dentition in mammals

1. క్షీరదాలలో దంత విన్ాాసం
బి.అశోక్ కుమార్ ఎమ్ యెస్ సి ,బి.ఎడ్ ., ఎమ్ ఏ (ఇంగ్లిష్), సి యస్ ఐ ఆర్ –న్ెట్
జంతు శాస్ర అధ్ాాపకులు
కె ఆర్ కె గవరనమంట్ పి.జి.&యు.జి కాలేజ్
అదదంకి-523201, పరకాశం జిలాి
@9652929696,9441635264
ashokkumarzoology@gmail.com

2. క్షీరదాలలో దంత విన్ాాసం
 దవడ ఎముకలో దంతాల అమరలక ,సంఖ్ా,నిరాాణం మరలయు రకాల
ను దంత విన్యాసం అంటారు.
 క్షీరదాల పిండ దశలలోనూ, ప్రర డ దశలలోనూ లేదా రెండు
దశలలోనూ దంతాలు ఉంటాయ.
 కొనిన మోన్ోటరరమి లోనూ మరల కొనిన ఆంట్ ఈటర్్ లోనూ దంతాలు
పూరల్గ్ా లోపిస్ా్ య
 ప్ాి టిపస్ ప్రర డ దశలో నిజమైన దంతాలు ఉండవు కానీ కొముా నిరలాత
బాహ్ాచరా ఫలకాలు ఉంటాయ
 చాలా దంతరహిత క్షీరదాలలో దంతాలు ప్రర డ దశలలో మాతరమే
ఉండవు.

3. దవడ ఎముకకు దంతాలు అతికి ఉండటం
ఆధ్ారంగ్ా దంతాలను మూడు రకాలుగ్ా
వరగీకరలస్ా్ రు అవి
1. అగర దంతాలు
2. ప్ార్వ దంతాలు
3. థీకోదాంట్ దంతాలు

4. 1.అగ్ర దంతయలు : దవడ ఎముక యొకక అగ్ార లకు అతికి ఉండే
దంతాలు
2.పార్శ్వ దంతయలు : దవడ ఎముక పరకకలకు దంతాలు అతికి
ఉండే దంతాలు
3.థీకోడయంట్ దంతయలు : దవడ ఎముక యొకక గుంతలలో అతికి
ఉండే దంతాలు
కీలోనియనిను , ఆధునిక పక్షులను దంతర్శహిత సకశేర్శుకాలు
అంటారు

5. • క్షీరదాల దంతాలలో మూడు భాగ్ాలు
ఉంటాయ అవి
1. కిరగటం (Crown)
2. గ్గరవం ( Neck)
3. మూలం (Root)
 బాహ్ాంగ్ాకనిపించేదంతభాగ్ానినకిరీటం(Cro
wn) అంటారు
 దవడ ఎముక గుంతలో ఇమిడిన భాగ్ానిన
మూలం (Root) అని అంటారు
 కిరగటానిన మూలానికి కలుపు భాగ్ానిన గ్ీరవం
( Neck) అని అంటారు
దంతం - నిరాాణం

6. దంతం పరధ్ానం గ్ా డంటిన్ అన్ే పదారథం తో నిరలాతమవుతుంది
శిఖ్రపు డంటిన్ భాగ్ానిన కపుుతూ పంగ్ాణి (enamel) ప్ొ ర ఉంట ంది
పింగ్ాణి ప్ొ ర శరగరభాగ్ాలనినటికనన అతి దృఢమైన నిరాాణం .
మూలం లోని డంటిన్ ను కపుుతూ సమంట్ పదారథం ఉంట ంధ్ి
దవడ ఎముక గ్ాడిని ఆవరలంచి పెరియోడయంటల్ తవచం ఉంట ంది.ఇది
సాన్ధ్రీయ తంతుయుత సంయోజక కణజాలంతో ఏరుడుతుంది .ఇది దవడ
ఎముక గ్ాడికి , మూలం ఉపరలతాలానికి అతికి ఉంట ంది

7. దంతం లోపలి ఖ్ాళీ పరదేశానిన పలుు కుహర్శం అంటారు . దీనిని ఆవరలంచి
దంతంను ఏరురలచే ఒడంటోబ్లా స్ట్ కణయలు ఉంటాయ .
పలుు కుహ్రంలో పలుు పదయర్శథం ఉంట ంది
పలుు కుహ్రం ఆధ్ారంలో పలుు ర్శంధ్రం దాారా తరుచుకొంట ంది.
దీని దాారా ర్శకతన్యళాలు , న్యడులు దంతంలోకి పరవేశిస్ా్ య.

8. దంతయలు ఏర్శుడే విధయనం
• దంతం ప్ాక్షికంగ్ా
బహిశచరాం నుండి మరలయు
ప్ాక్షికంగ్ా అంతఃశచరాం
నుండి ఏరుడుతుంది.
• దంతపు పింగ్ాణి పదారథం
బహిశచరాం నుండి అలాగ్ే
డంటిన్, సిమంట్ పలుు
పదారథం అంతశచరాం నుంచి
ఏరుడతాయ.

9. దంతాల రకాలు
• నిరాాణాతాకంగ్ా దంతాలు రెండు రకాలు అవి
• సమదంతాలు
• విషమ దంతాలు
• సమదంతయలు:- ఒకే ఆకార,పరలమాణ ,నిరాాణ ,కిరయాశీలతలు గల దంతాలు
ఉదా: చేపలు ,ఉభయచరాలు, సరగసృప్ాలు
• విషమదంతయలు :- ఆకార ,నిరాాణ, పరలమాణ ,కిరయాశీలతలలో వాతాాస్ానిన
పరదరల్ంచే దంతాలు
ఉదా: క్షీరదాలు

10. దంతాల రకాలు
దంతాల శాశాతతాంపై ఆధ్ారపడి దంతవిన్ాాసం మూడు రకాలు
• ఏకవార దంత విన్ాాసం
• దిావార దంతవిన్ాాసం
• బహ్ువార దంతవిన్ాాసం

11. ఏకవార్శ దంతవిన్యాసం
• జీవిత కాలం లో ఒకే పరాాయం దంతాలు ఏరుడుట
• ఉదా: ప్ాి టిపస్ , మారస్పియల్స్ , మోల్స్
మొదలయనవి

12. దవవవార్శ దంతవిన్యాసం
• జీవితకాలంలో రెండు పరాాయములు దంతాలు
ఏరుడుట . మొదట ఏరుదేద దంతాలను పాల
దంతయలు లేదా deciduous teeth/ temporary
teeth/ milk teeth అని రెండవ స్ారల ఏరుడే
దంతాలను శాశ్వత దంతయలు (permanent teeth)
అని అంటారు

13. బ్హువార్శ దంత విన్యాసం
• ఒక జీవి జీవితకాలం లో దంతాలు అన్ేక
పరాాయములు ఏరుడితే దానిన బహ్ువార దంత
విన్ాాసం అంటారు
ఉదా: చేపలు, ఉభయచరాలు, సరగసృప్ాలు

14. దంతాల రకాలు కొనస్ాగ్లంపు
యూథీరలయన్ క్షీరదాలలో న్యలుగ్ు రకాల దంతాలు ఉంటాయ.
అవి
కుంతకాలు
రదనికలు
అగరచరాణకాలు
చరాణకాలు

15. కుంతకాలు
ఇవి ఆహారానిన కొరకడానికి తోడుడతాయ.
ఇవి పై దవడ జంభికా పూరాం పైన, కిరంది దవడ హ్న్ాాసిథ చివర ఉంటాయ .
ఈ దంతాలకు ఒకే మూలం ఉంట ంది .
ఇవి ఆహారానిన కొరకడానికి పదున్ైన అంచులను కలిగ్ల ఉంటాయ.
ఏనుగ్ులలో పై దవాడలోని రెండు కుంతకాలు గ్జదంతయలుగ్ా
(tusks)రసప్ాంతరం చంది ఉంటాయ.
లేమూర్స్ పైదవడలో రెండు కుంతకాలు దువవనలలాగ్ా రసప్ాంతరం చంది
రోమాలను శుభరం చేయడానికి ఉపయోగపడతాయ .

16. ర్శదనికలు
 ఇవి వాడిగ్ా, కోసుగ్ా ఉండే దంతాలు.
 ఇవి మాంస్ాహారానిన చీలచడానికి తోడుడతాయ.
 ఇవి మాంస్ాహార క్షీరదాలలో బాగ్ా అభివృదిి చంది ఉంటాయ.
 ఇవి ఒకే మూలానిన కలిగ్ల ఉంటాయ.
 శాఖ్ాహార క్షీరదాలలో ఇవి లోపించి ఉంటాయ అందువలి కుంతకాలకు
అగరచారాణకాలకి మధా డయసట్మా (DAISTEMA) అన్ే ఖ్ాళీ పరదేశం ఉంట ంది

17. అగ్రచర్శవణకాలు మరియు చర్శవణకాలు : విసుర్శు దంతయలు
• ఇవి ఆహారానిన నమలడానికి తోడుడతాయ.
• చరాణకాలకు ప్ాల దంతాలు ఏరుడవు.
• విసురు దంతాలకు రెండు మూలాలు ఉంటాయ
• వీటి ఉపరలతలము పై గ్ాటి , బూడిపలు ఉంటాయ.
• కారలనవోరా జీవులలో పై దవడ చివరల అగరచరాణకాలు కింది దవడ మొదటి
చరాణకాలు కారనేసయల్ దంతయలుగ్ా మారుు చందాయ.
• ఇవి ఎముకలను కొరకడానికి ఉపయోగపడతాయ
• సీల్స్ లో చరాణకాలు పివకాలను వడప్ో యడానికి వీలుగ్ా ఉంటాయ
• మానవుడిలో చివరల జత చరాాణకాలను జఞా న దంతయలు అంటారు

18. విసురు దంతాల దంత ఆగ్ార లను ఆధ్ారంగ్ా చేసుకొని
ఇవి అన్ేక రకాలు
Triconodont teeth
Trituberculate teeth
Hexaconodont teeth
Polyconodont teeth

19. Triconodont teeth
మూడు శంకువులు ఒకే వరసలో దంత అగరఉపరలతలం
పై ఏరుడతాయ. ఇవి విలుప్మైన మధా జీవ
మహాయుగపు క్షీరదాలలో ఉండేవి

20. Trituberculate teeth
మూడు శంకువులు దంతాగర భాగంలో తిరకోణాకృతిలో
అమరల ఉంటాయ
ఉదా: శిలాజ క్షీరదాలు

21. Hexaconodont teeth
ఆరు శంకువులు కలిగ్లన దంతాలు
Polyconodont teeth
అన్ేక శంకువులు కలిగ్లన దంతాలు

22. దంతాలపై ఉనన శంకువులు ఆకారానిన బటిి
దంతాలు ఈ కింది రకాలు
బూాన్ోడాంట్ దంతాలు
సీకోడాంట్ దంతాలు
స్ో లిన్ోడాంట్
హిప్ో ్డాంట్
లోఫో డాంట్ దంతాలు

23. బూాన్ోడాంట్ దంతాలు- Buonodont teeth
• వీటిపై చదున్ెైన గుండరని అంచులుగల సంకువులు
ఉంది ఆహారానిన నమలడానికి తోడుడతాయ
ఉదా: మానవుడు , కోతి

24. సీకోడాంట్ దంతాలు- (Secodont teeth)
• తకుకవ శంకువులు ఉండి పదున్ెైన అంచులుగల
దంతాలు
ఉదా: పిలిి

25. స్ో లిన్ోడాంట్(Solenodont) దంతాలు
• దంతాగ్ార లు అరథ చందార కారంలో ఉంటాయ
దంతాగ్ార లు నిలువుగ్ా ఉండి దంతగ్ార ల మదా
సిమంట్ పదారాథ నిన కలిగ్ల ఉంట ంది
ఉదా: పశువులు , గురరం

26. హిప్ో ్డాంట్ (Hipsodont )దంతాలు
• ఎతత్న కిరగటాలను ప్ొ టిి మూలాలను కలిగ్లన
దంతాలు
ఉదా: గురరం
• పలు క్షీరదాలలో కొదిద కాలం తరువాత మూలం
పరుగుదల ఆగ్లప్ో తుంది. వానిలో కిరగటం ప్ొ టిిగ్ా
ఉంట ంది.వానిని బ్లర ఖియోడయంట్(brachiodont
teeth) దంతాలు అంటారు

27. లోఫో డాంట్ (lophodont) దంతాలు
• కొనిన క్షీరదాలలో దంతాలలో పింగ్ాణి ప్ొ ర, డంటిన్
తో ప్ాట అడుు కటకాలుగ్ా ఏరుడుతుంది వీటి మధా
సిమంట్ ఉంట ంది. ఇవి మొకకలను నమలడానికి
తోడుడతాయ
ఉదా: ఏనుగు

28. దంతాల సంఖ్ా
• దంతాల సంఖ్ా వరగీకరణ ప్ార ముఖ్ాతను కలిగ్ల ఉంట ంది
• దంతాల సంఖ్ా ఒకొకకక జాతిలో నిరలదషింగ్ా ఉంట ంది
• సమదంత క్షీరదాలలో 2-200 దంతాలు ఉంటాయ
• యూధ్ీరలయన్ క్షీరదాలలో గరలషింగ్ా 44 దంతాలు
ఉంటాయ
• పంది, గురరం, మోల్స్ లలో 44 దంతాలు ఉంటాయ

29. డంటల్స ఫారుాలా
• క్షీరదాల దంతాల సంఖ్ాను దంత సూతరం దాారా తలియచేస్ా్ రు.దీని దాారా పై
దవడ, కింది దవడ అరి భాగం లోని వివిద రకాల దంతాల సంఖ్ాను సూచిస్ా్ రు.
• పై దవడ దంతాలను లవంగ్ాను కింది దవడ దంతాలను హారంగ్ాను పేర్కంటారు
• దంతవిన్ాాసం లో వివిద రకాల దంతాల మొదటి ఆంగి అక్షరంతో సూచిస్ా్ రు
• దంతవిన్ాాసంలో సూచించిన దంతాల సంఖ్ాను 2 తో గుణిసే్, ఆజాతిలోని మొత్ం
దంతాల సంఖ్ాను తలుసుకోవచుచ.

30. • నమూన్ా క్షీరద దంతసూతార నినపంది,గుఱ్ఱం,మోల్స లు పరదరల్స్ా్ య
గురరం,పంది, మోల్స= కు
3
3
, ర
1
1
, అచ
4
4
, చ
3
3
× 2 = 44
కుకక
3
3
,
1
1
,
4
4
,
2
3
× 2 = 42
మానవుడు
2
2
,
1
1
,
2
2
,
3
3
× 2 = 32
పిలిి
3
3
,
1
1
,
3
2
,
1
1
× 2 = 30
కుందేలు
2
1
,
0
0
,
3
2
,
3
3
× 2 = 28

31. ఏనుగు
1
0
,
0
0
,
0
0
,
3
3
× 2 = 14
ఎలుక
1
1
,
0
0
,
0
0
,
3
3
× 2 = 16
మటాథీరలయనుి
కంగ్ారస
3
1
,
1
0
,
2
2
,
4
4
× 2 = 34
అప్ో జమ్
5
4
,
1
1
,
3
3
,
4
4
× 2 = 50

32. దంతయల పుటట్ క- పరిణయమం
1. కోప్ – ఆసబర్సే సదయర ంతం: దీని పరకారం మొదట స్ామానా సరగసృప్ాల శంకు
ఆకారం లో ఉనన దంతాలు ఏరుడి, పూరా పరాంతాలలో ప్ొ డుగవడం వలి
మరో రెండు శంకు ఆకారాలు ఏరుడాు య .దీన్ేన తిరకిర్శణ లేదయ తిరశ్ంకు దంత
అమరిక అంటారు. తిరశంకు దంతాలకు అదనంగ్ా సంకువులు ఏరుడి
హెకా్కొన్ొడాంట్ , ప్ో లికొన్ొడాంట్ దంతాలు ఏరుడాు య
2. రోజ్-కాంకరరసెన్్ సదయర ంతం: దీని పరకారం రెండు లేదా మూడు శంఖ్ువులు
విడిగ్ా సాతంతరంగ్ా అబివృదిి చంది ఆ తరువాత అవి కలిసిప్ో వడం వలి
ట్ైరకోన్ోడాంట్ హెకా్కొన్ొడాంట్ మొదలయన దంతాలు ఏరుడిన్ాయ.

33. దంతయల విన్యాస ఆవశ్ాకత
1. దంతాల అమరలక, సంఖ్ా క్షీరదాల వరగీకరణకు తోడుడుతుంది
2. దంతాల సంఖ్ా జీవుల వయసు్ను అంచన్ా వేయడానికి
తోడుడుతుంది
3. దంత విన్ాాసం వలి వాటి ఆహారపు అలవాటి ను తలుసుకోవచుచ
4. దంత విన్ాాసం వలి కొనిన క్షీరదాల వంశానుకరమణిక లేదా
వంశచరలతరను నిరణయంచవచుచ
5. దంత విన్ాాసం పరలణామ ప్ార ముఖ్ాతను కలిగ్ల ఉంట ంది