Resource Sent by Shivakumara M.D "GHS Thattahalli,Nagamangal TQ. Mandya Dist."

1. CxÀð±Á¸ÀÛç CzsÁåAiÀÄ – 1
C©üªÀÈ¢Ý (Development)
CxÀðªÀåªÀ¸ÉÜ ¤AvÀ ¤ÃgÀ®è. ¤Ãj£ÀAvÉ ¤gÀAvÀgÀ ¥ÀjªÀvÀð£ÉUÉƼÀÄîvÁÛ
D¢ü¤PÀvÉAiÀÄvÀÛ ¥ÀæUÀw ºÉÆAzÀ®Ä ¥ÀæAiÀÄw߸ÀÄvÀÛzÉ.
1. C©üªÀÈ¢Þ ªÀÄvÀÄÛ C£Á©üªÀÈ¢Þ
C©üªÀÈ¢Þ :
EzÀ£ÀÄß ¢£À ¤vÀåzÀ §zÀÄQ£À°è §¼À¸ÀÄvÉÛêÉ.
C©üªÀÈ¢Þ J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß MAzÀÄ PÉëÃvÀæ E®èªÉà ªÀåQÛUÀ¼À ¥ÀæUÀwAiÀÄ£ÀÄß
¸ÀÆa¸À®Ä §¼À¸ÀÄvÉÛêÉ.
GzÁ: ¸ÁªÀiÁfPÀ C©üªÀÈ¢Þ, UÁæ«ÄÃt C©üªÀÈ¢Þ, ±ÉÊPÀëtÂPÀ C©üªÀÈ
¢Þ,
ªÀÄ»¼Á ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄPÀ̼À C©üªÀÈ¢Þ EvÁå¢.

2. C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ CxÀð :
–gÁµÀÖçzÀ°è MAzÀÄ ªÀµÀðzÀ CªÀ¢üAiÀÄ°è GvÁàzÀ£ÉAiÀiÁUÀĪÀ J¯Áè ¸ÀgÀPÀÄ
¸ÉêÉUÀ¼À MlÄÖ ªÀiÁgÀÄPÀmÉÖ ªÀiË®åªÀ£ÀÄß gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄ J£ÀÄßvÉÛêÉ.–
DyðPÀ C©üªÀÈ¢Þ JAzÀgÉãÀÄ?
– gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄzÀ ¤gÀAvÀgÀ ºÉZÀѼÀªÀ£ÀÄß DyðPÀ C©üªÀȢݖ
JAzÀÄ UÀÄgÀÄw¸À¯ÁUÀÄwÛvÀÄÛ.
gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄ gÁµÀÖçzÀ d£ÀgÀ DzÁAiÀÄ ²PÀët, DgÉÆÃUÀå
¸Ë®¨sÀåUÀ¼ÀÄ G½vÁAiÀÄ fêÀ£À ªÀÄlÖ
d£ÀgÀ fêÀ£À ªÀÄlÖ GvÀÛöªÀiªÁzÀAvÉ d£ÀgÀÄ GvÀÛªÀÄ ¸ÀgÀPÀÄ ¸ÉêÉUÀ¼À£ÀÄß
C¥ÉÃQë¸ÀÄvÁÛgÉ. ºÁUÁV PÉÊUÁjPÉ ºÁUÀÆ ¸ÉêÁ ªÀ®AiÀÄUÀ¼À°è
GzÉÆåÃUÀ CªÀPÁ±ÀUÀ¼ÀÄ ºÉZÀÄÑvÀÛªÉ. EzÀjAzÀ PÀȶAiÀÄ ªÉÄð£À MvÀÛqÀ
vÀ¥ÀÄàvÀÛzÉ. eÉÆvÉUÉ PÉÊUÁjPÉ ºÁUÀÆ ¸ÉêÁ ªÀ®AiÀÄUÀ¼À°è zÀÄrAiÀÄÄwÛgÀĪÀ
¸ÀASÉå ºÉaÑ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄPÉÌ F ªÀ®AiÀÄUÀ¼À PÉÆqÀÄUÉ ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ.

3. gÀZÀ£ÁvÀäPÀ §zÀ¯ÁªÀuÉ JAzÀgÉãÀÄ?
– CxÀðªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è PÀȶ ªÀ®AiÀÄ¢AzÀ PÀȶAiÉÄÃvÀgÀ ªÀ®AiÀÄUÀ¼À°è
ºÉaÑ£À d£ÀgÀÄ PÉ®¸À ªÀiÁr, gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄPÉÌ ºÉZÀÑ£À PÉÆqÀÄUÉ
¤ÃqÀĪÀÅzÀ£ÀÄß gÀZÀ£ÁvÀäPÀ §zÀ¯ÁªÀuÉ– JAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁVzÉ.
• F ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è CvÁåzsÀĤPÀ vÀAvÀæeÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß §¼À¹zÀAvÉ GvÁàzÀ£Á
¸ÁªÀÄxÀåðªÀÅ ºÉZÁV DyðPÀ C©üªÀÈ¢Þ E£ÀÆß wêÀæUÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
• DyðPÀ C©üªÀÈzÀÝ¢üAiÀÄÄ CxÀð¥ÀÆtðªÀÇ ºÁUÀÆ J®ègÀ£ÀÆß
M¼ÀUÉƼÀÄîªÀ C©üªÀÈ¢ÝAiÀiÁzÀgÉ ªÀiÁvÀæ CzÀÄ £ÉÊd C©üªÀÈ
¢ÝAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
• zÉñÀzÀ°è GvÁÛzÀ£ÉAiÀiÁUÀĪÀ J¯Áè ¸ÀgÀPÀÄ ¸ÉêÉUÀ¼ÀÄ J¯Áè ªÀUÀðzÀ
d£ÀjUÉ ¸ÀªÀiÁ£ÀªÁV ºÀAaPÉAiÀiÁUÀ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.

4. d£ÀgÀÄ UÀÄtªÀÄlÖzÀ fêÀ£À £ÀqɸÀ®Ä AiÀiÁªÀ AiÀiÁªÀ
¸Ë®¨sÀåUÀ¼ÀÄ zÉÆgÉAiÀĨÉÃPÁVzÉ?
1. vÀ¯Á DzÁAiÀÄ ºÉZÀѼÀªÁUÀ¨ÉÃPÀÄ
2. §qÀvÀ£À ªÀÄvÀÄÛ ¤gÀÄzÉÆåÃUÀ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀ¨ÉÃPÀÄ
3. C¸ÀªÀiÁ£ÀvÉ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀ¨ÉÃPÀÄ
4. ¥Ë¶ÖPÀ DºÁgÀ zÉÆgÉAiÀĨÉÃPÀÄ.
5. ¸ÁPÀµÀÄÖ §mÉÖ ªÀÄvÀÄÛ ªÀ¸Àw zÉÆgÉAiÀĨÉÃPÀÄ
6. UÀÄuÁvÀäPÀ ²PÀët zÉÆgÉAiÀĨÉÃPÀÄ
7. DgÉÆÃUÀåzÀ ¸ÀÄgÀPÀëvÉ ¹UÀ¨ÉÃPÀÄ
8. ±ÀÄzÀÞªÁzÀ PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤ÃgÀÄ ºÁUÀÆ UÁ½ zÉÆgÉAiÀĨÉÃPÀÄ
9. UÀÄtªÀÄlÖzÀ ±ËZÁ®AiÀÄ ªÀåªÀ¸ÉÜ EgÀ¨ÉÃPÀÄ.
10. GvÀÛªÀÄ ¥Àj¸ÀgÀ ¨ÉÃPÀÄ
11. ¤µÀàPÀë¥ÁvÀ £Áå¬ÄPÀ ªÀåªÀ¸ÉÜ EgÀ¨ÉÃPÀÄ.

5. C£À©üªÀÈ¢Þ :
–C£À©üªÀÈ¢Þ– JA§ ±À§ÞªÀÅ »AzÀĽzÀ, C©üªÀÈ¢Ý ºÉÆAzÀzÉ EgÀĪÀ
¤±ÀÑ® ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
C£À©üªÀÈ¢Þ zÉñÀUÀ¼À ®PÀëtUÀ¼ÁªÀŪÀÅ?
1. GvÁàzÀ£É PÀrªÉÄ EgÀÄvÀÛzÉ.
2. d£ÀgÀ DzÁAiÀÄ Cw PÀrªÉÄ EgÀÄvÀÛzÉ.
3. §ºÀÄvÉÃPÀ d£ÀjUÉ PÀ¤µÀ× ªÀÄÆ®¨sÀÆvÀ CªÀ±ÀåPÀvÉUÀ¼ÁzÀ Hl, ªÀ¸Àw, §mÉÖ
¥ÀqÉAiÀÄĪÀÅzÀÆ PÀµÀÖªÁVgÀÄvÀÛzÉ.
4. §ºÀÄvÉÃPÀ d£ÀgÀÄ C£ÀPÀëgÀ¸ÀÜgÁVgÀÄvÁÛgÉ
5. §ºÀÄvÉÃPÀ d£ÀgÀÄ ªÀÄÆqsÀ£ÀA©PÉUÀ¼À°è ªÀÄļÀÄVgÀÄvÁÛgÉ.
6. DgÉÆÃUÀå £ÉʪÀÄð®åzÀ PÉÆgÀvɬÄAzÀ C£ÁgÉÆÃUÀå¢AzÀ §¼À®ÄwÛgÀÄvÁÛgÉ
7. AiÀiÁªÀÅzÉà £ÁUÀjPÀ ¸Ë®¨sÀåUÀ½gÀĪÀÅ¢®è
8. ¸ÀéZÀÑAzÀªÁV §zÀÄPÀĪÀ ¸ÁévÀAvÀæöå«gÀĪÀÅ¢®è. GzÁ : ¸ÁévÀAvÁæöå ¥ÀƪÀðzÀ°è
¨sÁgÀvÀ ©ænõÀgÀ D½éPÉUÉ M¼ÀUÁVvÀÄÛ.

6. JgÀqÀ£ÉêÀĺÁAiÀÄÄzÀÝzÀ £ÀAvÀgÀ AiÀÄÆgÉÆæAiÀÄ£ÀßjAzÀ ©qÀÄUÀqÉ ¥ÀqÉzÀ
§ºÀÄvÉÃPÀ gÁµÀÖçUÀ¼ÀÄ §qÀ zÉñÀUÀ¼ÀÄ, C£À©üªÀÈ¢Ý zÉñÀUÀ¼ÁVzÀݪÀÅ. DzÀgÉ
FUÀ ¨sÁgÀvÀªÀÇ ¸ÉÃjzÀAvÉ CªÀÅ C©üªÀȢݲî zÉñÀUÀ¼ÁVªÉ.
«±Àé C©üªÀÈ¢Þ ªÀgÀ¢ - 2012 gÀ ¥ÀæPÁgÀ :
1. ºÉZÀÄÑ DzÁAiÀÄzÀ zÉñÀUÀ¼ÀÄ : 12,276 qÁ®gÀÄUÀ½VAvÀ ºÉZÀÄÑ vÀ¯Á
DzÁAiÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ zÉñÀUÀ¼ÀÄ. GzÁ : CªÉÄÃjPÁ, PÉ£ÀqÁ,
EAUÉèAqï, d¥Á£ï, EvÁå¢ ( ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 30 zÉñÀUÀ¼ÀÄ )
2. ªÀÄzsÀåªÀÄ DzÁAiÀÄzÀ zÉñÀUÀ¼ÀÄ : PÀ¤µÀ× 1006 jAzÀ UàjµÀ× 12275
qÁ®gÀÄUÀ¼ÀµÀÄÖ vÀ¯ÁzÁAiÀÄ ºÉÆA¢zÀ zÉñÀUÀ¼ÀÄ. GzÁ : aãÁ,
¨sÁgÀvÀ, PÉÆjAiÀiÁ, Ff¥sïÖ, EgÁ£ï EvÁå¢.
3. PÀrªÉÄ DzÁAiÀÄzÀ zÉñÀUÀ¼ÀÄ : 1005 qÁ®gÀÄUÀ½VAvÀ PÀrªÉÄ
vÀ¯ÁzÁAiÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ zÉñÀUÀ¼ÀÄ. GzÁ: EyAiÉÆæAiÀiÁ, QãÁå,
¨ÁAUÁèzÉñÀ, £ÉÃ¥Á¼À EvÁå¢.

7. DzÁAiÀÄ C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼ÀÄ :
( Income indicators of development )
1. gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄ :
– MAzÀÄ zÉñÀzÀ DzÁAiÀĪÉAzÀgÉ, D zÉñÀzÀ°è
ªÁ¹¸ÀÄwgÀĪÀ d£ÀgÉ®ègÀ MlÄÖ DzÁAiÀÄ. EzÀ£ÀÄß
–gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄ– J£ÀÄßvÉÛêÉ.
§ºÀÄ»A¢¤AzÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀĪÀ£ÀÄß C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ
¸ÀÆZÀPÀªÁV §¼À¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ. EzÀgÀ ¥ÀæPÁgÀ ºÉZÀÄÑ DzÁAiÀÄ
ºÉÆA¢zÀ zÉñÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄÄAzÀĪÀgÉzÀ zÉñÀUÀ¼É¤¸ÀÄvÀÛªÉ.

8. gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄzÀ ªÀÄÆ®PÀ C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ£ÀÄß
C¼ÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ ¸ÀªÀÄAd¸ÀªÀ®è. ºÉÃUÉ?
MAzÀÄ zÉñÀzÀ°è gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄ ºÉZÁÑzÀAvÉ
d£À¸ÀASÉå
AiÀÄ°è ºÉZÀѼÀªÁzÀgÉ DyðPÀ C©üªÀÈ¢Þ
¸ÁzsÀåªÁUÀĪÀÅ¢®è.
ºÁUÁV ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ ¥ÀæªÀiÁtzÀ d£À¸ÀASÉå ºÉÆA
¢gÀĪÀ

9. 2. vÀ¯Á DzÁAiÀÄ :
PÀAqÀÄ»rAiÀÄĪÀ «zsÁ£À :
zÉñÀzÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀĪÀ£ÀÄß C°è£À MlÄÖ d£À¸ÀASÉå¬ÄAzÀ
¨sÁV¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ vÀ¯ÁzÁAiÀĪÀ£ÀÄß PÀAqÀÄ»rAiÀħºÀÄzÀÄ.
• EzÀÄ zÉñÀzÀ ¥ÀæwAiÉƧ⠪ÀåQÛAiÀÄ ¸ÀgÁ¸Àj DzÁAiÀĪÁVzÉ.
• vÀ¯ÁzÁAiÀÄ ºÉZÁÑzÀAvÉ d£ÀgÀ fêÀ£À ªÀÄlÖzÀ°è ºÉZÀѼÀªÁV DyðPÀ
C©üªÀÈ¢Ý ¸ÁzsÀåªÁUÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ ¨sÁ«¸À¯ÁVzÉ.
vÀ¯ÁzÁAiÀĪÀÅ C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ £ÉÊd ªÀiÁ¥ÀPÀ ªÁUÀ¯ÁgÀzÀÄ.
KPÉ ?
vÀ¯ÁzÁAiÀĪÀÅ d£ÀgÀ £ÀqÀÄªÉ ºÉÃUÉ ºÀAaPÉAiÀiÁVzÉ JA§ÄzÀ£ÀÄß
w½¸ÀĪÀÅ¢®è. DzÁAiÀÄ J®è d£ÀgÀ°è ¸ÀªÀiÁ£ÀªÁV ºÀAaPÉAiÀiÁUÀzÉ,
PÉêÀ® vÀ¯ÁzÁAiÀÄ ºÉZÀѼÀªÁzÀ ªÀiÁvÀæPÉÌ C°è£À d£ÀgÀ fêÀ£ÀªÀÄlÖ
¸ÀÄzÁj¸À¯ÁgÀzÀÄ. vÀ¯ÁzÁAiÀĪÀÅ ²PÀët, DgÉÆÃUÀå ªÀÄÄAvÁzÀ
¸ÁªÀiÁfPÀ CA¸ÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀjUÀt£É ªÀiÁqÀĪÀÅ¢®è.

10. ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼ÀÄ
(Human Development Indicators )
DyðPÀ C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ ªÀÄÄRå UÀÄj ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ.
d£ÀgÀÄ GvÀÛªÀÄ UÀÄtªÀÄlÖzÀ fêÀ£ÀªÀ£ÀÄß £ÀqɸÀ®Ä C£ÀĪÀÅ
ªÀiÁqÀĪÀÅzÉà EzÀgÀ GzÉÝñÀ.
d£ÀgÀÄ GvÀÛªÀÄ UÀÄtªÀÄlÖzÀ fêÀ£ÀªÀ£ÀÄß £ÀqɸÀ®Ä
¨ÉÃPÁzÀ CªÀ±ÀåPÀ CA±ÀUÀ¼ÁªÀŪÀÅ?
GvÀÛªÀÄ DºÁgÀ, §mÉÖ, ªÀ¸Àw, ²PÀët, DgÉÆÃUÀå,PÁ£ÀƤ£À
£ÉgÀªÀÅ, ¸ÁªÀiÁfPÀ ¨sÀzÀævÉ ªÀÄÄAvÁzÀ ¸Ë®¨sÀåUÀ¼À eÉÆvÉUÉ
±ÀÄzÀݪÁzÀ ¤ÃgÀÄ, ±ÀÄzÀݪÁzÀ UÁ½, ¸ÀéZÀѪÁzÀ ¥Àj¸ÀgÀ
¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.

11. ªÀiÁ£ÀªÀ£À fêÀ£ÀzÀ UÀÄtªÀÄlÖªÀ£ÀÄß C¼ÉAiÀÄĪÀÅzÀPÁÌV
–«±Àé¸ÀA¸ÉÜAiÀÄ C©üªÀÈ¢Þ PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ– (UNDP) ªÀÅ
–ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ ¸ÀÆa– (HDI)
JA§ ªÀiÁ£ÀzÀAqÀªÀ£ÀÄß gÀƦ¹zÉ.
ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ ¸ÀÆaAiÀÄ°è DgÉÆÃUÀå, eÁÕ£À ºÁUÀÆ fêÀ£À
ªÀÄlÖªÀ£ÀÄß C¼ÉAiÀÄ®Ä ªÀÄÆgÀÄ ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼À£ÀÄß gÀƦ¸À¯ÁVzÉ.
ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼ÁªÀŪÀÅ?
1. ¤jÃQëvÀ fëvÁªÀ¢ü
2. ±ÉÊPÀëtÂPÀ ¸ÁzsÀ£É
3. fêÀ£À ªÀÄlÖ (vÀ¯Á ªÀgÀªÀiÁ£À )

12. 1. ¤jÃQëvÀ fëvÁªÀ¢ü :
– zÉñÀzÀ d£ÀgÀÄ §zÀÄPÀĽAiÀħºÀÄzÁzÀ ¸ÀgÁ¸Àj ªÀAiÀĸÀì£ÀÄß
¤jÃQëvÀ fëvÁªÀ¢ü– J£ÀÄßvÉÛêÉ.
ªÀÄ£ÀĵÀå£À DAiÀĸÀì£ÀÄß ºÉaѸÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄPÀªÁUÀĪÀ
CA±ÀUÀ¼ÁªÀŪÀÅ?
(ªÀÄ£ÀĵÀå ¢ÃWÀðPÁ®zÀªÀgÉUÉ §zÀÄPÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄPÀªÁUÀĪÀ
CA±ÀUÀ¼ÁªÀŪÀÅ?)
.¥Ë¶×PÀ DºÁgÀzÀ ®¨sÀåvÉ
.GvÀÛªÀÄ DgÉÆÃUÀå
.GvÀÛªÀÄ £ÉʪÀÄð®åzÀ ¸Ë®¨sÀå
.±ÀÄzÀݪÁzÀ ¥Àj¸ÀgÀ
F J¯Áè CA±ÀUÀ¼ÀÄ ¤jÃQëvÀ fëvÁªÀ¢ü ¥Àæw¤¢ü¸ÀÄvÀÛªÉ.

13. 2. ±ÉÊPÀëtÂPÀ ªÀÄlÖ :
²PÀëtzÀ ªÀÄlÖ ºÉZÁÑzÀAvÉ zÉñÀzÀ DyðPÀ ¥ÀæUÀw ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ.
MAzÀÄ zÉñÀzÀ ±ÉÊPÀëtÂPÀ ¸ÁzsÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß C¼ÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ ºÉÃUÉ ?
F PɼÀPÀAqÀ 2 CA±ÀUÀ¼À DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É MAzÀÄ zÉñÀzÀ
±ÉÊPÀëtÂPÀ ¸ÁzsÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß C¼ÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ.
1. zÉñÀzÀ°è£À 25 ªÀµÀðUÀ¼À ªÉÄîàlÖ d£ÀgÀÄ ¥ÀÆgÉʹgÀĪÀ
– ¸ÀgÁ¸Àj ±Á¯Á ²PÀëtzÀ ªÀµÀðUÀ¼ÀÄ– ªÀÄvÀÄÛ
2. LzÀÄ ªÀµÀðzÀ ªÀÄPÀ̼ÀÄ vÀªÀÄä fëvÁªÀ¢üAiÀÄ°è ¥ÀqÉAiÀÄ°gÀĪÀ
–¤jÃQëvÀ ±Á¯Á ²PÀëtzÀ ªÀµÀðUÀ¼ÀÄ–

14. 3. fêÀ£À ªÀÄlÖ :
fêÀ£À ªÀÄlÖªÀ£ÀÄß MlÄÖ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ DzÁAiÀÄ¢AzÀ UÀ½¹zÀ
vÀ¯ÁzÁAiÀÄzÀ UÀ½¹zÀ vÀ¯ÁzÁAiÀÄzÀ PÉÆAqÀÄPÉƼÀÄîªÀ ±ÀQÛ,
¸ÀªÀiÁ£ÀvÉAiÀÄ vÀvÀézÀ DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É C¼ÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ.
¤jÃQëvÀ fëvÁªÀ¢ü, ±ÉÊPÀëtÂPÀ ¸ÁzsÀ£É ªÀÄvÀÄÛ fêÀ£À ªÀÄlÖ
F ªÀÄÆgÀÄ ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼À ¸ÀgÁ¸ÀjAiÀÄ£ÀÄß –ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ
¢Þ ¸ÀÆa– J£ÀÄßvÉÛêÉ.
ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ ¸ÀÆa (HDI)
–«±Àé¸ÀA¸ÉÜAiÀÄ C©üªÀÈ¢Þ PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ–ªÀÅ ªÀiÁ£ÀªÀ£À
fêÀ£ÀzÀ UÀÄtªÀÄlÖªÀ£ÀÄß C¼ÉAiÀÄĪÀÅzÀPÁÌV gÀƦ¹zÀ
ªÀiÁ£ÀzÀAqÀªÉà ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ ¸ÀÆa.

15. ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Ý ¸ÀÆaAiÀÄ£ÀÄß ªÉÆzÀ®Ä 1999 gÀ°è
gÀƦ¸À¯Á¬ÄvÀÄ.
• EzÀ£ÀÄß gÀƦ¹zÀ QÃwð ¥ÁQ¸ÁÜ£ÀzÀ CxÀð±Á¸ÀÛçdÕ
ªÉĺÀ§Æ¨ï G¯ïºÀPï CªÀjUÉ ¸À®ÄèvÀÛzÉ.
• ¨sÁgÀvÀzÀ qÁ. CªÀiÁvÀåð¸ÉÃ£ï ¸ÀºÀ EzÀ£ÀÄß gÀƦ¸À®Ä
CªÀÄÆ®å ¸À®ºÉ ¤ÃrzÁÝgÉ.

16. ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ ¸ÀÆaAiÀÄ DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É «±ÀézÀ
zÉñÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÆgÀÄ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÁßV
ªÀVÃðPÀj¸À¯ÁVzÉ. CªÀÅ
1. ºÉZÀÄÑ ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Ý ¸Á¢ü¹zÀ
zÉñÀUÀ¼ÀÄ :
(0.8 QÌAvÀ ºÉZÀÄÑ HDI)
2. ªÀÄzsÀåªÀÄ ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ ¸Á¢ü¹zÀ
zÉñÀUÀ¼ÀÄ : (0.5– 0.8 £ÀqÀĪÉ)
3. PÀrªÉÄ ªÀiÁ£ÀªÀ C©üªÀÈ¢Þ ¸Á¢ü¹zÀ
zÉñÀUÀ¼ÀÄ : (0.5 QÌAvÀ PÀrªÉÄ)

17. °AUÀ ¸ÀA§A¢ü C©üªÀÈ¢Þ :
( Gender Related Development )
• C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ°è ªÀÄ»¼ÉAiÀÄ ¥ÁvÀæ ªÀĺÀvÀéªÁzÀzÀÄ.
• ªÀÄ»¼É J¯Áè PÉëÃvÀæUÀ¼À®Äè zÀÄrAiÀÄĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåð ºÉÆA¢zÁݼÉ.
• ªÀÄ»¼ÉAiÀÄjUÉ J¯Áè PÉëÃvÀæUÀ¼À®Æè ¸ÀªÀiÁ£ÀvÉ MzÀV¸À¨ÉÃPÀÄ.
• ¸ÁévÀAvÀæöå ¨sÁgÀvÀzÀ ¸ÀA«zsÁ£ÀzÀ°è ¸ÀªÀiÁ£À CªÀPÁ±À MzÀV¸À¯ÁVz
• °AUÀ vÁgÀvÀªÀÄå ºÉÆÃUÀ¯Ár¸À®Ä ¥ÀæAiÀÄw߸À¯ÁUÀÄwÛzÉ.
• UÀ©ðt ªÀÄvÀÄÛ ¨ÁtAw vÁAiÀÄA¢gÀ ¸ÀÄgÀPÀëvÉUÉ ºÉZÀÄÑUÀªÀÄ£À
¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
• vÁAiÀÄA¢gÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄPÀ̼À C¥Ë¶×PÀvÉAiÀÄ ¤ªÁgÀuÉUÉ PÀæªÀÄ PÉÊUÉƼÀî¯ÁVzÉ.
• ¨sÀÆæt ºÀvÉå¬ÄAzÀ °AUÁ£ÀÄ¥ÁvÀ PÀĹAiÀÄÄwÛzÉ. EzÀ£ÀÄß
¸ÀªÀÄxÀðªÁV vÀqÉAiÀÄ®Ä ²PÀët ºÁUÀÆ PÁ£ÀƤ£À ªÀÄÆ®PÀ
¥ÀæAiÀÄw߸À¯ÁUÀÄwÛzÉ.

18. ¸ÁPÀëgÀvÉ ¥ÀæªÀiÁt :
2011 gÀ d£ÀUÀtw ¥ÀæPÁgÀ ¨sÁgÀvÀzÀ°è
¥ÀÄgÀµÀ ¸ÁPÀëgÀgÀÄ : ±ÉÃ. 82.14
ªÀÄ»¼Á ¸ÁPÀëgÀgÀÄ : 65.46
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ PÉ®¸ÀzÀ ¨sÁUÀªÀ»¸ÀÄ«PÉ zÀgÀ :
zÉñÀzÀ°ègÀĪÀ MlÄÖ ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ°è ««zsÀ GzÉÆåÃUÀUÀ¼À°è
zÀÄrAiÀÄÄwÛgÀĪÀ ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ ±ÉÃPÀqÀªÁgÀÄ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß
–ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ PÉ®¸ÀzÀ ¨sÁUÀªÀ»¸ÀÄ«PÉ zÀgÀ– J£ÀÄßvÉÛêÉ.
2009-10 gÀ°è£À CAQ CA±ÀUÀ¼À ¥ÀæPÁgÀ
¥ÀÄgÀĵÀgÀ PÉ®¸ÀzÀ ¨sÁUÀªÀ»¸ÀÄ«PÉ zÀgÀ : ±ÉÃ. 54.6
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ PÉ®¸ÀzÀ ¨sÁUÀªÀ»¸ÀÄ«PÉ zÀgÀ : ±ÉÃ. 22.8
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ ¥ÀæªÀiÁt CvÀåAvÀ PÀrªÉÄ EzÉ.
ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀÄ ªÀÄ£ÉAiÀÄ°è ªÀiÁqÀĪÀ PÀÆ° gÀ»vÀ PÀ®¸ÀªÀ£ÀÄß E°è ¥ÀjUÀt¹®è.

19. °AUÁ£ÀÄ¥ÁvÀ :
¥Àæw ¸Á«gÀ ¥ÀÄgÀĵÀjUÉ EgÀĪÀ ¹ÛçÃAiÀÄgÀ ¸ÀgÁ¸Àj ¸ÀASÉåAiÉÄÃ
°AUÁ£ÀÄ¥ÁvÀ
¨sÁgÀvÀ : 940 ( Cw PÀrªÉÄ )
PÉÃgÀ¼À : 1084 ( Cw ºÉZÀÄÑ )
ºÀjAiÀiÁt : 877 ( ¨sÁgÀvÀzÀ°èAiÉÄà PÀrªÉÄ )
ªÀÄ»¼Á ¸À§°ÃPÀgÀtzÀ CxÀð :
¥ÀÄgÀĵÀgÀµÉÖà ªÀÄ»¼ÉAiÀÄgÀ£ÀÄß ¸ÁªÀiÁfPÀ,
DyðPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁdQÃAiÀÄ ¤zsÁðgÀUÀ¼À£ÀÄß
vÉUÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀAvÉ ¸À§®gÀ£ÁßV ªÀiÁqÀĪÀÅzÀ£ÉßÃ
–ªÀÄ»¼Á ¸À§°ÃPÀgÀt– J£ÀÄßvÉÛêÉ.

20. zsÀ£ÀåªÁzÀUÀ¼ÀÄ,
²ªÀPÀĪÀiÁgÀ JA.r.
¸ÀPÁðj ¥ËæqsÀ±Á¯É, vÀlÖºÀ½î
£ÁUÀªÀÄAUÀ® vÁ.
ªÀÄAqÀå f¯Éè.