Celem niniejszego tekstu jest spojrzenie na studia z zakresu integracji europejskiej z perspektywy ekonomii politycznej. Zabieg taki pozwala na uchwycenie dwóch głównych wymiarów natury Unii Europejskiej, tj. ekonomicznego i politycznego, jak również stymulowania
dialogu pomiędzy tymi dwoma sposobami teoretyzowania integracji europejskiej. Niniejszy
tekst przybliża zasadniczo ekonomiczny dorobek w zakresie studiów europejskich (w sposób
przystępny dla nie-ekonomistów), pozwalając na lepsze zrozumienie procesów, zjawisk i mechanizmów integracji międzynarodowej.
Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i re...RemigiuszRosicki
R. Rosicki, Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i reprezentacji, w: M. Kołodziejczak, R. Rosicki (red.), Od teorii do praktyki politycznej, WNPiD UAM, Poznań 2012, pp. 241 – 258.
Procesy globalizacyjne, szczególnie nasilone na przełomie XX i XXI
wieku, mające głównie charakter gospodarczy i kulturowy, wywierały i wywierają
istotny wpływ na funkcjonowanie państw demokratycznych, w tym także na władze lokalne, co wiąże się z dynamicznie zachodzącymi zmianami w ich otoczeniu.
Załamanie się modelu państwa opiekuńczego postawiło przed samorządem terytorialnym w Europie nowe wyzwania. W praktyce w wielu państwach europejskich
oznaczało to podjęcie reform zmierzających do dewolucji państwa, której osią jest
upodmiotowienie społeczności terytorialnych. Głównym efektem globalizacji w obszarze europejskiego samorządu terytorialnego, obok reform struktury przestrzennej
oraz zmian instytucjonalnych, jest poszukiwanie adekwatnych systemów zarządzania
administracją publiczną, co zawiera się w dwóch procesach: urynkowieniu działalności publicznej oraz dążeniu do jej uspołecznienia.
Artykuł podejmuje problematykę poglądów ekonomicznych rozwijanych w ramach Ruchu Społeczeństwa Alternatywnego, ruchu społecznego aktywnie
działającego w Polsce w latach 80. i 90. XX wieku. Skupia się przede wszystkim na
polemice RSA z liberalizmem oraz krytyce liberalnej transformacji ustrojowej roku
1989. Rekonstruowane tu poglądy stały się istotnym składnikiem dziedzictwa polskich, antysystemowych ruchów społecznych, jak również elementem odradzającej
się sfery publicznej.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...Małgorzata Sikora-Gaca
Opracowanie otwierają dwa teksty o charakterze ogólnym, których cechami są ogólnoświatowy kryzys gospodarczy zainicjowany załamaniem rynku nieruchomości w USA oraz przekształcenia gospodarcze w Polsce ukazane za pośrednictwem dialogu społecznego. Dalej wskazano na możliwości rozwoju polskiej gospodarki, jakie przyniósł fakt pozyskiwania funduszy unijnych na zrównoważenie dysproporcji między poszczególnymi państwami i regionami europejskimi oraz ich praktyczne wykorzystanie w gospodarce komunalnej. W następnym materiale ukazano zmiany konsumpcyjne, jakie dokonały się w ostatnim ćwierćwieczu wśród polskich gospodarstw domowych, co wywarło wpływ na zmianę popytu wewnętrznego i tym samym znaczące powiększenie budżetu narodowego. Kolejne trzy teksty odnoszą się do Górnego i Dolnego Śląska, a ich podstawowym założeniem są zmiany w polskim górnictwie węgla kamiennego oraz procesów restrukturyzacyjnych podjętych na rzecz zmiany oblicza ekonomicznego tego regionu. Część niniejszą kończy tekst w języku ukraińskim, który widzi polską transformację oczyma wschodniego sąsiada, który analizując ją chciałby wyciągnąć jak najlepsze wnioski dla własnego podmiotu, który stoi przed zasadniczą transformacją systemową, jeżeli będzie chciał podtrzymać kurs proeuropejski w swej polityce zagranicznej. Zadaniem niniejszej części było przedstawienie przykładowych przekształceń gospodarczych, jakie dokonały się w Polsce w ostatnim ćwierćwieczu, gdyż to one – jak zaznaczono w pierwszym akapicie – wpływają na lepsze zrozumienie przez społeczeństwo dokonywanych przemian systemowych.
More Info: Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przekształceń gospodarczych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, R. Gabryszak (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-351-1; ISSN: 0239-7129, s. 1-172.
Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i re...RemigiuszRosicki
R. Rosicki, Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i reprezentacji, w: M. Kołodziejczak, R. Rosicki (red.), Od teorii do praktyki politycznej, WNPiD UAM, Poznań 2012, pp. 241 – 258.
Procesy globalizacyjne, szczególnie nasilone na przełomie XX i XXI
wieku, mające głównie charakter gospodarczy i kulturowy, wywierały i wywierają
istotny wpływ na funkcjonowanie państw demokratycznych, w tym także na władze lokalne, co wiąże się z dynamicznie zachodzącymi zmianami w ich otoczeniu.
Załamanie się modelu państwa opiekuńczego postawiło przed samorządem terytorialnym w Europie nowe wyzwania. W praktyce w wielu państwach europejskich
oznaczało to podjęcie reform zmierzających do dewolucji państwa, której osią jest
upodmiotowienie społeczności terytorialnych. Głównym efektem globalizacji w obszarze europejskiego samorządu terytorialnego, obok reform struktury przestrzennej
oraz zmian instytucjonalnych, jest poszukiwanie adekwatnych systemów zarządzania
administracją publiczną, co zawiera się w dwóch procesach: urynkowieniu działalności publicznej oraz dążeniu do jej uspołecznienia.
Artykuł podejmuje problematykę poglądów ekonomicznych rozwijanych w ramach Ruchu Społeczeństwa Alternatywnego, ruchu społecznego aktywnie
działającego w Polsce w latach 80. i 90. XX wieku. Skupia się przede wszystkim na
polemice RSA z liberalizmem oraz krytyce liberalnej transformacji ustrojowej roku
1989. Rekonstruowane tu poglądy stały się istotnym składnikiem dziedzictwa polskich, antysystemowych ruchów społecznych, jak również elementem odradzającej
się sfery publicznej.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...Małgorzata Sikora-Gaca
Opracowanie otwierają dwa teksty o charakterze ogólnym, których cechami są ogólnoświatowy kryzys gospodarczy zainicjowany załamaniem rynku nieruchomości w USA oraz przekształcenia gospodarcze w Polsce ukazane za pośrednictwem dialogu społecznego. Dalej wskazano na możliwości rozwoju polskiej gospodarki, jakie przyniósł fakt pozyskiwania funduszy unijnych na zrównoważenie dysproporcji między poszczególnymi państwami i regionami europejskimi oraz ich praktyczne wykorzystanie w gospodarce komunalnej. W następnym materiale ukazano zmiany konsumpcyjne, jakie dokonały się w ostatnim ćwierćwieczu wśród polskich gospodarstw domowych, co wywarło wpływ na zmianę popytu wewnętrznego i tym samym znaczące powiększenie budżetu narodowego. Kolejne trzy teksty odnoszą się do Górnego i Dolnego Śląska, a ich podstawowym założeniem są zmiany w polskim górnictwie węgla kamiennego oraz procesów restrukturyzacyjnych podjętych na rzecz zmiany oblicza ekonomicznego tego regionu. Część niniejszą kończy tekst w języku ukraińskim, który widzi polską transformację oczyma wschodniego sąsiada, który analizując ją chciałby wyciągnąć jak najlepsze wnioski dla własnego podmiotu, który stoi przed zasadniczą transformacją systemową, jeżeli będzie chciał podtrzymać kurs proeuropejski w swej polityce zagranicznej. Zadaniem niniejszej części było przedstawienie przykładowych przekształceń gospodarczych, jakie dokonały się w Polsce w ostatnim ćwierćwieczu, gdyż to one – jak zaznaczono w pierwszym akapicie – wpływają na lepsze zrozumienie przez społeczeństwo dokonywanych przemian systemowych.
More Info: Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przekształceń gospodarczych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, R. Gabryszak (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-351-1; ISSN: 0239-7129, s. 1-172.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny prze...Małgorzata Sikora-Gaca
Podjęte kwestie odnoszą się do newralgicznych problemów związanych z polskimi aspektami transformacji społeczno-kulturalnej ostatniego ćwierćwiecza. Wśród nich obecność swą zaznaczyła ewolucja terminu patriotyzm, gdyż tę kategorię w warunkach III RP należało kształtować wręcz jako wyzwanie dla zainicjowanych przemian. Materiał ten rozpoczyna niniejszą część studiów. Innym istotnym elementem stało się bezpieczeństwo, rozpatrywane w kategoriach społecznych, co znalazło uwypuklenie w artykule drugim. Na tło współczesnych procesów migracyjnych, które towarzyszyły Polakom szczególnie od XVIII w., uwagę zwrócono w kolejnym studium. Następne materiały odnoszą się do problematyki nowych mediów, organizacji pozarządowych oraz zmiany nastawienia instytucji państwowych do podstawowych praw i obowiązków człowieka i obywatela. Instytucje te i instrumenty należało tworzyć w nowych warunkach bądź budować je na nowo. Dalsze artykuły zwracają uwagę na rolę rodziny, reformę emerytalną oraz projekty edukacyjne realizowane w placówkach szkolnych i pozaszkolnych. Kwestie te szczególnie silnie oddziaływały na społeczeństwo w procesie przemian. Tom kończą dwa teksty poświęcone problemom kultury polskiej i polonijnej poza granicami kraju.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny przeobrażeń społeczno-kulturalnych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, D. Magierek (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-352-8; ISSN: 0239-7129, s. 1-216.
Termin postprawda uznany przez redaktorów Oxford Dictionaries za
słowo 2016 roku, jeszcze kilka miesięcy temu stanowił modny w kręgach intelektualistów i przedstawicieli nauk społecznych termin lepiej lub gorzej opisujący rzeczywistość załamującego się dość niespodziewanie ładu zachodniego świata. Dziś
z powodzeniem wchodzi on do języka potocznego będąc chętnie stosowanym przez
publicystów, dziennikarzy, a nawet satyryków. W obliczu tak gwałtownego wzrostu
popularności postprawdy, warto zadać pytanie czy politolog w swoim aparacie pojęciowym potrzebuje nowego terminu i czy może wnieść on coś do badań nad rzeczywistością polityczną, szczególnie biorąc pod uwagę wydarzenia takie jak Brexit czy
wybór Donalda Trumpa na 45. Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Celem artykułu
jest więc odpowiedź na pytanie: na ile postprawda tworzy pewną pojęciową autonomię? Drugim natomiast, jest pytanie o dystrybucję treści niezgodnych z prawdą
i udział w tym procederze nowych mediów.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...Małgorzata Sikora-Gaca
Ostatniego ćwierćwiecza polskich przemian politycznych dotyka i niniejsza publikacja, która jest zbiorem artykułów przygotowanych przez pracowników naukowych i doktorantów z różnych ośrodków w kraju. Prace dotykają zarówno polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej państwa, co oznacza, że odnoszą się do stosunkowo dużego obszaru poznawczego. Zdecydowaną przewagę uzyskały w tej tematyce problemy zewnątrzpaństwowe odnoszące się do Unii Europejskiej, polityki zagranicznej, kilku aspektów bezpieczeństwa europejskiego i międzynarodowego, migracji wewnątrzeuropejskich czy Kościoła katolickiego. Wszystkie te kwestie mieszczą się w ogólnych zarysach „wybranych problemów politycznych” państwa polskiego w latach 1989-2014. Zadaniem niniejszej publikacji stało się przybliżenie Czytelnikom takich problemów politycznych Polski z ostatniego ćwierćwiecza, które wymagają dodatkowego komentarza, pogłębionych analiz podmiotowych i przedmiotowych oraz ciągle aktualnego spojrzenia metodologicznego i merytorycznego.
More Info: Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transformacji politycznych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, D. Magierek (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-350-5; ISSN: 0239-7129, s. 1-176.
Nie ulega wątpliwości, że zarówno Unia Europejska, jak i Chiny odgrywają dziś – obok Stanów Zjednoczonych – główne role na arenie międzynarodowej. We wzajemnych relacjach mają
status partnerów strategicznych i starają się rozwijać współpracę we wszystkich dziedzinach,
ale też występują między nimi różnice zdań i stanowisk w wielu istotnych sprawach. Na łamach
niniejszego artykułu próbuję pokazać przesłanki, szanse i zagrożenia dla obu tych aktorów na
arenie międzynarodowej oraz ich wzajemne relacje dziś i w przyszłości. Ponadto próbuję zweryfikować kontrowersyjną – moim zdaniem – hipotezę, lansowaną przez wielu badaczy, a która
zakłada, że wiek XXI będzie wiekiem Azji, czyli de facto Chin.
Na temat współczesnych Chin i ich roli na arenie międzynarodowej oraz stosunków z Unią
Europejską ukazało się już dużo publikacji na całym świecie, ale wciąż nie wiemy dokąd tak
naprawdę Chiny zmierzają i czy Unia Europejska nie rozpadnie się w XXI wieku? Istnieją też
wątpliwości odnośnie chińskiego „zwrotu w kierunku multilateralizmu”. Zdaniem niektórych
badaczy, ma on całkowicie pozorny charakter i służy tylko do kamuflowania dalekosiężnych
celów ChRL, czyli przejęcia przez nią kontroli nad światem w drugiej połowie XXI wieku.
The paper shows insight into the Polish response to the elections to the European Parliament held in 1979. It focuses on the opinions presented by journalists in the Polish press, and
also highlights the response of the Ministry of the Interior of the Polish People’s Republic to the
EEC’s political unification process announced after 1975. The paper also presents the response
of the public in the EEC ‘nine’ to the important event that the elections to the European Parliament were
Artykuł dotyczy ewolucji stanowiska rządów Polski wobec kolejnych etapów rozwoju europejskiej autonomii strategicznej (Europejska Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony), Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa
i Obrony Unii Europejskiej). Wyodrębnione zostały dwa etapy polskiej Polityki; przed akcesją
do UE oraz udział Polski w ESDP/WPBiO, po przystąpieniu do UE. Podczas sprawowania przez
Polskę Prezydencji w Radzie, jednym z priorytetów było doskonalenie zdolności wojskowych
i systemu reagowania kryzysowego. Scharakteryzowano oficjalne stanowisko władz polskich
wobec integracji systemu bezpieczeństwa UE wyrażone w dokumentach strategicznych. Ostatni taki dokument został opublikowany w maju 2017 r. w Ministerstwie Obrony Narodowej.
Zwrócono uwagę na sytuacje kryzysowe w problemach dotyczących integracji europejskiej
oraz na brak zainteresowania aktualnych władz politycznych Polski udziałem w reformowaniu
systemu bezpieczeństwa UE.
More Related Content
Similar to Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście do studiów nad integracją europejską
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny prze...Małgorzata Sikora-Gaca
Podjęte kwestie odnoszą się do newralgicznych problemów związanych z polskimi aspektami transformacji społeczno-kulturalnej ostatniego ćwierćwiecza. Wśród nich obecność swą zaznaczyła ewolucja terminu patriotyzm, gdyż tę kategorię w warunkach III RP należało kształtować wręcz jako wyzwanie dla zainicjowanych przemian. Materiał ten rozpoczyna niniejszą część studiów. Innym istotnym elementem stało się bezpieczeństwo, rozpatrywane w kategoriach społecznych, co znalazło uwypuklenie w artykule drugim. Na tło współczesnych procesów migracyjnych, które towarzyszyły Polakom szczególnie od XVIII w., uwagę zwrócono w kolejnym studium. Następne materiały odnoszą się do problematyki nowych mediów, organizacji pozarządowych oraz zmiany nastawienia instytucji państwowych do podstawowych praw i obowiązków człowieka i obywatela. Instytucje te i instrumenty należało tworzyć w nowych warunkach bądź budować je na nowo. Dalsze artykuły zwracają uwagę na rolę rodziny, reformę emerytalną oraz projekty edukacyjne realizowane w placówkach szkolnych i pozaszkolnych. Kwestie te szczególnie silnie oddziaływały na społeczeństwo w procesie przemian. Tom kończą dwa teksty poświęcone problemom kultury polskiej i polonijnej poza granicami kraju.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny przeobrażeń społeczno-kulturalnych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, D. Magierek (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-352-8; ISSN: 0239-7129, s. 1-216.
Termin postprawda uznany przez redaktorów Oxford Dictionaries za
słowo 2016 roku, jeszcze kilka miesięcy temu stanowił modny w kręgach intelektualistów i przedstawicieli nauk społecznych termin lepiej lub gorzej opisujący rzeczywistość załamującego się dość niespodziewanie ładu zachodniego świata. Dziś
z powodzeniem wchodzi on do języka potocznego będąc chętnie stosowanym przez
publicystów, dziennikarzy, a nawet satyryków. W obliczu tak gwałtownego wzrostu
popularności postprawdy, warto zadać pytanie czy politolog w swoim aparacie pojęciowym potrzebuje nowego terminu i czy może wnieść on coś do badań nad rzeczywistością polityczną, szczególnie biorąc pod uwagę wydarzenia takie jak Brexit czy
wybór Donalda Trumpa na 45. Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Celem artykułu
jest więc odpowiedź na pytanie: na ile postprawda tworzy pewną pojęciową autonomię? Drugim natomiast, jest pytanie o dystrybucję treści niezgodnych z prawdą
i udział w tym procederze nowych mediów.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...Małgorzata Sikora-Gaca
Ostatniego ćwierćwiecza polskich przemian politycznych dotyka i niniejsza publikacja, która jest zbiorem artykułów przygotowanych przez pracowników naukowych i doktorantów z różnych ośrodków w kraju. Prace dotykają zarówno polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej państwa, co oznacza, że odnoszą się do stosunkowo dużego obszaru poznawczego. Zdecydowaną przewagę uzyskały w tej tematyce problemy zewnątrzpaństwowe odnoszące się do Unii Europejskiej, polityki zagranicznej, kilku aspektów bezpieczeństwa europejskiego i międzynarodowego, migracji wewnątrzeuropejskich czy Kościoła katolickiego. Wszystkie te kwestie mieszczą się w ogólnych zarysach „wybranych problemów politycznych” państwa polskiego w latach 1989-2014. Zadaniem niniejszej publikacji stało się przybliżenie Czytelnikom takich problemów politycznych Polski z ostatniego ćwierćwiecza, które wymagają dodatkowego komentarza, pogłębionych analiz podmiotowych i przedmiotowych oraz ciągle aktualnego spojrzenia metodologicznego i merytorycznego.
More Info: Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transformacji politycznych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, D. Magierek (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-350-5; ISSN: 0239-7129, s. 1-176.
Nie ulega wątpliwości, że zarówno Unia Europejska, jak i Chiny odgrywają dziś – obok Stanów Zjednoczonych – główne role na arenie międzynarodowej. We wzajemnych relacjach mają
status partnerów strategicznych i starają się rozwijać współpracę we wszystkich dziedzinach,
ale też występują między nimi różnice zdań i stanowisk w wielu istotnych sprawach. Na łamach
niniejszego artykułu próbuję pokazać przesłanki, szanse i zagrożenia dla obu tych aktorów na
arenie międzynarodowej oraz ich wzajemne relacje dziś i w przyszłości. Ponadto próbuję zweryfikować kontrowersyjną – moim zdaniem – hipotezę, lansowaną przez wielu badaczy, a która
zakłada, że wiek XXI będzie wiekiem Azji, czyli de facto Chin.
Na temat współczesnych Chin i ich roli na arenie międzynarodowej oraz stosunków z Unią
Europejską ukazało się już dużo publikacji na całym świecie, ale wciąż nie wiemy dokąd tak
naprawdę Chiny zmierzają i czy Unia Europejska nie rozpadnie się w XXI wieku? Istnieją też
wątpliwości odnośnie chińskiego „zwrotu w kierunku multilateralizmu”. Zdaniem niektórych
badaczy, ma on całkowicie pozorny charakter i służy tylko do kamuflowania dalekosiężnych
celów ChRL, czyli przejęcia przez nią kontroli nad światem w drugiej połowie XXI wieku.
The paper shows insight into the Polish response to the elections to the European Parliament held in 1979. It focuses on the opinions presented by journalists in the Polish press, and
also highlights the response of the Ministry of the Interior of the Polish People’s Republic to the
EEC’s political unification process announced after 1975. The paper also presents the response
of the public in the EEC ‘nine’ to the important event that the elections to the European Parliament were
Artykuł dotyczy ewolucji stanowiska rządów Polski wobec kolejnych etapów rozwoju europejskiej autonomii strategicznej (Europejska Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony), Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa
i Obrony Unii Europejskiej). Wyodrębnione zostały dwa etapy polskiej Polityki; przed akcesją
do UE oraz udział Polski w ESDP/WPBiO, po przystąpieniu do UE. Podczas sprawowania przez
Polskę Prezydencji w Radzie, jednym z priorytetów było doskonalenie zdolności wojskowych
i systemu reagowania kryzysowego. Scharakteryzowano oficjalne stanowisko władz polskich
wobec integracji systemu bezpieczeństwa UE wyrażone w dokumentach strategicznych. Ostatni taki dokument został opublikowany w maju 2017 r. w Ministerstwie Obrony Narodowej.
Zwrócono uwagę na sytuacje kryzysowe w problemach dotyczących integracji europejskiej
oraz na brak zainteresowania aktualnych władz politycznych Polski udziałem w reformowaniu
systemu bezpieczeństwa UE.
Państwa Unii Europejskiej, po ogłoszeniu przez Wielką Brytanię decyzji o opuszczeniu
Wspólnoty, muszą ponownie zredefiniować swoje podejście do polityki obronnej i kluczowej
w tym zakresie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Inicjatywy podjęte w ostatnim
czasie w obszarze uwiarygodniania UE na arenie międzynarodowej, wskazują na determinację
pozostałych państw członkowskich, by budować politykę obronną w oparciu o projekty, które
przez lata nie miały szansy na urzeczywistnienie, właśnie z powodu sprzeciwu Londynu.
The article is based on an analysis of national and international legislation, on documentation and on the subject literature. It aims to present the adaptation process of Polish consumer
policy to European standards. The article discusses the legal basis for the adjustment of national
consumer legislation and the strategies of consumer policies towards the European Union. The
second part of the article describes the process of adjustment of Polish legislation to the EU
legislation. The last part includes concluding remarks and elaborations concerning the actual
problems of the Union connected with the implementation of consumer-protection-related regulations into the national legal standards, the function and the role of relevant consumer policy.
The article is based on the assumption that the politics of Vladimir Mečiar, in particular human rights breaches, negatively inluenced the process of Slovakia’s accession to the European
Union. Another hypothesis is that in comparison to other countries of Central Europe, Slovak
political parties reached a national consensus concerning accession to the European Union.
Celem przedstawionych badań jest analiza procesu decyzyjnego w UE w odniesieniu do
nakładania i rozszerzania sankcji wobec Rosji oraz ocena przyczyny trwałości decyzji i porozumienia między państwami członkowskimi UE, pomimo odmiennego stanowiska. W szczególności artykuł analizuje proces decyzyjny, dynamikę oraz zmiany zachodzące w ramach grup
roboczych Rady, takich jak COEST (Grupa Robocza ds. Europy Wschodniej i Azji Środkowej)
dla Ukrainy, Białorusi oraz Rosji. Badania pokazują, że czynniki geopolityczne oraz ekonomiczne mają bardzo duże znaczenie w tworzeniu dynamiki, jaka zachodziła w grupach doradczych Rady Europejskiej, niemniej jednak pomimo tych różnic jednomyślność jest w dużej
mierze wynikiem działań Francji i Niemiec.
The author analyzes how the concept of “traditional values” is used in the political discourse
of the Russian authorities. Since the third term of Vladimir Putin, there has been a noticeable
neo-conservative turn in Russian politics, expressed both in the strengthening of the influence
of religion and in the tightening of legislation. An active role in this is played by the leadership
of the Russian Orthodox Church, which openly supports the current regime and strengthens
its own influence on public life, regardless of the absence of direct religious demands of Russian society. The concept of “traditional values” is thus politically motivated, interpreted as an
opposition to liberal values (an example is the homophobic policy of the Russian authorities)
and is aimed at contrasting Russian values with Western ones. The author describes how this
discourse is aimed, principally, at consolidating the conservative electorate within the country
and spreading Russian influence on “conservatives” from other countries. This reflects the need
to search for effective ways to counter populist rhetoric.
Tekst przybliża regulacje unijne dotyczące współpracy rozwojowej i wskazuje mechanizm
wpływu, jaki wywierają one na wypełnianie roli donatora przez wstępujące do Unii Europejskiej (UE) państwa. Analiza nie ogranicza się tylko do norm prawnych, płynących choćby
z traktatów, ale rozpatruje również dokumenty tworzące zobowiązania o charakterze politycznym, które nota bene dominują w sferze unijnej kooperacji rozwojowej. Najbardziej aktualnym
zbiorem zasad drugiego typu jest Nowy Europejski Konsensus w sprawie Rozwoju z 2017 r.
W tekście weryfikowana jest hipoteza głosząca, że regulacje unijne są czynnikiem bezpośrednio wymuszającym podjęcie roli donatora pomocy rozwojowej przez kraj wstępujący do
UE, a następnie determinującym kształt i wielkość jego współpracy rozwojowej.
This article analyzes the scope of cooperation at the institutional and bilateral level of the
European Union and Central Asia. Despite the systematic tightening of cooperation between
Brussels and the republics of the former USSR, there is still a lack of unambiguous definition
of real long-term interests of the European Union in the region. The fundamental problem of
cooperation development is a strong fragmentation of EU activities in five different republics
of Central Asia. Therefore, there is a need to improve the exchange of information, increase
control and coordination, as well as limit the thematic scope of undertaken initiatives. There are
potential diversification opportunities for energy sources that exist in the Central Asia region.
China’s Belt and Road Initiative is both an opportunity and challenge for Central Asian
countries and the European Union. As an initiative announced in Astana, it may make Europe
closer to Asia through railway connections. Its scope, proposed infrastructural investments and
different connections and routes, additional initiatives and diplomacy suggest OBOR is in line
with the global Chinese strategy.
In the paper, the author analyses three years of the rule of the left-wing SYRIZA in Greece.
She discusses the basis of the party’s historical victory in the parliamentary elections in 2015.
In addition, she analyses the course of negotiations with Greek creditors regarding the third
economic adjustment programme for Greece. She also points out the necessity of gradual resignation from anti-austerity agenda and social reactions against introduced reforms. In the final
part, the author of the paper outlines the current challenges of the Greek government.
In 2018 the European Union (EU) recalled that the future of the Western Balkans lies in the
EU. The vision of an “European (Union) future” was announced to the Balkan countries fifteen
years earlier, in 2003, when they were recognized as a potential candidates for membership in
the EU.
In 2016 Sarajevo decided to apply for membership in the European Union. Therefore, the
main aim of this article is to analyse the possibility of joining the EU by Bosnia and Herzegovina. It is necessary to identify – even if chosen – opportunities and challenges, perspectives
and barriers on the path to further integration of that country with Brussels. The background of
these considerations must be the EU’s policy towards the Western Balkans region, which lost its
dynamics with the beginning of the second decade of the 21st century, and is trying to retrieve
if for various reasons nowadays. Will Bosnia and Herzegovina benefit from the intensification
of the EU’s enlargement policy?
Bałkany Zachodnie od lat zajmują istotne miejsce w polityce Unii Europejskiej, która postrzega ten region jako istotny z punktu widzenia bezpieczeństwa europejskiego. Jednym ze
sposobów stabilizacji i umacniania pokoju w regionie jest jego zbliżenie ze strukturami unijnej współpracy. Proces ten jest determinowany różnorodnymi czynnikami natury politycznej,
społecznej, gospodarczej, kulturowej. W artykule uwaga została skoncentrowana na analizie
determinantów procesu zbliżenia Albanii z UE, określeniu perspektyw jej akcesji do Unii, oraz
wyartykułowaniu korzyści płynących z poszerzenia UE o państwa Bałkanów Zachodnich. Dodatkowo zwraca się uwagę na możliwe implikacje akcesji Albanii z perspektywy bezpieczeństwa UE.
Celem artykułu jest przegląd polityki Unii Europejskiej wobec Afryki w kontekście kryzysu migracyjnego w latach 2011–2017. Analiza źródeł w postaci aktów prawnych i dokumentów Unii Europejskiej pozwoliła na identyfikację zmian w wymiarze zewnętrznym różnych
polityk unijnych adresowanych do państw afrykańskich. W niniejszej pracy skupiono są na
przedstawieniu ram polityki Unii Europejskiej wobec Afryki. Następnie przybliżono zjawisko intensyfikacji migracji z tego kontynentu do Europy. Zaprezentowano także odpowiedź Unii
Europejskiej na problem wzmożonej presji na granice zewnętrzne.
Zaangażowanie parlamentów państw członkowskich w dyskusję nad problemem nielegalnej migracji do UE przybrało na sile w latach 2015 i 2016. Artykuł omawia uprawnienia przysługujące parlamentom na mocy traktatu lizbońskiego, pozwalające im wpływać na procesy
polityczne w UE, w szczególności w ramach polityki migracyjnej, azylowej i kontroli granic.
Następnie przedstawiono aktywność parlamentów w latach 2015–2017 wobec propozycji legislacyjnych KE dotyczących mechanizmu relokacji i przesiedleń oraz reformy wspólnego europejskiego systemu azylowego. Uzyskane wnioski pozwalają stwierdzić, że najczęściej używanymi przez parlamenty instrumentami była współpraca międzyparlamentarna, kontrola przestrzegania zasady pomocniczości
oraz dialog polityczny. Ze względu na brak niezbędnych aktów wykonawczych pozwalających
prowadzić kontrolę działań Europolu, parlamenty w latach 2015–2017 nie wykorzystywały
w ogóle spotkań grupy ds. wspólnej kontroli parlamentarnej w ramach przestrzeni wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Jednocześnie można było zauważyć, że parlamenty narodowe państw negatywnie ustosunkowanych do przyjmowania imigrantów, czyli przede wszystkim
państw z Europy Środkowo-Wschodniej, były bardziej aktywne na forum UE niż parlamenty
państw pozytywnie nastawionych do migrantów.
Wzrost gospodarczy w strefie euro pozostaje na poziomie niższym od oczekiwanego, pomimo działań podejmowanych przez instytucje Unii Europejskiej i przez rządy państw członkowskich. Przyczyn obecnej sytuacji gospodarczej strefy euro należy poszukiwać jednak nie tylko
wśród czynników ekonomicznych, ale także politycznych i społecznych. Przed rokiem 2008
strefa euro postrzegana była jako sukces europejskiej integracji, głosy krytyczne były nieliczne i słabo słyszalne. Sytuacja uległa zasadniczej zmianie po wybuchu kryzysu gospodarczego
i finansowego. Kryzys w strefie euro nie tylko dowiódł, że mechanizmy działania strefy są
wadliwe, ale również, że kraje tworzące strefę mają poważny problem z identyfikacją swojego
miejsca i roli w jednoczącej się Europie. Celem artykułu jest charakterystyka i analiza mechanizmów działania strefy euro, które przyczyniły się do wybuchu kryzysu w strefie. Szczególna
uwaga zostanie poświęcona kwestii swobody przepływu kapitału w kontekście prowadzonej
przez EBC jednolitej polityki pieniężnej i braku wspólnej polityki fiskalnej.
Cooperation between France and Germany is crucial for the future of the European Union.
Slowed down by lengthy coalition negotiations in the aftermath of German elections, chancel
lor Merkel has been late to give an answer to reform proposals from president Macron. There
have been a few improvements concerning European defence policy and the Posting of Workers
Directive. More important topics, including European financial policy, are still being vividly
debated. Aside from current difficulties and strong reservations from within Merkel’s conservative party, the way for a practicable compromise seems to be paved.
The article presents the political and media process of the formation of the public opinion
between Germany and the Russian Federation on the background of increasing the East-West
crisis, especially taking into consideration the Neue Ostpolitik that Germany is following. With
the beginning of the Ukraine-Russia conflict and after the western sanctions were imposed on
Moscow, the Russia propaganda machine started to work on every political, economic and
media level. The paper analyses its system and mechanism in the context of the dynamically
changing international order. The author identifies the German Russlandversteher, defines the
most active institutional forms of the German-Russia cooperation and economic contacts under
the patronage of both governments that can have influence on decision process of the German
government. To the most important actors in the Russian lobbying belong German political parties, representatives of the German world of culture, art, media, whose popularity can modify
the perception of the Russian politics against the Ukraine and the European Union.
Pursuant to the German constitution, the Bundestag exercises parliamentary control over
the government’s European policy. In its activities in the European Union the government must
take account of the Bundestag’s proposals. The 2009 Competencies Laws strengthened the parliament’s position in European government policy, making any major decision on EU matters
practically dependent on the consent of the Bundestag. According to the author, although this
severely restricted Chancellor Merkel’s freedom of action, it did not paralyze the government’s
European initiatives. The German Parliament behaved responsibly, especially during the financial crisis in the eurozone, allowing financial support for Greece, the establishment of the
European Stability Mechanism and the establishment of the Banking Union
The document discusses the perspective of Germany on China's Belt and Road Initiative (BRI). It can be summarized in 3 sentences:
Germany's perspective on the BRI has gone through two phases - an initial phase from 2013-2016 where the initiative received little public attention in Germany, and a current phase since 2016 where Chinese investments in German companies have increased scrutiny but Germany also supports the initiative and sees opportunities for cooperation. The document analyzes these two phases from the perspective of liberal international relations theories focusing on the roles of state and non-state actors in shaping foreign policy.
Chinese Belt and Road Initiative – the perspective of the Federal Republic of...
Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście do studiów nad integracją europejską
1. Nr 10 ROCZNIK INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ 2016
RAFAŁ RIEDEL
Uniwersytet Opolski
Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście
do studiów nad integracją europejską
Wprowadzenie
W Polsce, podobnie jak w całym świecie post-komunistycznym, pojęcie ekono-
mii politycznej budzi negatywne skojarzenia, głównie ze względu na utożsamienie jej
z pewnymi elementami marksizmu. Myśliciele ekonomii socjalistycznej wielokrot-
nie odwoływali się do tego pojęcia, często go nadużywając czy nadinterpretowując
(proletariacka versus burżuazyjna ekonomia polityczna). W konsekwencji wraz z ban-
kructwem socjalistycznych koncepcji budowy gospodarki i społeczeństwa, deprecjacji
uległo samo pojęcie ekonomii politycznej. Jednak współcześnie obserwujemy jego
renesans – wzajemne relacje polityki i gospodarki zajmują uwagę badaczy w coraz
większym stopniu. Jednocześnie, należy zauważyć, są to badania nieobciążone bala-
stem złej reputacji pochodzącej z czasów sprzed 1989 roku.
Warto zatem wykorzystać dorobek autorów wpisujących się w nurt ekonomii po-
litycznej do lepszego zrozumienia procesów, zjawisk i mechanizmów integracji mię-
dzynarodowej. Na gruncie nauk politycznych systematycznie ignoruje się dorobek
ekonomicznych sposobów teoretyzowania integracji międzynarodowej (podobnie
zresztą jak ekonomiści ignorują dorobek politologów w tym zakresie), co wydaje się
oczywistym błędem. Optymalna sytuacja to sytuacja dialogu pomiędzy obydwoma
dyscyplinami, które z różnych perspektyw opisują te same zjawiska.
Niniejszy tekst rozpoczyna zdefiniowanie czym właściwie jest ekonomia politycz-
na i jak należy rozumieć to podejście badawcze. Następnie autor dokonuje krótkiego
przeglądu rozwoju myśli ekonomii politycznej od Antoine de Montchrestiena i jego
pracy z początków XVIII wieku, aż do Thmoassa Piktty’ego i jego głośnej publikacji
wydanej w Polsce w 2015 roku. Kolejna część to syntetyczne odniesienie się do głów-
nych nurtów ekonomicznych sposobów teoretyzowania procesów integracyjnych, któ-
re pozwala nieekonomicznej części czytelników zapoznać się w przystępny sposób
z głównym dorobkiem ekonomii w tym zakresie.
Ekonomia polityczna – zarys i ewolucja
Za twórcę pojęcia ekonomii politycznej uważa się francuskiego ekonomistę An-
toine de Montchrestien, autora pracy pt. Traktat o ekonomii politycznej z 1615 roku
(de Montchrestien, 1615). W najbardziej ogólnym sensie, ekonomia polityczna jest na-
uką, która bada społeczny proces produkcji, jej celem jest wykrycie praw rządzących
tym procesem (Sadzikowski, 1981, s. 13). Zajmuje się więc badaniem praw rządzą-
DOI : 10.14746/rie.2016.10.3
2. 38 Rafał Riedel RIE 10 ’16
cych procesami produkcji, podziału i wymiany środków służących do zaspokojenia
ludzkich potrzeb.
Jedną z najbardziej wyraźnie wyartykułowanych definicji ekonomii politycznej
zawiera praca Kapitał w XXI wieku Thomasa Piketty’ego, który przypisuje jej nastę-
pujący cel: „[...] ekonomia polityczna zmierza do naukowego, a w każdym razie racjo-
nalnego, w sposób systematyczny i metodyczny, badania tego jaka powinna być ide-
alna rola państwa, a także jakie instytucje i polityki publiczne najbliższe są idealnemu
społeczeństwu” (Piketty, 2015, s. 726).
Klasyczna ekonomia polityczna rozwinęła się w XVIII i XIX wieku w Wielkiej
Brytanii, Francji i Niemczech. Problem podziału dóbr znajduje się w centrum jej ana-
liz. Niewątpliwie związane było to z zachodzącymi wówczas procesami gospodarczy-
mi i społecznymi. Radykalne przekształcenia, które wówczas miały miejsce to rewo-
lucja przemysłowa, migracje ze wsi do miast oraz wzrost demograficzny. Dlatego też
klasycznych myślicieli tego okresu zajmowały przede wszystkim takie pytania jak:
jakie będą konsekwencje tych przemian dla podziału dóbr, struktury społecznej i rów-
nowagi politycznej (Piketty, 2015, s. 14)?
Thomas Malthus dostrzega problem głównie w przeludnieniu (Malthus, 1798).
Obserwując eksplozję demograficzną Francji i towarzyszącą jej biedę, formułuje swo-
je ostrzeżenia przed nędzą, chaosem i zaburzeniami porządku społecznego dla An-
glii. David Ricardo z kolei koncentruje się na długookresowym wzroście ceny ziemi
i poziomu renty gruntowej (Ricardo, 1817). Nawiązując do Malthusa i jego troski
w sprawie zagrożeń demograficznych, Ricardo prognozuje, że w związku z przyro-
stem ludności, zasób taki jak ziemia, będzie zasobem coraz rzadszym (teza o rzadkości
występowania dóbr). W konsekwencji, zgodnie z zasadami podaży i popytu, jej cena
– podobnie jak poziom renty z tytułu jej dzierżawy – będzie stale rosła, przyczyniając
się w ten sposób do jeszcze większych nierówności społecznych. Sytuacja taka fawo-
ryzuje bowiem dotychczasowych właścicieli ziemskich. O ile w czasach Ricardo ta
przepowiednia wydawała się spełniać, z perspektywy czasu wiemy, że ostatecznie się
jednak nie potwierdziła. Cena renty gruntowej i ziemi rolnej ostatecznie spadła, wobec
rosnącej istotności innych dóbr, związanych z przekształceniami tej fazy kapitalizmu
i systematycznym odchodzeniu od rolnictwa, tudzież spadku udziału rolnictwa w do-
chodzie narodowym.
Kolejny ważny myśliciel tej epoki to Karol Marks. W swoim wiekopomnym dziele
Kapitał (Marks, 1867) próbuje on całościowo spojrzeć na dynamikę kapitalizmu prze-
mysłowego XIX-wiecznej Europy. Główną troską Marksa jest nędza proletariatu prze-
mysłowego. Nawiązuje do niej już w swoim wcześniejszym tekście Manifest partii
komunistycznej (Marks, 1848), w którym zapowiada transformację systemu na miarę
rewolucji. Przewiduje więc upadek kapitalizmu i generalnie wszystkie jego dzieła, to
naukowa próba zrozumienia i wyjaśnienia jego przyczyn, jak i skutków. O ile myśl ta
została podchwycona i zinstrumentalizowana dla celów politycznych, najpierw przez
bolszewików, a następnie przez inne reżimy bloku wschodniego po drugiej wojnie
światowej, o tyle na zachodzie Europy ta apokaliptyczna wizja nie ziściła się i kapita-
lizm miał się dobrze. Co więcej, XX wiek to również czas bardziej optymistycznych
interpretacji ewolucji kapitalizmu. Wystarczy wspomnieć Simona Kuznetsa, który
przewidywał, że nierówności będą się w kolejnych fazach kapitalizmu spontanicznie
3. RIE 10 ’16 Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście do studiów... 39
i systematycznie zmniejszać (Kuznets, 1955, s. 1–28). Dzisiejsza perspektywa cza-
sowa pozwala nam zweryfikować zarówno tezy Marksa, jak i Kuznetsa. Do rewolu-
cji proletariatu rzeczywiście doszło, co ustanowiło porządek społeczno-gospodarczy
w znacznej części Europy i świata przez około sześć, siedem dekad. Ostatecznie jed-
nak praktyczna aplikacja myśli marksistowskiej zakończyła się spektakularną klęską
(implozja gospodarki Związku Radzieckiego i rozpad bloku wschodniego). Teoria Ku-
znetsa z kolei nie wytrzymała konfrontacji z faktami ekonomicznymi w drugiej poło-
wie XX wieku, kiedy to proces akumulacji i podziału kapitału, prowadził ostatecznie
do rosnącej dywergencji majątków.
Również Polacy zapisali się w rozwoju tej dyscypliny. Julian Dunajewski, praw-
nik, ekonomista, wykładowca i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z najwy-
bitniejszych myślicieli końca XIX wieku, został zapamiętany głównie jako orędownik
wolności gospodarczej. Na gruncie ekonomii politycznej odwoływał się on głównie
do postulatu decentralizacji państwa (krytykując centralizm ówczesnych Prus).
Wracając jednak do najbardziej współczesnej pracy poświęconej ekonomii poli-
tycznej Kapitał w XXI wieku, należy zauważyć, że Thomas Piketty skupia się w swojej
książce przede wszystkim na nierównościach, jednak przekaz tej publikacji jest zdecy-
dowanie szerszy. Stanowi ona pełny przegląd sposobów dystrybucji bogactwa w per-
spektywie porównawczej zarówno w ujęciu historycznym, jak i pomiędzy poszcze-
gólnymi państwami i ich gospodarkami. Analiza obejmuje historyczną rekonstrukcję
rozwoju kapitału (i kapitalizmu) oraz ewolucji nierówności dochodowych sięgającą
początków ery przemysłowej. Równolegle Piketty rekonstruuje również myśli klu-
czowych myślicieli danej epoki, którzy na bieżąco interpretowali rozwój gospodarczy.
Odwołuje się przede wszystkim do okresu przełomu XVIII i XIX wieku. Thomas Pi-
kettty wchodzi w dyskurs m.in. z Thomasem Malthusem, Davidem Ricardo i, oczywi-
ście, Karolem Marksem. Pozwala mu to zrozumieć dynamikę kapitalizmu przemysło-
wego w pełnym rozkwicie, jednocześnie pozwala mu to również odnosić współczesne
obserwacje do teorii pozostawionych przez XIX-wiecznych myślicieli.
Najważniejszy argument Thomasa Piketty’ego sprowadza się do stwierdzenia,
że głównym źródłem nierówności jest kumulacja kapitału. Stopa zwrotu z kapitału
przewyższa bowiem – w długim horyzoncie czasowym – stopę wzrostu gospodarcze-
go, a zatem przychody z pracy, skorelowane ze zmienną wzrostu gospodarczego, są
w mniejszym stopniu źródłem nierówności społecznych. Dotyczy to zarówno nierów-
ności w ramach danego systemu gospodarczego (np. państwa), jak i w skali między-
narodowej.
Właśnie relacja pomiędzy zwrotem z kapitału a wzrostem gospodarczym stanowi
punkt ciężkości i główną oś analizy Thomasa Piketty’ego. Ta zbieżność usprawiedliwia
również podobieństwa do dziewiętnastowiecznej publikacji Kapitał Karola Marksa.
Nie tylko tytuł, ale sama ranga problemu i waga publikacji czynią porównania z dzie-
łem niemieckiego ekonomisty adekwatnymi. Podobnie jak Marks, Piketty podchodzi
nieufnie do wszelkiego determinizmu ekonomicznego: „[...] historia podziału bogactw
jest zawsze historią głęboko polityczną i nie może być sprowadzona do mechanizmów
czysto ekonomicznych” (Piketty, 2015, s. 35). Co więcej, Autor Kapitału w XXI wieku
uważa, że redukcja nierówności widoczna w latach 1900–1910 czy 1950–1960 była
związana z konfliktami wojennymi i ich polityczno-ekonomicznymi skutkami. Z kolei
4. 40 Rafał Riedel RIE 10 ’16
radykalny wzrost nierówności, obserwowany od lat 1970. spowodowany jest głównie
prowadzoną polityką fiskalną. Kolejny ważny wniosek Thomasa Piketty’ego stano-
wi, iż dynamika podziału bogactw uruchamia potężne mechanizmy popychające na
przemian, bądź w kierunku konwergencji, bądź zróżnicowania, i że nie istnieje żaden
naturalny proces, który pozwalałby na uniknięcie destabilizujących i sprzyjających
nierównościom tendencji w sposób trwały.
Kapitał w XXI wieku, Thomasa Piketty’ego dotyka w konsekwencji wielu aktu-
alnych problemów współczesnego kapitalizmu. Szczególnie aktualne wydają się
rozważania dotykające problematyki zadłużenia publicznego. W wielu punktach Pi-
ketty pozwala sobie na dość ryzykowne sądy, np. iż od początku ery przemysłowej
permanentnie jedna część społeczeństwa zadłużona jest dożywotnio u drugiej części
społeczeństwa. Dług publiczny to w zasadzie wierzytelność jednej części kraju (tych,
którzy płacą odsetki), na rzecz innej części kraju (tych którzy otrzymują odsetki).
Ostatecznie, najważniejszy wniosek z analizy Thomasa Piketty’ego to stwierdze-
nie, iż „[...] gospodarka rynkowa oparta na własności prywatnej, pozostawiona sama
sobie, zawiera ważne siły konwergencji związane zwłaszcza z upowszechnieniem
wiedzy i kwalifikacji, ale również siły rozwarstwienia, potężne i potencjalnie zagra-
żające naszym demokratycznym społeczeństwom oraz wartościom sprawiedliwości
społecznej, na których się one opierają” (Piketty, 2015, s. 723).
Interesujące są te punkty myśli Piketty’ego, które dotyczą dywergencji i konwer-
gencji pomiędzy poszczególnymi krajami – dotykają one bowiem problematyki mię-
dzynarodowej integracji gospodarczej, tak istotnej z perspektywy europejskiej. Tho-
mas Piketty, odpowiadając na pytanie jakie siły pozwalają na konwergencję pomiędzy
krajami, sugeruje: „W zasadzie mechanizm, za pomocą którego bogate kraje wchodzą
w posiadanie części krajów biednych może mieć dobre skutki w zakresie konwer-
gencji. Jeśli zamożne kraje mają taki nadmiar oszczędności i kapitału, że [...] jego
»produktywność końcowa« jest bardzo słaba, wówczas może okazać się korzystne dla
wszystkich, by poszły one inwestować część swoich oszczędności w krajach biednych.
W ten sposób kraje bogate – albo przynajmniej te z nich, które dysponują kapitałem
– uzyskują lepszą stopę zwrotu dla swojej lokaty kapitału, natomiast kraje biedne będą
mogły szybciej nadrobić opóźnienie w produktywności” (Piketty, 2015, s. 92). Po-
wyższy opis wydaje się trafnie charakteryzować ostatnią dekadę (a nawet ćwierćwie-
cze) integracji europejskiej z udziałem gospodarek post-komunistycznych, kiedy to
inwestycyjne transfery kapitału w kierunku wschodnim motywowane poszukiwaniem
wyższej stopy zwrotu, niosły ze sobą również skutek transferu myśli technologicznej,
wzrostu efektywności i wyrównywania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego
na niespotykaną w historii skalę.
Po raz kolejny autor odnosi się do kwestii europejskich w końcowych rozważa-
niach (podrozdziały: „Euro” pieniądz bez państwa na XXI wiek?, Kwestia zjednocze-
nia europejskiego), sugerując połączenie długów publicznych strefy euro. Z akcep-
tacją odnosi się do niemieckiego pomysłu „funduszu odkupienia” i generalnie jego
poglądy na temat integracji europejskiej można określić jako federalistyczne. Piketty
postuluje utworzenie parlamentu budżetowego strefy euro, upolitycznienie procesu
integracyjnego, upowszechnienie podejmowania decyzji zwykłą większością głosów
czy prowadzenie polityki fiskalnej na poziomie ponadnarodowym.
5. RIE 10 ’16 Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście do studiów... 41
T. Piketty, w swojej książce Kapitał w XXI wieku konfrontuje swoje badania
z neoklasycznym modelem wzrostu gospodarczego. Podsumowuje aktualny stan
wiedzy na temat podziału dochodu i majątków (począwszy od XVIII wieku) i wy-
suwa z tego wnioski dla XXI-wiecznego kapitalizmu. Stopa zwrotu z kapitału była,
jest i najprawdopodobniej będzie znacząco wyższa, niż stopa zwrotu z dochodu
i produkcji. Nierówność ta sprawia, że majątki zgromadzone w przeszłości re-kapi-
talizują się szybciej (niż tempo wzrostu płac). Mechanizm ten jest głównym źródłem
rozwarstwienia, które zagraża – zdaniem Piketty’ego – nie tylko wartościom spra-
wiedliwości społecznej, ale wręcz demokratycznym społeczeństwom. Panaceum na
ten problem, zaproponowanym przez autora, jest progresywny (doroczny) podatek
od kapitału. Piketty ma świadomość, że nie jest to rozwiązanie, które może być
wprowadzone na poziomie krajowym. Wymagałoby ono szerokiego porozumienia
właściwie w skali globalnej.
Integracja gospodarcza w perspektywie ekonomii politycznej
W relacji do powyższych rozważań, należy odnieść się do głównych definicji inte-
gracji gospodarczej, zawierających w sobie elementy leżące w polu zainteresowania
ekonomii politycznej. W najprostszym ujęciu, odnoszącym się do etymologii samego
słowa „integracja”, to łączenie się dwóch lub więcej jednostek gospodarczych w więk-
szą całość. W literaturze ekonomicznej integracja może więc dotyczyć nawet sytuacji,
kiedy mniejsza firma zostaje wchłonięta przez większy koncern. Jednak w niniejszym
opracowaniu uwaga skoncentrowana jest zdecydowanie na poziomie międzynarodo-
wych stosunków gospodarczych.
Integracja jest pojęciem wielowymiarowym i wieloaspektowym, stąd mnogość
występujących w literaturze definicji tego zjawiska. Pojęcie integracji występowało
w literaturze w wielu znaczeniach i ujęciach od dawien dawna (Czarczyńska, Śle-
dziewska, 2000). Co logiczne, w realnym świecie, jako praktyka życia społecznego
i gospodarczego chronologicznie wcześniej. Integracja rozumiana jako scalanie postę-
powała właściwie już od chwili powstania gospodarki towarowej, kiedy to rozpoczęło
się łączenie różnych dziedzin działalności gospodarczej (Kamecki, 1967, s. 79). Scala-
nie takie, obejmując coraz większą przestrzeń geograficzną doprowadziło ostatecznie
do powstania nie tylko gospodarek narodowych, ale – w najszerszej skali – gospodarki
światowej.
Na uwagę zasługuje fakt, że w żadnym innym obszarze nie mamy do czynienia
z tak silnym zintegrowaniem komponentów politycznych z ekonomicznymi. Definicje
integracji – zarówno te z literatury ekonomicznej, jak i politologicznej – obejmują takie
elementy jak gospodarka, struktury produkcji, państwo narodowe, granice, niepodle-
głość, suwerenność, wzrost konkurencyjności (Ładyka, 2000). Podobnie ma się rzecz,
kiedy identyfikujemy cele integracji – najczęściej podejmowane w literaturze to:
dobrobyt ekonomiczny (prosperity podmiotów uczestniczących wzmaga się dzięki––
specjalizacji produkcji i koordynowaniu polityk gospodarczych), rozumiany rów-
nież często jako wzrost efektywności gospodarowania (rozwój gospodarczy, które-
go syntetycznym miernikiem jest wzrost Produktu Krajowego Brutto);
6. 42 Rafał Riedel RIE 10 ’16
pokój (jeden z głównych powodów integracji gospodarczej w powojennej Euro-––
pie – zakwestionowanie sensu wzajemnej inwazji poprzez zacieśnienie współpracy
gospodarczej);
demokracja (jeden z warunków uznania za państwo członkowskie, to funkcjonują-––
ca demokracja, ze stabilnymi instytucjami gwarantującymi zapewnienie jakościo-
wych standardów demokracji);
prawa człowieka (warunek wstępny uczestnictwa w układzie integracyjnym) (Mol-––
le, 1995, s. 8).
Ze względu na fakt, iż rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych, jako
dyscypliny wiedzy, przypadł na okres dominacji państwa narodowego (jako uczestni-
ka stosunków międzynarodowych), większość definicji integracji gospodarczej for-
mułowanych jest z perspektywy państwowo-centrycznej. Tak jest m.in. w przypadku
klasycznej definicji W. Roepkego, opartej na tradycyjnej doktrynie wolnego handlu,
która konceptualizuje integrację jako stan rzeczy, który umożliwia stosunki handlowe
między różnymi gospodarkami narodowymi równie swobodnie i równie korzystnie1
,
jak te, które istnieją wewnątrz gospodarki narodowej (Roepke, 1995). W podobnym
duchu definiuje integrację Willem Molle, rozumiejąc ją jednakowoż nie jako pewien
stan, ale bardziej jako proces stopniowej eliminacji granic ekonomicznych pomiędzy
niepodległymi państwami, w wyniku czego gospodarki tych państw zaczynają funk-
cjonować jako jedna całość (Molle, 1995, s. 8). Podejście takie odpowiada dominu-
jącemu we współczesnych naukach społecznych trendowi sprowadzającemu się do
koncentrowania się na dynamicznym charakterze życia społecznego i gospodarczego.
Podejścia statyczne stępują podejściom procesowym w prowadzonej analizie nauko-
wej, co wydaje się bardziej adekwatne z punktu widzenia ewolucji samego obiektu
badań, jakim jest zjawisko integracji.
W konsekwencji, adekwatne jest również postrzeganie integracji jako procesu po-
wstawania organizmu gospodarczego obejmującego grupę gospodarek narodowych,
które – ze względu na powiązania ekonomiczne – wyodrębniają się z systemu go-
spodarki światowej. Nie są więc one prostą sumą gospodarek składowych, ale two-
rzą przetworzoną wewnętrznie, spójną całość gospodarczą. Idąc dalej, można poprzez
międzynarodową integrację gospodarczą rozumieć proces wewnętrznych i wzajem-
nych dostosowań struktur gospodarczych łączących się krajów, powstawania struk-
turalnych powiązań ekonomicznych między krajami, a w konsekwencji spajania ich
w jedną całość stanowiącą możliwie jednolity mechanizm gospodarczy, dzięki czemu
możliwy jest wzrost konkurencyjności tychże państw w skali międzynarodowej. Wra-
cając do bardziej statycznych ujęć definicyjnych, integracja może więc być również
rozumiana – wobec powyższych konceptualizacji – jako dynamiczny układ powiązań
gospodarczych pomiędzy krajami, umożliwiający każdemu z nich jak największy po-
ziom rozwoju społeczno-gospodarczego.
W tym duchu formułuje swoją definicję A. Marchal, według którego integracja
odpowiada idei solidarności istniejącej między krajami wymieniającymi swoje dobra.
Integracja ma miejsce wówczas, kiedy więzi solidarnościowe powodują, że liberali-
zacja handlu jest dla wszystkich uczestniczących stron korzystna (Marchal, 1964). To
1
Proces integracji jest więc tutaj utożsamiany z liberalizacją handlu i płatności.
7. RIE 10 ’16 Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście do studiów... 43
ujęcie ewidentnie formułowane jest na podstawie swego rodzaju sądów postulatyw-
nych i odnosi się do idei i pożądanych zasad procesu integracyjnego. Jest to zrozumia-
łe z punktu widzenia momentu czasowego, kiedy te definicje były formułowane (lata
sześćdziesiąte XX wieku), kiedy to proces integracyjny w Europie dopiero nabierał
tempa i obserwatorzy tego zjawiska koncentrowali się na wypracowywaniu jego opty-
malnych uwarunkowań.
Kolejna kwestia zajmująca uwagę teoretyków integracji gospodarczej to sformuło-
wanie zasad integracji ponadnarodowej. Obserwowano bowiem, że bez znaczącej mo-
bilności czynników produkcji, wszelkie międzynarodowe formy integracji okazywały
się mało skuteczne i nie przynosiły satysfakcjonujących efektów. Tak więc obok kon-
cepcji strefy wolnego handlu i unii celnej, opartych na powiązaniach horyzontalnych
(wymiana dóbr i usług gotowych, bez swobody przepływu czynników produkcji), po-
wstały koncepcje wspólnego rynku, unii ekonomicznej, monetarnej, fiskalnej, wresz-
cie unii politycznej i pełnej integracji gospodarczej bazujące na przepływie czynników
produkcji.
W takiej sytuacji jednakowoż, nieodzowne okazało się zastąpienie koncepcji inte-
gracji międzynarodowej (międzyrządowej) formą ponadnarodową. Koncepcja pełnej
integracji gospodarczej oznacza bowiem wprowadzenie jednego (w skali ugrupowa-
nia) mechanizmu ekonomicznego wykorzystującego wspólny pieniądz (politykę mo-
netarną), zbliżone i skoordynowane zasady utrzymywania równowagi makroekono-
micznej.
Jak na razie integracja europejska na kontynencie europejskim realizuje się po-
przez koncepcję wspólnego rynku (swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i lu-
dzi), unii walutowej (unia monetarna) i skoordynowanej polityki ekonomicznej (unia
ekonomiczna). Generalnie wyróżnić można następujące mechanizmy międzynarodo-
wej integracji gospodarczej:
mechanizm rynku i konkurencji,––
mechanizm regulacyjny,––
mechanizm redystrybucyjny,––
mechanizm planowania.––
W pracy wydanej jeszcze w czasach ancient regime’u (1981), Wiesław Sadzikow-
ski zauważa, że pełna integracja prowadziłaby do osłabienia roli państwa (polityk pań-
stwowych). Wykluczyłoby to możliwość stosowania przez rządy różnego rodzaju in-
strumentów i narzędzi politycznych, czyli w konsekwencji skutecznego realizowania
polityki gospodarczej. Ujednolicenie warunków prowadzenia działalności gospodar-
czej ogranicza swobodę rządów w manipulowaniu narzędziami finansowo-podatkowy-
mi, budżetowymi, a nawet często administracyjnymi. Co interesujące, autor dokonuje
wykładni swoich argumentów w duchu dominującej wówczas ideologii marksistow-
skiej, w związku z czym prowadzi go to do wniosku, iż ujednolicenie to może być
traktowane jako osłabienie ochrony interesów rodzimej burżuazji (Sadzikowski, 1981,
s. 418). Stąd wniosek o ostrożnym, czy nawet sceptycznym podchodzeniu do kolej-
nych etapów integracji przez elity rządzące państw członkowskich.
Nie zmienia to jednak faktu, że w publikacji tej znajdziemy jedną z bardziej uda-
nych definicji integracji gospodarczej. Wg autora, ma ona na celu przełamanie barier
wzrostu gospodarczego, wynikających ze szczupłości rynku wewnętrznego państwa
8. 44 Rafał Riedel RIE 10 ’16
narodowego. Procesy integracyjne są skutkiem postępu technologicznego, którego
adaptacja, w wielu przypadkach, może być dokonana jedynie w wielkich organizmach
gospodarczych, przekraczających rozmiarem pojedyncze gospodarki narodowe (Sa-
dzikowski, 1981, s. 414).
Tworzenie się bloków integracyjnych powoduje ich (częściowe przynajmniej)
wyodrębnienie z rynku światowego jako całości. Ujednolicenie zewnętrznej taryfy
celnej, przy jednoczesnej likwidacji taryf celnych wewnętrznych powoduje z kolei
zmniejszenie się konkurencyjności towarów i usług pochodzenia zewnętrznego. Ten
argument ma oczywiście malejące znaczenie w warunkach liberalizacji wymiany han-
dlowej w skali globalnej. Malejące cła w wymianie międzynarodowej czynią taką unię
celną mniej efektywną z punktu widzenia zarysowanego powyżej mechanizmu.
Skutki integracji gospodarczej nazywane są w literaturze efektami restrukturyza-
cyjnymi lub efektami dynamicznymi integracji. Po wyeliminowaniu czynników dys-
kryminujących swobodną wymianę handlową, obserwujemy wzrost presji konkuren-
cyjnej, która zmusza producentów i usługodawców krajowych do dostosowania relacji
cena-jakość do tej obowiązującej w gospodarkach partnerskich. Pierwszą implikacją
jest dla nich rezygnacja z renty ekonomicznej w postaci zysków nadzwyczajnych,
restrukturyzacja zatrudnienia, kosztów ogólnych. Zwiększona konkurencja prowa-
dzić może również do eliminacji z rynku najmniej efektywnych przedsiębiorstw, fuzji
przedsiębiorstw i pojawienie się korzyści wynikających ze skali produkcji (Borowiec,
1997, s. 65).
Ekonomiczne sposoby teoretyzowania integracji międzynarodowej
Klasycznie, ekonomiczne sposoby teoretyzowania integracji międzynarodowej
obejmują następujące elementy:
Teoria unii celnej i strefy wolnego handlu, w tym:––
statyczna analiza skutków handlowych (efekt kreacji i przesunięcia handlu)––
– analiza w ramach równowagi cząstkowej i ogólnej,
dynamiczne skutki utworzenia unii celnej (korzyści skali, wzrost konkurencji––
i postęp techniczny, zwiększenie efektywności),
zewnętrzna polityka handlowa (protekcjonizm uwarunkowany), polityka anty-––
dumpingowa, antysubwencyjna, klauzule ochronne);
Teoria wspólnego rynku, w tym:––
tradycyjna (neoklasyczna) analiza przepływu czynników produkcji przy dosko-––
nale funkcjonujących rynkach,
analiza rynku siły roboczej przy niepełnym zatrudnieniu i występowaniu barier––
w przepływie czynników,
korzyści z integracji rynków kapitałowych;––
Teorie unii monetarnej – w tym przede wszystkim: teoria optymalnych obszarów––
walutowych (Balassa, 1961).
Ze względu na obszerny charakter i wysoki stopień jej kontrowersyjności, teo-
rie unii monetarnej nie mogą zostać ujęte w niniejszym artykule – zainteresowanego
czytelnika odsyłam do wielu opracowań, które w ostatnim czasie pojawiły się na pol-
9. RIE 10 ’16 Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście do studiów... 45
skim rynku wydawniczym. W tym miejscu chciałbym skupić się na dwóch pierwszych
punktach, a więc teorii unii celnej oraz teorii wspólnego rynku.
Teoria unii celnej, określana czasami jako teoria integracji rynków produktów jest
stosunkowo młodą teorią (Machlub, 1977) i bazuje na teorii handlu międzynarodo-
wego (Greenaway, 1983). Problematyka wolnego handlu zajmowała już klasycznych
ekonomistów – za przykład mogą posłużyć rozważania na temat protekcjonizmu Ri-
cardo, czy opis, wyjaśnienie i interpretacje funkcjonowania Niemieckiego Związku
Celnego w XIX wieku.
Teoria handlu międzynarodowego odnosi się zazwyczaj do prostego, modelowe-
go przypadku dwóch krajów, które wytwarzają dwa produkty każdy, przy pomocy
dwóch czynników produkcji (pracy i kapitału). Punkt wyjścia to sytuacja, w której
kraje te stanowią dwie zamknięte gospodarki, a dostępność czynników produkcji jest
w nich zróżnicowana, co generuje różnice w kosztach produkcji (teoria kosztów kom-
paratywnych). Po nawiązaniu relacji handlowych sytuacja ulega zmianie – każdy kraj
specjalizuje się w produkcji dobra, do którego potrzebny jest najmniejszy relatywnie
nakład czynników produkcji. Specjalizacja będzie kontynuowana do czasu, kiedy re-
lacje cenowe w obu krajach staną się identyczne. Oba kraje mogą osiągnąć wzajemne
korzyści poprzez specjalizację w produkcji tych dóbr i usług, w których posiadają
przewagę (niskie koszty czynników produkcji) oraz ich eksport. Jednocześnie impor-
tować mogą te dobra, które z kolei musiałyby produkować po względnie wysokich
kosztach, pozostawiając ich produkcję innym gospodarkom. W efekcie taki handel
zwiększa dobrobyt i konkurencyjność danej gospodarki (Lindert, 1986). Ekstrapolu-
jąc można założyć, że wzrost dobrobytu byłby największy w stanie globalnej gospo-
darki wolnej od ceł, co leży u podstaw paradygmatu o prorozwojowym charakterze
polityki liberalizacji wymiany handlowej. Mimo wyraźnego trendu liberalizacyjnego
w międzynarodowej wymianie handlowej, większość krajów stosuje różnego rodzaju
bariery w postaci ceł, kontyngentów i innych instrumentów. Stanowią one elementy
polityki gospodarczej i oddziałują na sferę produkcji oraz strumienie handlu (Molle,
1995, s. 80). Literatura wymienia tutaj trzy modelowe sytuacje, które mogą mieć miej-
sce w zależności od stopnia restrykcyjności ww. instrumentów:
autarkię (kiedy producenci z danego kraju zaspokajają w 100% lokalny popyt i kraj––
ten pozostaje zamknięty dla rynku światowego – np. poprzez system zakazów im-
portowych lub ceł prohibicyjnych – i w konsekwencji producenci ci pozostają
mniej efektywni, ze względu na brak presji konkurencyjnej z zewnątrz),
wolny handel (kiedy dany kraj pozostaje otwarty dla rynku międzynarodowego,––
cena dóbr i usług oferowanych przez lokalnych producentów kształtuje się w oko-
licach równowagi cenowej),
protekcjonizm.––
W kategoriach ekonomicznych rozwiązaniem preferowanym jest wolny handel.
W gospodarce objętej protekcjonizmem, wszelkie dobra produkowane są po koszcie
wyższym niż byłoby to konieczne w warunkach wolnego handlu. Konsument płaci za
nie więcej, tak więc suma dóbr i usług będących w jego zasięgu (a w konsekwencji
i dyspozycji – równowaga podaży i popytu) maleje. Oznacza to ujemny skutek dla
popytu wewnętrznego. Popyt zewnętrzny jest z kolei ograniczony ze względu na od-
wetowe działania partnerów handlowych stosujących zasadę wzajemności. W konse-
10. 46 Rafał Riedel RIE 10 ’16
kwencji obserwujemy więc nie tylko obniżenie wolumenów wymiany handlowej, ale
spowolnienie gospodarcze w ogóle.
Jednak, mimo, iż klasyczna teoria handlu międzynarodowego sugeruje, iż najlep-
szym rozwiązaniem jest wolny handel pomiędzy wszystkimi gospodarkami na świe-
cie, postęp w tym zakresie jest zbyt wolny i niektóre kraje próbują przyjąć „następną
najlepszą strategię”, czyli ograniczoną geograficznie formę wolnego handlu w postaci
unii celnej. Unia celna reprezentuje szczególny przypadek (wewnętrznego) wolnego
rynku i (zewnętrznego) protekcjonizmu (Molle, 1995, s. 78).
Teoria unii celnej zajmuje się gównie analizą korzyści i kosztów funkcjonowania ta-
kich unii. Unie celne nie zawsze kończą się sukcesem i przewagą korzyści nad kosztami.
Jednocześnie z politycznego punktu widzenia są one akceptowane tylko wtedy, kiedy
jej pozytywne i negatywne konsekwencje są sprawiedliwie rozdzielone pomiędzy jej
uczestnikami. W literaturze identyfikuje się pod tym względem trzy możliwe sytuacje:
kreację handlu (z tą sytuacją mamy do czynienia, kiedy popyt przesuwa się––
w stronę bardziej efektywnych producentów, jednak całokształt wymiany han-
dlowej rośnie),
przesunięcie handlu (gdy, wskutek powstania unii celnej, import od producenta––
spoza jej terytorium zastąpiony zostaje przez producenta z jednej z gospodarek
objętych unią. Wybór danego producenta podyktowany jest jednak taryfami pro-
tekcyjnymi wobec świata zewnętrznego, a nie konkurencyjną ofertą z wewnątrz
unii celnej),
ekspansja handlu (taka sytuacja ma miejsce, gdy niska cena rynkowa pobudza po-––
pyt krajowy, który zaspokajany jest dzięki handlowi zagranicznemu) (Molle, 1995,
s. 87).
Realizacja jednego z powyższych scenariuszy decyduje o sukcesie unii celnej. Jeśli
mamy do czynienia z przesunięciem handlu, wtedy producenci zachowują się mniej
racjonalnie (co stanowi negatywny aspekt działania unii celnej). Jeżeli jednak mamy
do czynienia z kreacją bądź ekspansją handlu, wtedy produkcja danego dobra staje
się bardziej efektywna. Oznacza to nie tylko bardziej optymalne zaspokajanie potrzeb
konsumentów, ale również uwolnienie części zasobów i umożliwienie realizacji za ich
sprawą innych celów gospodarczych.
Dla ostatecznego bilansu korzyści i kosztów funkcjonowania unii celnej ważna jest
również struktura produkcji tworzących jej gospodarek. Dwie gospodarki narodowe
mogą być względem siebie komplementarne, ale mogą być również konkurencyjne.
W sytuacji komplementarności, efekt unii celnej paradoksalnie wcale nie musi być
korzystny, ze względu na fakt, że kraje te najprawdopodobniej wyspecjalizowały się
również bez istnienia unii celnej. W przypadku konkurowania ze sobą poszczególnych
gospodarek, sektorów przemysłowych czy poszczególnych przedsiębiorstw, spodzie-
wane korzyści z funkcjonowania unii celnej będą relatywnie większe. Wymusi bo-
wiem ona, poprzez zwiększoną presję konkurencyjną, większą specjalizację dostaw-
ców produktów i usług (Viner, 1950).
Ponadto rozmiar unii celnej ma znaczenie (efekt skali). Tzn. im więcej (większych)
gospodarek bierze w niej udział, tym lepiej dla perspektyw podziału pracy (specjali-
zacji siły roboczej) i mniejsze ryzyko przesunięcia handlu (Mead, 1955). Im większe
były taryfy wyjściowe, tym większa korzyść z ich eliminacji. Ta relacyjna zależność
11. RIE 10 ’16 Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście do studiów... 47
dotyczy również poziomu taryf celnych z innymi partnerami spoza unii celnej. Będzie
ona tym mniej skuteczna, im mniejszy będzie poziom taryf w jej otoczeniu.
Kolejny czynnik warunkujący bilans korzyści i kosztów z unii celnej dotyczy kwe-
stii infrastrukturalnych (Ballasa, 1961). Uwarunkowania geograficzne czy rozwinięta
sieć transportowa mają znaczący wpływ na fizyczną realizację transakcji handlowych,
dlatego unia celna najprawdopodobniej będzie bardziej udana, jeśli zawierana jest
w gronie sąsiadów, z rozbudowaną siecią infrastrukturalną.
W tym miejscu należy również zwrócić uwagę na bardzo ważny czynnik natu-
ry politycznej, tzn. wola do prowadzenia pro-integracyjnych polityk gospodarczych
i społecznych (Borowiec, Wilk, 1997, s. 14; Lis, Miklaszewski, 1990). Jeśli prowadzi
ona do ułatwień w zakresie wymiany produktów i usług, wtedy sukces unii celnej jest
bardziej prawdopodobny. Jeśli natomiast w integrujących się gospodarkach stosowane
są różnego rodzaju pozataryfowe bariery (natury administracyjnej lub innej), dyskry-
minujące swobodną wymianę handlową, taka unia celna nie ma szansy na realizację.
Wreszcie ostatnia kwestia warunkująca skuteczność funkcjonowania unii celnej
to elastyczność. Im dane, integrujące się, gospodarki mogą reagować bardziej ela-
stycznie na pojawiające się nowe perspektywy i możliwości, tym korzyści są większe.
Z kolei w sytuacji występowania „wąskich gardeł” produkcyjnych, niemożliwe będzie
pełne wykorzystanie korzyści wynikających z rozwiniętej specjalizacji i dokonanie
korespondującej z nią realokacji produkcji (Molle, 1995, s. 94).
Z kolei teoria wspólnego rynku dostarcza nam wiedzy na temat mechanizmów bar-
dziej zaawansowanej integracji gospodarczej. Stadium wspólnego rynku uznaje się
za osiągnięte w sytuacji, w której usunięte zostają nie tylko przeszkody swobodnego
przepływu dóbr i usług, ale i czynników produkcji. Wśród motywacji dążeń do utwo-
rzenia wspólnego rynku jedną z najważniejszych jest założenie, iż swoboda przepływu
kapitału i pracy z dziedzin o niskim produkcie końcowym do tych, w których jest on
wyższy, doprowadzi do bardziej efektywnej alokacji (Molle, 1995, s. 154). Sytuacja
przedstawia się jednak odmiennie w przypadku siły roboczej oraz kapitału.
W dwóch gospodarkach, które tworzą wspólny rynek, migracja siły roboczej w dłuż-
szej perspektywie będzie prowadziła do konwergencji płac. Ze względów pozaekono-
micznych (np. psychologicznych i kulturowych kosztów migracji), nie należy spodzie-
wać się całkowitego wyrównania płac. Aczkolwiek dwa mechanizmy stanowią o sile
tej tendencji – po pierwsze napływ taniej siły roboczej stanowi presję na lokalny rynek
pracy, ograniczający wzrost płac (a w skrajnych przypadkach nawet ich spadek) na ryn-
kach o pierwotnie wyższych płacach. Jednocześnie odpływ siły roboczej z gospodarek
o niższych płacach pierwotnych powoduje zmniejszoną podaż pracy, co jest naturalnym
stymulatorem wzrostu płac. Należy zauważyć, że w obliczu tych dwóch mechanizmów,
ruchy płacowe oderwane są od kryterium efektywnościowego – tzn. wzrost lub spadek
płac optymalnie skorelowany powinien być ze zmianami produktywności.
W związku z powyższym struktura korzyści i kosztów jest bardzo skomplikowana
i nie może być ujęta dwuwymiarowo. Z perspektywy pracobiorców w kraju przyjmu-
jącym migrantów jest to sytuacja niekorzystna (stąd częste protesty związków zawo-
dowych wobec liberalnej polityki migracyjnej). Pracodawcy z kolei będą zadowoleni
w związku ze słabą presją płacową. Jednocześnie w kraju wysyłającym migrantów
pracodawcy będą mniej zadowoleni, ze względu na zmniejszającą się podaż pracy (ko-
12. 48 Rafał Riedel RIE 10 ’16
rygowaną zwiększającą się ceną). Jednocześnie dla pracobiorców będzie to okolicz-
ność korzystna, ze względu na zwiększający się popyt na pracę w danej gospodarce.
Z kolei liberalizacja przepływu kapitału spowoduje jego transfer do gospodarki,
w której spodziewana stopa zwrotu z inwestycji jest większa. Przy założeniu tego
samego ryzyka dla krajowych i zagranicznych inwestycji (temu służyć ma z kolei
jednolity reżim prawny na terytorium wspólnego rynku), sytuacja taka wywoła naj-
prawdopodobniej presję na wzrost oprocentowania, czyli mniejszą podaż kapitału
w jednej gospodarce kraju przyjmującego bezpośrednią inwestycję zagraniczną, jak
również presję na obniżenie oprocentowania (większa podaż kapitału) w gospodarce
o spodziewanej niższej stopie zwrotu. Ostatecznie, w długookresowej perspektywie
czasowej powinno prowadzić to do wyrównywania się poziomów stóp procentowych,
czyli równowagi popytowo-podażowej kapitału2
.
Nawet jeśli między dwoma krajami nie występowałyby żadne różnice cen czynni-
ków produkcji, to usunięcie barier w ich przepływie powinno przyczynić się do lepszej
alokacji zasobów (Molle, 1995, s. 154). Teoria ekonomicznej integracji rynków suge-
ruje, że liberalizacja przepływu czynników produkcji prowadzi ostatecznie do wzrostu
dobrobytu. Jednak różnice pomiędzy dochodem z pracy a dochodem z kapitału po-
wodują zróżnicowaną alokację korzyści i kosztów takiej integracji. Dodatkowo trans-
graniczne przepływy czynników produkcji generują cały zestaw korzyści i kosztów
pośrednich, których dystrybucja również jest bardzo zróżnicowana i skomplikowana.
Dotyczy to chociażby procesów migracyjnych i związanych z nimi problemów drena-
żu mózgów, kosztów edukacji, systemów zabezpieczenia emerytalnego itd.
Współzależności pomiędzy rynkami dóbr i rynkami czynników produkcji to ko-
lejny ważny temat, który zajmuje uwagę badaczy. Przy założeniu pełnej mobilności
czynników produkcji w ramach wspólnego rynku, spodziewane zyski z handlu skła-
niają producentów w każdej ze zintegrowanych gospodarek do przesunięcia zasobów
niezbędnych do produkcji do tego kraju, gdzie – ze względu na cenę i dostępność
danego czynnika produkcji – są w stanie zbudować swoją przewagę komparatywną.
W efekcie przemieszczenia się czynników produkcji może mieć miejsce prze-
mieszczenie się dóbr, jak również wymiana handlowa implikuje zmiany w zakresie
przemieszczania się czynników wytwórczych. Wpływ ten wykracza również poza sam
wspólny rynek. Tzn. efekt przesunięcia handlu wywołany utworzeniem unii celnej lub
wolnego rynku, może skłonić zagranicznych inwestorów do rozpoczęcia produkcji
w ramach unii („przeskakiwanie” barier celnych). W takiej sytuacji wzrost inwestycji
zagranicznych powiązany jest z jednoczesnym spadkiem importu. Wiąże się to nie-
uchronnie ze zmianą struktury produkcji zarówno w samej unii, jak i poza nią.
Podsumowanie
Jednym z najważniejszych wniosków wyrosłych z badań nad unią celną, jest stwier-
dzenie, że ich funkcjonowanie zmienia strukturę gospodarek w niej uczestniczących
(zmienia się w konsekwencji również popyt na czynniki produkcji) (Corden, 1872,
2
Rodzimy kapitał w kraju o spodziewanej wyższej stopie zwrotu, będzie wyżej oprocentowany,
jednocześnie w krajach, gdzie stopa zwrotu jest niższa, będzie niżej oprocentowany.
13. RIE 10 ’16 Ekonomia polityczna jako interdyscyplinarne podejście do studiów... 49
s. 465–475). Mamy więc tutaj do czynienia z siłami, które pozostają poza zasięgiem
polityk gospodarczych państw członkowskich. Ponadto wszelkie powyższe prawidło-
wości mają miejsce w warunkach teoretycznych, tzn. idealnego rynku. W praktyce
prawie zawsze mamy do czynienia z niedoskonałościami rynkowymi, np. z nieuczci-
wą konkurencją, kartelami, kryzysami zakłócającymi funkcjonowanie unii celnej.
Wzajemne powiązanie przemysłów może prowadzić do pozytywnych efektów
w postaci zwiększonej efektywności, chociażby w związku z transferem technologii.
Podobnie jak w przypadku rozważań na temat unii celnej, należy zauważyć, iż powyż-
sze wnioski na temat wspólnego rynku odnoszą się do abstrakcyjnej sytuacji pełnego
zatrudnienia i zaangażowania kapitału. Nie należy jednak oczekiwać, że założenie to bę-
dzie miało swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Na małych podzielonych rynkach
zarówno podaż, jak i popyt na czynniki produkcji, mogą być ograniczone3
– z ujemnymi
skutkami zarówno dla produkcji dóbr i usług, jak i dobrobytu (Molle, 1995, s. 160).
Podsumowując, w literaturze ekonomicznej wyróżnia się następujące etapy proce-
su międzynarodowej integracji gospodarczej:
stowarzyszenie wolnego handlu (liberalizacja handlu między krajami członkow-––
skimi),
unię celną (wspólna zewnętrzna taryfa celna),––
wspólny rynek (wolny przepływ czynników produkcji),––
unię ekonomiczną (harmonizacja polityki gospodarczej),––
pełną integrację ekonomiczną (unifikacja polityki ekonomicznej) (Borowiec, Wilk,––
1997, s. 23).
Jak więc wynika z powyższego zestawienia etapów integracji gospodarczej, pro-
ces ten odbywa się na płaszczyźnie ekonomicznej, jak i na płaszczyźnie politycznej.
Perspektywa ekonomii politycznej pozwala nie tylko dostrzec obydwa wymiary, ale
dokonać ich symbiozy. Tak jak sam proces integracji europejskiej jest jednocześnie
procesem ekonomicznym i politycznym, tak i sposób jego opisywania i teoretyzowa-
nia powinien uwzględniać obydwa wymiary.
Bibliografia
Balassa B. (1961), The theory of economic integration, Irwin, Homewood, Illinois.
Borowiec J., Wilk K. (1997), Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wrocław.
Corden W. M. (1972), Economies of scale and customs union theory, „Journal of Political Economy”,
t. 80.1, s. 465–475.
Czarczyńska A., Śledziewska K. (2000), Teoria integracji europejskiej, Gdańsk.
Dunajewski J. (2012), Wykład ekonomii politycznej. Klasyka polskiej myśli wolnorynkowej, Warszawa.
Greenaway D. (1983), International trade policy, from tarrifs to the new protectionism, Macmilan,
Londn.
Kamecki Z. (1967), Pojęcia i typy integracji gospodarczej, „Ekonomista”, nr 1.
Kuznets S. (1955), Economic growth and income inequality, „The American Economic Review”,
vol. 45, nr 1, s. 1–28.
3
Mamy do czynienia z selektywną mobilnością pracy (międzyregionalną, w ramach danej pro-
fesji czy segmentu gospodarki).
14. 50 Rafał Riedel RIE 10 ’16
Lindert P. (1986), International Economics, Irwin, Homewood, Illinois, 1986.
Lis S., Miklaszewski S. (1990), Procesy międzynarodowej integracji regionalnej, Kraków.
Ładyka S. (2000), Z teorii integracji gospodarczej, Warszawa.
Machlup F. (1977), A History of Thought on Economic Integration, Macmillan, London.
Malthus T. (1798), Prawo ludności, Oxford.
Marks K. (1848), Manifest partii komunistycznej, Londyn.
Marks K. (1867), Kapitał, Hamburg.
Marchal A. (1964), L’Europe Solidaire, Paris.
Mead J. E. (1955), The theory of customs union, Amsterdam.
Molle W. (1995), Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Gdańsk.
Molle W. (2000), Ekonomika integracji europejskiej, Gdańsk.
de Montchrestien A. (1615), Traktat o ekonomii politycznej, Paryż.
Piketty T. (2015), Kapitał w XXI wieku, Warszawa.
Ricardo D. (1817), Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania, Londyn.
Roepke W. (1995), International Order and Economic Integration, Dordrecht.
Sadzikowski W. (1981), Ekonomia polityczna kapitalizmu, Warszawa.
Viner J. (1950), The customs union issue, London.
Streszczenie
Celem niniejszego tekstu jest spojrzenie na studia z zakresu integracji europejskiej z per-
spektywy ekonomii politycznej. Zabieg taki pozwala na uchwycenie dwóch głównych wymia-
rów natury Unii Europejskiej, tj. ekonomicznego i politycznego, jak również stymulowania
dialogu pomiędzy tymi dwoma sposobami teoretyzowania integracji europejskiej. Niniejszy
tekst przybliża zasadniczo ekonomiczny dorobek w zakresie studiów europejskich (w sposób
przystępny dla nie-ekonomistów), pozwalając na lepsze zrozumienie procesów, zjawisk i me-
chanizmów integracji międzynarodowej.
Słowa kluczowe: ekonomia polityczna, integracja europejska, interdyscyplinarność
Political economy as an interdisciplinary approach to European integration studies
Summary
The objective of the article is to see the studies on European integration from the perspec-
tive of the political economy, which allows to capture the two most important dimensions of the
European Union, that is the economic and political one. It also stimulates the dialog between the
two ways of theorising the European integration. The proposed text reconstructs the economic
discourse in the European studies (in a way which is friendly for non-economists’) and helps to
better understand the processes, phenomena and mechanics of international integration.
Key words: Political economy, European integration, interdisciplinarity
Article submitted: 10.05.2016; accepted: 30.06.2016.