hekayə əsasında təşkil olunmuş terapiya

1. HEKAYƏ ƏSASLI TERAPİYA
BAKI - 2022
Psixoloq: Ülviyyə Nəhmətova

2. Nağıl (Heykayə) bir terapiya üsuludur.
Nitq inkişafı, diqqətin toplanması, təfəkkür,
təxəyyül formalaşır, mədəni ünsiyyət qurmasını
şərait yaradır, müqayisələr etməyi bacarır, xeyir
və şər anlamlarını qavrayır.

3. Təbii nağılların məzmunu da məqsədəuyğun
şəkildə xüsusi olaraq seçilməlidir.
Məsələn, şiddət üslublu nağıllar uşağın psixoloji
vəziyyətinə mənfi təsir edir, qorxular, aqressiya,
şiddət göstərmə istəyi, ünsiyyət pozğunluğu,
yoldaşları ilə yola gedə bilməmə, ailəsindən
uzaqlaşma və hətta, iştah pozuntusu belə yaradır.

4. Bəzi nağıllar da var ki, orda cəzalandırma üslubunu
görmək olur. Hər bir ailədə isterika yaradan,
ərköyün böyüdülən, sözə baxmayan uşaq ola bilər.
Həmin cəzalandırma nağıllarında da şiddət
olmadan hansı formada cəzalandırıb onu mənfi
əməllərdən çəkindirmək olar kimi suallarına
cavab tapmaq olar. Yəni hər bir uşaq
mükafatlandırıldığı kimi, nöqsanlarına görə
cəzlandırılmalıdır da..

5. Bəzən uşaqlar məsləhəti sevmir, amma nağıllara qulaq
asarkən hansısa mənfi əməlini mütləq o nağılda tapa
biləcək. Özünü o nağıldakı qəhrəman və ya obrazın
yerində hiss edəcək. Əməllərini götür - qoy edə biləcək.
Bundan başqa, müxtəlif duyğuları qavrayacaq,
qarşısına çıxan məsələlər və ya çətinliklər zamanı
həmin dinlədiyi nağıllar köməyinə gələcək. Hansı
əməllərin zərərli, hansı əməllərin faydalı olduğunu
öyərənəcək.

6. Terapiya - bildiyiniz kimi müalicə deməkdir. Hekayə əsaslı
terapiya ilə aqressiv, qorxuları və ya fobiyaları olan, ünsiyyət
çatışmazlığı sözə baxmayan - isterika çıxaran, həmçinin
davranışında nöqsanlar, yaramazlıq edən uşaqlar üçün çox
əhəmiyyətli vasitədir. Hekayədə dinlədiyi nəticə istənilən
nöqsanına səmərə verəcəkdir.
Ən sonda isə hekayəni kimlərin danışmasının vacibliyi
vardır ki, bunu da bilmək çox vacibdir.

7. Nənə - babalar artıq bəlli yaşında
təcrübəli valideyn kimi, həmçinin
xüsusi səbrə, nitqə və mülayim,
asta, intonasiyalı səsə malik
insanlar olduğu üçün əgər ailədə
nənə - baba varsa, onların
danışması daha təsiredici olar.
Amma yalnız valideyn və
övladlardan ibarət ailədirsə, hər
iki valideyn növbə ilə nağıl
danışması çox lazımlıdır.

8. Nə üçün? Təbii ki, ilk növbədə valideynlər ev işləri,
qazanc işləri ilə məğul olarkən bütün günlərini işə
həsr edilər və uşaqla çox az ünsiyyət qurub,
onlarla maraqlanırlar. Ən azı axşam vaxtı
zamanınızı onlara, yəni uşaqlara ayıraraq onları
özünüz yatızdırıb, nağıllar danışın.

9. Nağılı sizin dilinizdən eşitməklə bərabər, sizi öz
yanında görmək, sizə yaxın olmaq istəyinin
olduğunu unutmayın! Çünki nağıl danışmaqla
bərabər, siz onlarla yaxın təmasda olacaqsınız.
Nağıldakı qəhrəmanların simasını sizin simanızla
canlandırmağa başlayacaq.

10. Öz yoldaşları ilə oynayarkən, oturarkən nağılı
sərbəst olaraq danışmaq həvəsi yaranacaq,
dünyagörüşünün formalaşmasına, gələcəkdə
dərslərini daha yaxşı öyrənmə qabiliyyətinə
müsbət təsir göstərəcəkdir

11. HEKAYƏ ƏSASLI TERAPİYA
Faydalı olduğu sahələr:
• Aqressiyanı idarə etmə
• Qorxuların korreksiyası
• Fobiyalar korreksiyası
• Ünsiyyət çatışmazlığı aradan qaldırma
• Özgüvən əksikliyi aradan qaldırma
• Özünə dəyər vermə
• Düzgün münasibət qurma
• Öyrənmə motivasiyası artırma
• Özünü dərketmə
• Hisslərini ifadə etmə
• Yararlı düşüncələr yaratma
• Davranış modellərini dəyişmə
• Həyatı bacarıqları inkişaf etdirmə
• Problem həll etmə bacarıqlarını inkişaf etdirmə
• Həyatın çətinlikləri ilə mübarizə aparma
• Davranış pozuntusu korreksiyası

12. UŞAĞA HEKAYƏ DANIŞARKƏN DİQQƏT EDİN:
• 5 duyğu üzvünüzdən istifadə edərək rəngləndirin,
göyüzünün rəngi, güllərin qoxusu və heyvanların səsi kimi
şeylər əlavə edin.
• Heykayə danışarkən hisslərinizi ifadə edin.
• Jest və mimiklərdən istifadə edin.
• Səs tonunuza diqqət edin (səsin yüksəlməsi və yavaşıması).
• Hekayənin sizə necə hiss etdirdiyini və dinləyici üzərində
necə bir təsir yaratdığına diqqət edin.

13. QABIĞINA ÇƏKİL HEKAYƏSİ
Terapevtik xüsusiyyətlər
Vurğulanan problem:
• Sıxıntı
• Aqressiya
• Problemli münasibətlər

14. İnkişaf etdirilən bacarıqlar:
• Dinləmək üçün zaman istəmək
• Rahatlama bacarıqlarını formalaşdırma
• Hipotetik suallar soruşmağı öyrənmə

15. Ortaya çıxan nəticə:
• Rahatlama bacarıqları
• İdarəetmə bacarıqları üçün strategiya
• Müsbət münasibətlərin formalaşması

16. Aqressiyanı mismarlamaq hekayəsi
Terapevtik xüsusiyyətlər:
Vurğulanan problemlər:
• Aqressiya duyğusu
• Aqressiya partlamaları
• Kontrol edilməyən davranışlar
• Dəyişmək üçün özünü gücsüz hiss etmə

17. İnkişaf etdirilən bacarıqlar:
• Bu davranışın nəticələrini qəbullanmaq
• Hərəkətlərin nəticəsini öyrənmə
• Məsuliyyət daşımaq
• Müsbət alternativlər yaratmaq

18. Ortaya çıxan nəticə:
• Aqressiyanın idarə edilməsi
• Problem həll etmə bacarıqları
• Enerjini yaradıcı şəkildə istifadə etmək

19. BIRAXIN JOE ETSİN
• Terapevtik xüsusiyyətləri
• Vurğulanan Problemlər:
• Tənqid olunmaq
• Dəyərli hiss etməmək
• Özünə şübhə etmə
• Qorxu
• Qaçma davranışı göstərmə

20. İnkişaf Etdirilən Bacarıqlar
• Başdan öyrənmə
• Bacarıqları inkişaf etdirəcək şəkildə tətbiqlə öyrənmə
• Edilən işdən həzz alma
• Başqalarının haqqında dediklərinə diqqətə alma

21. Ortaya Çıxan Nəticələr
• Düşüncəlilik
• Tətbiqin faydası
• Öyrənmənin həzzi
• Müsbət özünü qiymətləndirmə

22. QORXUNUN ÖHDƏSİNDƏN
GƏLMƏK
• Terapevtik xüsusiyyətləri
• Vurğulanan Problemlər:
• Qorxu

23. İnkişaf Etdirilən Bacarıqlar
• Gerçəkliyi yoxlamağı öyrənmək
• Qorxu dəyərlərini başa düşmək
• Həqiqi və xəyali qorxuları ayırd etmə
• Duyğuların keçici təbiətini qəbullanma
• Duyğuları müsbət şəkildə dəyişdirməyi öyrənmə

24. Ortaya Çıxan Nəticələr
• Qorxu idarə etmə bacarıqları

25. VERİLƏ BİLƏCƏK SUALLAR
• Ən çox hansı obrazı sevdin?
• Problemi həll etmək üçün bu obraz nə etdi?
• Problemləri həll etmək üçün ən yaxşı/ən yardımçı/ən
praktik həlli kim tapdı?
• Bunun üçün nə etdi?
• Əgər eyni vəziyyətdə sən olsaydın nə edərdin?
• Səncə başqa nələr edilə bilərdi?
• Hər şey yoluna düşəndə səncə əsas obraz özünü necə
hiss etdi?

26. Cədvəl 1. Klassik dəyər hekayələrinin
nümunələri
Kitabın adı Müəllif Dəyərlər
Cəngəllik kitabı Kipling, R Hörmət, dostluq
Marti Conatan Livinqston Bach, R. Əzimkarlıq, mərhəmət
Helen Keller adlı qız Lundell, M. Əzimkarlıq
Aslan, Cadugər və Qarderob Lewis, C. S. Motivasiya, təzyiq , reallıq
Balaca Şahzadə de Saint Exupery, A. Nəzakətlilik, insaniyyət, sevgi
Anne of Green Gables Montgomery, L. M. Dürüstlük və yardımsevərlik
Söyüdlərdəki külək Graham, K. Dostluq
Qara mirvari Sewell, A. Bağışlamaq, əzimkarlıq
Louis Braille Davidson, M. İnanc, əzimkarlıq
Pinokkionun sərgüzəştləri Collodi, C. Qərarlılıq, sevgi, sədaqət
Sinderalla Perrault, C. İnanc, uyğunlaşma
Mike Mulligan and His Steam
Shovel
Burton, V. L. İnanc, əzimkarlıq
Lassie Evə Gəlir Knight, E. Qərarlılıq
Gizli bağça Burnett, F. H. Optimizm
Harri Potter (seriya) Rowling, J. K. Dostluq, yaxşılıq