De Spaanse burgeroorlog

De Spaanse
burgeroorlog
door
John F.
Coverdale

De Spaanse burgeroorlog, door John F. Coverdale 2

De Spaanse burgeroorlog
door

John, F. Coverdale
hoofdstukken 5, 12 en 14
Uitzonderlijk geloof, (Uncommon Faith)
Scepter Publishers
P.O. Box 211
New York, NY 10018

Uitzonderlijk geloof vertelt hoe de stichter van het Opus John F. Coverdale werd geboren in Chicago in 1940 en
Dei, de heilige Josemaria Escrivá, de ontwikkeling en groei promoveerde in 1971 in de geschiedenis aan de Universiteit
van het Werk, vanaf het allereerste begin in 1928, krachtig van Winsconsin, nadat hij van 1961 tot 1968 in Rome had
doorvoerde. Door gebruik te maken van zijn talloze relaties samengewerkt met de stichter van het Opus Dei. Hij was
met allerlei mensen, uiteenlopend van arme verschoppelin- docent in Princeton en aan de Northwestern Universiteit en
gen tot universiteitsstudenten, van fabrieksarbeiders tot hij heeft diverse boeken geschreven over de Spaanse
rijken, leerde Escrivá anderen om God te zoeken en bracht geschiedenis, waaronder De Italiaanse interventie in de
velen ertoe Hem te vinden middels een roeping voor zijn Spaanse burgeroorlog (1975) en De politieke transformatie
nieuwe en enigszins revolutionaire organisatie. Door dat te van Spanje na Franco (1979). Hij studeerde in 1984 aan de
doen baande hij een weg die meer dan 30 jaar vooruitliep rechtenfaculteit van Universiteit van Chicago af en assis-
op de „theologie van de leken‟ van het Tweede Vaticaans teerde de Anthonin Scalia bij het Amerikaanse Hof van
Concilie. Dit boek verklaart de groei en ontwikkeling van Beroep voor het district Columbia, alvorens hij de advoca-
het Opus Dei in de context van de toenmalige culturele en tuur inging en later docent werd aan de rechtenfaculteit van
politieke krachten en in de woorden van degenen die de de Universiteit van Seton Hall in Newark, NY.
stichter als eersten ontmoetten.


Hoofdstuk 5 (vertaling Adriaan van Rijn) 1874) hen kopschuw maakte voor republieken. Zij voelden
zich echter niet daadwerkelijk geroepen de monarchie te
verdedigen.
1931: De omgeving wordt vijandig Een significant aantal stemmers gaf steun aan burgerlijke
partijen zoals de radicale republikeinen, die hun politieke
De opkomst van de Tweede Republiek ideologie ontleenden aan de Verlichting uit de achttiende
Toen koning Alfonso XIII in januari 1930 Primo de eeuw. Voor hen was het omverwerpen van de monarchie en
Rivera dwong terug te treden, hoopte hij de politieke situatie de vestiging van een democratische republiek een principieel
onder leiding van een constitutionele monarchie te politiek doel.
normaliseren. De overgangsregering van Berenguer trachtte De grootste partij van de werkende klasse vormden de
dat doel stapvoets te bereiken en startte met plaatselijke socialisten. Hun voornaamste doel was een economische en
verkiezingen in april 1931. sociale verandering die stoelde op de doctrines van Marx,
De Spaanse maatschappij was erg verdeeld en maar zij gaven sterk de voorkeur aan een republiek. Veel
gepolariseerd. De onmacht van de monarchie om tussen andere fabrieks - en landarbeiders, vooral in het verarmde
1898-1923 een oplossing te vinden voor de problemen Zuiden, waren anarchisten. Zij waren gekant tegen de
waarin het land zich bevond en haar medeplichtigheid met de monarchie, maar zouden uit politieke overwegingen niet
verwerping van de grondwet door Primo de Rivera had vele meedoen aan de verkiezingen. Slechts een kleine minderheid
Spanjaarden kopschuw gemaakt voor een monarchale vorm van de arbeiders behoorde tot de communistische partij.
van bestuur. Zelfs onder de sociaal en economisch De in april 1931 gehouden verkiezingen waren slechts
conservatieve stemmers bevond zich slechts een klein voor de gemeenteraden, maar iedereen beschouwde ze als
percentage dat de partijen steunde die de monarchale vorm een eerste peiling van de publieke opinie inzake het
van bestuur tot belangrijk uitgangspunt van hun programma onderwerp monarchie contra republiek. De eerste resultaten,
hadden gemaakt. Veel andere conservatieven prefereerden uit met name de grote steden, lieten een meerderheid van
een monarchie boven een republiek, gedeeltelijk omdat de republikeinse stemmers zien. Koning Alfonso XIII voelde
Spaanse ervaring met de republikeinse vorm van bestuur zich ontmoedigd door de afwijzing en het gebrek aan steun
gedurende de korte periode van de Eerste Republiek (1873- vanuit het leger en de meest belangrijke politiemacht, de
Guardia Civil. Hij verliet het land op 14 april 1931 en er


werd een republiek uitgeroepen. Grote aantallen katholieken, In een brief aan de nuntius benadrukte de Vaticaanse
in met name de grote steden, hadden gestemd op staatssecretaris, kardinaal Pacelli, dat katholieken zich niet
republikeinse kandidaten en veel anderen wilden het nieuwe druk moesten maken aan de vraagstelling monarchie contra
regiem een kans geven. republiek, maar zich dienden te concentreren op de
Een voorlopige regering werd voorgezeten door Niceto verdediging van de sociale orde en de rechten van de Kerk.
Alealá Zamora, een voormalig monarchist die bekeerd was De nuntius spoorde op zijn beurt de katholieken, en met
tot het republicanisme en wiens katholieke achtergrond een name de bisschoppen, aan om het nieuwe regiem te
garantie vormde voor een gematigde opstelling. Twee andere accepteren en de Kerk gezamenlijk te blijven verdedigen. Het
katholieken maakten deel uit van de voorlopige regering: de eerste teken van openlijke vijandigheid van de kant van
conservatieve Miguel Maura, minister van binnenlandse enkele leden van de hiërarchie deed zich voor op 1 mei 1931,
zaken en Llui Nicolau, een Catalaanse regionalist, minister toen de aartsbisschop van Toledo en primaat van Spanje,
van economische zaken. De meerderheid van de nieuwe kardinaal Segura, een pastorale brief uitgaf waarin hij de
regering was echter meer of minder openlijk antikatholiek en koning prees.
bestond uit drie socialisten, twee radicale socialisten, twee
radicalen en zowel een lid uit de kring van de linkse
republikeinen als een lid uit een Galicische regionale partij.
Een van de eerste maatregelen die de voorlopige
regering trof bestond uit een verklaring van
godsdienstvrijheid en de scheiding van Kerk en staat, maar
de katholieken kregen de verzekering dat geen enkele
godsdienst vervolgd zou worden. Weinig katholieken
juichten de afkondiging van de godsdienstvrijheid en het
voorstel om Kerk en staat te scheiden toe. De aanvankelijke
reactie van individuele katholieken en de katholieke
hiërarchie was in elk geval terughoudend. Misschien met een
angstig voorgevoel maar zonder openlijk verzet ging de
meerderheid het nieuwe regiem accepteren.


Het Spaanse antiklerikalisme politieke of economische vraagstellingen, maar zich veeleer
zouden toewijden aan het ambt.
De situatie veranderde dramatisch op 10 mei 1931, als
gevolg van de gebeurtenissen die de historici aanduiden als In het Spaans politieke spraakgebruik was de term
“het in brand steken van de kloosters.” Om deze „antiklerikaal‟ echter veelal voorbehouden aan groeperingen
gebeurtenissen te kunnen begrijpen is het noodzakelijk om de die een vermindering of eliminering van de kerkelijke
wortels van het Spaanse antiklerikalisme in enige mate te invloed op het alledaagse leven wilden zien. Deze vorm van
onderzoeken. antiklerikalisme was wijd verspreid onder burgerlijke
politieke liberalen, die hun ideologie ontleenden aan de
Bij de aanvang van de Tweede Republiek waren de Verlichting. Ook bij socialisten, bij leden van Spanje‟s
Spanjaarden niet alleen verdeeld, zoals zij al meer dan een grootste anarchistische partij en bij de vakvereniging was dit
eeuw geweest waren, door vraagstellingen op het gebied van gebruikelijk. Dit type antiklerikalisme had diepe wortels in
de sociale en economische politiek, maar ook door enorme de Spaanse geschiedenis. Wat volgt is een onderzoek naar de
verschillen in houding ten opzichte van de Kerk en haar rol in meest belangrijke aspecten van het antiklerikalisme in de
de maatschappij. Door de houding van Spanjaarden ten periode die volgde op de omwenteling die in Spanje en de
opzichte van de Kerk werden zij meestal als links, centraal of rest van Europa teweeg was gebracht door de Franse
rechts van het politieke spectrum gekwalificeerd. Revolutie en de veroveringen van Napoleon.
De grote meerderheid van de Spanjaarden was katholiek In 1834 deden zich geruchten voor in Madrid dat
gedoopt. Velen namen hun geloof serieus en waren blij met jezuïeten en groepen bedelmonniken een cholera epidemie
de invloed van de katholieke Kerk op de landelijke hadden veroorzaakt bij de armen door het vergiftigen van de
wetgeving inzake het huwelijk en het onderwijs. Sommige openbare watervoorziening, om daarmee de liberale
vrome katholieken konden antiklerikaal worden genoemd in hoofdstad te straffen voor haar goddeloosheid. Tussen de
de betekenis dat zij kritisch waren over de tekortkomingen vijftig en honderd priesters en monniken verloren hun leven
van de geestelijkheid en wilden dat de Kerk zich op in de rellen die daarop volgden. De propaganda die de
verschillende manieren zou hervormen. Escrivá zou zichzelf aanleiding vormde tot de rellen bevatte dezelfde toon en
regelmatig omschrijven als antiklerikaal in de betekenis dat psychologie als de grove antisemitische verhalen over rituele
hij niet wilde dat de geestelijken zich zouden inlaten met Joodse kindermoorden die stelselmatig in diverse delen van
Europa circuleerden. De geruchten over het vergiftigen van


waterbronnen kunnen worden toegeschreven aan de, tot de de Kerk gedurende deze periode op en kreeg een nieuw elan
middenklasse behorende, antiklerikale propagandisten die en het aantal roepingen voor het priesterschap en het
voortkwamen uit loges van de vrijmetselarij en andere religieuze leven nam toe. Deze periode was echter ook
geheime genootschappen, die een krachtige stem hadden bij getuige van een verharding van de oppositie tegen de Kerk
de Spaanse liberalen. Het feit dat het stadsgepeupel aan deze van de kant van de liberalen en arbeiderspartijen.
geruchten geloof hechtte en zich erdoor liet opruien, doet Bij de nadering van de twintigste eeuw voelden beide
echter vermoeden dat in het begin van de negentiende eeuw zijden zich in toenemende mate bedreigd en aangevallen.
een groot aantal arbeiders reeds voldoende van de Kerk Fervente katholieken waren van mening dat de maatschappij
vervreemd was dat zij openstonden voor een dergelijke grove en de religie in gevaar werden gebracht door de opkomst van
propaganda. een seculiere golf vrijdenkers en vrijmetselaars, die
In de periode tussen 1830 en 1860 hadden liberale geïnspireerd werd door het liberalisme. Veel katholieken
regeringen grote hoeveelheden kerkelijke landerijen en beschouwden het liberalisme als ketterij en verwierpen de
andere productieve bezittingen, die gebruikt werden voor het grondwettelijke parlementaire monarchie helemaal. Anderen
levensonderhoud van de geestelijken en de leden van de beschouwden het grondwettelijk regiem als een beperkt
religieuze ordes, verbeurdverklaard. Het was in Spanje bij de kwaad, maar verlangden naar een volledig confessionele staat
gemiddelde katholiek nauwelijks gebruikelijk om de die de nadruk zou leggen op de katholieke eenheid. Voor
geestelijken en de religieuzen regelmatige geldelijke liberalen betekende de opleving van de Kerk dat Spanje werd
bijdragen te geven. Door het verbeurdverklaren van de overgeleverd aan de vijand van de moderne gewoonten en dat
kerkelijke bezittingen werd de geestelijkheid derhalve toegestaan werd dat krachten uit het verleden de
afhankelijk van de ontoereikende stipendia waarmee de maatschappij weer zouden besturen. Tussen 1876 en 1898
regering, als gedeeltelijke vergoeding voor het werd de Kerk in toenemende mate geïdentificeerd met het
verbeurdverklaren van de bezittingen, akkoord ging. politieke establishment en de hogere klassen. Tegelijkertijd
Gedurende de periode van de conservatieve ontwikkelde zich een groeiende kloof tussen de Kerk en de
wederopstanding, die begon in 1876 en voortduurde tot de lagere klassen uit de steden en de landloze boeren uit het
vernederende Spaanse nederlaag in de Spaans - Amerikaanse Zuiden. Religieus onderwijs bij deze groepen kwam bijna
oorlog van 1898, herwon de Kerk iets van haar sociale positie niet voor en inspanningen om hen te bereiken hadden
en invloed, alhoewel niet haar bezittingen. Ook intern bloeide nauwelijks succes. Gedurende het decennium dat volgde op


de verschrikkingen van de Spaans-Amerikaanse oorlog en het zou vergemakkelijken, maar een vitale component van een
verlies van het Spaanse koloniale rijk, zochten Spanjaarden nieuwe levenswijze. In juli 1909 werd het antiklerikalisme in
van alle politieke richtingen manieren om het land te “doen Barcelona gewelddadig. Het geweld werd in gang gezet door
herleven.” Conservatieven concentreerden zich op een gebeurtenissen die geen duidelijke verband hielden met de
hervorming van politieke instellingen. Ook liberalen en Kerk. Na een nederlaag in de kolonies in Spaans Noord-
radicalen onderkenden de noodzaak van politieke Afrika mobiliseerde het leger reserve-eenheden en riep
hervorming, maar zij probeerden de hele maatschappij te troepen op uit Barcelona. Deze beslissingen leidden tot
hervormen. Een belangrijk deel van hun agenda bestond uit massale dienstplichtrellen die weldra revolutionaire vormen
het reduceren of elimineren van de rol van de Kerk in het aannamen. Het voornaamste aandachtsveld van het geweld
Spaanse leven. was het in brand steken van de kloosters, conventen en
Republikeinen uit de middenklasse legden de nadruk op scholen en het schenden van graven en religieuze
politieke en culturele verandering, waarin vijandschap tegen afbeeldingen. Tegen de tijd dat de rellen tot rust kwamen,
de Kerk bijna even belangrijk was als oppositie tegen de waren er in Barcelona eenentwintig van de achtenvijftig
monarchie. Bij de werkende klasse bestond er een duidelijk kerken, dertig van de vijfenzeventig conventen en kloosters
verschil in houding tussen de socialisten en de anarchisten, en ongeveer dertig andere aan de Kerk gerelateerde scholen
maar beide groeperingen waren antiklerikaal. Voor de en gebouwen, die in gebruik waren voor maatschappelijke
socialisten, die geïnspireerd werden door Marx, stond dienstverlening, in vlammen opgegaan. Hoewel er twee
economische verandering hoog in het vaandel. Zij zagen de geestelijken werden vermoord en een andere geestelijke
Kerk als steunpilaar van de bestaande economische orde die omkwam in een door de relschoppers aangestoken brand, was
uitgeroeid moest worden, maar economische revolutie was het geweld veeleer gericht tegen kerkelijke bezittingen dan
voor hen veel belangrijker dan het rechtstreeks aanvallen van tegen personen.
de Kerk. De anarchisten wilden daarentegen allereerst een Er zijn diverse verklaringen gegeven waarom de
nieuwe moraal en een nieuwe cultuur creëren. Het elimineren dienstplichtrellen aanleiding zouden hebben gegeven tot het
van de godsdienst was een duidelijk kenmerk van de nieuwe wijdverspreide antiklerikale geweld. Mogelijk zagen de
orde die zij tot stand wilden brengen. Voor hen was de relschoppers de Kerk als bondgenoot van de rijken en
oppositie tegen de Kerk, en meer tegen godsdienst in het machtigen die het besluit namen om de dienstplicht in te
algemeen, niet alleen maar iets dat de economische revolutie voeren, terwijl zij zelf veilig buiten schot bleven. Ook kan de


Kerk enigszins moreel verantwoordelijk zijn gehouden voor Het in brand steken van kloosters
de onrechtvaardigheden van een maatschappij, die de zonen
van arbeiders veroordeelde tot het sterven in zinloze De voorlopige regering van de Tweede Republiek had
koloniale oorlogen. Geen van beide verklaringen maakt weinig interesse in het beteugelen van antiklerikale
echter volledige duidelijk waarom er graftombes en manifestaties, zoals kort na het uitroepen van de republiek
religieuze symbolen werden geschonden. Wat de oorzaak duidelijk werd. Het spelen van de monarchale hymne in een
ook moge zijn, de rellen in Barcelona bevestigden het feit dat koningsgezinde sociëteit in Madrid op 10 mei 1931
grote aantallen stedelijke arbeiders niet alleen van de Kerk veroorzaakte een aanval door aanhangers van de republiek,
vervreemd waren geraakt, maar er ook zeer vijandig die snel ontaardde in een driedaagse geweldsperiode die
tegenover stonden door, althans gedeeltelijk, de heftige primair gericht was tegen kerken, kloosters en conventen.
antiklerikale propaganda die de radicale republikeinse partij Het oproer verspreidde zich snel vanuit Madrid naar Sevilla,
in Barcelona jarenlang had uitgedragen. Malaga en vier andere steden. De regering deed aanvankelijk
niets om het groeiende geweld een halt toe te roepen.
Gedurende de volgende twee decennia deden zich geen
grote uitbarstingen van antiklerikaal geweld voor, alhoewel Toen het gepeupel kerken en kloosters in Madrid begon
propaganda tegen de Kerk doorging. De steun die prominente aan te vallen, vreesde Escrivá dat de kerk van de „Stichting
katholieken in de twintiger jaren aan het regiem van Primo de voor de Zieken‟ geplunderd en het Lichaam van Christus
Rivera gaven, deed het antiklerikalisme van veel ontheiligd zou worden. Gekleed in geleende lekenkleding en
republikeinen en andere liberalen, die er meer dan ooit van vergezeld van zijn jongere broer glipte hij “als een dief” door
overtuigd raakten dat de Kerk een belangrijk struikelblok de zijingang van de kerk naar buiten, terwijl hij een ciborie
vormde bij hun verlangen naar een meer liberale droeg die gevuld was met geconsacreerde hosties en die hij
maatschappij, toenemen. Gedurende de dictatuur van Primo gewikkeld had in een toog en krantenpapier. Terwijl hij zich
de Rivera en het intermezzo dat daarop volgde, werden de door de straten spoedde bad hij met tranen in zijn ogen
antiklerikale krachten in de hand gehouden door de regering “Jezus, laat ieder heiligschennend vuur mijn liefdesvuur en
die voorkwam dat zij ontaardden in een openlijk opstand boetedoening doen toenemen!” Na het Lichaam van Christus
tegen de Kerk. in een nabijgelegen huis van een vriend te hebben
ondergebracht, nam Escrivá vol afgrijzen waar dat de hemel
van Madrid zich gevuld had met rook doordat de kerken en
kloosters in vlammen opgingen.


Op 13 mei hoorde hij geruchten dat de Stichting voor de weigering om tegen de antiklerikale relschoppers geweld te
Zieken weldra zou worden aangevallen. Hij wist snel een gebruiken zou de republiek en het land uiteindelijk duur te
aantal kamers te huren in de Viriatostraat, waar hij zijn komen staan.
familie en een aantal getrouwen onderbracht. Gedurende de
maanden die daarop volgden zat de familie opeengepakt in
een klein appartement, waarvan de ramen slechts uitkeken op
een luchtkoker. De kamer van Escrivá was zo klein dat hij er
niet eens een stoel in kon plaatsen en hij knielend moest
schrijven, waarbij hij zijn bed als bureau gebruikte.
De voorlopige regering lokte het in brand steken van de
kloosters niet uit, maar veel van haar leden stonden
sympathiek tegenover de oproerkraaiers. De links
republikeinse minister Manuel Azaña, die spoedig uitgroeide
tot de meest machtige politieke vertegenwoordiger in het
land, zei tot zijn collega‟s: “Alle kloosters van Madrid wegen
niet op tegen het leven van een enkele republikein.” Hij
dreigde met aftreden “wanneer een enkele persoon in Madrid
om deze dwaasheid gewond zou raken.” Verschillende dagen
deed de regering niets om de rellen tot staan te brengen.
Toen de regering uiteindelijk tussenbeide kwam,
eindigde het oproer snel, maar het kwaad was toen al
geschied. Bijna honderd kerken en kloosters waren in
vlammen opgegaan, waaronder eenenveertig in Malaga, een
middelgrote stad aan Middellandse kust. De laksheid van de
regering gedurende de eerste dagen van het oproer overtuigde
katholieken in het land ervan dat het nieuwe regiem een
onverzoenlijke tegenstander was van de Kerk. Azaña‟s


Antiklerikale wetgeving van de voorlopige In mei 1931 stuurde de regering de bisschop van Vitoria
in ballingschap. In de daarop volgende maand werd kardinaal
regering Segura, de hoogste kerkelijke autoriteit in Spanje, wegens
Het gevoel dat de republiek vijandig stond tegenover de zijn anti republikeinse uitlatingen en gedragingen uit het land
Kerk nam spoedig toe, omdat de voorlopige regering een gezet. Hoewel beide bisschoppen aan republikeinse
aantal decreten en regelingen uitvaardigde die veel functionarissen voldoende grond hadden gegeven om hen als
katholieken schokten. Deze besluiten behelsden een volledige opponenten van het nieuwe regiem te beschouwen, sterkte
vrijheid van geweten en eredienst; het godsdienstonderwijs hun verbanning veel katholieken in de overtuiging dat de
op staatsscholen werd niet langer verplicht gesteld; het nieuwe regering vijandig stond tegenover de Kerk.
aalmoezenierskorps bij het leger en de marine werd
opgeheven; de officiële ambtseed werd vervangen door een
belofte; de Kerk werd beroofd van haar vertegenwoordiging
in de Nationale Raad voor het Onderwijs; officiële
regeringsvertegenwoordigers mochten niet meer deelnemen
aan openbare religieuze activiteiten. In een tolerante,
religieus pluralistische maatschappij, zouden veel van deze
beslissingen acceptabel overkomen. De meeste Spaanse
katholieken, opgegroeid in een maatschappij waarin praktisch
iedereen minstens in naam katholiek was en waarin een
hechte samenwerking tussen Kerk en staat eeuwenlang de
norm was geweest, zagen deze daden als vijandig tegenover
de Kerk. Hun gevoel van vijandigheid nam toe doordat de
regering naliet met officiële vertegenwoordigers van de Kerk
te onderhandelen of hen zelfs alleen maar te consulteren over
veranderingen in hun religieuze beleid, ondanks een lang
bestaande traditie om religieuze zaken te regelen middels
onderhandelingen met de Heilige Stoel.


De constituerende vergadering en de aan de Kerk werd stopgezet. Republikeinse leiders wilden
Spanje omvormen van een traditionele tot een moderne
grondwet maatschappij. In hun visie kon dit alleen maar gerealiseerd
Bij de verkiezingen voor een constituerende vergadering worden door de invloed van de Kerk op het dagelijkse leven
verkeerden katholieken en conservatieven in verwarring. De te verminderen en door het vestigen van een wereldse cultuur
kieswet, die de voorlopige regering had voorbereid, kende waarin religie slechts een zeer beperkte rol zou spelen.
alle zetels toe aan de partij die de districtsverkiezingen had Republikeinse leiders beschouwden de Kerk en met
gewonnen, met als gevolg dat kleine verschillen in het aantal name de religieuze ordes die zo‟n grote rol speelden in het
stemmen tot een groot zetelverschil konden leiden. Spaanse onderwijs, het grootste struikelblok voor hun
Conservatieve of uitgesproken katholieke kandidaten plannen om van Spanje om te vormen tot een moderne
verwierven slechts een gering aantal zetels, hoewel zij een maatschappij. Om de invloed van de Kerk op de
aanzienlijk aantal stemmen hadden behaald. maatschappij te verminderen stemden zij in met de opheffing
Partijen die vijandig stonden tegenover de Kerk hadden van de jezuïeten en het beperken van de activiteiten van
in de constituerende vergadering een overweldigende andere religieuze ordes. Bovenal waren zij vastbesloten de
meerderheid. Het grootste blok bestond uit socialisten. katholieke invloed op het onderwijs te elimineren of op zijn
Hoewel zij zich meer met economische vraagstukken minst te beperken door priesters en religieuzen te verbieden
bezighielden dan met de religie, steunden zij met plezier op scholen leiding te geven. Evenals de veranderingen die de
antiklerikale maatregelen. Een ander groot blok vormde de voorlopige regering reeds had ingevoerd werden al deze
radicale republikeinse partij, voor wie antiklerikalisme een doelen door de meeste katholieken, van wie er velen geen
essentieel element van hun politieke overtuiging vormde. onderscheid maakten tussen hun religieuze overtuiging en
De nieuw gekozen meerderheid van de constituerende hun sociale en culturele gehechtheid aan traditie, als
vergadering beoogde geen bloedige kerkvervolging, zoals de onrechtvaardige aanvallen op de religie beschouwd. De
godsdienstvervolging die Mexico en de Sovjet Unie in die Spaanse bisschoppen beperkten zich aanvankelijk tot het
tijd doormaakten. De doelen van deze meerderheid gingen aansporen van de Spaanse katholieken om de legitieme
echter veel verder dan het omvormen van Spanje tot een niet- regeringsbesluiten in kalmte te aanvaarden en de eenheid te
confessioneel land doordat de banden tussen Kerk en staat bewaren. In augustus bereidden zij echter een collectieve
werden verbroken en het verstrekken van overheidssubsidies pastorale brief voor waarin zij niet alleen de voorgestelde


bepalingen uit de grondwet bekritiseerden, maar ook de dat deze subsidies binnen twee jaar geëlimineerd zouden
“zogenaamde „moderne‟ vrijheden, die als de meest kostbare worden.
verovering van de Franse Revolutie en als het niet te De belangrijkste bepalingen uit artikel 26 raakten de
evenaren erfgoed van de democratieën die vijandig staan religieuze ordes. Een vroeg ontwerp had opheffing geëist van
tegenover de Kerk beschouwd worden”. De gematigde leden alle religieuze ordes. De maatregel die door de
van de hiërarchie en de pauselijke nuntius beschouwden het volksvertegenwoordiging werd goedgekeurd ging niet zover,
document als niet opportuun, maar de onverzoenlijke factie maar voorzag in de opheffing van de jezuïeten en
onder leiding van de kardinaal van Toledo, drong met succes verbeurdverklaring van al hun bezittingen. Andere ordes
aan op de publicatie. werden blootgesteld aan de dreiging met opheffing, zodra de
De conceptgrondwet, die de constituerende vergadering regering het gevoel kreeg dat hun activiteiten een gevaar
in de zomer en het najaar van 1931 had voorbereid, bevatte vormden voor de veiligheid van de staat. Bovendien kregen
een aantal maatregelen die direct van invloed waren op de de religieuze ordes het verbod om meer te bezitten dan wat
Kerk. De eerste belangrijke maatregel die moest worden strikt noodzakelijk was voor het levensonderhoud van hun
goedgekeurd, artikel 3, maakte een einde aan de verbintenis leden en de vervulling van hun specifieke doelen.
tussen Kerk en staat die Spanje eeuwenlang gekenmerkt had. De meest controversiële maatregel van artikel 26 legde
“De staat,” verklaarde artikel 3, “heeft geen officiële religie.” ordes, die in Spanje mochten blijven werken, het verbod op
Op 14 oktober 1931 stemde de volksvertegenwoordiging met om zich bezig te houden met het onderwijs. Deze sektarische
178 tegen 59 stemmen in met wat artikel 26 van de grondwet bepaling liet de vastbeslotenheid zien van de antiklerikale
zou worden, de voornaamste bepaling inzake kerkelijke meerderheid in de volksvertegenwoordiging om de Kerk
aangelegenheden. Het artikel verbood het aan centrale, tegen elke prijs te ondermijnen. Spanje werd geteisterd door
regionale en lokale besturen om de Kerk of daarmee een enorm gebrek aan scholen en de leden van de
verbonden religieuze instellingen op enigerlei wijze te volksvertegenwoordiging maakten onderwijs tot een van hun
begunstigen of te steunen. Bijna een eeuw eerder had de topprioriteiten. Toch poogden zij scholen te laten sluiten,
regering de bezittingen, waarvan de Kerk de inkomsten tot waar ongeveer dertig procent van de middelbare scholieren
dat moment gebruikt had om de geestelijken te steunen, en ongeveer twintig procent van de basisscholieren onderwijs
verbeurdverklaard. Vervolgens had de regering subsidies volgden, omdat zij de hoop hadden dat daarmee de invloed
betaald aan de diocesane geestelijkheid. Artikel 26 vereiste van de Kerk in het land zou verminderen.


Salvador Dalí 1936: Voorgevoel van de
burgeroorlog; (Premonición sobre la guerra
civil)


officieren die waren opgestaan tegen de regering. In veel gebieden
Hoofdstuk 12 (vertaling Corinna Gerlach) vocht de paramilitaire politie (de Guardia Civil en Guardia
Asalto) hevig tegen de legereenheden die zich bij de opstand
Eerste fase van de Spaanse Burgeroorlog hadden aangesloten.

Juli 1936 - maart 1937

Militaire opstand
De moord op Calvo Sotelo door overheidsagenten bevestigde de
mening van de samenzweerders uit het leger en hun civiele
aanhangers dat de regering niet bereid of niet in staat was om de
situatie onder controle te houden, en dat Spanje snel afgleed naar
chaos en revolutie. De definitieve plannen van de
samenzweerders waren gericht op een militaire opstand op 18 juli
1936, waarvan zij hoopten dat het hen al snel de controle over de
regering zou geven. Aanvankelijk hadden de rebellerende
militairen en hun civiele aanhangers geen naam voor hun
beweging, maar binnen een paar weken begonnen ze zichzelf
„Nationalisten‟ te noemen.
De burgeroorlog begon een dag eerder dan gepland, op 17 juli
1936, met een opstand van militaire eenheden in Spaans Marokko
en verspreidde zich al snel over de rest van het land. De leiders Aangeslagen door de militaire opstand tegen zijn regering trad
waren voornamelijk jongere officieren, omdat de meeste Casares Quiroga af als premier. Zijn vervanger, de gematigde
generaals hetzij tegen de opstand gekant waren of besluiteloos. Republikein Martinez Barrios, probeerde tot een compromis met
Aanzienlijke delen van de artillerie en een meerderheid van de de Nationalistische leiders te komen. Zijn pogingen mislukten en
luchtmacht en de marine weigerden zich te voegen bij de binnen een paar uur werd hij vervangen als premier door José


Giral, een relatief onbekende links-republikeinse professor die had Internationaal aspect van de Burgeroorlog
gediend als minister van de marine.
De burgeroorlog had snel een internationaal effect. Van beide
Giral vormde een nieuwe regering die geheel uit liberalen van zijden kwam al direct de vraag naar wapens en bijstand aan
de middenklasse bestond, maar het had de uitdrukkelijke steun landen waarvan zij dachten dat men sympathie voor hun zaak
van socialisten, anarchisten en communisten. Op 19 juli 1936 nam zouden hebben. Gedurende het conflict ontving men aan beide
Giral, aangespoord door zijn socialistische en anarchistische zijden aanzienlijke steun waardoor de oorlog vorm kreeg.
achterban, de zwaarwegende beslissing tot „het bewapenen van de
bevolking‟ door de uitgifte van wapens aan de leden van de
socialistische en anarchistische militie-eenheden. Dit besluit dreef
vele besluiteloze legereenheden in de armen van de Nationalisten.
Op 20 juli 1936 was het land min of meer verdeeld in twee
duidelijk zones. De strijdkrachten die tegen de opstand waren en
in naam loyaal aan de Republikeinse regering, bezette ongeveer
twee derde van het grondgebied, waaronder het grootste deel van
de Atlantische kust en de gehele Middellandse Zeekust met
uitzondering van het gebied in de buurt van Cádiz. Ze
controleerden alle belangrijke steden en industriële centra, met
uitzondering van Zaragoza in het noorden en Sevilla en Cordoba
in het zuiden. De Nationalisten hadden de overhand gekregen in
een groot deel van de noordelijke helft van het land, met
uitzondering van de Catalaanse provincies in het noordoosten en
de strook langs de Atlantische kust, bestaande uit de Baskische
provincies, Santander en Oviedo. In het zuiden controleerden ze In het begin van de oorlog wendde Franco en de andere
slechts kleine enclaves in de buurt van Sevilla en Cordoba en een rebellenleiders zich tot Duitsland en Italië voor wapens, terwijl de
strategisch belangrijke gebied rond Cádiz, waardoor hun troepen Republiek Frankrijk om steun verzocht. Hitler voorzag
zich vanuit de Noord-Afrikaanse bezittingen van Spanje, die zij onmiddellijk in bommenwerpers - die zouden van onschatbare
onder controle hadden, konden verplaatsen naar het schiereiland. waarde blijken voor transportvluchten van het leger vanuit Afrika


over de Straat van Marokko naar Zuid-Spanje - en de wereld opmerkzaam van het feit dat Italië oorlogsmaterieel aan
gevechtsvliegtuigen om hen te beschermen. Hij stuurde ook de rebellen leverde. Parijs en Londen reageerden door op te
luchtafweergeschut, machinegeweren en pistolen. Een paar dagen roepen tot internationale non-interventie ten aanzien van Spanje,
daarna voorzag ook Mussolini in vliegtuigen. en al vlug hadden alle belangrijke Europese mogendheden zich
De socialistische premier van Frankrijk, Leon Blum, die aan het aangesloten bij een non-interventieverdrag. Ondanks de
hoofd stond van een volksfront regering had sympathie voor het overeenkomst bleven Italië en Duitsland in toenemende mate hulp
Spaanse Volksfront, maar was bezorgd de Franse katholieken te bieden aan de rebellen. In oktober 1936 begon de Sovjet-Unie
provoceren en andere delen van Frans rechts. Hij was ook wapens te leveren aan de Republiek. Daarbij stimuleerde de
vastbesloten geen verwijdering te laten ontstaan met de Britse Komintern deelname van de Internationale Brigades aan de strijd.
regering, die liever niet betrokken raakte bij het Spaanse conflict. Zij hebben dan ook effectief gestreden voor de Republiek.
Hoewel hij besloten had geen officiële steun aan de Republiek te In de loop van de oorlog kregen beide zijden veel buitenlandse
bieden, liet Blum toe dat wapens en enkele vliegtuigen Spanje hulp, maar historici zijn het oneens over de hoeveelheden.
bereikten via onofficiële geheime routes. Ramingen van de ontvangen vliegtuigen door de Republiek
In 1936 was nazi-Duitsland voor de Sovjet-Unie de variëren van 1.200 tot 1.800, terwijl het aantal vliegtuigen
belangrijkste zorg met betrekking tot het buitenland. Stalin nam ontvangen door de Nationalisten uiteen loopt tussen de 1.250 en
een verzoenende houding aan ten opzichte van Groot-Brittannië 1.500. Schattingen van de aantallen buitenlanders die de
en Frankrijk in de hoop hen te winnen voor steun in een mogelijk Republiek gediend hebben in de Internationale Brigades variëren
conflict met Duitsland. Hij droeg ook de Komintern en de van minimaal 30.000 tot maximaal 100.000.
communistische partijen in geheel Europa op om samen te Meer dan 75.000 Italianen en ongeveer 15.000 Duitsers vochten
werken met socialisten en andere linkse partijen in West-Europa voor de Nationalisten. Bepaalde soorten van steun door de
om een eensgezind blok, bekend als het Volksfront, tegen het Sovjets, vooral tanks, waren zeer effectief. Over het algemeen
nazisme te vormen. De Sovjet-Unie voorzag in wat financiële was de steun van Duitsland en Italië aan Franco echter iets groter
steun en gebruikte haar wereldwijde propagandanetwerk om en veel effectiever dan de ontvangen steun aan de Republiek van
support voor de Republiek te verzamelen. Men stuurde echter in de Sovjet-Unie en van elders.
eerste instantie geen wapens naar Spanje.
Op 30 juli 1936 stortte een Italiaanse bommenwerper neer in
Frans Marokko die op weg was naar Spaans Marokko. Dit maakte


Revolutie en antiklerikaal geweld in land waar de Nationalistische beweging mislukt was. In de eerste
maanden van de oorlog, hadden de revolutionaire comités,
Republikeins Spanje waarvan de samenstelling van provincie tot provincie varieerde,
De Nationalistische opstand en de reactie van het kabinet erop een veel grotere invloed en macht dan de centrale overheid.
bracht de revolutie voort die de militaire leiders hadden gevreesd Republikeins Spanje werd de facto door een confederatie van
en die de Nationalistische beweging bedoelde te voorkomen. regio's geregeerd, in zo verre ze geregeerd werd, bestaande uit
Concreet verhinderde Giral‟ s besluit om wapens uit te delen aan socialistische en anarchistische vakbonden en hun milities, die
socialistische en anarchistische militie-eenheden een snelle door middel van junta's op verschillende wijze werkten.
Nationalistische overwinning, maar het leidde wel tot een bijna De ineenstorting van het gezag van de overheid in de
volledige afbraak van het overheidsgezag. Republikeinse zone ging gepaard met een uitbraak van terreur.
Alleen in Madrid had de overheid de controle behouden over de Het was vooral het werk van kleine groepen van de revolutionaire
gebeurtenissen, maar zelfs daar werden orders vaker genegeerd partijen die zich voor dit doel hadden georganiseerd. In Madrid
dan gehoorzaamd. Militie-eenheden en volkstribunalen namen werd echter een deel van de moordpartijen uitgevoerd door
snel de controle over in steden, plaatsen en plattelandsdorpen in politie-eenheden die in ieder geval in naam geleid werden door de
de gebieden waar de Nationalistische beweging in eerste instantie Republikeinse regering. Noch in Madrid noch elders heeft de
faalde. De rechtmatigheid van de Republiek stortte in ondanks een regering aanvankelijk serieuze pogingen ondernomen om het
omvangrijke sociale revolutie. Zoals de meest vooraanstaande geweld te stoppen.
Spaanse communistische redenaar van die tijd, La Pasionaria, het Veel van het geweld bestond uit aanvallen op de katholieke
formuleerde: "Het hele staatsapparaat was verwoest en de Kerk en haar bedienaars. Tussen 18 juli en 31 juli 1936 werden in
staatsmacht lag op straat." Hoewel de Giral-overheid er aanspraak Madrid vijftig priesters vermoord en een derde van de
op maakte de wettige regering van Spanje te zijn en zijn honderdvijftig kerken in de hoofdstad werden geplunderd of in
volgelingen presenteerde als “loyalisten”, was er weinig gelijkenis brand gezet. Antikatholiek geweld duurde in augustus
met de liberale parlementaire regering waarin de Republikeinse onverminderd voort in een groot deel van de Republikeinse zone.
Grondwet zou voorzien. Niettemin werden de tegenstanders van Tijdens die maand werden meer dan tweeduizend priesters en
de Nationalisten meestal “Republikeinen” genoemd. religieuzen gedood. Het geweld tegen priesters, religieuzen en
Het zou de centrale overheid maanden kosten om de controle te anderen die als katholieken bekend stonden, nam geleidelijk af na
herwinnen over de straten in Madrid en de andere delen van het augustus 1936, hoewel bepaalde moorden op priesters en


religieuzen plaatsvonden tot het eind van de oorlog. Tegen het Het is onmogelijk om precies te zeggen hoeveel mannelijke en
einde van de oorlog waren er twaalf bisschoppen, meer dan 4000 vrouwelijke leken werden gedood alleen omdat ze bekend
diocesane priesters en meer dan 2900 religieuzen gedood. Eén op stonden als katholieken, maar het aantal is groot. Veel van de
de zeven diocesane priesters en één op de vijf mannelijke leden slachtoffers werden geëxecuteerd na snelrecht voor
van religieuze ordes overleden. In het bisdom van Escrivá, dat van “volksrechtbanken” die opgezet waren door anarchisten,
Barbastro, werden 123 van 140 priesters vermoord. socialisten, communisten en leden van andere linkse partijen.
Anderen waren gewoon gelyncht.
Het geweld van de zomer van 1936 ging vergezeld van een
economische revolutie. Milities van werknemers en
vakbondsgroepen grepen de macht waar ze dat nuttig vonden. In
sommige gebieden, namen de vakbonden de feitelijke controle
over de fabrieken en andere economische middelen over. In
Madrid en omstreken, waar de overheid iets meer gezag had dan
elders, werd ongeveer één derde van alle industrie onder gezag
van de overheid geplaatst en ingezet voor de productie van
oorlogstuig. Op het platteland namen socialistische en
anarchistische vakbonden grote stukken land in bezit. Vaak
bleven de boeren het land bewerken onder ongeveer dezelfde
voorwaarden als voorheen, behalve dat de ultieme controle nu lag
bij een vakbond in plaats van bij een particulier grondbezitter. In
het oosten van Spanje werden honderden agrarische collectieven
gevormd, elk volgens een ander patroon.


De Giral regering en de revolutie geweld tegen katholieken goedkeurde.
De Giral overheid werd geconfronteerd met een dilemma. Het De Republikeinse regering had zelfs nauwelijks meer controle
moest het overheidsgezag herstellen, zowel in haar eigen belang over het leger dan over zijn burgers. Hoewel een groot deel van
en om vervreemding van haar West-Europese geldschieters te het reguliere leger zich niet bij de opstand had aangesloten,
voorkomen. Maar het was ook nodig om de steun te behouden werden de eenheden die de Republiek ter beschikking stonden
van links van wie zij afhankelijk waren. In stilte waren veel leden spoedig opgenomen in de socialistische, anarchistische en
van de regering verontrust door het geweld in de gebieden die in communistische milities die de militaire inspanningen van de
naam onder hun controle waren, maar ze misten de middelen om Republiek overheersten. Veel beroepsofficieren steunden de
het te stoppen en waren zelfs bang zich ertegen uit te spreken uit Republiek en waren bereid om te dienen, maar politiek
angst de steun van de socialisten, anarchisten en communisten te wantrouwen weerhield de Republikeinse regering ervan om hen
verliezen. effectief in te zetten. Bijgevolg misten de militie-eenheden de
vaardigheden, de organisatie en het leiderschap dat ze nodig
De Giral regering heeft niet alleen gefaald door zich niet uit te hadden. In het open veld waren zij niet in staat om de kleinere,
spreken tegen het geweld dat plaats vond in de gebieden die het in maar beter georganiseerde en beter geleide, Nationalistische
naam controleerde, maar sommige van haar officiële maatregelen eenheden die steeds dichter Madrid naderden, te weerstaan.
konden daadwerkelijk gezien worden als validatie van de Communistische milities waren beter georganiseerd en
aanvallen op de Kerk. Op 27 juli 1936 bijvoorbeeld, beval de gedisciplineerd dan socialistische of anarchistische, maar ook zij
overheid de onmiddellijke bezetting van alle gebouwen die voor misten de gevechtstraining van de reguliere legereenheden die
educatieve doeleinden waren gebruikt door religieuze ordes en onder leiding stonden van beroepsofficieren. Erger nog dan deze
congregaties. Een decreet van 11 augustus 1936 beval de sluiting tekortkomingen van de individuele militie-eenheden was hun
van alle religieuze instellingen waarvan de eigenaren direct of gebrek aan samenwerking en het daaruit voortvloeiende
indirect de militaire opstand in enig opzicht hadden ondersteund. onvermogen om op grote schaal doelen te realiseren. De Giral
Deze decreten sanctioneerden niet expliciet de moorden op regering durfde echter niet de strijdkrachten op meer traditionele
priesters en religieuzen of ander geweld tegen personen. Ze wijze te reorganiseren, want militaire discipline was taboe voor de
konden echter gemakkelijk geïnterpreteerd worden als een anarchisten en voor vele socialisten.
legalisatie van de aanslagen op kerkelijke eigendommen die
plaatsvonden in het gehele gebied van de Republikeinse zone, en De economische revolutie op het platteland liet een soortgelijk
sommigen zagen ze als indirecte aanwijzingen dat de overheid dilemma zien. Veel van de aanhangers van de Republiek onder de


boerenbevolking in Midden- en Noord-Spanje waren zeer gehecht
aan hun kleine stuk land, ook al waren deze economisch
inefficiënt. Aan de andere kant drongen landarbeiders zonder
grondbezit aan op radicale landhervorming. Zij maakten op het
platteland in het zuiden ook een groot deel van de ondersteuning
van de Republiek uit. Giral's legalisering van de inbeslaggenomen
eigendommen die “verlaten” waren door hun eigenaars en zijn
maatregelen die voorzagen in de verwerving van een juridische
titel voor lange termijn pachters, waren onvoldoende om zijn
meer radicale aanhangers voldoening te geven. Hij was bang om
meer maatregelen te nemen uit angst om kleinschalige
landeigenaren, maar ook Frankrijk en Engeland, van zich te
vervreemden.

De dood van een loyale militie man: Federico Borrell werd
dodelijk door een kogel geraakt in het ogenblik dat deze foto werd
genomen.
Datum: 5 september 1936; plaats: het front bij Cordoba;
fotograaf: Robert Capa


De militaire strijd om Madrid In augustus en september vochten de legertroepen uit Afrika,
samen met soldaten uit een aantal garnizoens uit het zuiden van
Nationalistische leiders hadden gehoopt dat het verzet tegen hun Spanje en aangevuld met Falangisten en andere rechtse
opstand binnen twee of drie dagen zou bezwijken, maar ze vrijwilligers, hun weg langs de Portugese grens naar het noorden
hadden zich vanaf het begin gerealiseerd dat ze gemakkelijk en vervolgens naar het noordoosten richting Madrid. Medio
konden falen in Madrid. In dat geval zouden ze de hoofdstad augustus voegden zij zich samen met Nationalistische troepen die
moeten isoleren en inperken met aanvallen vanuit het noorden en uit het noorden via de Portugese grens afdaalden. Deze strategie
zuiden. Dit kon, dachten ze, enkele weken duren. om het zuidwesten en west-centraal Spanje te veroveren en te
Plannen voor aanvallen vanuit het noorden werden snel bezetten, nam de eerste zes weken van de oorlog in beslag.
uitgevoerd. Tegen 22 juli 1936 had een legeronderdeel dat
afdaalde uit Burgos de Somosierra pas bereikt, veertig kilometer
ten noorden van Madrid, waar de weg de Guadarrama bergen
kruist. Een andere colonne kwam van Valladolid naar beneden en
had de Alto de León pas bereikt, tweeëndertig kilometer ten
noordoosten van Madrid. Beide colonnes werden echter tot staan
gebracht in zware gevechten.
Plannen voor de aanval op de hoofdstad vanuit het zuiden
werden verwacht van het elite leger van Afrika, bestaande uit
ongeveer 30.000 Spanjaarden en 10.000 Marokkanen, meestal
vrijwilligers. Zij waren de best getrainde en best uitgeruste
eenheden van het Spaanse leger. In eerste instantie zorgde echter
de Republikeinse controle over het Middellandse Zeegebied
ervoor dat zij vast zaten in Noord-Afrika. Slechts met behulp van
Italiaanse en Duitse vliegtuigen lukte het generaal Francisco
Franco, die het commando van het Leger van Afrika had
overgenomen, om zijn eenheden geleidelijk naar het zuiden van
Spanje over te brengen.


Bij het naderen van Madrid nam de Republikeinse weerstand vierentwintig kilometer breed front, maar de snelweg Madrid-
toe, geholpen door ondersteuning van de luchtmacht. Een andere Valencia konden ze niet afsnijden.
vertraging van de opmars van Franco kwam door een omweg die In maart 1937 volgde een zoveelste poging om de hoofdstad te
de Nationalisten maakten om het garnizoen van Toledo te hulp te isoleren met een aanval vanuit het noorden in de richting van
schieten, dat al twee maanden onder beleg lag en stand probeerde Guadalajara door vier Italiaanse fascistische divisies gestuurd
te houden. Toen de directe aanval op Madrid op 8 november 1936 door Mussolini om de Nationalisten te helpen. Na aanvankelijke
eindelijk begon, ontmoette men vastberaden verzet van de overwinningen werden de fascisten teruggedrongen door
volksmilities, georganiseerde communistische Internationale Republikeinse troepen, samen met de Garibaldi Brigade,
Brigades en eenheden van het nieuw gevormde Volksleger, bestaande uit antifascistische Italianen en ondersteund door
versterkt met tanks en vliegtuigen afkomstig uit de Sovjetunie. Op Russische tanks en vliegtuigen. De mislukking van de
21 november 1936 werd de Nationalistische aanval vanuit het Guadalajara offensief markeerde het einde van de pogingen van
zuiden op de hoofdstad door de gecombineerde Republikeinse de Nationalisten om Madrid te bezetten of te isoleren.
troepen tot staan gebracht.
Na het mislukken van hun aanval op Madrid uit het zuiden,
probeerden de Nationalisten drie keer tussen eind november 1936
en begin januari 1937 om de hoofdstad in te nemen vanuit het
noorden. Ondanks de steun van de Duitse vliegtuigen en artillerie
en Italiaanse lichte tanks, mislukten deze aanvallen ook.
Vervolgens probeerden de Nationalisten de stad te isoleren met
een aanval in de Jarama Vallei ten zuidoosten van Madrid. Het
doel van het Jarama offensief dat begon op 6 februari 1937, was
niet de stad direct te bezetten, maar om de weg tussen Madrid en
Valencia te blokkeren en zodoende de hoofdstad te isoleren. De
strijd in de Jarama Vallei was de eerste grootschalige veldslag van
de oorlog. In twee weken van zware gevechten verloren de
Republikeinen 25.000 en de Nationalisten 20.000 manschappen.
De Nationalisten rukten bijna zestien kilometer op langs een


De militaire opstand wordt de “Nationale verwijderd van goed geformuleerde culturele doelen dan ze waren
van duidelijke politieke plannen. De aanhoudende revolutie in de
Beweging” Republikeinse zone zorgde ervoor dat een culturele
contrarevolutie gestimuleerd werd. De verwerping van de liberale
Binnen een week na begin van de Nationalistische opstand zette
waarden en ideeën van de Verlichting en het herstel van
generaal Mola een zevenkoppige junta voor Nationale Defensie
traditionele waarden en mentaliteit, dienden om emotionele en
op. Generaal Sanjurjo, de hoogste generaal onder de Nationalisten
ideologische steun te verkrijgen voor de Nationalistische zaak
en leider van de mislukte poging tot staatsgreep in 1932, stond op
tijdens de lange burgeroorlog. Opleving van de godsdienst
de nominatie om de president van de junta en de algemene leider
speelde een prominente rol in de culturele contrarevolutie, hoewel
van de opstand te worden, maar hij stierf in een vliegtuigongeluk
ook dit niet de intentie was in de aanvankelijke plannen van de
op weg naar Spanje. Het grotendeels erevoorzitterschap van de
leiders van de militaire opstand. Hun eerste verklaringen zeiden
junta viel vervolgens toe aan de een na hoogste officier bij de
niets over het verdedigen van kerk of geloof. In een van zijn eerste
rebellenleiders, generaal Cabanellas, een bejaarde Vrijmetselaar
uitspraken, verklaarde generaal Mola dat “de Kerk moet worden
en een bekende liberaal die in de Cortes had gediend als
gescheiden van de staat ten dienste van beide instellingen”. Zelfs
waarnemer.
nog op één oktober 1936 zei generaal Franco dat de staat niet
In het begin ontbrak er aan de militaire opstand enige vorm van christelijk zou zijn. Aanhangers van de Falange verlangden
een duidelijk gedefinieerd politiek programma behalve herstel van vriendschappelijke betrekkingen tussen Kerk en Staat, maar wilde
recht en orde onder een militair regime. Met uitzondering van een duidelijke scheiding tussen deze twee. De leider van de junta
Navarra, waar de Carlisten sterk waren, hadden de Nationalisten van Nationale Defensie, generaal Cabanellas, was een bekend lid
geen bijzondere intentie om de monarchie te herstellen. De semi- van de antiklerikale Radicale Partij.
fascistische Falange had weinig macht of invloed waar dan ook in
Ondanks de aanvankelijke afwezigheid van religieuze
het land. In het begin eindigden veel Nationalistische
elementen in de plannen van Nationalistische militaire leiders,
afkondigingen met „Viva la República‟, hoewel de republiek die
zorgde de vervolging van de Kerk in de Republikeinse gebieden
de rebellen in gedachten hadden meer autoritair was dan het
ervoor dat een overgrote meerderheid van de praktiserende
liberaal-parlementaire stelsel, vastgelegd in de grondwet van
katholieken gewonnen werden voor de Nationalistische zaak.
1931.
Aanvankelijk waren kerkleiders voorzichtig in hun uitspraken.
Nationalistische leiders waren aanvankelijk zelfs nog verder Paus Pius XI was degenen die de Kerk verdedigden tegen een van


de meest bittere vervolgingen ooit, goed gezind, maar hij was Baskenland was de enige opvallende uitzondering op de
terughoudend om officieel partij te kiezen. In een privé-audiëntie algemene regel van de katholieke steun voor de Nationalisten.
in september 1936, noemde hij de slachtoffers van religieuze Veel vrome katholiek Basken, met inbegrip van Baskische
vervolging martelaren en gaf zijn zegen aan hen die zich inzetten priesters, steunden de Republiek. De meeste van hen waren
om de godsdienst te verdedigen. Hij concentreerde zich echter op traditionalisten, van wie verwacht had kunnen worden dat zij aan
de religieuze aspecten van het conflict, “boven alle politieke en de Nationalisten steun zouden geven op zowel politieke als
wereldse overwegingen”, en waarschuwde tegen de gevaren van religieuze gronden, maar hun wens voor Baskische autonomie
onverantwoorde excessen en drong aan op mededogen en deed andere overwegingen teniet. In ruil voor een autonomie
barmhartigheid. Perscensuur in de Nationalistische zone hield verklaring voor Baskenland was de Baskische Nationalistische
delen van de tekst achter, voordat deze gepubliceerd mochten Partij (PNV) in september 1936 toegetreden tot de Caballero
worden. regering. In reactie daarop hebben de Nationalisten de bisschop
De Spaanse kerkhiërarchie gaf in het begin van de oorlog geen van Victoria verbannen. Ze beklaagden zich erover dat hij de pro-
uitgebreide gezamenlijke verklaringen af ten gunste van de Republikeinse geestelijkheid van zijn bisdom niet tot de orde had
Nationalisten. In de herfst van 1936 echter hadden geroepen, hoewel hij zelf eigenlijk de Nationalistische zaak
vooraanstaande bisschoppen, in het bijzonder de primaat en de ondersteunde. In oktober 1936 werden twaalf Baskische priesters
aartsbisschop van Toledo, kardinaal Goma, openlijk de door de Nationalisten geëxecuteerd voor politieke misdrijven.
Nationalistische zaak omarmd. In een pastorale brief afgegeven Gedurende het gehele verloop van de oorlog, hebben de
aan het eind van november 1936 beschreef Goma het conflict als Nationalisten veertien Baskische priesters geëxecuteerd. De
“een strijd die gevoerd wordt tussen de christelijke en Spaanse Republikeinen executeerden er achtenvijftig.
geest tegen een andere geest ....” Niet later dan augustus 1936 waren de opstandelingen
Hoewel de meeste Nationalistische leiders veel meer begonnen hun beweging “Nationalistisch” te noemen, maar het
geïnteresseerd waren in recht en orde dan in religie of cultuur, grootste deel van de prominente leiders van de beweging konden
waren ze er snel bij om te profiteren van deze bronnen van steun weinig enthousiasme opbrengen voor de uitgangspunten van de
onder de bevolking. Medio augustus 1936 gaf generaal Mola de Falange, de nationaalsocialistische partij in Duitsland, of andere
toezegging dat over de nieuwe staat “het kruis, dat het symbool radicale “Nationalistische” bewegingen in Europa. Zij waren
was en is van onze godsdienst en ons geloof,” zal worden voornemens een geheel militaire regering te handhaven tot het
opgericht. einde van de burgeroorlog, maar ze hadden geen duidelijke


plannen voor de verdere toekomst behalve dan een vaag door het geweld tegen kerken en geestelijken in de Republikeinse
conservatief autoritair gezag. gebieden, helpt de publieke stilte te verklaren van vele kerkelijke
De Nationalisten hadden te kampen met aanzienlijke civiele leiders ten aanzien van de Nationalistische excessen. Bisschoppen
oppositie, zelfs in de noordelijke provincies waar de opstand en priesters traden echter vaak op ten gunste van individuele
aanvankelijke succes boekte en waar ze waarschijnlijk de steun slachtoffers van de Nationalistische onderdrukking. In grote lijnen
genoot van de meerderheid van de bevolking. In de verarmde sprak men zich echter niet in het openbaar uit, hoewel Bishop
gebieden van het zuiden en zuidwesten, die de Nationalisten Marcelino Olachea van Pamplona een gloedvol pleidooi hield
veroverden tijdens de eerste paar maanden van de oorlog, was een voor compassie en vergeving in november 1936: “Geen druppel
groot deel van de bevolking fel tegen hen gekant. bloed uit wraak!”
Tegenstanders zagen zich geconfronteerd met brute repressie.
Historici hebben eindeloos gedebatteerd over de omvang van de
onderdrukking aan beide kanten. In een onlangs zorgvuldig
uitgevoerd onderzoek werd geconcludeerd dat tijdens de oorlog
70.000 executies in de Republikeinse zone en 40.000 in de
Nationalistische zone plaatsvonden, met nog eens 30.000
executies uitgevoerd door het Franco-regime tussen het einde van
de oorlog en 1950. Het is onwaarschijnlijk dat er een consensus
komt over de exacte getallen, maar het is duidelijk dat een groot
aantal burgers het leven liet, en dat verschrikkingen en
wreedheden aan beide zijden overvloedig plaatsvonden.
De bittere repressie door beide partijen was gedeeltelijk
gebaseerd op de noodzaak om de orde te handhaven in gebieden
waar volksverzet kon worden verwacht. Bovendien hadden de
intense ideologische conflicten van de voorgaande jaren geleid tot
demonisering van de tegenstanders wat in de hoofden van velen
tot rechtvaardiging van zelfs de meest extreme maatregelen
leidde. Dit in combinatie met de verschrikkingen veroorzaakt


Franco grijpt de macht in Nationalistisch de Nationalistische gebieden, totdat Franco uiteindelijk een
reguliere regering vormde.
Spanje
Tijdens de eerste twee maanden van de oorlog, deed de junta
van het Nationalistische verzet weinig moeite om een bestuurlijke
organisatievorm te ontwikkelen of zelfs om een gelijkvormig
werkwijze op te leggen in de verschillende delen van Spanje
onder haar controle. Bevelhebbers op de verschillende fronten
genoten een hoge mate van autonomie en verschilden met elkaar
vaak van mening.
De noodzaak voor een eenduidig commando werd steeds
noodzakelijker toen de Nationalistische strijdkrachten oprukten
naar Madrid in september 1936. Franco was geen lid van de junta,
maar zijn bevelvoering over de legereenheden in Afrika en zijn
succesvolle verzoeken om steun van Mussolini en Hitler gaven
hem aanzien onder de Nationalisten. Op 29 september 1936
benoemden de leden van de junta hem tot generalísimo en
staatshoofd, en bekleedde hem met “alle bevoegdheden van de
nieuwe staat”. Hij koos de titel Caudillo, een klassieke Spaanse
term voor leider die snel iets van de bijklank kreeg zoals bij het
Italiaanse Duce voor Mussolini en het Duitse Führer voor Hitler.
Onmiddellijk verving Franco de Nationale Defensie Raad, door
een Technische Raad waarvan slechts één voormalig lid van de
zojuist ontbonden Junta deel uitmaakte. De nieuwe organisatie
was niet opgezet als een oplossing voor de lange termijn, maar
veeleer als een hulpmiddel om overzicht te hebben in oorlogstijd.
Het zou echter bijna anderhalf jaar functioneren als regering van


Largo Caballero vervangt Giral vooral de anarchisten. Zij zagen een leger als de antithese van
alles waarvoor ze vochten. Caballero's reputatie als een
Begin september 1936 trokken de socialisten hun steun aan revolutionaire agitator maakte het echter mogelijk voor hem om
Giral terug wiens regering instortte. Zijn opvolger als premier, meer beroepsofficieren te gebruiken, althans in staffuncties, en om
Largo Caballero, was de leider van de meest revolutionaire tak de milities te reorganiseren tot brigades van het Volksfront. Deze
van het Spaanse socialisme: de „Unión General de Trabajadores‟. maatregelen zouden politiek gezien onmogelijk zijn geweest voor
Hij vormde een regering bestaat uit vijf socialisten (twee Giral.
revolutionairen en drie gematigden), vier links-republikeinen,
twee communisten, één Baskische nationalist, en één in naam Caballero slaagde er ook in geleidelijk macht terug te winnen
socialist die zich op dat moment verbonden had met de op de revolutionaire comités die waren opgekomen in de eerste
communisten. Hij nodigde de anarchisten uit aan de regering maanden van de oorlog. Beetje bij beetje herstelde hij een centrale
deelnemen, maar zij verkozen hun steun te verlenen zonder toe te Republikeinse overheid, vaak door de leiders van de comités in
treden tot het kabinet. overheidsposities aan te stellen. Hij voegde ze in bij organisaties
die weinig verschilde in opzet van de revolutionaire comités.
In tegenstelling tot vele andere revolutionaire bewegingen, die Hierdoor waren zij beslist minder beïnvloedbaar van onderaf en
geleidelijk radicaliseren met het verstrijken van de tijd, was de tevens gemakkelijker door het centrale gezag te controleren.
revolutie die in Spanje uitbrak juist de eerste zes weken van de
oorlog het meest extreem; een periode waarin de regering geheel Begin november 1936 toen de Nationalisten al de buitenwijken
bestond uit leden afkomstig uit de linkse burgerpartijen. De van Madrid bezetten, offerden de anarchisten hun principes op in
socialisten, communisten, anarchisten die deel uitmaakten van de een laatste wanhopige poging om een Nationalistische
regering Caballero waren theoretisch radicaler dan de politici die overwinning te voorkomen. Vier van hen werden opgenomen in
de Giral overheid hadden gevormd. Maar onder hun leiding, de Caballero regering, die werd uitgebreid van dertien tot achttien
kreeg de overheid geleidelijk aan controle over de terreur en de ministers. Een paar dagen later, op 6 november 1936, verhuisde
sociale en economische revolutie die de eerste weken van de de regering naar Valencia omdat men zich geconfronteerd zag
burgeroorlog kenmerkte. met wat leek op de onontkoombare verovering van Madrid door
de Nationalisten. De leidende ambtenaren en politici van alle
Caballero was vastbesloten om een succesvol leger te formeren. partijen, met uitzondering van de communisten, verlieten Madrid
Zijn inspanningen om de milities te vormen tot een Volksfront dat de deur opende voor een communistische overheersing na het
stuitte op weerstand bij veel van zijn politieke bondgenoten, onverwachte succes van de Republikeinse strijdkrachten in het


verzet tegen het Nationalistische offensief tegen de hoofdstad.
Hoofdstuk 14 (vertaling Adriaan van Rijn)

Latere stadia uit de burgeroorlog

maart 1937 - april 1939

Picasso, Guernica
De oorlog in het Noorden van maart tot
november 1937
Toen hij moest erkennen dat hij Madrid niet kon
innemen, richtte Franco zijn aandacht op het Baskenland en
de provincies Santander en Asturië die hier ten westen van
lagen aan de Spaanse Atlantische kust. Het nationalistische
noordelijke offensief startte op 31 maart 1937, maar de
vorderingen in het bergachtige Baskenland gingen langzaam.
Het was midden juni voordat de nationalistische troepen de
hoofdstad Bilbao, een belangrijk industriecentrum, innamen.
Met de val van Bilbao eindigde het verzet in Baskenland,
maar Santander en Asturië bleven in republikeinse handen.
Voordat Franco zich op Santander kon richten zette de
republiek, aan de oostzijde van Madrid, een aanval in op het
kleine stadje Brunete. Ten behoeve van de aanval werden er


150 vliegtuigen, 125 tanks en 140 artilleriestukken kilometer. De verliezen waren vooral zwaar bij de internatio-
bijeengebracht. De slag om Brunete woedde van 5 juli 1937 nale brigades, die door de republiek werden ingezet als
tot 26 juli 1937. aanvalstroepen. De verliezen aan de nationalistische kant
bedroegen minder dan de helft van die van de republikeinen.

De 15e internationale brigade bij de slacht van Brunete

Na de strijd hadden de republikeinen, ten koste van
25000 slachtoffers en 100 vernietigde vliegtuigen, slechts vijf
kilometer vooruitgang geboekt over een front van vijftien


Nadat het front bij Madrid weer gestabiliseerd was, hervatte Fusie tussen de falangisten en de
Franco het offensief in het Noorden en rukte hij op 14
augustus 1937 op naar Santander. Tijdens deze veldtocht carlisten
hadden de nationalisten een overweldigend overwicht aan In de nationalistische zone waren alle links en liberaal
artillerie en vliegtuigen en de republikeinse weerstand was georiënteerde politieke partijen, vanaf het begin van de
gering. Eind augustus 1937 was Santander door de oorlog, buiten de wet geplaatst. De twee belangrijkste
nationalisten ingenomen. politieke groeperingen waren de conservatieve
Voordat Franco Asturië, de laatst overblijvende monarchistische carlisten (die sterk vertegenwoordigd waren
provincie in Noord Spanje, kon innemen, begon de in Navarra) en de fascistisch geïnspireerde partij van de
republikeinse strijdmacht een afleidingsaanval langs de rivier falangisten. In de door de burgeroorlog gecreëerde omgeving,
de Ebro in Aragon, zowel ten noorden als ten zuiden van werden veel Spanjaarden uit de middenklasse aangesproken
Zaragoza. Het gevecht, dat begon op 24 augustus 1937, ging door het nationalisme, de autoritaire geaardheid en de
sporadisch door tot eind september. Veel van de strijd vond militaire toon van de falangistische partij. Haar nationaal
plaats rond het stadje Belchite, waaraan het gevecht zijn syndicalistische, sociale en economische programma wist
naam ontleent. Ondanks een overweldigende numerieke enige steun te verwerven bij arbeiders in gebieden die
meerderheid mislukte de republikeinse schijnaanval. De gecontroleerd werden door de nationalisten. Gedurende de
nationalisten behoefden slechts één belangrijke eenheid te eerste maanden van de oorlog groeide de partij snel, ondanks
onttrekken aan het noordelijke front en verloren zeer weinig haar gebrek aan competente leiders.
terrein. Civiele politiek werd in de nationalistische zone echter
Op 1 september 1937 hervatten de troepen van Franco overschaduwd door militaire dominantie. In de maanden die
hun noordelijke offensief. Het bergachtige terrein werkte in volgden op zijn benoeming tot generalísimo en staatshoofd,
het voordeel van de verdediging, maar op 21 oktober 1937 concentreerde Franco zich op militaire aangelegenheden en
hadden de nationalisten heel Asturië bezet en hield het buitenlandse betrekkingen, waarbij hij weinig aandacht
noordelijke front op te bestaan. schonk aan de binnenlandse politiek.
Naarmate de oorlog zich echter voortsleepte, werd
Franco zich in toenemende mate bewust van de noodzaak tot
een politieke organisatie om zijn bewind te legitimeren en het


bloedbad van de oorlog te rechtvaardigen. Voor deze taak “hoogste caudillo van de beweging, al haar waarden
wendde hij zich tot zijn zwager, Ramón Serrano Suñer, die personifieert.”
advocaat en voormalig gedeputeerde was in de Cortes en Door haar status als officiële staatspartij groeide de FET
sympathiek stond tegenover de syndicalistische doelen van snel. Iedereen die in het Spanje van Franco vooruit wenste te
de falangisten. In april 1937 kondigde Franco de fusie aan komen of een links of liberaal georiënteerd verleden wilde
tussen de carlisten en de falangisten in een nieuwe verenigde verbergen, sloot zich weldra aan. Maar de meeste nieuwe
politieke groepering, die de Falange Española Tradicionalista leden schonken weinig aandacht aan de officiële
(FET) werd genoemd. Onder leiding van Franco zou de FET partijfilosofie. Toen Franco in oktober 1937 ten slotte de
de officiële staatspartij worden en de enige politieke eerste nationale vergadering van de FET installeerde, konden
organisatie die in het nationalistische Spanje was toegestaan. niet meer dan twintig van haar vijftig leden als serieuze
Een aantal falangistische leiders probeerden de fusie tegen te falangisten worden beschouwd. Dertien leden waren
houden, maar zij werden spoedig uitgerangeerd. Binnen carlisten, vier leden waren niet-carlistische monarchisten en
enkele dagen adopteerde het nationalistische regiem een zeven leden waren militaire commandanten. De nationale
aantal leuzen en symbolen van de falangisten, inclusief de vergadering kwam sporadisch bijeen en had geen echt gezag.
met opgeheven arm gebrachte fascistische groet. Haar samenstelling was echter een weerspiegeling van
Het decreet van unificatie gaf aan dat de nieuwe partij Franco‟s politiek die eruit bestond om informele groepen die
een georganiseerde politieke basis voor de nieuwe staat zou zijn regiem steunden op te nemen, zonder een enkele groep in
vormen “zoals in andere landen met een totalitair regiem.” de gelegenheid te stellen zich een dominante positie te
Toen Franco zinspeelde op het nationalistische Spanje als een verwerven.
totalitair regiem, schijnt hij veeleer een traditionele
unitaristische autoritaire staat voor ogen gehad te hebben dan
de volledige rigoureuze institutionele controle, waar in de
Sovjet Unie of Nazi Duitsland sprake van was. De statuten
van de FET, die pas gepubliceerd werden in augustus 1937,
weerspiegelden veel van de syndicalistische politiek van de
falangistische partij en benadrukten de rol van Franco die, als


Groeiende communistische invloed in de republikeinse rechten te verdedigen was het beter dat de
werkende klasse alle dromen over de revolutie tijdelijk liet
republikeinse zone varen en de krachten met de liberalen en democraten
De militaire crisis die de republiek tijdens haar val in bundelde. Evenzo moesten volksmilities plaats maken voor
1936 bedreigde, had de socialisten, de anarchisten, de gedisciplineerde legereenheden, hoewel dit niet betekende
communisten en de liberalen bij elkaar gebracht in de dat het leger apolitiek zou worden, want politieke
regering van Caballero. Toen de onmiddellijke dreiging commissarissen zouden hierin een belangrijke plaats blijven
eenmaal voorbij was, kwamen de spanningen in de innemen.
republikeinse coalitie spoedig weer boven water. De groeiende invloed van de communistische partij en
Voor het uitbreken van de burgeroorlog was de haar aandringen op het voeren van oorlog in plaats van het
communistische partij een kleine splintergroepering geweest bewerkstelligen van revolutie, deed een grote vijandigheid en
met weinig invloed aan de Spaanse linkerzijde. Naarmate de oppositie ontstaan bij andere links georiënteerde partijen, met
oorlog echter vorderde nam haar grootte en invloed toe, name bij de anarchisten en de Partido Obrero de Unificación
omdat de Sovjet Unie de voornaamste wapenleverancier van Marxista (POUM). Deze vijandigheid kwam tot uitbarsting in
de republiek was en de communistische eenheden de meest Barcelona, waar zowel de anarchisten als de POUM sterk
gedisciplineerde en efficiënte onderdelen van het vertegenwoordigd waren. Op 2 mei 1937 braken in Barcelona
republikeinse leger vormden. gevechten uit omdat de regering en communistische troepen
Moskou dicteerde de politiek van de communistische de anarchisten en de POUM bestreden om de controle van de
partij in Spanje. Stalin was doodsbang voor de dreiging die stad. Verschillende dagen woedde er in Barcelona een
Nazi Duitsland voor Rusland vormde en wilde dolgraag steun burgeroorlog binnen een burgeroorlog. De regering zond
krijgen van Frankrijk en Groot-Brittannië. Communistische twee kruisers en een slagschip, die beide gevuld waren met
propagandamakers in zowel Spanje als de rest van Europa troepencontingenten, naar Barcelona. Vier duizend
kregen daarom instructie om de Spaanse burgeroorlog voor te ordebewakers arriveerden over land vanuit Valencia.
stellen als de verdediging van een liberaal democratisch Gesteund door deze militaire inbreng van buiten de stad
regiem tegen de aanval van het fascisme. De Spaanse herwon de republiek op 8 mei 1937 de controle over
communisten beweerden dat de tijd voor proletarische Barcelona, maar niet voordat er ongeveer vierhonderd
revolutie in Spanje nog niet gekomen was. Om de


mensen gestorven waren en bijna duizend mensen gewond De regering van Negrín
waren geraakt.
De communistische partij werd steeds vijandiger ten
De strijd in Barcelona verzwakte de extreem linkse zijde opzichte van het leiderschap van Largo Caballero. Zij maakte
en ondermijnde de Catalaanse autonomie, waarbij de invloed gebruik van de gebeurtenissen die in mei in Barcelona
van de centrale regering en de communistische partij werd hadden plaatsgevonden en haar zeggenschap over de
versterkt. Met de overplaatsing van de republikeinse regering Russische militaire hulp uit de Sovjet Unie om aan te dringen
vanuit Valencia naar Barcelona nam de centrale controle over op verdere centralisatie van de macht, politieterreur,
Barcelona en Catalonië rond eind oktober 1937 verder toe. vermindering van de anarchistische invloed in het kabinet en
een toename van Russische invloed bij militaire beslissingen.
Toen Caballero weigerde op hun eisen in te gaan bracht de
communistische partij hem ten val waarbij hij vervangen
werd door een nieuwe premier, Juan Negrín. Negrín, die in
mei 1937 in functie trad, was een socialist die sinds 1931 als
gedeputeerde in de Cortes had gediend en die door Caballero
in september 1936 tot minister van financiën was benoemd.
Hij had zich bewezen als succesvol bestuurder die geen
speciale politieke stokpaarden bereed of uit was op macht,
hetgeen hem acceptabel maakte voor de verschillende
politieke groeperingen in de republiek.
Als premier was Negrín een opportunistische realist, die
ieder politiek offer wilde brengen om de oorlog te winnen.
Zijn kabinet nam Prieto op als minister van oorlog en een
andere socialist uit Prieto‟s vleugel van de partij, maar geen
mensen die Largo Caballero steunden. De communisten
behielden twee zetels in het kabinet, waarin ook twee
republikeinen, een Baskische nationalist en een Catalaan


zitting hadden. Negrín vroeg de anarchisten aan zijn regering De oorlog sleept zich voort
deel te nemen, maar zij weigerden.
Na een rustperiode van enkele maanden waarin beide
Het feit dat Prieto, die in toenemende mate zijden hun troepen weer op sterkte brachten en nieuwe
anticommunistisch werd, de vitale positie van minister van posities lieten innemen, zette de republiek op 15 december
oorlog bezette, suggereert dat de communisten op korte 1937 een nieuwe aanval in bij Teruel, een provinciestad met
termijn weinig winst boekten bij de regeringswijziging. Op ongeveer twintigduizend inwoners, die 120 kilometer
lange termijn droegen echter de politieke gematigdheid van noordwestelijk van Valencia en 200 kilometer ten oosten van
de communistische partij, haar realisme ten opzichte van de Madrid ligt. Aan het einde van de eerste gevechtsdag hadden
oorlog en het feit dat de republiek afhankelijk was van de republikeinen Teruel omsingeld en op de eerste kerstdag
wapens uit de USSR ertoe bij dat Negrín steeds meer steun hadden zij een deel van de stad bezet. Op 29 december
zocht bij de communistische partij. Zijn economische begonnen de nationalisten een tegenoffensief dat weldra
programma beperkte de groei en de activiteit van de stukliep op de vrieskou en een sneeuwstorm die meer dan een
agrarische collectieven, verminderde de inspraak van de meter sneeuw op de wegen deponeerde. Op 8 januari 1938
fabrieksarbeiders en vermeerderde de macht van de centrale gaven de laatste nationalistische verdedigers in de stad zich
regering bij de meer belangrijke aspecten van de economie. over.
In maart 1938 startte de communistische partij een De inname van Teruel zou termijn weinig langdurige
alomvattende aanval op Prieto, die bekritiseerd werd om zijn militaire gevolgen hebben, maar vormde een overwinning die
defaitisme. Toen de nationale troepen Aragon binnenvielen de nodige propaganda opleverde voor de republiek. Teruel
en oprukten naar de Catalaanse hoofdstad, raakte Prieto was de eerste en enige belangrijke stad die gedurende de
steeds meer ontmoedigd en op 5 april 1938, de dag waarop oorlog door de republiek werd ingenomen en was een
de nationale troepen de Middellandse Zee bereikten, trok hij welkome overwinning die volgde op een serie nederlagen.
zich terug uit de regering. Negrín nam de post van minister Franco wilde niet dat Teruel onder controle bleef van de
van defensie over. Dit zou de laatste grote wijziging zijn in republikeinen en weldra werden de republikeinse troepen, die
de samenstelling van de republikeinse regering tot het einde zich binnen de stadsmuren bevonden, belegerd. De strijd in
van de oorlog. de omgeving van Teruel ging door tot eind februari, toen de
republikeinse troepen uiteindelijk gedwongen werden zich
terug te trekken.


Teruel leidde dus uiteindelijk wederom tot een nederlaag Op 9 maart 1938 openden de nationalisten een nieuw
voor de republiek – 10.000 republikeinse soldaten werden offensief in Aragon, dat zich uitstrekte over een breed front
gedood en 14.000 werden er gevangen genomen. Het liet van ongeveer honderd kilometer. Ondanks toegenomen steun
nogmaals zien dat, hoewel het republikeinse leger de van Frankrijk en de Sovjet Unie was het republikeinse leger
nationalisten kon verrassen en zelfs een bepaalde periode niet in staat de opmars van de nationalisten, die artillerie - en
zware tegenstand kon bieden, in een langdurig gevecht luchtoverwicht hadden door steun van Duitsland en Italië, tot
uiteindelijk toch het onderspit moest worden gedolven. staan te brengen. Op 15 april 1938 bereikten nationalistische
eenheden de Middellandse Zee, waardoor de republikeinse
zone in tweeën werd gesneden en waarbij Barcelona en de
rest van Catalonië werden afgescheiden van Valencia.
Binnen enkele dagen was de wig die de nationalisten tussen
de republikeinse troepen hadden gevormd, uitgegroeid tot
een breedte van vijfenzeventig kilometer. Gedurende een
ogenblik leek het erop dat de republiek op het punt van
instorten stond en dat de oorlog weldra voorbij zou zijn.
In plaats van naar het Noorden te keren om Barcelona in
te nemen en de Franse grens af te sluiten, besloot Franco
zuidwaarts naar Valencia te gaan. Zijn opmars naar het
Westen, over de nauwe kustweg en door de ruige heuvels,
bleek langzaam te verlopen. Eind juli 1938, voordat hij
Valencia kon bereiken, zetten de republikeinen een offensief
in aan de overzijde van de bocht in de rivier de Ebro ten
noorden van Tortosa, in het zuiden van Catalonië. Middels
grote wapenzendingen uit Frankrijk en de Sovjet Unie was de
republiek opmerkelijk succesvol geweest in het reorganiseren
van haar troepen. Het republikeinse leger aan de Ebro bezette
weldra een gebied van 20 kilometer bij 15 kilometer. Maar


wederom bleek het niet in staat om het aanvankelijk voordeel
uit te buiten en spoedig werd het front door de nationalisten
gestabiliseerd.
Op dat kritieke ogenblik begonnen veel republikeinen na
te denken over vredesonderhandelingen, maar Franco wilde
alleen maar genoegen nemen met een onvoorwaardelijke
overgave. Met dit vooruitzicht voor ogen geloofden Negrín
en zijn communistische medestanders dat zij door moesten
gaan met de strijd, in de hoop dat een Europese crisis tot de
beëindiging van de Duitse en Italiaanse hulp aan de
nationalisten en mogelijk tot actieve steun van Frankrijk en
Groot Brittannië aan de republiek zou leiden.
Strategisch gezien had Franco, na stabilisatie van het
front aan de Ebro, mogelijk een tegenaanval moeten inzetten
in noord Catalonië. Maar zoals gewoonlijk wilde hij uit
politieke overwegingen niet dat gebieden, die hij ooit bezet
had, in handen bleven van de republiek. Daarom trok hij zijn
troepen samen langs de rivier de Ebro voor een tegenaanval
die begon op 3 september 1938. De nationalistische opmars Catalonië. De republikeinse verdediging, die ernstig
vorderde langzaam. Pas op 16 november 1938 hadden de verzwakt was door de veldslag aan de Ebro, bezweek in het
nationalisten het hele terrein ten westen van de Ebro, dat zij zicht van de nieuwe aanval. Op 26 januari 1939 veroverden
in de zomer verloren hadden, heroverd. De strijd aan de Ebro nationalistische troepen Barcelona en de resterende eenheden
kostte de republiek ongeveer 70.000 slachtoffers waaronder van het republikeinse leger in Catalonië sloegen op de vlucht.
ongeveer 30.000 doden, 20.000 gewonden en 20.000 Evenals Negrín en de meeste leden uit zijn regering
gevangenen. Aan nationalistische zijde vielen meer dan vluchtten, van 5 tot 10 februari 1939, ongeveer 250.000
30.000 slachtoffers. republikeinse soldaten de grens over naar Frankrijk. Op 10
februari 1939 hadden de nationalisten heel Catalonië bezet.
Na een maand uitstel hervatte Franco het offensief in

De Spaanse burgeroorlog

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to De Spaanse burgeroorlog

Similar to De Spaanse burgeroorlog (20)

More from CSR

More from CSR (20)

De Spaanse burgeroorlog