1. FİİLLER

2. Fiilleri şu başlıklar altında
inceleyebiliriz:
 Fiiller (eylemler)
 Fiillerde kip
 Fiillerde anlam (kip, zaman) kayması
 Ek fiil
 Yapılarına göre fiiller

3. A) Fiiller( Eylemler)
Bir oluşu, bir durumu veya bir kılışı kip ve
kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere fiil
denir.

4. Fiiller (Devam)
Pratik olarak ismi fiilden ayırmak için –me, -ma
olumsuzluk ekini ya da –me, -ma mastar
ekini kullanırız.

5. Fiiller (Devam)
Eğer bir kelimenin sonuna olumsuzluk ekini ve
mastar ekini getirebiliyorsak o kelime fiildir,
getiremiyorsak isimdir.
o Geldi…gelmedi, gelmek
o Oturmuş…oturmamış, oturmak
o Söylüyorum…söylemiyorum, söylemek
o Kitap…kitapma, kitapmak

6. Fiiller, anlamlarına göre üçe ayrılır:
 Kılış fiilleri
 Durum fiilleri
 Oluş fiilleri

7. Kılış Fiilleri
Nesne alan, hareket bildiren ve ‘neyi,kimi’
sorularına cevap veren fiillerdir.
o Kırmak, atmak, dikmek, içmek
o Baba koruk yer, oğlunun dişi kamaşır
o Bu işi olsa olsa sen yaparsın

8. Durum Fiilleri
Nesne almayan, öznenin içinde bulunduğu
durumu gösteren fiillerdir.
o Yürümek, oturmak, gitmek, ağlamak
o Su uyur, düşman uyumaz.
o Can çıkar, huy çıkmaz

9. Oluş Fiilleri
Kendiliğinden ve zaman içerisinde
gerçekleşen fiillerdir.
o Sararmak, yaşlanmak, uzamak
o Yine yeşillendi fındık dalları.
o Genç yaşta ağardı saçlarım.

10. B)Fiillerde Kip
Fiillerde zaman,şahıs veya dilek bildiren, ek
almış biçimlerine kip denir.
Kipler ikiye ayrılır:
 Haber ( bildirme) kipleri
 Dilek ( isteme) kipleri

11. Haber Kipleri
Zaman eklerinin hepsine birden haber kipleri
denir.
Haber kipleri şunlardır:
 Görülen ( di’li) geçmiş zaman
 Öğrenilen ( miş’li ) geçmiş zaman
 Şimdiki zaman
 Gelecek zaman
 Geniş zaman

12. Görülen Geçmiş Zaman
Eylemlere ‘-dı, -di, -du, -dü’ ekleri getirilerek
yapılır. Anlatan kişi olaya bizzat tanık
olmuştur.
o Beraber yürüdük biz bu yollarda
Beraber ıslandık yağan yağmurda
o Hep birlikte geziye gittik

13. Öğrenilen Geçmiş Zaman
Eylemlere ‘-mış, -miş, -muş, -müş’ ekleri
getirilrek yapılır. Daha çok başkasından
duyulma, aktarılma,sonradan farkına varma
anlamı taşırlar.
o Aaa! Çorabım kaçmış.(farkına varma)
o Bir varmış, bir yokmuş.
o Seni sormuşlar.(başkasından duyma)
o Yemek güzel olmuş.

14. Şimdiki Zaman
Eyleme ‘-yor’ eki getirilerek yapılır. Eylem ile
anlatış aynı zamanda gerçekleşir.
o Ders çalışıyorum.
o Gidiyorum, gurbeti gönlümde duya duya.
o Bir yer var, biliyorum;
Her şeyi söylemek mümkün;
Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum;
Anlatamıyorum.

15. Gelecek Zaman
Eyleme ‘–ecek, -acak’ ekleri getirilerek yapılır.
İşin gelecekte yapılacağını bildirir.
o Önümden çekilirsen İstanbul görünecek
Nerede olduğumu bileceğim.
o Mektuba yazacak sözüm kalmadı.
 Not: ’dır’ ekiyle birlikte kullanıldığında
kesinlik anlamı taşırlar.
o Yarınki maç saat 14:00’te yapılacaktır.

16. Geniş Zaman
Eyleme ‘-r, -ar, -er’ ekleri getirilerek yapılır.
o Seni ancak ebediyetler eder istiab.
o Ağlarım, ağlatamam;
Hissederim,söyleyemem.
o Senden sana sığınırım.
o Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.

17. Dilek Kipleri
Fiile dilek anlamı katan kiplerdir. Haber kipleri
gibi belirgin bir zaman anlamı taşımazlar.
4’e ayrılır:
 Dilek- şart kipi
 İstek kipi
 Gereklilik kipi
 Emir kipi

18. Dilek-Şart Kipi
Eyleme ‘-se, -sa’ eki getirilerek yapılır. Fiilin
yapılması dileğini bildirir.
o “Bu taşındır” diyerek Kabe’yi diksem başına;
Ruhumun vahyini duysam da geçirsem
taşına;
o Ey Maraşlı Şeyhoğlu, evliyalar adağı
Bahtına lanet olsun aşamadıysan bu dağı
o Sen ki; a'sara gömülsen taşacaksın...
Heyhat,
Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu
cihat.

19. İstek Kipi
Eyleme ‘-a, -e’ ekleri getirilerek yapılır. Fiilin
yapılmasının istendiğini bildirir.
o Kurşunlara gelesin
o Seninle yine görüşelim
o Sana duyduklarımı anlatayım
o Bunu böyle bilesin
o İki yoktan ne çıkar fikr idelim bir kerre

20. Gereklilik Kipi
Eyleme ‘-malı, -meli’ ekleri getirilerek yapılır.
Belirtilen işin yapılması gerektiğini bildirir.
“lâzım, gerek, icap eder” anlamlarını verir.
o Bütün bunların üstüne
Hepsinin üstüne sevda sözleri
söylemeliyim ;
Vatanım milletim tüm insanlar kardeşlerim
Sonra sen gelmelisin dilimin ucuna adın
gelmeli
Adın kurtuluştur ama söylememeliyim
Can kuşum umudum canım sevgilim.

21. EMİR KİPİ
Eylemin gösterdiği hareketin emir biçiminde
yapılması gerektiğini ifade eder.
o Söyle yanıma gelsin.(3.tekil kişi emir eki)
o İçeri buyrunuz. (2.tekil kişi emir eki)
o Lütfen işlerinizi iyi yapınız. (2.çoğul kişi emir
eki)
o Çeneni kapa. (2.tekil kişi emir eki)
o Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal!

22. Birleşik Zamanlı Fiiller
Fiillere kip eklerinden sonra –idi, -imiş, -ise
ekeylemlerinden biri getirilerek yapılır.
Kısacası, iki kip ekin üst üste gelmesi
durumudur.
Üçe ayrılır:
 Hikaye birleşik zaman
 Rivayet birleşik zaman
 Şart birleşik zaman

23. Hikaye Birleşik Zaman
Haber ya da dilek kiplerindeki fiillerden birine
-dı eki getirilerek yapılır.
 Hikaye bileşik zamanı, eylemin geçmişte
yapıldığını hikaye ederek anlatır.
o Tahtayı ben sil-er-di-m
sil er di m
Geniş
Hikaye Kişi
fiil zaman
eki eki
eki

24. Rivayet Birleşik Zaman
Haber ya da dilek kiplerinden birine – miş
eki getirilerek yapılır.
 Rivayet bileşik zamanı, eylemin
başkasından duymuş gibi anlatımıdır.
oTahtayı hep ben sil - er - miş - im
sil er miş im
geniş
rivayet kişi
fiil zaman
eki eki
eki

25. Şart Birleşik Zaman
Haber kipinde fiillerden birine -se eki
getirilerek yapılır.
 Şart birleşik zamanı, eylemin yapılışını
başka bir eylemin yapılışına şart koşar.
o Yarın bize gel - ir - se - n sevinirim
gel ir se n
geniş
şart kişi
fiil zaman
eki eki
eki

26. Birleşik zamanlı fiiller ile ilgili
örnekler:
o Yüzüme bu türlü bakmayacaktın. (Gelecek
zamanın hikayesi)
o Yağmurlardan sonra büyürmüş başak,
Meyveler sabırla olgunlaşırmış. (geniş
zamanın rivayeti)
o Sen de gelecekmişsin.(Gelecek zamanın
rivayeti)
o Bunu daha önce yapmalıymışım. (Gereklilik
kipinin rivayeti)
o Gülüyorsam mutlu olduğumdan değildir.
(Şimdiki zamanın şartı)

27. C) Fiillerde Anlam Kayması
Bir zaman kipinin ya da bir dilek kipinin başka bir
kipin yerine kullanılmasıdır.
oDerslerime her hafta düzenli olarak çalışıyorum.
oEser Selçuklulardan kalma olacak.
oFatih, o yıllarda pek çok sefer yapar.
oMektubu yarın alır.
oBütün soruları çözeceksin.
oArkadaşlar, bundan sonra daha yoğun bir şekilde
çalışıyoruz.

28. D)Ek Fiil
Ekfiil "i" fiilidir, tek başına bir anlamı yoktur.
Ekfiilin iki görevi vardır:
 İsim ve isim soylu kelimelere gelerek bu
kelimelerin cümlede yüklem olmasını sağlar.
(O iyi bir öğrenciydi.)
 Çekimlenmiş fiillere gelerek birleşik zamanlı
fiiller yapar. (Koşuyordum)

29. Ek Fiil (Devam)
 Ad soylu sözcükleri yüklem yapar.
o Hastayım, yalnızım üstelik param yok.
o Beş yaşındaydım, kimsesizdim.
o Hepimiz kardeşiz, Müslüman’ız
o Hastaysan, yorgunsan hiç gelme.
 Basit zamanlı fiilleri bileşik zamanlı yapar
o Böyle olacağını bilmeliydim.
o Bir daha aramayacaksın.
o Babam öğrenirse çok kızardı.

30. E) Yapılarına Göre Fiiller
Yapılarına göre fiiller üç grupta incelenir.
 Basit fiiller
 Türemiş fiiller
 Birleşik fiiller

31. Basit Fiiller
Hiçbir yapım eki almamış fiillerdir.
o Güzel söz söyleyebilmek için güzel
düşünmek gerekir.
o Dostluk bir şemsiyeye benzer.İnsan onları
ancak kötü havalarda ister.
o İstediğim her şeyi yaptım;çünkü
yapamayacağımı düşündüğüm şeyi istedim.
o Büyük adam büyük olduğunu; büyüklüğün
küçüklük olduğunu bilir.

32. Türemiş Fiiller
Yapım eki almış fiillerdir. Türkçede fiil
türetmenin iki yolu vardır:
 İsim kök ya da gövdelerinden fiil türetme:
* güzel-leş, *sarı-ar, *ışıl-da, *göz-le
*az-al, *ben-imse, *ince-l, *düz-el
*su- sa, * sivri-l, *yaş-a, * kan-a
 Fiilden fiil türetme:
* sev-in, *çık-ar, * kız-ış, *bak-ış
* öl-dür, * taşı-t, *at-ıl, *kan-dır, *koş-tur

33. Birleşik Fiiller
En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşan
fiillerdir.
Üç grupta incelenir:
 Anlamca kaynaşmış fiiller
 Yardımcı fiiller yapılan birleşik fiiller
 Özel kurallı birleşik fiiller

34. Anlamca Kaynaşmış Birleşik
Fiiller
Bir isimle bir fiilin anlam yönünden birleşip
kaynaşmasıyla oluşur.
Bu sözcüklerden biri ya da ikisi gerçek
anlamını yitirir. Deyimlerin çoğu bu türe
örnektir.
o Sen kimsin ki bana kafa tutuyorsun?
o Bu tehditlerinle gözümü korkutamazsın.
o Annemin yemekleri hoşuna gitti mi?
o Odasında kitaplarına göz atıyordu.
o Adama laf anlatmaktan dilimde tüy bitti.
o Konuşulanlara ben de kulak kabarttım.

35. Yardımcı Fiillerle Yapılan
Birleşik Fiiller
İsim soylu bir sözcüğün üzerine -et , -ol , -kıl ,
-eyle gibi yardımcı eylemler getirilerek
yapılır.
o Seven bu gönül seni asla terk etmeyecek.
o Hayat uykuyla uyanıklık arasında raks eder.
o Bu usanç duyan gözlerim bir şeyde karar
kıldı.
o Seyreyleyelim mehtabı yıldızların altında .

36. Birleşik Fiiller (Devam)
 UYARI 1: Bu türle yapılan birleşik fiilin isim
kısmında bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz
türemesi varsa birleşik fiil bitişik yazılır.
o Benliğime hakim olur bir deli rüzgar.
o Bir gün bana döneceğini hissediyorum.
o Ama dönsen de seni asla affetmeyeceğim.
o Sabreden derviş muradına ermiş.

37. Birleşik Fiiller (Devam)
 UYARI 2 : Et-, ol- yardımcı eylemleri tek
başına bir anlam taşıyorsa ve önündeki
isimle kaynaşmamışsa kendi görevinde
kullanılmış demektir yani asıl fiildir.
o Köyümüzde şimdi kirazlar olmuştur.
o Elindeki gömlek ancak beş milyon lira eder.
o Ben ettim sen etme

38. Özel (Kurallı) Birleşik Fiiller
İki fiilin birleşmesi yoluyla oluşur. Tamamı
bitişik yazılır.
Dört grupta incelenir:
 Yeterlilik fiili
 Tezlik birleşik fiil
 Süreklilik birleşik fiil
 Yaklaşma fiili

39. Yeterlilik Fiili ( fiil + ebil- )
Cümleye gücü yetme ve olasılık anlamı katar.
Fiilin üzerine e-bilmek getirilerek oluşturulur.
o Bu genç yaşımda ölebilirim.
o Şiirlerimi söylemeden gidebilirim buralardan
o Bir gece ansızın gelebilirim.
o Sevinçten kapında bayılabilirim.
o Sınıfı geçebilirim.

40. Tezlik Birleşik Fiil (Fiil+iver-)
Cümleye tezlik çabukluk anlamı katar.
o Uzanıp tutuver elimi ne olur geri dön.
o Akşamın derin kızıllığında kayboluverdim.
o Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya.
o Polisler kaçan hırsızı yakalayıverdi.
o Annesini görünce koşuverdi.

41. Süreklilik Birleşik Fiil (fiil+ edur, kal,
gel):
Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar.
o Bu hikaye yıllardır süregelir.
o Televizyonun karşısında uyuyakalmışım.
o Gidedursun turnalar, gurbet ellere.
o Listede ismimi göremeyince listeye
bakakaldım.

42. Yaklaşma Fiili(fiil+ eyaz)
Eylemin gerçekleşmesine çok az bir zaman
kaldığını ifade eder. Az kalsın olacaktı
anlamı verir.
o Kaldırımda yürürken düşeyazdım.
o Onu karşımda görünce korkudan
öleyazdım.