Stadsmonitor 2014: opvallendste bevindingen

Stadsmonitor 2014
Een samenwerking tussen het Agentschap
Binnenlands Bestuur en de Studiedienst van de
Vlaamse Regering

Situering
Opdracht:Opdracht:Opdracht:Opdracht: ministerministerministerminister, bevoegd voor het, bevoegd voor het, bevoegd voor het, bevoegd voor het StedenbeleidStedenbeleidStedenbeleidStedenbeleid
De stadsmonitor is eenDe stadsmonitor is eenDe stadsmonitor is eenDe stadsmonitor is een meetmeetmeetmeet----, communicatie, communicatie, communicatie, communicatie---- en leerinstrumenten leerinstrumenten leerinstrumenten leerinstrument
op strategisch niveau bestemd voor alle bij de stedelijkeop strategisch niveau bestemd voor alle bij de stedelijkeop strategisch niveau bestemd voor alle bij de stedelijkeop strategisch niveau bestemd voor alle bij de stedelijke
ontwikkeling betrokken actorenontwikkeling betrokken actorenontwikkeling betrokken actorenontwikkeling betrokken actoren
DeDeDeDe Stadsmonitor bestaat uit 2 luiken:Stadsmonitor bestaat uit 2 luiken:Stadsmonitor bestaat uit 2 luiken:Stadsmonitor bestaat uit 2 luiken:
---- een gemeenschappelijk gedragen visie op een leefbare eneen gemeenschappelijk gedragen visie op een leefbare eneen gemeenschappelijk gedragen visie op een leefbare eneen gemeenschappelijk gedragen visie op een leefbare en
duurzame stadduurzame stadduurzame stadduurzame stad
---- set indicatoren om na te gaan of steden in een meer leefbare enset indicatoren om na te gaan of steden in een meer leefbare enset indicatoren om na te gaan of steden in een meer leefbare enset indicatoren om na te gaan of steden in een meer leefbare en
duurzame richtingduurzame richtingduurzame richtingduurzame richting evoluerenevoluerenevoluerenevolueren
5de5de5de5de editie: sinds 2008 : samenwerkingeditie: sinds 2008 : samenwerkingeditie: sinds 2008 : samenwerkingeditie: sinds 2008 : samenwerking tussentussentussentussen AgentschapAgentschapAgentschapAgentschap
Binnenlands BestuurBinnenlands BestuurBinnenlands BestuurBinnenlands Bestuur en de Studiedienst van deen de Studiedienst van deen de Studiedienst van deen de Studiedienst van de Vlaamse RegeringVlaamse RegeringVlaamse RegeringVlaamse Regering
217 maart 2015 Congres Stadsmonitor

Editie 2014
Nieuw:Nieuw:Nieuw:Nieuw:
---- TrajectTrajectTrajectTraject kindfocuskindfocuskindfocuskindfocus
---- TrajectTrajectTrajectTraject ecologischeecologischeecologischeecologische stadstadstadstad
=>=>=>=> optimaliseren visiematrixoptimaliseren visiematrixoptimaliseren visiematrixoptimaliseren visiematrix en indicatorenseten indicatorenseten indicatorenseten indicatorenset
=>=>=>=> extraextraextraextra katern ‘Gezinnen in de stad:katern ‘Gezinnen in de stad:katern ‘Gezinnen in de stad:katern ‘Gezinnen in de stad: dededede gezinsgezinsgezinsgezins---- enenenen
kindvriendelijkheid van onze centrumsteden in kaart’kindvriendelijkheid van onze centrumsteden in kaart’kindvriendelijkheid van onze centrumsteden in kaart’kindvriendelijkheid van onze centrumsteden in kaart’
=> bevragingstool voor=> bevragingstool voor=> bevragingstool voor=> bevragingstool voor kinderenkinderenkinderenkinderen enenenen jongerenjongerenjongerenjongeren
WebversieWebversieWebversieWebversie : Excel files te downloaden op: Excel files te downloaden op: Excel files te downloaden op: Excel files te downloaden op www.stadsmonitor.be

Bronnenmateriaal
Centrale databanken (geregistreerde data)Centrale databanken (geregistreerde data)Centrale databanken (geregistreerde data)Centrale databanken (geregistreerde data)
Gegevens die door de steden zelf worden verzameld enGegevens die door de steden zelf worden verzameld enGegevens die door de steden zelf worden verzameld enGegevens die door de steden zelf worden verzameld en
bezorgd (o.a. GIS data)bezorgd (o.a. GIS data)bezorgd (o.a. GIS data)bezorgd (o.a. GIS data)
Grootschalige survey bij stedelingenGrootschalige survey bij stedelingenGrootschalige survey bij stedelingenGrootschalige survey bij stedelingen
InwonersInwonersInwonersInwoners van de 13 centrumsteden ouder dan 16 jaarvan de 13 centrumsteden ouder dan 16 jaarvan de 13 centrumsteden ouder dan 16 jaarvan de 13 centrumsteden ouder dan 16 jaar
SchriftelijkSchriftelijkSchriftelijkSchriftelijk & online bevraging& online bevraging& online bevraging& online bevraging
48.700 inwoners werden aangeschreven48.700 inwoners werden aangeschreven48.700 inwoners werden aangeschreven48.700 inwoners werden aangeschreven
Extra bevragingen: Aalst, Antwerpen, Brugge, Genk, Leuven enExtra bevragingen: Aalst, Antwerpen, Brugge, Genk, Leuven enExtra bevragingen: Aalst, Antwerpen, Brugge, Genk, Leuven enExtra bevragingen: Aalst, Antwerpen, Brugge, Genk, Leuven en
TurnhoutTurnhoutTurnhoutTurnhout
4 communicatiemomenten:4 communicatiemomenten:4 communicatiemomenten:4 communicatiemomenten: tsstsstsstss. 22 april en 27 mei 2014. 22 april en 27 mei 2014. 22 april en 27 mei 2014. 22 april en 27 mei 2014
NettoNettoNettoNetto----respons: 19.350 eenhedenrespons: 19.350 eenhedenrespons: 19.350 eenhedenrespons: 19.350 eenheden
80808080----taltaltaltal indicatorenindicatorenindicatorenindicatoren

Indicatorenset
Cultuur en vrije tijd:Cultuur en vrije tijd:Cultuur en vrije tijd:Cultuur en vrije tijd: 32323232
Leren en onderwijs:Leren en onderwijs:Leren en onderwijs:Leren en onderwijs: 13131313
Ondernemen en werken:Ondernemen en werken:Ondernemen en werken:Ondernemen en werken: 24242424
Veiligheidszorg:Veiligheidszorg:Veiligheidszorg:Veiligheidszorg: 10101010
Wonen en woonomgeving:Wonen en woonomgeving:Wonen en woonomgeving:Wonen en woonomgeving: 17171717
Zich verplaatsen/mobiliteit:Zich verplaatsen/mobiliteit:Zich verplaatsen/mobiliteit:Zich verplaatsen/mobiliteit: 14141414
Zorg en opvang:Zorg en opvang:Zorg en opvang:Zorg en opvang: 17171717
Sociale principes:Sociale principes:Sociale principes:Sociale principes: 15151515
Natuur en milieu:Natuur en milieu:Natuur en milieu:Natuur en milieu: 14141414
Burgerschap en overheidBurgerschap en overheidBurgerschap en overheidBurgerschap en overheid:::: 11111111
Totaal:Totaal:Totaal:Totaal: 167167167167

Stadsmonitor 2014:
Enkele markante vaststellingen
Hilde Schelfaut & Luk Bral

Op wandel met de stadsbewoners:
van hun woning naar de stoep
…in hun buurt,
naar het centrum van de stad
en terug…

Steden zetten sterk in om aantrekkelijke woon- & leefsteden te
zijn: gelijkaardige uitdaging, doch elke stad vanuit eigen context
• Het belang van de demografische & socioHet belang van de demografische & socioHet belang van de demografische & socioHet belang van de demografische & socio----economische context is groot.economische context is groot.economische context is groot.economische context is groot.
• Demografische uitdagingen zijn niet uniek in de centrumsteden aanwezig, maarDemografische uitdagingen zijn niet uniek in de centrumsteden aanwezig, maarDemografische uitdagingen zijn niet uniek in de centrumsteden aanwezig, maarDemografische uitdagingen zijn niet uniek in de centrumsteden aanwezig, maar
wel nadrukkelijker:wel nadrukkelijker:wel nadrukkelijker:wel nadrukkelijker:
o Groter groeipercentage bevolkingGroter groeipercentage bevolkingGroter groeipercentage bevolkingGroter groeipercentage bevolking
o Verdere vergroening, vergrijzing, verzilveringVerdere vergroening, vergrijzing, verzilveringVerdere vergroening, vergrijzing, verzilveringVerdere vergroening, vergrijzing, verzilvering
o VerkleuringVerkleuringVerkleuringVerkleuring
o GezinsverdunningGezinsverdunningGezinsverdunningGezinsverdunning
o Toenemende diversificatie van leefvormenToenemende diversificatie van leefvormenToenemende diversificatie van leefvormenToenemende diversificatie van leefvormen
o Migratie : selectieve stadsvluchtMigratie : selectieve stadsvluchtMigratie : selectieve stadsvluchtMigratie : selectieve stadsvlucht
• SocioSocioSocioSocio----economische context: steden produceren heel wat welvaart, maar heteconomische context: steden produceren heel wat welvaart, maar heteconomische context: steden produceren heel wat welvaart, maar heteconomische context: steden produceren heel wat welvaart, maar het
zijn niet steeds hun inwoners die daarvan genieten. Grotere uitdagingen inzakezijn niet steeds hun inwoners die daarvan genieten. Grotere uitdagingen inzakezijn niet steeds hun inwoners die daarvan genieten. Grotere uitdagingen inzakezijn niet steeds hun inwoners die daarvan genieten. Grotere uitdagingen inzake
armoede en achterstelling.armoede en achterstelling.armoede en achterstelling.armoede en achterstelling.

Extern migratiesaldo weegt in de groot- en centrumsteden
nog steeds het zwaarst door op de groei van de bevolking.
9
-6000
-2000
2000
6000
10000
14000
Natuurlijke aangroei Intern migratiesaldo Extern migratiesaldo Aangroei bevolking
Bron: VRIND, 2014.

Positief migratiesaldo door sterke(re) instroom vanuit
buitenland. Aandeel buitenlandse migratie is laatste jaren
evenwel afgenomen.
10
-10
-5
0
5
10
15
Interne migratie Externe migratie
Bron: Stadsmonitor, 2014.

Voor jongvolwassen zijn centrumsteden aantrekkelijk.
8/13 centrumsteden tellen positief saldo voor jonge gezinnen.
11
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
Migratiesaldo jonge gezinnen
2008-2010 2011-2013
-20
0
20
40
60
80
100
Migratiesaldo jongvolwassenen
2008-2010 2011-2013
Bron: Stadsmonitor, 2014.

12
Na 10 jaar blijft ongeveer 1/2 jongvolwassenen in de
vorm van een gezin met kinderen in de stad wonen.
AntwerpenAntwerpenAntwerpenAntwerpen GentGentGentGent AalstAalstAalstAalst BruggeBruggeBruggeBrugge GenkGenkGenkGenk HasseltHasseltHasseltHasselt KortrijkKortrijkKortrijkKortrijk LeuvenLeuvenLeuvenLeuven MechelenMechelenMechelenMechelen OostendeOostendeOostendeOostende RoeselareRoeselareRoeselareRoeselare
SintSintSintSint----
NiklaasNiklaasNiklaasNiklaas TurnhoutTurnhoutTurnhoutTurnhout
Totaal 13Totaal 13Totaal 13Totaal 13
stedenstedenstedensteden
2014-2009 3.711 762 403 -142 -23 451 332 302 347 -27 225 267 149 6.757
Bron: ADS, bewerkingen SVR
82904 81502
93430
70000
75000
80000
85000
90000
95000
100000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Aantal jonge gezinnen (koppel of alleenstaande ouder met oudste kind jonger dan 12 jaar) in de 13Aantal jonge gezinnen (koppel of alleenstaande ouder met oudste kind jonger dan 12 jaar) in de 13Aantal jonge gezinnen (koppel of alleenstaande ouder met oudste kind jonger dan 12 jaar) in de 13Aantal jonge gezinnen (koppel of alleenstaande ouder met oudste kind jonger dan 12 jaar) in de 13
centrumstedencentrumstedencentrumstedencentrumsteden

Verhuisintentie bij stadsbewoners groter dan in Vlaanderen.
Eén op drie stadsbewoners geeft aan de komende vijf jaar te willen verhuizen.Eén op drie stadsbewoners geeft aan de komende vijf jaar te willen verhuizen.Eén op drie stadsbewoners geeft aan de komende vijf jaar te willen verhuizen.Eén op drie stadsbewoners geeft aan de komende vijf jaar te willen verhuizen.
10% geeft aan de stad mogelijks te willen verlaten.10% geeft aan de stad mogelijks te willen verlaten.10% geeft aan de stad mogelijks te willen verlaten.10% geeft aan de stad mogelijks te willen verlaten.
13
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Dezelfde buurt Andere buurt in deze stad Andere stad/gemeente
Bron: survey Stadsmonitor, 2014.

Verder inzetten op ‘stedelijke woonkwaliteit’ voor zij die
twijfelen of niet vinden wat ze zoeken in de stad
14
• InInInIn Antwerpen, Gent en Leuven is de verhuisintentie het grootstAntwerpen, Gent en Leuven is de verhuisintentie het grootstAntwerpen, Gent en Leuven is de verhuisintentie het grootstAntwerpen, Gent en Leuven is de verhuisintentie het grootst....
• <35<35<35<35 jarigen hebben dubbel zoveeljarigen hebben dubbel zoveeljarigen hebben dubbel zoveeljarigen hebben dubbel zoveel kans om te verhuizen.kans om te verhuizen.kans om te verhuizen.kans om te verhuizen.
• HetHetHetHet zijn juist deze inwoners die de lokale besturen niet graag zietzijn juist deze inwoners die de lokale besturen niet graag zietzijn juist deze inwoners die de lokale besturen niet graag zietzijn juist deze inwoners die de lokale besturen niet graag ziet vertrekken.vertrekken.vertrekken.vertrekken.
o VestigingskeuzeVestigingskeuzeVestigingskeuzeVestigingskeuze is dan vaak bindendis dan vaak bindendis dan vaak bindendis dan vaak bindend
o GezondeGezondeGezondeGezonde sociaal economische mixsociaal economische mixsociaal economische mixsociaal economische mix
o PositievePositievePositievePositieve invloed opinvloed opinvloed opinvloed op fiscaalfiscaalfiscaalfiscaal draagvlak stedendraagvlak stedendraagvlak stedendraagvlak steden
o DynamiekDynamiekDynamiekDynamiek in dein dein dein de stadstadstadstad
• Mogelijke ‘Mogelijke ‘Mogelijke ‘Mogelijke ‘stadsverlatersstadsverlatersstadsverlatersstadsverlaters’ hebben dikwijls een sterker socio’ hebben dikwijls een sterker socio’ hebben dikwijls een sterker socio’ hebben dikwijls een sterker socio----economisch profiel.economisch profiel.economisch profiel.economisch profiel.
• Het belang van perceptie over woning, buurt en stad bij ‘Het belang van perceptie over woning, buurt en stad bij ‘Het belang van perceptie over woning, buurt en stad bij ‘Het belang van perceptie over woning, buurt en stad bij ‘stadsverlatersstadsverlatersstadsverlatersstadsverlaters:’:’:’:’
ontevredenen hebben twee maal zoveel kans om stad te verlaten!!ontevredenen hebben twee maal zoveel kans om stad te verlaten!!ontevredenen hebben twee maal zoveel kans om stad te verlaten!!ontevredenen hebben twee maal zoveel kans om stad te verlaten!!

De stedelijke woonkwaliteit door de bril van deDe stedelijke woonkwaliteit door de bril van deDe stedelijke woonkwaliteit door de bril van deDe stedelijke woonkwaliteit door de bril van de
stadsbewoners.stadsbewoners.stadsbewoners.stadsbewoners.

Stadsbewoners beoordelen hun wooncomfort positiever dan
in 2011.
Vier op vijf inwoners geeft aan over groot comfort in de woning te beschikken.Vier op vijf inwoners geeft aan over groot comfort in de woning te beschikken.Vier op vijf inwoners geeft aan over groot comfort in de woning te beschikken.Vier op vijf inwoners geeft aan over groot comfort in de woning te beschikken.
Voor 1 op vijf inwoners is de woning minder kwaliteitsvol.Voor 1 op vijf inwoners is de woning minder kwaliteitsvol.Voor 1 op vijf inwoners is de woning minder kwaliteitsvol.Voor 1 op vijf inwoners is de woning minder kwaliteitsvol.
Vooral huurders geven aan met structurele problemen te kampen. Dit aandeel is stabielVooral huurders geven aan met structurele problemen te kampen. Dit aandeel is stabielVooral huurders geven aan met structurele problemen te kampen. Dit aandeel is stabielVooral huurders geven aan met structurele problemen te kampen. Dit aandeel is stabiel
gebleven.gebleven.gebleven.gebleven.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
%
groot comfort tuin structurele problemen

Energiezuinigheid en energierecuperatie staan hoog op de
agenda bij de stadsbewoners.
1 op twee stedelingen geeft aan in een woning te leven die energiezuinig is.1 op twee stedelingen geeft aan in een woning te leven die energiezuinig is.1 op twee stedelingen geeft aan in een woning te leven die energiezuinig is.1 op twee stedelingen geeft aan in een woning te leven die energiezuinig is.
Eén op vier in een woning waar energierecuperatie aan de orde is.Eén op vier in een woning waar energierecuperatie aan de orde is.Eén op vier in een woning waar energierecuperatie aan de orde is.Eén op vier in een woning waar energierecuperatie aan de orde is.
T.o.v. 2011 is de stijging markant.T.o.v. 2011 is de stijging markant.T.o.v. 2011 is de stijging markant.T.o.v. 2011 is de stijging markant.
0
10
20
30
40
50
60
70
%
zonnepanelen zonneboiler regenwater groendak

De woonkosten wegen zwaarder door dan in 2011.
Dit zowel voor afbetalende eigenaars als voor huurders:Dit zowel voor afbetalende eigenaars als voor huurders:Dit zowel voor afbetalende eigenaars als voor huurders:Dit zowel voor afbetalende eigenaars als voor huurders:
Eén op 3 afbetalende eigenaars, bijna 1 op 2 huurders spendeert meer dan 1/3 vanEén op 3 afbetalende eigenaars, bijna 1 op 2 huurders spendeert meer dan 1/3 vanEén op 3 afbetalende eigenaars, bijna 1 op 2 huurders spendeert meer dan 1/3 vanEén op 3 afbetalende eigenaars, bijna 1 op 2 huurders spendeert meer dan 1/3 van
loon aan huur/afbetaling woning.loon aan huur/afbetaling woning.loon aan huur/afbetaling woning.loon aan huur/afbetaling woning.
18
0
10
20
30
40
50
60
70
Afbetalende eigenaar Huurders

19
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
Woning Buurt Stad
Hoge tevredenheid over woning, buurt en stad.
4 op 5 inwoners zijn tevreden over hun4 op 5 inwoners zijn tevreden over hun4 op 5 inwoners zijn tevreden over hun4 op 5 inwoners zijn tevreden over hun woningwoningwoningwoning....
3 op 4 zijn tevreden over3 op 4 zijn tevreden over3 op 4 zijn tevreden over3 op 4 zijn tevreden over buurt & stadbuurt & stadbuurt & stadbuurt & stad....
De tevredenheid over deDe tevredenheid over deDe tevredenheid over deDe tevredenheid over de woningwoningwoningwoning is stabiel gebleven.is stabiel gebleven.is stabiel gebleven.is stabiel gebleven.
In de meeste steden is er een lichte terugval van de tevredenheid overIn de meeste steden is er een lichte terugval van de tevredenheid overIn de meeste steden is er een lichte terugval van de tevredenheid overIn de meeste steden is er een lichte terugval van de tevredenheid over buurt & stadbuurt & stadbuurt & stadbuurt & stad
In Aalst stijgt de tevredenheid over de stad.In Aalst stijgt de tevredenheid over de stad.In Aalst stijgt de tevredenheid over de stad.In Aalst stijgt de tevredenheid over de stad.
In Gent, Brugge, Hasselt en Leuven is de tevredenheid over deIn Gent, Brugge, Hasselt en Leuven is de tevredenheid over deIn Gent, Brugge, Hasselt en Leuven is de tevredenheid over deIn Gent, Brugge, Hasselt en Leuven is de tevredenheid over de stadstadstadstad groter dan degroter dan degroter dan degroter dan de
tevredenheid over detevredenheid over detevredenheid over detevredenheid over de buurtbuurtbuurtbuurt....

Eén op twee inwoners is tevreden over de uitstraling en
netheid van de stad. Er zijn grote verschillen tussen de steden.
Aalst, Mechelen & Turnhout boeken vooruitgang.Aalst, Mechelen & Turnhout boeken vooruitgang.Aalst, Mechelen & Turnhout boeken vooruitgang.Aalst, Mechelen & Turnhout boeken vooruitgang.
30
40
50
60
70
80
90
100
Netheid stad Uitstraling stad Aanleg parken Aanleg straten en pleinen

21
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Inwoners met bereikbaar buurtgroen Groen in de buurt Openbaar groen in de stad
Meer dan de helft van de inwoners woont op minder dan 400 m van
openbaar buurtgroen. Grote variaties tussen de steden onderling.
Stedelingen tevreden over het aanbod groen in de buurt & de stad.

22
0
10
20
30
40
50
60
Onaangepaste snelheid Lawaaihinder door verkeer Agressief verkeersgedrag
Stedelingen geven frequenter aan last te hebben van
verkeersgerelateerde buurtproblemen dan elders in Vlaanderen.
OOOOnaangepastenaangepastenaangepastenaangepaste snelheid van het verkeer wekt bijsnelheid van het verkeer wekt bijsnelheid van het verkeer wekt bijsnelheid van het verkeer wekt bij stadsbewoners nog steedsstadsbewoners nog steedsstadsbewoners nog steedsstadsbewoners nog steeds het meeste ergernishet meeste ergernishet meeste ergernishet meeste ergernis
op. Hetop. Hetop. Hetop. Het aandeel is in de meeste steden evenwel licht gedaald.aandeel is in de meeste steden evenwel licht gedaald.aandeel is in de meeste steden evenwel licht gedaald.aandeel is in de meeste steden evenwel licht gedaald.

23
Ook milieugerelateerde buurtproblemen worden frequenter
als probleem ervaren in de steden dan daarbuiten.
Het hinderaspect van hondenpoep wordt minder vaak aangegeven dan in 2011.Het hinderaspect van hondenpoep wordt minder vaak aangegeven dan in 2011.Het hinderaspect van hondenpoep wordt minder vaak aangegeven dan in 2011.Het hinderaspect van hondenpoep wordt minder vaak aangegeven dan in 2011.
0
10
20
30
40
50
60
Zwerfvuil Sluikstort Hondenpoep Ongedierte Trillingen Geurhinder

Op wandel met de stadsbewoners?!Op wandel met de stadsbewoners?!Op wandel met de stadsbewoners?!Op wandel met de stadsbewoners?!

25
Stedelingen verplaatsen zich steeds vaker en duurzamer.
Opvallend is dat ze dit duurzamer doen dan in 2011 en
duurzamer dan elders in Vlaanderen.
6 op tien inwoners verplaatst zich in de vrije tijd frequent te voet, de helft met de6 op tien inwoners verplaatst zich in de vrije tijd frequent te voet, de helft met de6 op tien inwoners verplaatst zich in de vrije tijd frequent te voet, de helft met de6 op tien inwoners verplaatst zich in de vrije tijd frequent te voet, de helft met de
fiets, al geeft de helft van de stadsbewoners ook aan frequent de auto te gebruiken.fiets, al geeft de helft van de stadsbewoners ook aan frequent de auto te gebruiken.fiets, al geeft de helft van de stadsbewoners ook aan frequent de auto te gebruiken.fiets, al geeft de helft van de stadsbewoners ook aan frequent de auto te gebruiken.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
%
Te voet Fiets Auto-bestuurder Bus/tram

26
Voor het werk regeert koning auto, zowel in de steden als er buiten.
Voor één op twee inwoners blijft het hoofdvervoermiddel de auto of de
moto.
In de grootsteden, Brugge, Leuven, Oostende & Turnhout wordt er vaker gestapt enIn de grootsteden, Brugge, Leuven, Oostende & Turnhout wordt er vaker gestapt enIn de grootsteden, Brugge, Leuven, Oostende & Turnhout wordt er vaker gestapt enIn de grootsteden, Brugge, Leuven, Oostende & Turnhout wordt er vaker gestapt en
getrapt om naar het werk te gaan.getrapt om naar het werk te gaan.getrapt om naar het werk te gaan.getrapt om naar het werk te gaan.
Gemiddelde afstand woon/werk/school verplaatsingen: 20 kmGemiddelde afstand woon/werk/school verplaatsingen: 20 kmGemiddelde afstand woon/werk/school verplaatsingen: 20 kmGemiddelde afstand woon/werk/school verplaatsingen: 20 km
Duurtijd: 30 minDuurtijd: 30 minDuurtijd: 30 minDuurtijd: 30 min
In Vlaanderen is dit gemiddeld 40 km, al blijkt dit sneller te gaan dan bij de stedelingen.In Vlaanderen is dit gemiddeld 40 km, al blijkt dit sneller te gaan dan bij de stedelingen.In Vlaanderen is dit gemiddeld 40 km, al blijkt dit sneller te gaan dan bij de stedelingen.In Vlaanderen is dit gemiddeld 40 km, al blijkt dit sneller te gaan dan bij de stedelingen.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
%
Stappen Trappen Openbaar vervoer Privaat gemotoriseerd vervoer

27
De verkeersveiligheid kan voor veel stadsbewoners een pak beter.
Slechts één op twee inwoners zegt zich veilig te kunnen verplaatsen als zwakkeSlechts één op twee inwoners zegt zich veilig te kunnen verplaatsen als zwakkeSlechts één op twee inwoners zegt zich veilig te kunnen verplaatsen als zwakkeSlechts één op twee inwoners zegt zich veilig te kunnen verplaatsen als zwakke
weggebruiker en vindt de schoolomgeving veilig voor de kinderen.weggebruiker en vindt de schoolomgeving veilig voor de kinderen.weggebruiker en vindt de schoolomgeving veilig voor de kinderen.weggebruiker en vindt de schoolomgeving veilig voor de kinderen.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
%
zich veilig verplaatsen met de fiets of te voet(stad)
veilig & zelfstandig kunnen verplaasten van kinderen (buurt)
verkeersveilige schoolomgeving (buurt)

Steden groeien. De steden staan in de spits als het gaat over deSteden groeien. De steden staan in de spits als het gaat over deSteden groeien. De steden staan in de spits als het gaat over deSteden groeien. De steden staan in de spits als het gaat over de
demografische veranderingen.demografische veranderingen.demografische veranderingen.demografische veranderingen.
PositiefPositiefPositiefPositief migratiesaldo door sterke(re) instroom vanuit buitenland.migratiesaldo door sterke(re) instroom vanuit buitenland.migratiesaldo door sterke(re) instroom vanuit buitenland.migratiesaldo door sterke(re) instroom vanuit buitenland.
Aandeel buitenlandse migratie is laatste jaren evenwel afgenomenAandeel buitenlandse migratie is laatste jaren evenwel afgenomenAandeel buitenlandse migratie is laatste jaren evenwel afgenomenAandeel buitenlandse migratie is laatste jaren evenwel afgenomen....
Steden zijn hip voor jongvolwassenen. Na tien jaar blijft ongeveerSteden zijn hip voor jongvolwassenen. Na tien jaar blijft ongeveerSteden zijn hip voor jongvolwassenen. Na tien jaar blijft ongeveerSteden zijn hip voor jongvolwassenen. Na tien jaar blijft ongeveer
de helft in de vorm van een gezin. Maar selectieve stadsvlucht vande helft in de vorm van een gezin. Maar selectieve stadsvlucht vande helft in de vorm van een gezin. Maar selectieve stadsvlucht vande helft in de vorm van een gezin. Maar selectieve stadsvlucht van
veelal sterkere socioveelal sterkere socioveelal sterkere socioveelal sterkere socio----econ profielen blijft bestaan.econ profielen blijft bestaan.econ profielen blijft bestaan.econ profielen blijft bestaan.
Samenvatting

Voor stedelingen is de ‘stedelijke woonkwaliteit’ belangrijk.Voor stedelingen is de ‘stedelijke woonkwaliteit’ belangrijk.Voor stedelingen is de ‘stedelijke woonkwaliteit’ belangrijk.Voor stedelingen is de ‘stedelijke woonkwaliteit’ belangrijk.
- Stedelingen zijn het meest tevreden over hun woning (80%)Stedelingen zijn het meest tevreden over hun woning (80%)Stedelingen zijn het meest tevreden over hun woning (80%)Stedelingen zijn het meest tevreden over hun woning (80%)
- Positieve evolutie inzake wooncomfortPositieve evolutie inzake wooncomfortPositieve evolutie inzake wooncomfortPositieve evolutie inzake wooncomfort en duurzaamheid vanen duurzaamheid vanen duurzaamheid vanen duurzaamheid van dededede
woning.woning.woning.woning.
- De tevredenheid over de buurt & stad is hoog (75%), er is eenDe tevredenheid over de buurt & stad is hoog (75%), er is eenDe tevredenheid over de buurt & stad is hoog (75%), er is eenDe tevredenheid over de buurt & stad is hoog (75%), er is een
lichte daling.lichte daling.lichte daling.lichte daling.
- De tevredenheid over aspecten van publieke ruimte, zoalsDe tevredenheid over aspecten van publieke ruimte, zoalsDe tevredenheid over aspecten van publieke ruimte, zoalsDe tevredenheid over aspecten van publieke ruimte, zoals
uitstraling (54%) en netheid van de stad (53%) verschilt sterkuitstraling (54%) en netheid van de stad (53%) verschilt sterkuitstraling (54%) en netheid van de stad (53%) verschilt sterkuitstraling (54%) en netheid van de stad (53%) verschilt sterk
tussen de steden.tussen de steden.tussen de steden.tussen de steden.
- De tevredenheid over het aanbod aan groen in de buurt en inDe tevredenheid over het aanbod aan groen in de buurt en inDe tevredenheid over het aanbod aan groen in de buurt en inDe tevredenheid over het aanbod aan groen in de buurt en in
de stad is groot (70de stad is groot (70de stad is groot (70de stad is groot (70%).%).%).%).

Mobiliteit belangrijkMobiliteit belangrijkMobiliteit belangrijkMobiliteit belangrijk aandachtspunt.aandachtspunt.aandachtspunt.aandachtspunt.
- Onaangepaste snelheid van verkeer blijft grootsteOnaangepaste snelheid van verkeer blijft grootsteOnaangepaste snelheid van verkeer blijft grootsteOnaangepaste snelheid van verkeer blijft grootste
buurtprobleem (40%).buurtprobleem (40%).buurtprobleem (40%).buurtprobleem (40%).
- De verkeersveiligheid kan voor veel stadsbewoners een pakDe verkeersveiligheid kan voor veel stadsbewoners een pakDe verkeersveiligheid kan voor veel stadsbewoners een pakDe verkeersveiligheid kan voor veel stadsbewoners een pak
beter: slechts één op twee inwoners zegt zich veilig te kunnenbeter: slechts één op twee inwoners zegt zich veilig te kunnenbeter: slechts één op twee inwoners zegt zich veilig te kunnenbeter: slechts één op twee inwoners zegt zich veilig te kunnen
verplaatsen als zwakke weggebruiker en vindt deverplaatsen als zwakke weggebruiker en vindt deverplaatsen als zwakke weggebruiker en vindt deverplaatsen als zwakke weggebruiker en vindt de
schoolomgeving veilig voor de kinderen.schoolomgeving veilig voor de kinderen.schoolomgeving veilig voor de kinderen.schoolomgeving veilig voor de kinderen.
- Stedelingen verplaatsen zich steeds vakerStedelingen verplaatsen zich steeds vakerStedelingen verplaatsen zich steeds vakerStedelingen verplaatsen zich steeds vaker énénénén duurzamer, al blijftduurzamer, al blijftduurzamer, al blijftduurzamer, al blijft
voor één op twee inwoners het hoofdvervoermiddel de auto ofvoor één op twee inwoners het hoofdvervoermiddel de auto ofvoor één op twee inwoners het hoofdvervoermiddel de auto ofvoor één op twee inwoners het hoofdvervoermiddel de auto of
de moto.de moto.de moto.de moto.

Vragen of opmerkingen?Vragen of opmerkingen?Vragen of opmerkingen?Vragen of opmerkingen?
Hilde.Schelfaut@dar.vlaanderen.beHilde.Schelfaut@dar.vlaanderen.beHilde.Schelfaut@dar.vlaanderen.beHilde.Schelfaut@dar.vlaanderen.be
Studiedienst Vlaamse RegeringStudiedienst Vlaamse RegeringStudiedienst Vlaamse RegeringStudiedienst Vlaamse Regering
T 02 553 60 94T 02 553 60 94T 02 553 60 94T 02 553 60 94 M 0486 49 34 69M 0486 49 34 69M 0486 49 34 69M 0486 49 34 69

Stedelingen en hun stad: de spanning tussen
de centrumfunctie en de leefsituatie van de
stadsbewoners

De fierheid over de stad vertoont grote verschillen.
Wel is er in heel wat steden een forse toename.
Bron: survey Stadsmonitor 2014 33
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
EvolutieEvolutieEvolutieEvolutie
2008 2011 2014
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Situatie 2014Situatie 2014Situatie 2014Situatie 2014
Helemaal eens Eerder eens
Niet eens, niet oneens Eerder oneens
Helemaal oneens

Het cultuur- en vrijetijdsaanbod blijft toenemen.
De tevredenheid is doorgaans hoog maar neemt wel af.
CultuurCultuurCultuurCultuur SportSportSportSport RecreatieRecreatieRecreatieRecreatie
2011201120112011 2014201420142014 2011201120112011 2014201420142014 2011201120112011 2014201420142014
Antwerpen 80,2 74,9 68,9 65,5 63,1 59,7
Gent 87,3 85,9 77,1 78,8 72,0 75,2
Aalst 71,4 66,8 68,1 67,5 55,7 57,6
Brugge 90,4 83,6 79,6 79,7 80,3 76,0
Genk 87,6 86,1 83,7 80,3 86,9 85,2
Hasselt 90,7 87,7 86,1 81,7 83,2 75,9
Kortrijk 85,9 81,8 84,9 78,7 69,6 64,2
Leuven 91,2 85,6 87,0 84,3 84,8 78,9
Mechelen 83,3 81,8 68,9 73,5 79,3 78,9
Oostende 72,2 77,3 81,5 77,8 76,1 70,0
Roeselare 88,8 83,9 82,2 75,0 66,6 55,5
Sint-Niklaas 85,0 82,9 78,9 72,7 75,1 74,1
Turnhout 87,8 84,8 68,3 64,9 60,9 59,5
Totaal 13
steden
84,0 80,4 76,1 73,8 71,3 68,5
Bron: Cultuurnet 34
0
50
100
150
200
250
300
350
400
Per10.000inwoners
Toenemend aanbodToenemend aanbodToenemend aanbodToenemend aanbod
2010 2011 2012 2013

Steden produceren heel wat welvaart, maar het zijn niet
steeds hun inwoners die daarvan genieten.
Bron: RSZ, INR, ADS, SVR-bewerking 35
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
70.000
Antwerpen
Gent
Aalst
Brugge
Genk
Hasselt
KortrijkLeuven
Mechelen
Oostende
Roeselare
Sint-Niklaas
Turnhout
Geproduceerde welvaart: toegevoegde waarde perGeproduceerde welvaart: toegevoegde waarde perGeproduceerde welvaart: toegevoegde waarde perGeproduceerde welvaart: toegevoegde waarde per
inwonerinwonerinwonerinwoner
Vlaams Gewest 13 steden stad
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
GemiddeldGemiddeldGemiddeldGemiddeld inkomeninkomeninkomeninkomen (2013), in euro.(2013), in euro.(2013), in euro.(2013), in euro.
Bron: RSZ, INR ADS, SVR-bewerking.
VGVGVGVG

Ook jobcreatie zorgt niet in alle steden voor hogere
arbeidsparticipatie. Werkzaamheidskloven vergelijkbaar
met Vlaamse Gewest: daling leeftijdskloof, stagnatie
buitenlandse herkomst.
Bron: Steunpunt WSE, Vlaamse arbeidsrekening. 36
50
55
60
65
70
75
Antwerpen
Gent
Aalst
Brugge
Genk
Hasselt
KortrijkLeuven
Mechelen
Oostende
Roeselare
Sint-Niklaas
Turnhout
Werkzaamheid: werkend/20Werkzaamheid: werkend/20Werkzaamheid: werkend/20Werkzaamheid: werkend/20----64 jarigen64 jarigen64 jarigen64 jarigen
0
20
40
60
80
100
120
Antwerpen
Gent
Aalst
Brugge
Genk
Hasselt
KortrijkLeuven
Mechelen
Oostende
Roeselare
Sint-Niklaas
Turnhout
Jobratio: tewerkstelling/ 15Jobratio: tewerkstelling/ 15Jobratio: tewerkstelling/ 15Jobratio: tewerkstelling/ 15----64 jarigen64 jarigen64 jarigen64 jarigen

Centrumfunctie secundair onderwijs zeer verschillend en
globaal lichtjes afgenomen. Antwerpen, Gent en Genk
kampen met heel wat afhakende jongeren.
Bron: departement Onderwijs en Vorming 37
0
50
100
150
200
250
300
Antwerpen
Gent
Aalst
Brugge
Genk
Hasselt
KortrijkLeuven
Mechelen
Oostende
Roeselare
Sint-Niklaas
Turnhout
CentrumfunctieCentrumfunctieCentrumfunctieCentrumfunctie
13 steden Stad
0
5
10
15
20
25
30
Antwerpen
Gent
Aalst
Brugge
Genk
Hasselt
KortrijkLeuven
Mechelen
Oostende
Roeselare
Sint-Niklaas
Turnhout
Ongekwalificeerde uitstroomOngekwalificeerde uitstroomOngekwalificeerde uitstroomOngekwalificeerde uitstroom
Vlaams Gewest 13 steden Stad

Niet alle steden volgen evolutie naar meer thuiszorg. Meer
dan de helft van de stedelingen deed het voorbije jaar een
vorm van mantelzorg, 1 op 6 helpt minstens wekelijks
zorgbehoevende.
.
38
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
Evolutie residentiële en thuiszorg (2005=100)Evolutie residentiële en thuiszorg (2005=100)Evolutie residentiële en thuiszorg (2005=100)Evolutie residentiële en thuiszorg (2005=100)
Ouderenzorg stad Gezinszorg stad
Ouderenzorg VG Gezinszorg VG
0
5
10
15
20
25
30
MantelzorgMantelzorgMantelzorgMantelzorg
Zorgbehoevende helpen Kinderen opvangen
Helpen huishouden buur of familielid
17,4
11,9
11,9
Bron: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Bon: survey Stadsmonitor 2014.

Het samenleven van stedelingen

De sociale integratie in de buurt is de jongste jaren niet
afgenomen. In de grootsteden en Oostende iets lager.
(Helemaal) eens 2011 2014
Mensen in mijn buurt zijn te
vertrouwen.
63 64
Ik voel mij thuis bij de mensen
die in deze buurt wonen.
66 65
Ik heb veel contact met mijn
directe buren.
53 53
Mensen in mijn buurt zijn
bereid hun buren te helpen.
63 62
Ik heb veel contact met
andere buurtbewoners.
38 39
Sociale integratie (3 op 5) 57 57
0
10
20
30
40
50
60
70
80

De openheid ten aanzien van andere culturen is de
voorbije jaren in alle steden – op Brugge en Roeselare na -
toegenomen.
2011201120112011 2014201420142014
Verschillende culturen in de
stad is goede zaak
oneens 26 21
eens 43 49
Multiculturele contacten
goede zaak
oneens 23 20
eens 44 48
Te veel andere culturen in
mijn buurt
oneens 41 43
eens 29 28
Andere cultuur sympathiek
oneens 10 9
eens 54 57
Niet prettig buur andere
cultuur
oneens 41 46
eens 28 24
Globale positieve houding 43 48
Bron: survey Stadsmonitor 2014
41
0
10
20
30
40
50
60
70
2011 2014

Het vertrouwen in diverse instellingen is de
jongste jaren toegenomen. Het vertrouwen in
het stadsbestuur volgt dit patroon niet.
43
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Federale overheid Vlaamse overheid Stadsbestuur
2008200820082008 2011201120112011 2014201420142014
Antwerpen 27,7 24 27,9
Gent 46,5 45,5 47,6
Aalst 20,7 15,9 26,4
Brugge 40,3 40,5 36
Genk 37 37,5 35,5
Hasselt 54,9 45,8 27,1
Kortrijk 29,1 28,6 34,1
Leuven 44,1 43,6 42,1
Mechelen 29,2 32,8 39,2
Oostende 37,9 34,3 32,6
Roeselare 23,6 25,5 23,4
Sint-Niklaas 31,1 27,1 27,4
Turnhout 26,7 17,4 19,7
13 steden 34,6 32,2 33,4
33,0
26,0
20,4

Op de informatie over beslissingen na, zijn stedelingen vrij
tevreden over de informatie die ze van het stadsbestuur
krijgen. In de meeste steden is er wel een lichte terugval.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Antwerpen
Gent
Aalst
Brugge
Genk
Hasselt
Kortrijk
Leuven
Mechelen
Oostende
Roeselare
Sint-Niklaas
Turnhout
13 steden
Situatie 2014Situatie 2014Situatie 2014Situatie 2014
Activiteiten Voorzieningen Plannen Beslissingen
2008 2011 2014
Antwerpen 42,4 45,2 44,9
Gent 51,6 53,7 55,1
Aalst 49,0 55,9 57,6
Brugge 62,7 66,7 66,8
Genk 66,6 63,8 65
Hasselt 67,3 69,2 63,1
Kortrijk 61,1 61 61,5
Leuven 58,5 65,0 58,5
Mechelen 56,2 59,2 60,7
Oostende 62,6 67,1 59,9
Roeselare 55,2 63,6 55,1
Sint-Niklaas 60,4 64,4 55,3
Turnhout 62,1 57,3 51,3
13 steden 53,5 56,5 54,8
Bron: survey Stadsmonitor 2014 4417 maart 2015 Congres Stadsmonitor

Bijna de helft van de bevolking is bereid om mee te praten over
ontwikkelingen in de stad. Deze bereidheid is in vrijwel alle
steden toegenomen.
0
10
20
30
40
50
60
Evolutie 2008Evolutie 2008Evolutie 2008Evolutie 2008----2014201420142014
2008 2011 2014

Burgers zijn op verschillende manieren actief. De mate van
betrokkenheid loopt in de alle steden vrij parallel al zijn er
heel wat onderlinge verschillen.
46
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Lidmaatschap Buurtactiviteit Vrijwilligerswerk Actief in buurt of stad Actief bewonersgroep
37,937,937,937,9
28,828,828,828,8
14,314,314,314,3
13,213,213,213,2
6,36,36,36,3

Het is moeilijk te spreken van dé centrumsteden. De onderlingeHet is moeilijk te spreken van dé centrumsteden. De onderlingeHet is moeilijk te spreken van dé centrumsteden. De onderlingeHet is moeilijk te spreken van dé centrumsteden. De onderlinge
verschillen op diverse terreinen zijn soms zeer groot. Gemiddeldesverschillen op diverse terreinen zijn soms zeer groot. Gemiddeldesverschillen op diverse terreinen zijn soms zeer groot. Gemiddeldesverschillen op diverse terreinen zijn soms zeer groot. Gemiddeldes
vlakken deze sterk uit. Dit geldt trouwens ook voor de verschillenvlakken deze sterk uit. Dit geldt trouwens ook voor de verschillenvlakken deze sterk uit. Dit geldt trouwens ook voor de verschillenvlakken deze sterk uit. Dit geldt trouwens ook voor de verschillen
binnen de steden zelf.binnen de steden zelf.binnen de steden zelf.binnen de steden zelf.
De centrumfunctie speelt niet op alle terreinen even sterk. OpDe centrumfunctie speelt niet op alle terreinen even sterk. OpDe centrumfunctie speelt niet op alle terreinen even sterk. OpDe centrumfunctie speelt niet op alle terreinen even sterk. Op
sommige terreinen neemt ze zelfs iets af.sommige terreinen neemt ze zelfs iets af.sommige terreinen neemt ze zelfs iets af.sommige terreinen neemt ze zelfs iets af.
Steden bruisen, zeker op het vlak van cultuur en vrije tijd. DeSteden bruisen, zeker op het vlak van cultuur en vrije tijd. DeSteden bruisen, zeker op het vlak van cultuur en vrije tijd. DeSteden bruisen, zeker op het vlak van cultuur en vrije tijd. De
stadsbewoners zijn daarover grotendeels zeer tevreden al zijn zestadsbewoners zijn daarover grotendeels zeer tevreden al zijn zestadsbewoners zijn daarover grotendeels zeer tevreden al zijn zestadsbewoners zijn daarover grotendeels zeer tevreden al zijn ze
iets kritischer dan bij vorige metingen.iets kritischer dan bij vorige metingen.iets kritischer dan bij vorige metingen.iets kritischer dan bij vorige metingen.
Vooral de economische indicatoren geven aan dat er heel watVooral de economische indicatoren geven aan dat er heel watVooral de economische indicatoren geven aan dat er heel watVooral de economische indicatoren geven aan dat er heel wat
spanning zit op de dynamiek van de steden enerzijds en de matespanning zit op de dynamiek van de steden enerzijds en de matespanning zit op de dynamiek van de steden enerzijds en de matespanning zit op de dynamiek van de steden enerzijds en de mate
waarop de eigen inwoners daar de baten van plukken.waarop de eigen inwoners daar de baten van plukken.waarop de eigen inwoners daar de baten van plukken.waarop de eigen inwoners daar de baten van plukken.
Samenvatting

Op het vlak van armoede en achterstelling lopen er groteOp het vlak van armoede en achterstelling lopen er groteOp het vlak van armoede en achterstelling lopen er groteOp het vlak van armoede en achterstelling lopen er grote
breuklijnen tussen de steden.breuklijnen tussen de steden.breuklijnen tussen de steden.breuklijnen tussen de steden.
Het samenleven verloopt niet overal even vlot.Het samenleven verloopt niet overal even vlot.Het samenleven verloopt niet overal even vlot.Het samenleven verloopt niet overal even vlot.
Contact met andere culturen bevordert de openheid en deContact met andere culturen bevordert de openheid en deContact met andere culturen bevordert de openheid en deContact met andere culturen bevordert de openheid en de
tolerantie.tolerantie.tolerantie.tolerantie.
Niet in alle steden speelt het nabijheidsprincipe even sterk. HetNiet in alle steden speelt het nabijheidsprincipe even sterk. HetNiet in alle steden speelt het nabijheidsprincipe even sterk. HetNiet in alle steden speelt het nabijheidsprincipe even sterk. Het
vertrouwen in de stadsbesturen is er globaal niet op vooruitvertrouwen in de stadsbesturen is er globaal niet op vooruitvertrouwen in de stadsbesturen is er globaal niet op vooruitvertrouwen in de stadsbesturen is er globaal niet op vooruit
gegaan.gegaan.gegaan.gegaan.
De tevredenheid over voorzieningen is iets teruggevallen. Dit is ookDe tevredenheid over voorzieningen is iets teruggevallen. Dit is ookDe tevredenheid over voorzieningen is iets teruggevallen. Dit is ookDe tevredenheid over voorzieningen is iets teruggevallen. Dit is ook
zo op het vlak van informatie en consultatie.zo op het vlak van informatie en consultatie.zo op het vlak van informatie en consultatie.zo op het vlak van informatie en consultatie.
Dit kan wijzen op kritischere burgers waarvan trouwens bijna deDit kan wijzen op kritischere burgers waarvan trouwens bijna deDit kan wijzen op kritischere burgers waarvan trouwens bijna deDit kan wijzen op kritischere burgers waarvan trouwens bijna de
helft aangeeft mee te willen denken en praten over ontwikkelingenhelft aangeeft mee te willen denken en praten over ontwikkelingenhelft aangeeft mee te willen denken en praten over ontwikkelingenhelft aangeeft mee te willen denken en praten over ontwikkelingen
in de stad.in de stad.in de stad.in de stad.
Samenvatting

Stadsmonitor 2014: opvallendste bevindingen

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Stadsmonitor 2014: opvallendste bevindingen

Similar to Stadsmonitor 2014: opvallendste bevindingen (20)

More from Stedenbeleid Vlaanderen

More from Stedenbeleid Vlaanderen (20)

Stadsmonitor 2014: opvallendste bevindingen