1. 6 5 MAART 2010 KNACK EXTRA
GYNAECOLOOG FERDINAND PEETERS
W
e schrijven april 1995.
Een brief uit Duitsland,
gedateerd op de 27e
van
diemaand,valtindebrie-
venbus bij dokter Nand
Peeters in Turnhout. De
dan 77-jarige gynaeco-
loogzalhemnooitlezen.
Hij heeft een paar jaar
eerder een hersenbloe-
dinggekregenenleeftsindsdienineenanderewereld.Hetiszijnoud-
ste zoon, Marc Peeters, die het haast onleesbare handschrift ontcij-
fert. De brief – in het Duits – is duidelijk van een oude bekende van
zijnvader:‘Zeergeëerdeheerdr.Peeters.Langhebbenwenietsmeer
vanelkaargehoord.Ikhoopevenweldathetugoedgaatendatuvan
uw leven als gepensioneerde kunt genieten.’
Aan het woord is Werner Dietrich. Hij was tot in de jaren tachtig
van de vorige eeuw de hoofdonderzoeker van de Duitse farmaceu-
tische firma Schering in Berlijn. Hij meldt zijn oude collega dat het
Hygiene-Museum in Dresden een tentoonstelling wil maken over
de 35e
verjaardag van Anovlar, de eerste universeel bruikbare anti-
conceptiepil. En dus ook ‘over uw beslissende bijdrage tot de ont-
wikkeling van Anovlar’.
‘Ik kende Anovlar, maar verder begreep ik er niets van’, herin-
nert Marc Peeters zich zijn eerste reactie na het lezen van de brief.
‘Vader was van 1946 tot 1988 gynaecoloog in Turnhout en hij had
veel wetenschappelijke publicaties op zijn naam. Maar dat hij een
baanbrekende bijdrage aan de ontwikkeling van de pil zou hebben
geleverd,datwistenwijniet.Dathadhijaanzijnkinderennooitver-
teld.’
Wanneerop1juni1996detentoonstellingDiePille.VonderLustund
vonderLiebeopentenDietricheenexemplaarvandecatalogusnaar
Turnhoutstuurt,krijgtdefamiliePeetersvoorheteersthetheleverhaal
te lezen. De conclusie is onweerlegbaar: Ferdinand Peeters heeft in
1959-’60 klinisch onderzoek verricht dat geleid heeft tot de ontwik-
keling van de eerste bruikbare anticoncep-
tiepil.Sterkernog,diepilwerktezogoed
enhadzoweinigbijwerkingendatde
gecanoniseerde ‘vader van de pil’, de
AmerikaanGregoryPincus,desamen-
stelling van zijn Enovid aanpaste aan
die van Anovlar. Met een passende
metafoorzoujeduskunnenstellendat
NandPeetersdestiefvaderisvaneenvan
debelangrijkstemedischeontdekkingen
uitdegeschiedenis.Stiefvader,omdathij
zichontfermdeoverhetgeesteskindvan
iemandanders(ziepagina13).
De vergeten stiefvader
van de pil
Op 31 maart 1960 presenteerde de diepgelovige Belgische gynaecoloog Ferdinand
Peeters de resultaten van zijn onderzoek naar een anticonceptiepil aan de onthutste
wetenschappers van de Duitse farmareus Schering in Berlijn. De rest is geschiedenis,
zij het onbekende geschiedenis. ‘Nand’ Peeters liep nooit te koop met zijn belangrijkste
medische ontdekking. Bescheidenheid? Twijfel? Spreekverbod? Een vergeten verhaal
van een stille, maar daarom niet minder grote Belg. — Door Karl van den Broeck
▲

2. KNACK EXTRA 5 MAART 2010 7

3. kenhuis in staat zou zijn op alle vlakken klinische proeven correct
uit te voeren’.
PeetersmagtocheenpaarstalenvanSH513gebruiken,maaralleen
voordeindicatie‘menstruatiecyclusstoornissen’.Dietrichverzwijgt
tegenoverzijncollega’sdathijindebriefaanPeeterstoch‘enigermate
positiever’isenookonderzoeknaardeindicatie‘ovulatieremming’
toelaat.HijstuurtPeetersookvoldoendestalenSH513omzijnwerk
volgens de regels van de kunst te verrichten.
Samenmetzijnmedewerkers,klinischbioloogenartsMarcelVan
Roy en gynaecoloog in opleiding H. Oeyen, gaat hij aan de slag.
Hetpreparaat-Peeters:SH639
Nand Peeters stelt zelf twee voorwaarden. Hij wil minstens zes
maandentijdenScheringmoetdekostenopzichnemendiesamen-
hangen met de eventuele publicatie van zijn bevindingen in een
wetenschappelijk tijdschrift. Een honorarium vraagt hij niet.
In januari 1960 belt Frenay vanuit Brussel naar Dietrich met de
mededelingdatPeeters,VanRoyenOeyen‘interessanteresultaten’
hebben bereikt met SH 513 met toevoeging van ethinyloestradiol
(eenoestrogeendatScheringalin1938hadontwikkeld).Snelwordt
eenbezoekvanhetdrietalaanBerlijngeregeld.Deechtgenotesmogen
voor de gelegenheid meereizen.
In het familiearchief bewaren de kinderen van Nand Peeters nog
de twee Sabenavliegtuigtickets van hun vader en moeder. Op 30
maart 1960 om 16.15 uur landen ze op de luchthaven Tempelhof
in West-Berlijn.
Hetserieuzewerkbegint’sanderendaagsom9.30uur.Daarmaken
dedrieTurnhoutseartsen,diebijnageenwoordDuitsspreken,kennis
met wetenschappers uit de klinische afdeling en het hoofdlabora-
torium van Schering. Dietrich herinnert zich dat er maar een erg
kleine Scheringdelegatie aanwezig was, precies vanwege de taal-
barrière. ‘Het moet een nogal ongemakkelijke bedoening geweest
zijn’,mijmertzoonMarc.‘DrieTurnhoutsedoktersdieNederlands,
‘InnavolgingvanPincus’
Het verhaal begint in 1957. In Berlijn zitten de wetenschappers
vanScheringmetdehandeninhethaar.Pincusheefteenpilsamen-
gestelddieofficieelmenstruatiestoornissenmoetbehandelen,maar
die ook kan dienen als oraal voorbehoedsmiddel: Enovid. De Ame-
rikaanseoverheidwilnietdatdepilalsanticonceptivumopdemarkt
wordtgebracht,maardatzalhonderdduizendenAmerikaansevrou-
wen worst wezen. Zij vragen hun dokter massaal om Enovid.
BijScheringzijnzevooralgeprikkeldomdatPincuseenpreparaat
gebruiktedatsterklijktopeenproductdatzezelfinlicentiehebben:
hetsynthetischeprogestageenhormoonnorethisteron,datSchering
onder de naam Primolut N commercialiseert. Al sinds 1956 wordt
vermoed dat het bewuste hormoon kan dienen om de eisprong, de
ovulatie tegen te gaan. ‘Ik kan me nog levendig herinneren dat van
1956tot1959nietzeldenonzemeninggevraagdwerdovermogelijke
ovulatieremming met Primolut N, vooral dan vanuit andere Euro-
pese landen’, schrijft Dietrich. ‘Ik weet dat Europese gynaecologen
meermaals Primolut N als ovulatieremmer hebben gebruikt. Dat
werd niet algemeen bekend, aangezien in die tijd sowieso weinig
over ovulatieremming gesproken werd.’
Een van die Europese gynaecologen die met Primolut N experi-
menteerde,wasdokterPeeters.Datblijktuiteenbriefdieinhetarchief
vanScheringinBerlijnbewaardwordt.DokterFrenay,dedirecteur
van de medisch-wetenschappelijke afdeling van het Belgische
Scheringfiliaal, meldt op 6 mei 1959 aan het moederbedrijf dat hij
NandPeetersinTurnhoutheeftbezocht.Hijsprakermethemover
zijnexperimentenmetPrimolutN,maarookovereennieuwproef-
preparaat van Schering: SH 513. De brief is glashelder over Peeters’
bedoelingen:‘Bijdeindicatiesdenkthijvooralaanovulatieremming
met het oog op anticonceptie, in navolging van Pincus, schrijft Fre-
nay. Zijn brief komt terecht bij Werner Dietrich. Die vertelt dat de
verantwoordelijkegynaecologenvanSchering‘ernstigebedenkingen
hebben bij het feit dat een gynaecoloog uit een klein Belgisch zie-
8 5 MAART 2010 KNACK EXTRA
▲
GYNAECOLOOG FERDINAND PEETERS
Inapril1960meldtScheringdathettablettenzalmakenopbasisvanPeeters’
preparaat.TientallenKempensevrouwenkrijgendaaropalsproefkonijndepil.

4. FransengebrokenDuitssprekenenonder-
tussen hun resultaten uit de doeken doen.’
Ferdinand Peeters heeft een manuscript
bijvanhetartikeldatindecember1960zal
verschijneninhettijdschriftGeburtshilfeund
Frauenheilkunde. De titel zegt simpelweg
waarhetopstaat:Ovulatieonderdrukkingdoor
progestagenen.
Tussen juni 1959 en januari 1960 had
Nand Peeters de twee bestanddelen in ver-
schillende doseringen toegediend aan een
vijftigtal vrouwen uit het Turnhoutse. Zij
moesten het preparaat innemen tussen de
5e
ende24e
dagvanhunmenstruatiecyclus.
Ondertussenmochtenzeonbeschermdvrij-
enmethunman.DokterPeetersonderzocht
of de vrouwen voortijdige bloedingen kre-
gen, of ze zwanger werden en of ze onge-
makkenondervondenvanhetinnemenvan
desupplementairehormonen.Bijdezeven-
decombinatiewashetraak:4milligramSH
513 en 60 microgram oestrogeen leverde
bijna perfecte resultaten op. In hun con-
clusieverlaagdendedrieartsendedosering
van het oestrogeen nog tot 50 microgram.
DiecombinatiewasvolgensPeetersdedoel-
treffendste: ze regelde de cyclus, er waren
geen zwangerschappen en er waren geen noemenswaardige bij-
werkingen.Deconceptievandeeerstebruikbarecombinatiepilwas
een feit.
In Berlijn vielen een paar Duitse wetenschappers van hun stoel.
‘Watdr.Peetersoverderesultatenvanzijnklinischeproevenmee-
deelde, was buitengewoon indrukwekkend en zette ons ertoe aan
onmiddellijk dr. Rudolf Schmidt, de beheerder die verantwoorde-
lijk was voor de research, en professor Karl Junkmann, leider van
het hoofdlaboratorium, hiervan op de hoogte te brengen’, schrijft
Dietrich.‘Mennamhetbesluitdestudiesvandr.Peetersopallevlak-
ken te steunen en hem te vragen zijn werk intensief verder te zet-
ten.’
Het Turnhoutse gezelschap is in de wol-
ken wanneer het ’s avonds door de straten
vanBerlijnloopt.Ophetofficiëleprogram-
mastaateenbezoekaandeoperamaareen
programmaboekje van de Berliner Schlitt-
schuh-Club in het familiearchief doet ver-
moedendatPeeters,VanRoyenOeyenhun
echtgenotes op een wervelend avondje
kunstschaatsen hebben getrakteerd.
Na nog een dagje vergaderen en een
tweede vrije avond vliegen dokter Peeters
enzijngezelschapviaDüsseldorfterugnaar
Brussel.Tijdensdetussenstopsturenzeeen
kaartjenaarhunkinderen:‘Veelzienweniet
– mist’, melden ‘mama en papa’.
Anovlar
Op 8 april, minder dan een week later,
krijgtPeetersinTurnhouteenbriefwaarin
Scheringhemtoezegttablettenvanzijnpre-
paraat te maken. Dat gaat de geschiedenis
in als SH 639. Er worden genoeg tabletten
vangeleverdomdetestsopeenveelgrotere
schaal voort te zetten. Vanaf dan krijgen
tientallen Turnhoutse vrouwen als proef-
konijn de pil toegediend.
Op27aprilkrijgtPeeterseenbriefmeteen
paarfoto’svanzijnverblijfinBerlijntoegestuurd.DetopluivanSche-
ringvondendeontmoetingmetdegynaecolooguithetkleineTurn-
hout blijkbaar memorabel genoeg om ze op de gevoelige plaat vast
te leggen.
Bij Schering begint het snel te dagen dat Peeters hen de jackpot
heeftbezorgd.Alszijnresultatenwordenbevestigd,kaneenpilwor-
den geproduceerd die even doeltreffend is als die van Pincus maar
met veel minder bijwerkingen.
Alin1956schreefdokterEdrisRice-Wray,diedetestsvanPincus
in Puerto Rico superviseerde, dat Enovid ‘een bescherming van
honderd procent biedt tegen zwangerschap, maar te veel bijwer-
kingen heeft om aanvaardbaar te zijn’. Toch zette Pincus door. De
KNACK EXTRA 5 MAART 2010 9
BERLIJN, MAART 1960
Als farmabedrijf Schering hoort van Peeters’
resultaten worden hij, zijn medewerkers en hun
respectieve echtgenotes naar Berlijn gevlogen.
Amateurfilmer Peeters legt de hele reis vast.
PEETERS’ MEDEWERKERS
Gynaecoloog in opleiding H. Oeyen (boven)
en dokter-bioloog Marcel Van Roy (onder)
in september 1961.
▲

5. 10 5 MAART 2010 KNACK EXTRA
GYNAECOLOOG FERDINAND PEETERS
‘Hetsluipendgif’
Ongeveer een kwart van alle Belgische mannen die na de Twee-
de Wereldoorlog en voor 1994 onder de wapens werd geroepen,
stond ooit oog in oog met dokter Nand Peeters. Hij was het die in
kazerne Majoor Blairon in Turnhout de voorlichtingsfilm Het slui-
pend gif vertoonde. Een oud-milicien herinnert zich op zijn blog
opSeniorennetnoglevendigdat‘desyfilisgevallendieweindefilm
te zien kregen echt niet van de poes waren’.
Nand Peeters was dan ook geen doetje. Hij zei waar het op stond
en noemde tijdens zijn ontelbare voorlichtingsavonden en
verloofdencursussen de dingen graag bij hun naam.
‘Vader was weinig thuis. Ofwel gaf hij les aan de verpleegsters-
school in Turnhout, ofwel was hij ’s avonds op pad voor een con-
sultatieofeenspreekbeurt.Ondertussendeedhijzo’n30.000beval-
lingenendanvondhijnogtijdvoorwetenschappelijkonderzoek’,
zegt zoon Marc.
Peeters’ interesse voor geboorteregeling kwam voort uit zijn
dagelijkse artsenpraktijk. In het begin van zijn carrière was hij de
enige gynaecoloog in de Noorderkempen. Zijn actieradius strekte
zich uit tot in Poppel, Westmalle, Arendonk en Kasterlee.
De schrijnende taferelen die hij daar te zien kreeg, verschilden
weinig van de ervaringen waarover zijn illustere voorganger dok-
rest van de wetenschappelijke wereld sloot zich wel aan bij het
voorbehoudvanRice-Wray.Eenpildieinvijftigprocentvandegeval-
lenmisselijkheid,duizeligheidenhoofdpijnveroorzaakt,kannooit
een duurzaam succes worden.
HetgenievanFerdinandPeetersenzijnteamwasdatzijerinslaag-
den om een even werkzame anticonceptiepil samen te stellen met
minder dan de helft aan progestagenen (4 milligram tegenover 10
bijPincus)eneenderdeaanoestrogenen.Dewetenschapwasernog
nietvanovertuigddatzo’nrelatieflichtepilweldegelijkdeeisprong
kon onderdrukken en zo zwangerschappen kon tegengaan. In een
half jaar tijd bewees Peeters op enkele tientallen patiënten het
tegendeel.ScheringbrengtnahetbezoekvandeTurnhoutseartsen
aan Berlijn een hele batterij onderzoekers in stelling, in Duitsland,
inhetVerenigdKoninkrijk,indeVerenigdeStaten,inAustraliëen
in Japan.
Alindeherfstvan1960wordtduidelijkdatSH639perfectwerkt.
EleanorMears,eenvandeLondensevorsersdieaanhetonderzoek
meewerken,concludeertdathetpreparaatmenstruatiecyclioplevert
‘of almost clockwork precision’. De menstruatie volgt bijna altijd een
dagnahetinnemenvandelaatstepil.Volgenshaarisdateenresul-
taat dat met geen enkel ander middel wordt bereikt.
Maar dan krijgt Schering schrik van zijn eigen schaduw. Ter-
wijl Pincus op 23 juli 1960 van de Amerikaanse Food and Drug
Administration (FDA) eindelijk de toestemming had gekregen
om Enovid ook werkelijk als anticonceptiemiddel op de markt te
brengen,ismeninDuitslandbangvoorkritiek.EnzomistSchering
deprimeur.InDuitsland,dathetnazitraumaendeeugenetica-expe-
rimenten nog niet heeft verwerkt, is anticonceptie niet vanzelf-
sprekend.
In Australië heerst er een progressiever klimaat en de lokale
verantwoordelijke van Schering, Alexander Hart, is een fervente
voorstander van de introductie van SH 639 down under. Hij verzint
ook de merknaam Anovlar (‘zonder eisprong’). Op 10 januari 1961
beslist Schering om Anovlar in Australië op de markt te brengen.
Op 1 februari van dat jaar wordt de eerste verpakking verkocht.
InDuitslandzaldatnogtot1juli1961duren.Daarisdestudievan
professorHeinzKirchhoffendokterJürgenHaller,diedievanPeeters
bevestigt, doorslaggevend.
InoktoberontmoetenHallerenPeeterselkaaropeencongresvan
het Nordwestdeutsche Gesellschaft für Gynäkologie in Kiel. Pee-
tersonthulternieuweresultatenmetAnovlar,ditmaalopbasisvan
1500 cycli. Weer zijn die een succes over de hele lijn. De enige sig-
nificantenevenwerkingislichtehoofdpijnbijhetdoorbrekenvan
demenstruatie.‘Ditwaseennietmisteverstanegongslag’,glundert
Dietrich.
Vanaf dan is de opmars van Anovlar niet meer te stuiten. Zowat
in de hele wereld wordt de pil op de markt gebracht. Het succes is
zo overweldigend dat ook Gregory Pincus maatregelen treft. Hij
verandertdedosisprogestageeninEnovidvan9,85milligramnaar
5 milligram, ietsje meer dan de 4 milligram van dokter Peeters. In
juli 1961 keurt de FDA Enovid 5 mg goed als anticonceptiemiddel.
De pil van Nand Peeters heeft dan definitief de wereld veroverd.
PAUSELIJKE AUDIËNTIE, 1963
Dokter Peeters, in de massa achteraan, was diepgelovig.
Zijn onderzoek naar de pil achtte hij niet in tegenspraak
met de kerkelijke leer.
▲

6. KNACK EXTRA 5 MAART 2010 1 1
ter Renier Snieders in de negentiende eeuw schreef. Snieders was
toen de eerste dokter tout court in Turnhout.
Vrouwen die op latere leeftijd nog zwanger werden, tekenden
in die tijd hun doodvonnis. Er was veel incest in de kleine boeren-
dorpen rond Turnhout en het aantal gehandicapte – vooral mon-
goloïde – kinderen was erg hoog. Illegale abortus, in erbarmelijke
omstandigheden uitgevoerd, was schering en inslag.
Zuster Aleydis, een van de vroedvrouwen die met Nand Peeters
werkte, herinnert zich nog dat de gynaecoloog zich ongelofelijk
druk kon maken over het egoïsme van de mannen die hun vrouw
voor de zoveelste keer hadden bezwangerd. ‘Wanneer een vrouw
op leeftijd haar zoveelste kind ter wereld had gebracht en daar bij-
na zelf het leven bij liet, snauwde hij de echtgenoot toe: “En gaat
ge ze nu weer zwanger maken? Dan kunt ge ze beter nu van kant
maken.”’
In zijn biografie van zuster Clara Dresselaers, de eerste officiële
vroedvrouwvanTurnhout,schrijftPolVanEyckdatdeenigedoor
de Kerk toegelaten techniek van geboortebeperking niet werkte:
‘Periodiekeonthouding,nogzoietsvreemds.Daarmoetjevoorkun-
nen rekenen en onthouden. (...) Daarbij lukt het alleen wanneer
moederdevrouwregelmatigismethaar‘dinges’.Isdatniethetgeval,
dan raak je de roos ‘voordat je geschoten hebt’.’
Zijn onderzoek naar geboorteregeling was voor Nand Peeters
een zaak van leven en dood. ‘Hij wilde dat vrouwen zelf hun
vruchtbaarheid konden regelen. Uit lijfsbehoud. Zijn interesse in
geboorteregeling spruit voort uit zijn sociale bekommernis’, zegt
gynaecoloogHarryVanderPas.Diewerktevanaf1964eenpaarjaar
samen met Nand Peeters. Eerder was hij in Congo aan de slag, in
hetzelfdedistrictalsschrijverJefGeeraerts(voordepetitehistoire,
Geeraerts zou in 1969 het verhaal Anovlar publiceren).
Audiëntie
NandPeeterswaseendiepgelovigman,diegoedingeburgerdwas
inhetlokalekatholiekeverenigingsleven,deKerkenhetonderwijs.
Zijn onderzoek naar de pil achtte hij niet in tegenspraak met de
kerkelijkeleer.Diezietgeengrateninperiodiekeonthouding,maar
Peetersweetuitzijnpraktijkdatdietechnieknietwerkt,omdatbijna
geen enkele vrouw een regelmatige menstruatiecyclus heeft. Met
zijn Anovlar kan die cyclus ‘zo regelmatig als een klok’ worden. In
een artikel in het Sint-Lucasblad uit 1962 zoekt Peeters een midden-
wegtusseneen‘hygiënische’ende‘moreelverantwoordegeboorte-
spreiding’.
Vanuitmedischoogpuntiseenpauzevantweetottweeënhalfjaar
tussen twee zwangerschappen ideaal. Om dat ritme te kunnen
respecteren, zouden ‘onze jonge gezinnen’ opgevoed moeten wor-
den tot ‘edelmoedige vruchtbaarheid’. ‘Een gezonde en zonnige
spiritualiteitenvooraldesteunvaneengeestelijk-lichamelijkehuwe-
lijksliefde,waarindetweepartnersvoortdurend,ookdoorhunkin-
deren,elkaaraanvullen,zullenhieronmisbaarzijn’,schrijftPeeters
in het katholieke jargon van die tijd.
Toch beseft de dokter dat dit ideaalbeeld praktisch onhaalbaar
is. En niet alleen omdat vrouwen niet regelmatig menstrueren,
waardoor de mannen zich niet doeltreffend periodiek kunnen
onthouden. ‘Er zijn ook wel enkele factoren van sociale aard die
actueeleennormaalengeregeldhuwelijkslevenbijzondermoeilijk
maken, bijvoorbeeld het feit dat de man om de acht dagen van zijn
werkkomt.’Peeterskentzijnwereldendebronstvanpendelarbeiders
die op vrijdagavond van de trein stappen.
Inhetartikelprijsthijdanookdepilaan,nietalsanticonceptivum,
maar wel als middel om de cyclus van de vrouw beter te regelen
waardoor ze wel opnieuw aan periodieke onthouding kan doen.
‘IkbenervanovertuigddatNandPeeterswistdaterviadezecyclus-
regulatorgeenzwangerschapmeermogelijkwas’,zegtVanderPas.
‘Periodiekeonthoudingwasdusinfeiteoverbodig.Diedubbelebodem
is typisch voor die tijd.’
De pil toestaan om de cyclus te regelen slaat aan in katholieke
kringen.HetisdetijdvanhetTweedeVaticaansConcilie(1962-65)
Ex-medewerker Harry Van der Pas: ‘NandPeeterswildeeeneindemaken
aandealmachtvanvader,echtgenootenartsen.Vrouwenmoestenzelfover
hunzwangerschapkunnenbeslissen.’
▲

7. 12 5 MAART 2010 KNACK EXTRA
enerwordtvrijuitgediscussieerdoveranticonceptie.DokterPeeters
wordtop1mei1963inaudiëntieontvangenbijpausJohannesXXIII.
HetVaticaanroeptinseptember1964heteerstecongresvanEuropese
katholieke dokters, op Malta, samen. Nand Peeters spreekt er over
zijnonderzoek.Hijstaatopderandvaneeninternationaledoorbraak.
Inhetfamiliearchiefwordendeuitnodigingenbewaardvoorrecep-
ties die hij op Malta bijwoonde: van de gouverneur en de regering,
van de aartsbisschop, de rector van de universiteit...
DeprogressievestellingenvangynaecologenalsPeeterslijkenhet
in die tijd te halen van de harde lijn zoals die in 1930 in de ency-
cliekCastiConnubii(Overhetchristelijkehuwelijk)wasvastgelegddoor
pausPiusXI.Deconcilievadersschrijvenin1965inGaudiumetSpes
dat het bereiken van een ‘edelmoedige doch verantwoorde vrucht-
baarheid’ een zaak is tussen de echtgenoten en God.
In eigen land krijgt dokter Peeters echter tegenwind. Zo mag hij
vanaf 1963 geen assistenten meer opleiden voor de Katholieke
Universiteit van Leuven. Hij moet noodgedwongen samenwer-
kenmetdeRijksuniversiteitvanGent,waarprofessorMichelThiery
eenhelelichtingprogressievegynaecologenopleidt.Nochtanshad
Nand Peeters in 1963 zijn onderzoek naar Anovlar mogen toelich-
ten op een congres van de International Fertility Association in
Leuven.
De deur wordt helemaal dichtgeslagen wanneer paus Paulus VI
in1968HumanaeVitae(Overhetmenselijkeleven)publiceert.Derestau-
ratie is overduidelijk: ‘Verder is af te wijzen iedere handeling die,
hetzij in het vooruitzicht van de huwelijksdaad of tijdens de
voltrekkingervanofdaarnabijdenatuurlijkeuitwerkingervan,het
verhinderenvanvoortplantingalsdoelofmiddeltothetdoelbeoogt.’
Enkel periodieke onthouding blijft toegestaan. Geen pil, geen
condoom, geen spiraaltje en geen morning-afterpil.
Nand Peeters werkte op dat moment al nauw samen met Karel
Dergent, gedelegeerd bestuurder van Ortho Pharmaceutica. Die
dochtervanJohnson&Johnsonkreegin1965eenBelgischevestiging
in Beerse, naast zusterbedrijf Janssen Pharmaceutica. Dergent
herinnert zich nog dat Nand Peeters geschokt was. ‘Nand kon dat
nietbegrijpen.Eeneerstewetenschappelijkeadviescommissiehad
depausgeadviseerdomdepiltoetelaten.Maardanwerdeentweede
commissie samengesteld, die opnieuw de harde lijn bevestigde. De
paus heeft dat minderheidsstandpunt gevolgd. Dat was erger dan
een tsunami.’
‘Onaanvaardbaretechnieken’
Hetisvandaagnietgemakkelijkomteachterhalenwaterprecies
in het hoofd van Nand Peeters omging. Egodocumenten zoals
dagboekenofintiemebrievenheefthijnietnagelaten.Zijnvrouwis
overledenenzijnkinderenhoordenpasin1995dathijdestiefvader
van de pil was.
Feit is dat hij zich nadien niet meer zou bezighouden met
anticonceptie. In 1968 perfectioneert hij de dosering van een medi-
cijn dat verhindert dat vrouwen en baby’s met een incompatibele
bloedgroep elkaar vergiftigen: Rhogam. Volgens Dergent is dat een
prestatie die minstens even belangrijk is als de ontdekking van
Anovlar.‘Rhogamheeftsindsdienmiljoenenlevensgeredindehele
wereld.’
Nand Peeters zou zich na 1968 volledig wijden aan zijn werk als
gynaecoloog en leraar. Turnhoutse moeders herinneren zich hem
als de dokter die tijdens de bevalling zijn sigaar in zijn mond hield,
eenerfenisvandejarenvijftig,toenhijinvuileenstinkendearbeiders-
woningenenboerderijtjeskinderenopdewereldmoestzetten.Peeters
isookmedestichtervanhetCentrumvoorLevensproblematiek,een
christelijkgeïnspireerdinitiatiefdatmensenmetrelatieproblemen
begeleidde. Peeters’ internationale loopbaan als wetenschapper is
danzogoedalsvoorbij,ookaltrekthijafentoenognaareencongres
en blijft hij publiceren.
OndertussenmaaktzijnmedewerkerHarryVanderPasfurorebij
Ortho.SamenmetprofessorThieryintroduceerthijhetspiraaltjein
Europa, een techniek die katholieken als een abortivum be-
schouwden.
‘DeambivalenteverhoudingmetdokterVanderPasenhetfeitdat
diecollegahethottopicanticonceptiena1968overneemt,iseenvan
de redenen waarom vader zijn loopbaan een andere wending gaf’,
zegt Marc Peeters.
HarryVanderPasoordeeltmildoverzijnex-collega:‘NandPeeters
was in zijn tijd erg progressief. Hij wilde een einde maken aan de
almachtvanvader,echtgenootenartsen.Vrouwenmoestenzelfover
hun zwangerschap kunnen beslissen. Toen die houding hem met
zijngeloofinconflictbracht,stondhijvooreenonoverkomelijkpro-
bleem.HijwashetnieteensmetdehoudingvandeKerk,maarkon
het allicht evenmin aanzien dat zijn bijdrage aan Anovlar de basis
legde voor de seksuele revolutie van de jaren zeventig.’
TochgetuigtVanderPasanno2010datPeetersmethemnooitover
zijnonderzoeknaarAnovlarheeftgesproken.KarelDergentherinnert
zichweleenopmerkingvanPeeterstoenOrthoin1967meteeneigen
pil(Ortho-Novum)opdemarktkwam.‘Nandliettoenvallendathij
zichlanghadbeziggehoudenmetonderzoeknaareenlichtgedoseerde
pil. Maar uitweiden over zijn onderzoek deed hij niet.’
Epiloog
Nand Peeters heeft een cruciale bijdrage geleverd tot de
ontwikkeling van de pil. Zijn naam is vergeten geraakt en dat heeft
hijvooreenstukaanzijneigenhoudingna1968tewijten.Tochheeft
hij zijn werk nooit verloochend. In een uitgave van Wie is wie?
vermeldt hij in het lemma dat door hemzelf geschreven is maar
een van zijn tientallen publicaties: een boek over Oestrogenen en
gestagenen in de dagelijkse praktijk. Ter gelegenheid van zijn pensio-
nering wordt – in samenspraak met hemzelf – een perstekst
geschreven. Daarin wordt verwezen naar zijn pionierswerk voor
Schering.Hetartikelhaaltenkeldelokalepersennietdevoorpagina
van The New York Times, zoals het overlijden van Gregory Pincus.
In 1985, zeventien jaar na Humanae Vitae en drie jaar voor zijn
pensionering, ontvangt Nand Peeters van Johannes Paulus II de
pauselijke zegen, uit erkentelijkheid voor zijn werk in de scholen.
In1998sterfthijineenrusthuis,natienjaardagelijksegoedezorgen
van zijn vrouw Paula Langbeen.
GYNAECOLOOG FERDINAND PEETERS
▲

8. KNACK EXTRA 5 MAART 2010 1 3
DEGROOTVADER
LudwigHaberlandt(1885-1932),Oostenrijksefysioloog.
Hijtoontalseersteaandatjevrouwentijdelijkonvruchtbaar
kuntmakendoorzeeenvrouwelijkhormoontoetedienen.In
1919planthijdeeierstokkenvaneenzwangerkonijninbijeen
anderkonijn.Datblijftmaandenlangonvruchtbaar.In1930
maakthijInfecundin,eenhormonaalpreparaat,maarhijkrijgt
geengeldomhetopvrouwentetesten.Hijpleegtzelfmoord.
DE‘NATUURLIJKE’VADER
CarlDjerassi(°1923),Oostenrijks-Amerikaansechemicus.
In1951ontwikkeltDjerassi,samenmetLuisE.MiramontesenGeorgeRosenkranz,hetsyn-
thetischevrouwelijkehormoonnorethindron(ofnorethisteron).Datisnietheteerstemiddel
inzijnsoort.DieeerkomtRussellMarkertoe,diein1940progesteronisoleertuitdeMexi-
caanseyams.Norethindroniswelheteerstesynthetischehormoondatzijnwerkzaamheid
behoudtnatransitdoorhetmaag-darmkanaal.Djerassibeseftnietdatjezijnuitvindingook
kuntgebruikenalsoraalanticonceptivum.‘Stiefvaders’brengenzijn‘kind’groot.
DEEUROPESESTIEFVADER
FerdinandPeeters(1918-1998),Belgischegynaecoloog.
DeinMechelengeborenmaarinTurnhoutactievegynaecoloogstartmetzijnmedewerkersMarcelVanRoyen
H.Oeyenin1959klinischetestsmetSH513,eenpreparaatmetnorethisteronacetaat,ontwikkelddoordeDuitse
firmaSchering.Hijtrektinmaart1960naarBerlijn,waarhijaandeScheringvorserszijnresultatenvoorlegt.Depil
vanPeeters(dieookhetoestrogeenethinyloestradiolbevat)isveellichterdandievanPincus,heeftgeennoe-
menswaardigebijwerkingenmaarisevendoeltreffend.NaeenreekstestsinverschillendelandenbrengtSchering
depilvanPeetersop1februari1961opdemarkt.ZeheetAnovlar.Injuli1961pastPincusdedoseringvanEnovid
aanaandievanAnovlar.Depildiehonderdenmiljoenenvrouwennadienzullenslikken,isdievaneenBelg.
DEAMERIKAANSESTIEFVADER
GregoryPincus (1903-1967),
Amerikaansebioloog.
In1952begintPincusmetJohnRock
onderzoekmetprogesteron.Debioloog
MinChuehChanghadontdektdatDje-
rassi’spreparaatalsanticonceptivum
kondienen.Pincusstartin1956met
testsopvrouweninPuertoRico.Zijn
staalisvervuildmeteenanderhor-
moon,oestrogeen,zodathijeigenlijk
aaneencombinatiepilwerkt.Hijkrijgt
steunvandokterEdrisRice-Wray.Die
concludeertdatEnovid‘honderdpro-
centbeschermingbiedttegenzwanger-
schap’maarteveelbijwerkingenheeft.
PincusenRockgaandoormettestenen
in1957magEnovidindeVSverkocht
wordenalsmiddeltegenpijnlijkemen-
struatie.Driejaarlaterkrijgthetookde
indicatie‘ovulatieremming’.Zokomt
op23juli1960’swereldseersteanti-
conceptiepilofficieelopdemarkt.
DESUIKERTANTES
MargaretSanger(1879-1966),
Amerikaansefeministe.
en
KatharineMcCormick(1875-1967),
Amerikaansesuffragetteenfilantrope.
Haarervaringenmetarmevrouweninde
LowerEastSidevanNewYorkdoordringen
MargaretSangervandenoodzaakomeendoel-
treffendvoorbehoedsmiddeltevindendat
vrouwenzelfkunnengebruiken.In1951
ontmoetzeGregoryPincustijdenseendiner.Ze
peuterteenkleinebeursvoorhemlosbijde
PlannedParenthoodFederationofAmerica.In
1953krijgtzesteunvandeschatrijkesuffragette
KatharineMcCormick.Zijzorgtvoorde2miljoen
dollardiePincusenRocknodighebbenom
Enovidteontwikkelen.
De stamboom van de pil
LUDWIG
HABERLANDT
CARL
DJERASSI
GREGORY
PINCUS
FERDINAND
PEETERS
KATHARINE
MCCORMICK
MARGARET
SANGER