en Orthopedagogen en woont en werkt sinds
2010 in Suriname.
Tobi Graafsma is kinder- en jeugdpsycholoog,
specialist NIP en psychoanalyticus NVPA. Hij is
bijzonder hoogleraar klinische (kinder- en jeugd)
psychologie aan het Institute for Graduate
Studies and Research van de Anton de Kom
Universiteit (Bascule-leerstoel). Daarnaast is hij
supervisor van de afdeling Medische Psycholo-
gie van het drs. L. Mungra Streekziekenhuis in
Nickerie, West-Suriname.
Referenties
www.tijdschriftpositievepsychologie.nl/uitgaven