Stappenplan voor het goed analyseren van een bouwkundige tekening & een bouwkundige situatie

1. De 5 geboden voor de buitenschil
Stappenplan voor het goed analyseren van
een bouwkundige tekening & bouwkundige situatie.
bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 1arie van kuijk architect & docent bouwkunde

2. Woord vooraf
Hoe begin je aan het lezen van een bouwkundige tekening of hoe doorzie je als opzichter een
bouwkundige situatie? Dat is voor de meesten onder ons een behoorlijke kluif.
Als zij-instromer met veel praktijkervaring mis ik in het hbo- en mbo-onderwijs duidelijke
handvatten om bouwkundige tekeningen en situaties goed te doorgronden. Daarom heb ik zelf een
methode hiervoor bedacht: “de 5 geboden”
Ik begin mijn bouwkundelessen altijd met de exacte omschrijving van de vele functies waaraan een
bouwdeel moet voldoen. Dat resulteert in een programma van eisen voor een detail van de
buitenschil.
Na deze inventarisatie gaan we diep in de tekening of bouwkundige situatie kijken, hoe dit in detail
allemaal is opgebouwd. Elke lijn, arcering, tekst op het detail wordt gewogen in de 5 geboden.
Pas dan heb je het detail bouwkundig goed gelezen.
Ik wens je veel succes!
Arie van Kuijk, architect & docent bouwkunde
bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 2

3. De derde huid
De buitenschil van een gebouw (= begane grondvloer,
gevel en dak) wordt ook wel de 3de huid genoemd, die
ons beschermd tegen het onstuimig Nederlands
klimaat.
De aanvallen
Aan welke krachten en belastingen wordt de
buitenschil blootgesteld? Volgens mij zijn het bij elk
detail minimaal 5. Het is belangrijk om deze vooraf te
inventariseren. Daarom beginnen we bij elk gebod met
een analyse (a) van de specifieke belastingen.
De 5 aanvallen op onze derde huid (a)
bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 3

4. Voor elke van de 5 belastingen is er een bouwkundig
systeem nodig om deze aanval af te voeren of te
weerstaan.
Deze is voor elk van de 5 belastingen uniek. Na de
eerder gemaakte analyse, gaan we de afdracht en de
weerstand voor elke belasting specifiek volgen tot zijn
eindpunt buiten de constructie. Dit is de analyse van
de afdracht (b)
De 5 benodigde weerstanden van de 3de huid (b)
bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 4

5. De ranglijst van weerstanden: de 5 geboden
bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 5
Ik heb een prioriteitenlijst gemaakt van de 5
weerstanden, die de buitenschil bij alle situaties
minimaal moet hebben. Dat zijn de 5 geboden.
Precies zoals een dokter ook een bepaalde volgorde
heeft in zijn diagnose, gaan wij de volgorde aan
houden van de 5 geboden.
Nummer 1 is het allerbelangrijkste en nummer 5 de
minste. De motivatie van deze volgorde vind je
verderop in deze presentatie.

6. De 5 geboden
bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 6
CONSTRUCTIE
Het analyseren van belastingen en het afdragen van alle krachten t/m de fundering
WATERWEREND/WATERAFVOEREND
Het analyseren van vochtbelasting op de schil en het volgen van de waterafvoer tot buiten de schil.
LUCHTDICHTHEID
het analyseren van de luchtstromen en het voorkomen van infiltratieverlies (ongecontroleerde luchtstromen in de schil)
WARMTEWEREND
Het analyseren van de warmtestromen en het zo veel mogelijk voorkomen van transmissieverlies
DAMPWEREND
Het analyseren van de dampstroom en het voorkomen van (ongecontroleerde) condensatie in de buitenschil.
Volgordevandeanalyse
OVERIGEN:
Brandwerend, geluidwerend, ongediertewerend, duurzaam, economisch, uitvoeringstechnisch, gebruikstechnisch,
onderhoudstechnisch, esthetisch, et cetera. Over de volgorde valt te discussiëren.
1
2
3
4
5
6

7. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 7
Een goede draagconstructie is van levensbelang
voor elk bouwwerk. Alles staat of valt naar
gelang de degelijkheid van de constructie.
Het is daarom belangrijk om de analyse te
starten met het inventariseren van de externe
belastingen en het eigen gewicht van de
constructieonderdelen. En daarna volgen we de
krachtenoverdrachten hiervan tot aan de
fundering.
In het Bouwbesluit staat constructieveiligheid
ook vooraan in hoofdstuk 2.
CONSTRUCTIE
Het analyseren van belastingen en het afdragen van alle krachten t/m de fundering1

8. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 8
CONSTRUCTIE
Het analyseren van belastingen en het afdragen van alle krachten t/m de fundering1
Op deze foto is duidelijk te zien, dat het
metselwerk buitenblad niets draagt en dat het
kalkzandsteen binnenblad de bovenliggende
vloer en –wanden draagt. Ook is het buitenkozijn
hier aan bevestigd.

9. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 9
Kleding is onze tweede huid.
In kleding die nat is, heb je het sneller koud.
Zelfs aan een aangename warme trui heb je
niets als deze nat is.
Dat is met de 3de huid precies hetzelfde.
Ook kunnen er bouwmaterialen en –onderdelen
kapot gaan door te veel en te langdurig vocht.
Het weren van vocht is de belangrijkste
klimatologische functie van de buitenschil!
Daarnaast zorgen vochtige wanden en plafonds
ook voor risico tot schimmelvorming, dat slecht
is voor de gezondheid.
Het Bouwbesluit stelt daarom eisen aan de
waterwerendheid van de buitenschil in
hoofdstuk 3 Gezondheid.
WATERWEREND/WATERAFVOEREND
Het analyseren van vochtbelasting op de schil en het volgen van de waterafvoer tot buiten de schil.2

10. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 10
Er zijn 3 manieren om constructies een waterwerende of waterafvoerende eigenschap te kunnen geven.
afschot
1. Afwaterende vorm 2. Waterdicht/waterwerend materiaal 3. ventilerend
WATERWEREND/WATERAFVOEREND
Het analyseren van vochtbelasting op de schil en het volgen van de waterafvoer tot buiten de schil.2

11. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 11
Spouwmuur met een zeer slecht waterwerend systeem
WATERWEREND/WATERAFVOEREND
Het analyseren van vochtbelasting op de schil en het volgen van de waterafvoer tot buiten de schil.2

12. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 12
Vorstschade aan een spouwmuur, ten gevolge van een slecht waterwerendsysteem
2 WATERWEREND/WATERAFVOEREND
Het analyseren van vochtbelasting op de schil en het volgen van de waterafvoer tot buiten de schil.

13. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 13
Bij een dikke trui met wijde mouwen gaat de koude
wind er gemakkelijk door naar binnen.
De trui is niet winddicht(luchtdicht) bij de mouwen.
Daardoor raak je snel veel warmte kwijt.
Dus winddichtheid/luchtdichtheid staat op nummer
3.
Bij de gemiddelde Nederlandse woning gaat circa
25% van de warmte-energie verloren door
infiltratieverlies, ofwel ongecontroleerde
luchtstromen bij vele aansluitdetails en het dak!
Ook in het Bouwbesluit wordt gewezen op de
winddichtheid en de invloed die dit heeft op het
energieverlies in hoofdstuk 5: energie & milieu
LUCHTDICHTHEID
Het analyseren van de luchtstromen en het voorkomen van infiltratieverlies (ongecontroleerde luchtstromen in de schil)3

14. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 14
Het Bouwbesluit 2012 hoofdstuk 5 stelt hoge
luchtdichtheidseisen aan de buitenschil
Hierdoor moet deze nagenoeg geheel
luchtdicht zijn.
qv10: De mate van luchtdoorlatendheid wordt
vastgesteld met de qv10-waarde
LUCHTDICHTHEID
Het analyseren van de luchtstromen en het voorkomen van infiltratieverlies (ongecontroleerde luchtstromen in de schil)3

15. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 15
Via de kieren van deze deur ontsnapt er veel
warme lucht.
LUCHTDICHTHEID
Het analyseren van de luchtstromen en het voorkomen van infiltratieverlies (ongecontroleerde luchtstromen in de schil)3

16. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 16
Pas op de 4de plaats komt warmtewerend (warmte-
isolatie)
Dit houdt in: het weren van transmissieverlies
(warmtestraling)
WARMTEWEREND
Het analyseren van de warmtestroom en het zo veel mogelijk voorkomen van transmissieverlies (voorkomen van koudebruggen)4

17. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 17
In het Bouwbesluit wordt in hoofdstuk 5
(energie & milieu) minimale eisen gesteld aan
de warmteweerstanden (Rc) van de constructies
in de buitenschil.
Rc dak= 6,0 W/m2K
Rc gevel=
4,5 W/m2K
Rc bg-vloer=3,5 W/m2K
WARMTEWEREND
Het analyseren van de warmtestroom en het zo veel mogelijk voorkomen van transmissieverlies (voorkomen van koudebruggen)4

18. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 18
In een waterdichte, luchtdichte, warme
winterjas kan je gaan zweten, omdat de jas
helemaal geen waterdamp doorlaat. Er ontstaat
dan een onaangename vochtopeenhoping
(accumulatie).
Datzelfde kan ook gebeuren in de bouwkundige
buitenschil. Als dat op een ongecontroleerde
wijze gebeurt, ontstaat er een verslechterde
situatie van de buitenschil.
DAMPWEREND
Het analyseren van de dampstroom en het voorkomen van (ongecontroleerde) condensatie in de buitenschil.5

19. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 19
In de woning is bijna continu een hogere
luchtvochtigheid dan in de buitenlucht. De gebruikers
ademen waterdamp uit, koken, hebben planten en
huisdieren et cetera. Door de hogere temperatuur van
de binnenlucht kan deze ook meer waterdamp in zich
opslaan en ontstaat er een dampspanningsverschil
met de koudere buitenlucht, dat veel minder
waterdamp kan opslaan.
Er ontstaat dus een natuurlijke dampstroom van
binnen naar buiten.
Zodra dit ongecontroleerd gebeurd in de buitenschil
ontstaat condensatie, dat leidt tot vochtaccumulatie,
verlies aan isolatiekwaliteit, rotten van
constructiedelen en schimmelvorming.
Het Bouwbesluit stelt geen eisen aan
dampwerendheid. Het stelt wel eisen aan een goede
ventilatie t.b.v. afvoer van schadelijke dampen.
DAMPWEREND
Het analyseren van de dampstroom en het voorkomen van (ongecontroleerde) condensatie in de buitenschil.5

20. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 20
Een ideale buitenschil zou net als de menselijke
huid moeten kunnen ademen, waarbij waterdamp
wordt afgevoerd.
In de 2de huid (de kleding) gebeurt dit al door
relatief recente ontwikkelingen, zoals Gore-tex dat
waterwerend is en dampopen.
Een ander natuurlijk materiaal dat ook goed damp
kan reguleren is leem. Er is dan wel natuurlijk een
heel ander type bouwsysteem voor nodig, dat zeer
goed moet worden gedetailleerd.
Het overgrote deel van de huidige bouw is echter
het dampdichte systeem (5)
ALTERNATIEF DAMP-OPEN/REGULEREND?
Het analyseren van de dampstroom en het voorkomen van (ongecontroleerde) condensatie in de buitenschil.5alt
b

21. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 21
Grote overstek om de damp-open stro-lemen gevel te
beschermen tegen regenwater.
Een ideale buitenschil zou net als de menselijke
huid moeten kunnen ademen, waarbij waterdamp
wordt afgevoerd.
In de 2de huid (de kleding) gebeurt dit al door
relatief recente ontwikkelingen, zoals Gore-tex dat
waterwerend is en dampopen.
Een ander natuurlijk materiaal dat ook goed damp
kan reguleren is leem. Er is dan wel natuurlijk een
heel ander type bouwsysteem voor nodig, dat zeer
goed moet worden gedetailleerd.
Het overgrote deel van de huidige bouw is echter
het dampdichte systeem (5)
ALTERNATIEF DAMP-OPEN/REGULEREND?
Het analyseren van de dampstroom en het voorkomen van (ongecontroleerde) condensatie in de buitenschil..5alt

22. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 22
baksteen buitenblad
Open stootvoeg
zelfdragende latei
spouwanker
kalkzandsteen lijmblokken binnenblad
prefab betonlatei
minerale wolisolatie
klemstrip t.b.v. bevestiging kunststof slabbe
spouwlat
houten kozijn
beweegbaar kozijndeel
isolerende beglazing
negge
hoekanker kozijn
geventileerde luchtspouw 40 mm
afwerklat
ONTLEDEN VAN BOVENDETAIL KOZIJN
VOLGENS DE 5 GEBODEN

23. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 23
CONSTRUCTIE
a. Het analyseren van belastingen
windbelasting
Bij een zware storm: ca 2000 N/m2
(200kg) druk óf zuiging op het
buitenblad.
bovenliggende belastingen
Eigen gewicht van bovenliggend bouwdeel en
veranderlijke belasting
1

24. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 24
betonlatei
Draagt het bovenliggend buitenblad
spouwanker
Brengt grote belasting van het buitenblad
(winddruk en – zuiging) over aan het
binnenblad. Daarnaast bevestigt het de
isolatie aan het binnenblad.
CONSTRUCTIE
b. Het afdragen van alle krachten
t/m de fundering
kalkzandsteen lijmblokken binnenblad
draagt alle belastingen over naar de fundering
hoekanker
Bevestigt spouwlat aan het binnenblad. Hierdoor
‘hangt’ het kozijn aan het binnenblad.
houten kozijn
Draagt de beglazing en draaiende delen.
Kozijn wordt gedragen door spouwlat
Klemstrip t.b.v. kunststof slabbe
1
spouwlat
Bevestigt kozijn aan binnenblad.
tandvormige lijmnaad
Door deze vorm:
-betere materiaalverankering kozijn aan spouwlat
-groter lijmoppervlak, dus sterker
Beton latei
Draagt bovenliggende constructie

25. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 25
WATERWEREND/WATERAFVOEREND
a. Het analyseren van vochtbelasting
op en in de schil
doorslagwater
• Bij een hoosbui krijgt 1 m2
metselwerk ongeveer 6 liter water
te verwerken.
• Na verzadiging van de steen
stroomt ca 2 à 3 liter water aan de
binnenzijde van het buitenblad
omlaag.
eventueel condenswater bij dauwpunt in
isolatie afvoeren via luchtspouw
2

26. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 26
WATERWEREND/WATERAFVOEREND
b. het volgen van de
waterafvoer tot buiten de schil.baksteen buitenblad
(regenwerend)
druppelvanger in spouwanker
open stootvoeg
(ventilerend- en dampafvoerend)
luchtspouw
(water- en dampafvoerend)
Betonlatei met waterhol
(regenwerend)
waterholen
druppelvangers
ontwateringspleet
afvoer doorslagwater
negge
Slagregenwerend voor bovendorpeldetail
Isolerende beglazing
waterwerend, niet waterdicht!
Kunststof slabbe
waterafvoerend
Een opstaande rand aan het eind van de
kunststof slabbe voorkomt dat er water in de
spouw stroomt, dat tot vochtplekken kan
leiden op het binnenblad.
schuine bovenzijde spouwlat
waterafvoerende vorm
Houten kozijn
waterwerend/waterafvoerende vorm
Enkele rubberadichting
Waterwerend, niet waterdicht!
afvoer lekwater via profilering raam-kozijnhout
2
doorslagwater

27. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 27
LUCHTDICHTHEID
a. Analyseren natuurlijke luchtstroom
in de buitenschil
binnenlucht 20-21°C hoge luchtdruk
Door luchtdrukverschil binnen-buiten wil er
een luchtstroom ontstaan van binnen naar
buiten door de constructie heen.
buitenlucht -10/15 °C
lage luchtdruk
3

28. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 28
LUCHTDICHTHEID
b. Het voorkomen van infiltratieverlies
(ongecontroleerde luchtstromen in de
buitenschil)
Kalkzandsteen lijmblokken binnenblad
kalkzandsteen luchtdicht
Bij toepassing van een poreus materiaal (bv
gasbeton) extra luchtwerende voorzieningen
aanbrengen.
Luchtdichte aansluitdetail
spouwlat-binnenblad
Dit moet van te voren goed uitgezocht zijn! Kan
met witte pur of luchtdichte tape.
Tandvormige lijmnaad tussen spouwlatten en
kozijn.
Garandeert dat er geen spleten en luchtlekken
hier kunnen ontstaan. .
Enkele rubberdichting
Zorgt voor luchtdichting.
(een dubbele afdichting zou echter
veel beter zijn!)
3

29. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 29
WARMTEWEREND
a. Analyseren warmtestroom
in de buitenschil
binnenlucht 20-21°C
Door temperatuurverschil binnen-buiten wil er
een warmtestroom (transmissie) ontstaan van
binnen naar buiten door de constructie heen.
buitenlucht -10/15 °C
4

30. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 30
WARMTEWEREND
b. Het zo veel mogelijk voorkomen van
transmissieverlies (voorkomen van
koudebruggen)
Minerale wol isolatie
(Rc spouwmuur >= 4,5 m2k/W )
.
Enkele rubberafdichting
Zwak punt in de isolatiezone. Een dubbele
rubberafdichting met stilstaande lucht ertussen
zou veel beter zijn.
Metalen spouwanker
vormt een koudebrug! Een kunststof variant is
mogelijk, maar moet wel sterk genoeg zijn
tegen de windkrachten.
Het hout van het kozijn
vormt tegenwoordig een zwak punt in de
isolatiezone. Gelamineerd hout met een
isolatiestrook in het midden is een uitkomst.
‘isolerende’ beglazing
bouwbesluit U-waarde < 1,65 W/m2k
Omgerekende R-waarde 1/U= 0,61 m2K/W
Een zéér zwakke plek in de isolatiezone dus!
Spouwlat:
Door de toegenomen isolatie-eisen vormt het
hout van de spouwlat een zwak punt ofwel een
koudebrug. Kunststof spouwlatten voorkomen
dit probleem.
Aansluitdetail spouwlat-binnenblad
Luchtdichte isolatie
4

31. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 31
DAMPWEREND
a. Analyseren dampstroom
in buitenschil
5
Eventueel condensatiewater bij dauwpunt
(liever niet!) in isolatie afvoeren via
ventilatie luchtspouw
Dampaanval van binnenuit. Ofwel
continue wil er waterdamp zich via de
buitenschil naar buiten wringen.
Binnenlucht: warm met hogere
dampspanning. Door verschil met buiten
ontstaat er een dampstroom van binnen
naar buiten.
Buitenlucht:
koel met lagere dampspanning

32. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 32
DAMPWEREND
b. Het voorkomen van
(ongecontroleerde) condensatie in de
buitenschil.
5
Minerale wol: damp-open
luchtspouw
(water- en dampafvoerend)
Aan de binnenzijde van de houten kozijndelen
en spouwlat dampwerende verf aanbrengen
om zo veel mogelijk condensatie in het hout te
voorkomen.
Kalkzandsteen lijmblokken binnenblad
is redelijk dampwerend. Bij poreuze, meer
damp-open materialen is het aanbrengen van
een dampwerende folie a/d warme kant van de
isolatie noodzakelijk.
de verf aan de buitenzijde van het kozijn
moet damp open zijn om eventueel
condenswater in het hout te kunnen laten
ontsnappen.

33. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 33
OVERIGEN
Brandwerend, geluidwerend,
ongediertewerend, duurzaam, economisch,
uitvoeringstechnisch, gebruikstechnisch,
onderhoudstechnisch, esthetisch, et cetera.
Over de volgorde valt te discussiëren.
6
Voor vele details zijn we nog niet klaar!
Ook voor geluidswerendheid,
brandwerendheid en wering tegen ongedierte
moeten we het detail gaan analyseren en dit
gebeurt op dezelfde wijze als 1 t/m 4
Bij uitvoeringstechnisch kijk je naar de
bouwvolgorde en de montage-richtingen.

34. bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 34
baksteen buitenblad: 2
Open stootvoeg: 2
zelfdragende latei: 1-2
Spouwanker met druppelvanger: 1-2
kalkzandsteen lijmblokken binnenblad: 1-2-3-5
prefab betonlatei: 1-2-3-5
minerale wol-isolatie: 4
klemstrip t.b.v. bevestiging kunststof slabbe: 1
Spouwlat: 1-3-4-5
houten kozijn: 1-2-3-4-5
beweegbaar kozijndeel 2-3-4-5
isolerende beglazing 2-3-4-5
Negge: 2
hoekanker kozijn: 1
geventileerde luchtspouw 40 mm: 2
Afwerklat: 0
Luchtdichte PUR: 3-4-5
Enkele rubberafdichting: 2-3-5
Schuine bovenzijde spouwlat: 2
Waterholen latei & kozijn: 2
ontwateringspleet: 2
Lijmnaad: 2-3
1 CONSTRUCTIE
2 WATERWEREND/WATERAFVOEREND
3 LUCHTDICHTHEID
4 WARMTEWEREND
5 DAMPWEREND
resumé 5 geboden:

35. eindeZoals je gemerkt hebt, is een ogenschijnlijk simpel kozijndetail behoorlijk
complex omdat er minimaal aan 5 geboden moet worden voldaan.
Alle details van de buitenschil, zoals ook die van de fundering en het dak
moeten hieraan voldoen.
De 5 geboden geven je hopelijk een goede methode om de details en
bouwkundige situaties te kunnen analyseren en te beoordelen.
Heb je vragen of opmerkingen over mijn presentatie van de 5 Geboden?
Ik ontvang ze graag op: avankuijk@gmail.com
bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 35arie van kuijk architect & docent bouwkunde

36. over arie:Arie van Kuijk is naast een geregistreerd architect ook werkzaam als bevoegd
docent in het hbo en mbo-onderwijs, zoals: hogeschool NCOI,
Bestuursacademie en ROC ter AA.
Hij ontwikkelt lesprogramma’s, construeert examens en geeft lessen in:
bouwtechniek, ontwerpen, bouwregelgeving, bouwfysica, sterkteleer,
materialenleer, duurzaamheid, bestekschrijven, beheer- &onderhoud en
autocad.
Uiteraard heeft Arie’s enorme praktijkervaring grote invloed op de lesinhoud
en de manier van zijn lesgeven.
bouwkundige analyse: de 5 geboden van de buitenschil 36arie van kuijk architect & docent bouwkunde