1. GEOGRAFIE MEI 2007GEOGRAFIE MEI 2007 3534
Stan van der Heijden
staanse jongeren die de films bezoeken.
Met hun grote bereik zijn de Bollywoodfilms belang-
rijke dragers van informatie en beelden over India en
de Indiase samenleving.
Masala movie
De Bollywoodfilm is een zeer herkenbaar en uitgespro-
ken genre. Opvallend zijn het visuele spektakel en de
belangrijke rol voor muziek en dans. Kenmerkend is
ook de speelduur: drie uur of meer is heel gebruikelijk.
De basis is altijd een liefdesverhaal, maar in de films
lopen diverse verhaallijnen door elkaar en zijn verschil-
lende stijlen en invloeden te herkennen. In India wordt
daarom vaak de term Masala movie gebruikt (masala is
een mengsel van specerijen in de Indiase keuken). De
meest succesvolle Indiase films spreken het publiek op
verschillende manieren aan. Zeker in India is film een
bindende factor; de bioscoop wordt vaak in familie-
verband bezocht. Bollywoodproducties spelen daarop
in en bieden voor elk wat wils.
In het westen wordt steevast de nadruk gelegd op
het escapisme in Bollywoodfilms. Ze geven de Indiase
bevolking de mogelijkheid even te ontsnappen aan de
dagelijkse problemen. Het liefdesverhaal, de bijzondere
locaties en de vele zang- en dansscènes bieden daartoe
alle gelegenheid. In de loop der jaren zijn echter ook de
religieuze, politieke en sociale spanningen binnen de
samenleving in beeld gebracht. De Indiase films weer-
spiegelen de veranderingen in de maatschappij. Exploi-
tatie, armoede en onrecht zijn van oudsher belangrijke
thema’s, die altijd vanuit het slachtoffer beleefd worden.
Zo was in het verleden de problematiek van de ruraal-
urbane migrant een regelmatig terugkerend thema.
Sinds enkele jaren wordt er voorzichtig gemorreld aan
het monopolie van de westerse film in de Neder-
landse bioscopen. Natuurlijk werden er altijd al wereld-
wijd films geproduceerd, maar in Nederland trokken
deze doorgaans weinig publiek. Sinds 2005 worden er
echter in verschillende Pathébioscopen doorlopend
Indiase en Turkse films geprogrammeerd. In Groot-
Brittannië is vooral de Bollywood-film al langer door-
gebroken. Regelmatig staan er Indiase films bovenaan
de ranglijsten met bezoekersaantallen, en bij een ver-
kiezing van de grootste filmster van de 20ste eeuw in
1999 kreeg de Indiër Amitabh Bachchan tot veler ver-
rassing de voorkeur boven beroemdheden als Charlie
Chaplin, Marylin Monroe en Sir Lawrence Olivier.
Doorbraak
Het bereik van Bollywood is inmiddels wereldomvattend.
Technologische ontwikkelingen als de opkomst van
satelliettelevisie en de uitvinding van de dvd speelden
een belangrijke rol bij de internationalisering van de
Indiase film. Ze maakten grootschalige internationale
distributie van ondertitelde films mogelijk. In grote
delen van Azië en Afrika zijn de films populairder dan
Amerikaanse films. Vooral de striktere moraal en de
nadruk op traditionele waarden dragen daaraan bij.
In het midden van de jaren negentig breekt de Hindi
film ook in het westen door. De Indiase diaspora vormt
een grote afzetmarkt voor de filmindustrie in India.
Het gaat om tientallen miljoenen Indiërs, vooral in
Groot-Brittannië, de Verenigde Staten, Canada, Fiji, het
Caribisch gebied en de Golfstaten. Deze Non-Resident
Indians (NRI’s) zijn inmiddels minstens zo bepalend
voor het commerciële succes van de films als de binnen-
landse Indiase markt. Opvallend is dat vooral de tweede
en derde generatie migranten warm lopen voor Bolly-
wood. In Nederland zijn het vooral Surinaams-Hindoe-
De moedige zal de bruid meenemen, 1995) en Kuch
Kuch Hota Hai (Er staat iets te gebeuren, 1998). De
combinatie van een moderne levensstijl en traditionele
waarden spreekt de jongere generatie Indiërs in het
buitenland erg aan. De aanstekelijke muziek en dans
in deze films bevatten zowel Indiase elementen als
invloeden van de westerse popcultuur. Een bewijs dat
de Indiase cultuur vreemde elementen op kan nemen
en er iets geheel eigens van kan maken. Ook de kleding
van de hoofdrolspeelsters is een mengeling van oost en
west: sari’s en minirokjes wisselen elkaar af. Deze films
versterken het zelfvertrouwen binnen de Indiase dia-
spora. Ze laten een andere kant van India zien en dra-
gen in het westen bij aan een beeldvorming die verder
gaat dan de gebruikelijke stereotypen van migranten.
Traditionele waarden
De Indiër in het westen is de afgelopen tien jaar uit-
gegroeid tot een vaste factor in de Bollywoodfilm. Sinds
Buiten beeld
In de jaren negentig maakt de Indiase film een op-
vallende ontwikkeling door. Het is het tijdperk van
globalisering: er komen steeds meer contacten met
het buitenland en in India worden economische her-
vormingen doorgevoerd. De betere verkrijgbaarheid
van Bollywoodfilms in het buitenland gaat hand in
hand met inhoudelijke veranderingen. In de bioscoop
wil men steeds minder met armoede en problemen
worden geconfronteerd. Oude thema’s als onder-
drukking en klassenverschillen verdwijnen naar de
achtergrond, en de films gaan steeds vaker over de
midden- en de hogere klassen. De hoofdpersonen in
de populairste films vanaf 1995 zijn maatschappelijk
succesvol, wonen in grote huizen en rijden in luxe
auto’s. Armoede blijft voortaan buiten beeld; krotten-
wijken en bedelaars lijken niet te bestaan. Maar de
films zijn daarmee niet zonder meer irrealistisch.
Ze zoomen alleen in op slechts een klein deel van de
samenleving: het India dat bezig is een belangrijke rol
in de wereldeconomie op te eisen. Tegelijkertijd wordt
ook het belang van de traditionele Indiase waarden
benadrukt.
De eerste films die in het westen topomzetten
halen, zijn Dilwale Dulhania Le Jayenge (vrij vertaald:
Bollywoodfilms worden ook buiten India steeds populairder.
Vaste ingrediënten zijn een liefdesverhaal, meeslepende muziek
en dans. Maar de films dragen ook een politieke boodschap uit
– die van loyaliteit aan India en haar traditionele waarden.
Minirok en sari
in Bollywood
De tientallen miljoenen Indiërs in Groot-Brittannië,
Noord-Amerika, Fiji, de Cariben en de Golfstaten
dragen gigantisch bij aan het commerciële succes
van Bollywoodfilms.
de in Londen wonende studenten in Dilwale Dulhania
Le Jayenge spelen NRI’s in vrijwel alle films een rol.
Steeds vaker ook speelt het verhaal zich voor een groot
deel in Europa of Noord-Amerika af. Zo werd Hum Tum
(Jij en ik, 2004) voor een groot deel opgenomen in
Nederland. Dat clichés daarbij niet worden geschuwd
blijkt wel uit de filmlocaties: naast Amsterdam, Schip-
hol en Den Haag ook Kinderdijk en Volendam. Kal Ho
Naa Ho (Misschien komt er geen morgen, 2004) is
geheel in New York gesitueerd. India is echter nooit ver
weg: de film speelt zich af in een Indiase enclave, waar-
van de inwoners alleen met Indiërs contact lijken te
hebben.
Een belangrijk nieuw motief van de Bollywoodfilms
is de mate waarin Indiërs overzee vasthouden aan de
Indiase cultuur. Steeds wordt benadrukt dat het belang-
rijk is traditionele waarden in stand te houden, ook als
die in de westerse samenleving onder druk komen te
staan. Respect voor de familie en het opofferen van
individuele verlangens staan in hoger aanzien dan het
najagen van persoonlijk geluk. In Dilwale Dulhania Le
Jayenge bijvoorbeeld wordt hoofdrolspeler Raj niet
geaccepteerd door de vader van zijn geliefde Simran.
Hoewel alles erop wijst dat het paar zal vluchten, wil Raj
pas verder met Simran als haar vader daarmee instemt.
Poster van de Bollywoodfilm Fanaa in Mumbai
(30 mei 2006). De bioscopen in de staat Gujarat
boycotten de film, omdat hoofdrolspeler en
bekende filmster Aamir Kha kritiek uitte op het
optreden van de overheid tijdens lokale onlusten.
FOTO:ADEELHALIM/REUTERS
AFBEELDINGENUITBESPROKENFILMS
In Kuch Kuch Hota
Hai (1998) worden
traditionele kledij en
minirokken gedragen.
De combinatie van
een moderne levens-
stijl en traditionele
waarden spreekt de
jongere generatie
Indiërs in het buiten-
land erg aan.
Hum Tum ( 2004)
werd grotendeels
geschoten in Neder-
land, met oer-Hol-
landse beelden zoals
de Kinderdijk.

2. GEOGRAFIE MEI 2007GEOGRAFIE MEI 2007 3736
Zo wordt geëxperimenteerd met science fiction in Krrish
en is Kabul Express een roadmovie in oorlogsgebied.
Vaak ook lopen de genres door elkaar heen. Fanaa
(Ondergang) begint als een liefdesverhaal in de beste
Bollywoodtraditie, maar halverwege komt daar een
andere verhaallijn bij, over een terroristische aanslag
en de voortvluchtige dader. Wat opvalt aan Fanaa is de
duidelijke politieke boodschap. Door het gebruikelijke
liefdesverhaal heen speelt ook de strijd voor een onaf-
hankelijk Kasjmir en komen onderwerpen als nationa-
lisme en terrorisme aan bod. Meer nog dan in andere
films wordt in Fanaa gerefereerd aan de nationale
symbolen. De Indiase vlag, het volkslied, het leger en
de grote monumenten van Delhi worden veelvuldig in
beeld gebracht. Een belangrijke boodschap van de film
is die van loyaliteit aan India. Deze zal uiteindelijk
zelfs sterker blijken dan de liefde: om een nieuwe aan-
slag te voorkomen, brengt de hoofdrolspeelster haar
geliefde om het leven.
Ook in het westen zijn de grote bezoekersaantallen
van de Bollywoodfilms niet zonder reactie gebleven.
The Guru, Bollywood Hollywood en Bend it like Beckham
Veel films hebben de boodschap dat je, om als
Indiër in het buitenland te slagen, vast moet houden
aan de eigen tradities. Het ingeslapen buurtje in Kal
Ho Naa Ho krijgt een flinke oppepper als de Indiase
cultuur meer ruimte krijgt. Zo verandert het sukkelen-
de restaurant in de wijk in een culinaire hotspot als er
een Indiase menukaart komt en de naam wordt ge-
wijzigd van Café New York in Café New Delhi.
Politieke boodschap
De laatste jaren zijn er nog andere ontwikkelingen
zichtbaar in de Bollywoodcinema. Naast de bekende
romantische musicals is er steeds meer ruimte voor
andere genres. Dit blijkt ook uit de films die het afge-
lopen jaar in de Nederlandse bioscopen te zien waren.
Spiegelzee
TU Delft
De zeespiegel stijgt. De politiek en de media infor-
meren ons over de effecten en de oorzaken van
klimaatverandering. De boodschap is eenduidig:
reduceer de CO2-uitstoot door over te stappen op
duurzame energie, en verminder zo het CO2-gehalte
in de atmosfeer, de temperatuurstijging op aarde en de
zeespiegelstijging.
Het verhaal is echter niet zo eenvoudig. De zee-
spiegel in Nederland stijgt al zolang we metingen doen,
vanaf ongeveer 1850. De CO2-uitstoot was slechts een
fractie van de huidige uitstoot, dus de zeespiegel steeg
door natuurlijke processen. De huidige en toekomstige
stijging moeten daarom gezien worden als een optel-
som van antropogene en natuurlijk processen. Dit is de
boodschap die we met de Spiegelzee willen overbrengen.
Veel grote steden en infrastructuur liggen aan zee; een
snelle zeespiegelstijging zal veel maatschappelijke
problemen en onrust veroorzaken. Maar we mogen
niet vergeten dat diezelfde steden gebouwd zijn op een
vruchtbare ondergrond die daar juist ligt dankzij zee-
spiegelstijging. Nederland zou Nederland niet zijn
zonder dat.
Onderzoek van de TU Delft in de Kaspische Zee laat
duidelijk zien dat kustlijnbeweging een samenspel is
van sedimentaanvoer en zeespiegel. De Kaspische Zee
is afgesloten van de wereldzeeën en heeft daarom een
eigen zeespiegelgeschiedenis. Tussen 1977 en 1995
steeg de Kaspische Zee ruim 3 meter (6 cm per jaar).
In gebieden waar zand en klei worden aangevoerd,
zoals rivierdelta’s, blijkt dat deze zeer snelle zeespiegel-
stijging niet heeft geleid tot landverlies. In gebieden
waar weinig of geen zand en klei wordt aangevoerd,
blijkt de kustlijn in dezelfde periode honderden meter
landwaarts te zijn verschoven. De snelheid van de zee-
spiegelstijging in de Kaspische Zee
is een magnitude groter dan wat
het Intergovernmental Panel on
Climate Change (IPCC) voor de
komende decennia verwacht voor
de wereldzeeën (0,3-0,8 cm per
jaar). Daarom is de verwachting dat
in Nederland zandsuppleties een
effectief middel vormen om de
kustlijn de komende decennia te
beschermen tegen de stijging van
het water. Dit zand is ruimschoots
voorradig in de Noordzee maar er
hangt een behoorlijk prijskaartje
aan deze maatregel.
Dat Nederland moet leren leven
met een zeespiegelstijging is ieder-
een tegenwoordig wel duidelijk.
Maar het besef van de omvang en
impact van zeespiegelstijging,
zowel in het verleden als in de
toekomst, is nog niet echt door-
gedrongen. Daarom willen we op
Winnaar van de Jaarprijs wordt het team dat er het
best in slaagt wetenschappelijk onderzoek te ver-
talen naar een breed publiek. Op 6 juni 2007 krijgen
de teams tijdens de slotmanifestatie een kwartier om
hun plannen aan het publiek te presenteren. Daarna
zal de jury, onder voorzitterschap van Rick van der
Ploeg, beslissen wie de 100.000 euro binnensleept om
zijn plan te realiseren.
Of een van ‘onze’ teams nu wint of niet, het onder de
aandacht brengen van de maatschappelijke relevantie
van geowetenschap is een prestatie van formaat.
Geografie geeft de teams van de TU Delft, Universiteit
Utrecht en Vrije Universiteit graag de ruimte om hun
inzending hier alvast te presenteren.
Veel films hebben als boodschap dat je
als Indiër in het buitenland alleen slaagt
als je de eigen tradities in ere houdt.
Mumbai (Bombay) groeide uit
tot het centrum van de Hindi-
Urdu film na 1931, toen geluid zijn
intrede deed in de film. Mumbai ligt
weliswaar buiten het gebied waar
Urdu gesproken wordt, maar het Urdu
was er altijd een belangrijke taal door
het grote aantal moslims in Mumbai.
Na de onafhankelijkheid en de af-
scheiding van Pakistan in 1947 trok-
ken veel moslims weg en daarmee
verdween ook het Urdu grotendeels
uit India. Voortaan was Hindi de taal
van de nationale film. Mumbai bleef
het hart van de filmindustrie.
Hoewel voor velen de Indiase
cinema synoniem is aan Bollywood,
kent India ook andere filmtradities.
Er zijn bijvoorbeeld verschillende
regionale producenten die films
maken in andere talen dan het Hindi.
De Telugu- en de Tamilcinema zijn
minstens zo productief als de film-
industrie in Mumbai. Telugu en Tamil
zijn talen die in de meest zuidelijke
Film in India: meer dan Bollywood
staten van India worden gesproken.
Daar is ook het filmbezoek het
hoogst, en zijn de grootste con-
centraties van bioscopen te vin-
den. De regionale films worden
echter zelden uitgebracht buiten
het eigen taalgebied.
India kent ook een traditie van
art-films. Een aanzienlijk deel
daarvan wordt gemaakt in Calcutta
en Kerala. Deze films ontvangen
vaak internationaal positieve kritie-
ken, maar bedienen slechts een
beperkt publiek.
Het bereik van de Bollywood-
films is veel groter. Geproduceerd
in het Hindi, de nationale taal,
worden ze ook nagesynchroniseerd
in de verschillende regionale talen.
Daarnaast kennen de films een
grootschalige internationale distri-
butie. De productie van de films is
erop gericht een zo breed mogelijk
publiek aan te spreken.
zijn slechts enkele voorbeelden van op Bollywood
geïnspireerde producties uit Engeland en de Verenigde
Staten. Deze Engelstalige films trekken een gemengder
publiek; binnen de Indiase gemeenschap kunnen ze
qua populariteit niet tippen aan de films in Hindi.
Al met al speelt de Indiase film een belangrijke rol in
de diaspora. Omgekeerd is ook de diaspora onmisbaar
geworden voor de filmindustrie. Doordat er wereldwijd
veel publiek op afkomt, is film een sterk medium
gebleken om de Indiase waarden en ideologie uit te
dragen. Op deze manier worden de banden tussen
India en de diaspora versterkt. De Bollywoodfilm levert
daarmee een belangrijke bijdrage aan het ontstaan van
een transnationale Indiase cultuur. ■
Bronnen
• Dwyer, R. 2005: 100 Bollywoodfilms. British Film Institute, London.
• Kaur, R. 2002. Viewing the West through Bollywood: a celluloid
Occident in the Making. Contemporary South Asia 11: 199-209.
• Kazmi, F. 1999. The politics of India’s conventional cinema. Sage,
New Delhi.
• Mishra, V. 2002. Bollywood cinema: temples of desire. Routledge,
New York.
• Punathambekar, A. 2005. Bollywood in the Indian-American
diaspora. International journal of cultural studies 8: 151-173.
Ronald Kranenburg
Klimaatverandering is hot. Maar liefst drie van de zeven finalisten
in de door NRC Handelsblad, NWO en KNAW georganiseerde
Academische Jaarprijs 2006/2007 hebben klimaatverandering
als onderwerp. De drie finalisten presenteren in Geografie
alvast hun plan.
Academische Jaarprijs
Van strandtoren
tot klimaatspel
Beeld van het
traditionele India
uit Sholay, een van
de grootste klassie-
kers uit 1975.
In Dilwale Dulhania
Le Jayenge (1995)
hebben grote huizen
in het buitenland en
dure auto’s de beel-
den van het platte-
land verdreven.
Schetsen voor de strandtoren bij Katwijk: via een kronkelende trap kun
je omhoog en omlaag van +6 tot -120 meter en maakt zo een reis door
de geologische tijd met allerlei informatie over zeespiegelstijging.
FOTO:SPIEGELZEE.NL