Turkoman Alevismus, Alevi, Bektashi,

2. GM|ANTEP UN|VERSiTESi
ATATURK |LKELERI VE |NKILAP TARiHiARA$TIRMA VE UYGULAMA
MERKEZI MUDURLUGU
DOq. f)R. NUMAN DURAK AKSOY
ANISINA
Hayaft, Eserleri ve Arma{anr
Boir0Rrsn
Yrd. Dog. Dr. Yunus Emre TANSU
Yrd. Dog. Dr. Mehmet Biqici
GAZIANTEP 2OT7

3. Kitabm ttim haklafl sakhdrr.
Dipnot gristerilmek gartryla ahntr yaprlabilir.
YAYINKTJRULU
BA$KAN
Prof. Dr. Ali GUR
irvsr,rn
Prof. Dr. Orhan DOGAN
Prof. Dr. Hilmi BAYRAKTAR
Dog. Dr. AyhanDOGAN
Dog. Dr. Murat Taner GUL$EN
Dos. Dr. Mehmet SOGuxOusRoGuLLARI
Dog. Dr. Ali Fuat GOKQE
Yrd. Dog. Dr. Murat qELiKDEMiR
Yrd. Dog. Dr. Fettah KUzu
Yrd. Dog. Dr. Yunus Emre TANSU
Yrd. Dog. Dr. Mehmet Biqici
Yrd. Dog. Dr. Hasan KARACA
REDAKSiYON
Yrd. Dog. Dr. Hasan KARACA
EDITORYARDIMCILARI
Dr. Abdullah BAYINDIR
Ar_9. GOr. Ozgtir YUCEL
KAPAKTASARIM
Gamze Ozrum
GRAFiK UYGULAMA
Gamze Ozrum
Halime SARIKAYA
ISBN :978-975-737542-5
BASKI SAYISI : 350 adet Birinci Baskr
BASKI : GRZIANTEP UNIVERSiTESI MATBAA VC BASIMEV|
(0342)3r7 13 70
G
Numan Dt
Arahk 19(
ortaokul 'r
e$itiminde
Fakiiltesin
iiniversitec
Aynr bolii
yrhnda ij
tamamlaye
Faki.iltesi,
atanmlStrr.
memleketi
olarak dog
AI
Durak AK
Milliyetgi
yamnda G
gerek siya
kazanmrgtr
meslektagl
de ister ke
tavr sergi
olmu$tur.
sonucu -v(
kaybetmigr
Nr
gdrev yapt
derin nzr.
b6ltimi.imii
iizerimizdt
iizmiig ve
gahgmada
her zaman
diliyoruz..

4. iqiNorximn
EDITORDEN
Yrd. Doq. Dr. Yunus Emre fnnSU
Yrd. Dog. Dr. Mehmet niqiCi... ............III
6xsoz
Prof. Dr.ln CUn.... ...........ry'
Doq. Dr. Numan Durak AKSOY
Mehmet Fatih BOZKURT........ ............V
DOe.DR. NUMAN DURAK AKSOY
ESERLERI
Numan Durak AKSOY - Halis Adnan ARSLANTA$........... ........3
Ana Hatlarryla Selguklu'dan Cumhuriyet'e E[itim-Ogretimde Kurumsal De$iqim
Numan Durak AKSOY.... .....19
Eski Tiirk Toplumunda Kadrnm Sosyal Statiisii
Numan Durak AKSOY
Halis Adnan ARSLANTA$.......... ...........37
Ulus. Ulussuluk Ve Ulus-Devlet

5. Numan Durak AKSOY.... ...--..45
Kumuk Tiirkleri
Numan Durak AKSOY
Emrah Berkant PATOGLIT ............S5
Eski Tiirk Mifolo.iisinde Renklerin Gtiniimiiz Ar-radolu'suna Yansrrlasr: Gaziantep
OrncEi
Numan Durak AKSOY.... .........".75
Tarihscl Bakrmdan Halifeiik Ortaya Qrkrqr, Gegirdigi Agamalar
Numan Durak AKSOY
H. Adnan ARSLANTAS.
Modern Bir idcoloji. Ulusguluk
Numan Durak AKSOY
O$uz Ka$an Destanr'nda Dini Motifler
Mustafa TALAS
Numan Durak AKSOY.... ..................103
Kiiresellegnre - Yerelleqme Qergevesinde Trirk Alcviligi
Numan Durak AKSOY.... ...125
osmanh Devletinde Kadrnlann $cr'i Mahkemeleri l(ullanmasr (Kayscri 0rnegi)
93

6. 45
55
DOC. DR. NIJMAN DURAK AKSOY
vtixsnx liserus
Numan Durak Aksoy....... ....139
Tiirk Yaratrhg ve Tilreyig Destanlan ve Dini Motifler
DOq. DR. NUMAN DURAK AKSOY
HATIRASTNA ARMAGAN
Enver DEMIR.... .............245
I876 Kanun-U Esasi Ve Osmanh Parlamentosu'na Dair
Adem TUTAR.... ...............257
Kryamet!
Ayhan DOGAN.... .............261
Yemen'den Milli Miicadelc'ye Maraqh $ehitler
cel6l PEKDOGAN...... ......283
l, .,
5enlilcr ADldesr
Ahmet Rrfat GU2EY............. ..............289
Osmanh Devleti'nde Yabanctlar Ve Ok-ullagma Qabaian
Ati Rrza Coxtir,lU ..........31I
Alanya Riiqdiye Mcktebi ( 186l -i 9 I 3)
L':zlSntep
r01
.............125
A
: urnegl )
75
..85
93
XV

8. iiq
f :- -. .-u nun
tgl
.-+3 5
t69
Ietin KOPAR.... .............485
tattirk Donemi Ergani Maden igletmcsi
Iurat CELIKDEMIR
Grikben OVnn...... ...........503
usavrilikte Kadrn
Selim OSRAK............ .......535
Lrzrm Karabekir'in Goziiyle ittihat Ve Terakki Cemiyeti
uri I'AVU2.............. ......543
, .::k Egitim Tarihinde Ahiligin Onemi
uri -AVUZ
Emrah Berkant PATOGLU .................559
l;mhuriyet Donemi Efitim Politikalan
Seher PARLAK.. .............589
-trrcag 'Da Kadrn Olmak
Yunus N{BRCIMEK......--.... .............603
-,snranh'da Mahalle Ahalisinin Yiikiimliiliikleri 1t8. Yiizyrhn ilk Yarrsrnda Sofya
,'ne qi)
449
467

9. Mustafa DEMiR"" """"""613
Osmanhda Para Baga Bela (16. Yiizyrl)
Giilgen KUM....... """""""623
Tiirkiye iklimi
Siileyman tfNUven.. ..-.....649
Orta Asya'dan Giiniimiize Yaylacrhk Ve Yayla Kiiltiirii
Yunus Emre TANSU
Baran GUvENC.. ......'.......661
Mitolojik Kuglar Uzerine Diiqiinceler
(Phoenix, Garuda, Simurg, Karakuq, Anka)
Zeynel6zl'V
Abdullah KARA...... ..........683
20. Y nzyrl Baglarrnda Aydrn Vilayetinde Kurulan Bir Mektep :
Seydikoy Zir aat Mektebi
EKLER ........6e1
XVIII

10. -i HO$-AB"
Sav Yav.
lnsittopeaisi C- 44,
lpedisi C.17, s.4'71-
[opedisi C- 24, s'216
iopedisi C- 30 s'252'
lib" (Muttzum Bir
11. Ankara: Grafrker
lEYav.
rf,i iureri'l-Ahkim'
anmuslim.org/durer/)
bul: Da[arcrk YaY'
[n$.istanbul: KaPt
["gt Ankara: Yarg
!ti.ott. istanbul: QaSt
lisi neHgat' istanbul:
tn-English Dictionar-v-
Tfirkgesi XV. Yiiztf
l-Buhiri. TDV islim
Ozel SaYrsr II S' 415-
nin sozrti TARiH qALrgMASr oLARAK
cAZIANTEP sorcEsixlnri eEpNiLER
MUSTAFA ASLAN*
Saytn Doq.Dr.Numan Durak AKSOY'un hahrasma...
cinig
Qepniler, opuzlann 24 boyundan biridir. Qepni adrna ilk defa biiyiik rtirk
bilgni Kaqgarh Mahmut'un XI. yiizyrl'da yazdrgr "Divan-i Liigatit Tiirk" (Ttirk
Lehgeleri Sdzliigi) adh eserinde gegmektedir. Soz konusu eserde, Qepni boyunu
2I.srada gdstermig olup, damgalan aga[rdaki gibidirt:
Resim l.Divan-i Liigatit Tiirk'e giire Qepni damgasr
Kaqgarh Mahmut'un aksine Fahreddin Miibarekgah'm, XIII. yiizyhn baqlarrnda
Hindistan'dayazmlq oldu$u "Tarih-i Fahreddin Miibarekgah" adh eserinde l5 opuz
boyundan bahsetmesine raimen Qepnilerden bahsetmemesi dikkat gekmektedir.
Bunun sebebi olarak ise Miibarekqah'm yagadr[r bdlgelerde Qepnilerin bulunmamrg
olmasr diigiintilmektedir.
X[V. y;izailda ilhanhlar'rn bagkenti olan Tebriz'de Yezir Regideddin
bagkanhlrnda bir heyet tarafindan yazilan "camiiit-tevarih'te" Qepniler, opuz
eli'nin Uq ok kolundan gosterilmiq ve osuz Han'rn ollu G6k Han'rn, dort oglundan
biri olarak yazrlmrgtrr. Damgalan Divanii Liigati't Tiirk'te ki gibi verilmiqtir. Bu
damgalar boyun kendine ait hayvanlarrna vurulmaktaydr.
Yine bu esere gore Qepnilerin, qolenlerde koyrnun "sol kan yaprm" yani sol
hirek kemifinin bulunduSu krsmr yedikleri soylenmektedir. Dolayrsryla bu krsmm
koyun etinin en delerli yeri oldupu anlagrlmaktadrr. Qiinkii en itibarh boy sayrlan
Kayrlar da koyunun sa! kiirek kemifinin oldugu krsmr yemektedir.
'Arg.Gor., Gaziantep Universitesi, Fen-Edebiyat Fakiiltesi, Tarih B6ltimu, Gaziantep/Tiirkiye,
tlnmstf88@yahoo.com.
rKaqgarlr Mahmud, Divanti Lugati't Ttirk, yay. Seckin Erdi-Serap Tulba Yurteser, Kabalcr yay.,
ktanbul,2005, s. 354.
atn4alryseldlddle@

11. BiR SOZLUTARIH qALI$MASI OLARAK GAZIANTEP BOLGESiNDEKI QEPNILER
Resim 2.Regideddin'e giire Qepni damgasr
Camiiit - Tevarih'te Qepnilerin ongunu olarak Sunkur (Sungur) g<isterilmekJedir.
Sunkur, do$an tiiriiniin en iinlii avct kugudur. Bu kugun adr Selguklu dewinde
birgok Ttirk beyinde Ak Sunguf veya Kara Sungur gibi isim olarak kullamldrpr
bilinmekle beraber Kaggarh Mahmut, Opuzlarrn ongunlanndansdz etrnemektedir.
Qepni'nin kelime anlamrna bakrldr[rnda ise Kaggarh Mahrmrt, bu ismin
anlamrndan bahsetmemektedir. Regideddin ise Qepni hakkrnda "rlerede ya!t3
goriirse hemen savaqil" demektedir.
1312 yhnda Endi.iliislii alim Ebu Hayyan tarafindan Tiirkge hakkrnda Kahire'de
yazrlmrg, "Kitabul-idrak lilisanil-Etrak" adh eserde Qepniler'in adr gegmektedir.
Bu eserde Qepniler bir Tiirk boyu olarak tamtrlmaktadrr. Bu kayrt Qepnilerin
onemli bir baqan gostererek, adlanm Mrsrr'a kadar duyurduklanm gdstermektedk,
zird eserde O[uz boylarrndan sadece Qepni ve Krnrk boylarrmn adr gegmektedir ki
Krmk boyu da Selguklu Devletinin hiikiimdar ailesinin mensup oldu!'u boydura.
Tarihi hem yapan hem de yazanlardan olan EbiilgaziBahadr Han, 1660 yrhnda
yazdtpr "$ecere-i Terakime" de Qepni igin Kdk Han(Gdk Han)'rn ddrdiincii oflu
demektedir. Qepni'nin anlamrna ise "cesur" demig ve ongununu "devlet
kupu"(hiimay) olarak vermi gtir. Damgalanm ise gekilde gostermi gtir5.
2 Zengt Hanedamndan irnadiiddin Zengib. Aksungur, Zengler'tn kurucusu ve ilk huktimdan (1127-
1146). Bkz. BEZER, Giilay Oltin" ZffiGi imaauaZin' mad.l Diyatet islam Ansiklopedisi, C.44, TDv,
istanbul, 2013, s.258.
t "YaEr" diiqman anlamma gelip, Osmanh d6neminde de kullamlmrgtrr.
4
StiMER, Faruk, "Oguzlar'a Ait Destani Mahiyetde Eserlet'', DTCF Dergisi, C.17, s.3.4, s.363.
5 Ebulgazi Bahadrr Han, $ecere-i Terabime - Ttirklerin Soy kitafu, yay. Muharrem Ergin, Terctiman-
1974, s.51.
392

12. QEPNILER
gdsterilmektedir.
adr Selguklu dewinde
isim olarak kullamldtft
soz etmemektedir.
Mahmut, bu ismin
hakkrnda "rlerede YaPt'
hakkrnda Kahire'de
Cin adr gegmektedir.
. Bu kayrt QePnilerin
96stermektedir,
adr gegmektedir ki
olduPu boyduro.
r Han, 1660 yrhnda
Han)'rn dcirdiincti oglu
r€ onguhunu "devlet
ve ilk hiikiimdan (1127-
Ansiklopedisi. C.44' TDV'
C.17, s.3.4, s.363.
. Muharrem Ergin, Terciiman'
MUSTAFAASLAN
Resim 3.Ebiilgazi Bahadr Han'a giire eepni damgasr
De[erli tarihgilerimizden ibrahim Kafeso[lu,..Eski riirk boylannm adlan **o
siyasi ve sosyal hususiyetlerini meydana koymaktadrr.', dedikten sonra Qepni'yi,
askeri tegkilat ve unvanlarla ilgili olan "Qor, yula, Kapan, Kiilbey, yabaku, yeney,
Taryan, igdir, Buku, Tarduq" vb. adlarla beraber bu gruba dahil etmektedir. Aynca
Qepni adrnrn askeri ve siyasi rizellik taqrdrlrm yazmaktadr6.
Qepnilerin Anadolu'ya geliqleri Xll.yiizyrl baqlarrnda oldufu tahmin
edilmektediri . Y azrcrzade'ye gdre, Selguklu sultanr ll.izzeddinKeykavus'un Bizans
imparatoru VIII- Mihail Paleologos'tan kendisine balh Anadolu'daki bir Tiirkmen
aqiretinin Dobruca'ya iskan edilmesini istemekte ve Bizans imparatoru izin
verdilinde isk6nrn 1263-64 yrllan arasnda gergeklegtiSini sdylemektedir. Bu iskan
edilenlerin onikibin hane kadar ordugu ve Qepni boyuna mensup olduklan tahmin
edilmektedir8. Yine bu yiizyrllarda Anadolu'ya geldigi tahmin edilen Hacr Bektag
Veli'nin Velayetnamesi'ne g<ire de Hacr Bektag Veli Sulucakarahciyiik'e geldi$inde
burada bir Qepni oymagr bulunmaktadre. Bunun yail sra vilayetname-i Hacr
Bektag-r Veli ve Salttkname'de Qepnilerin Babai isyaruna katrldrlrro ve isyandan
sonra takibata ulramalan dolayrsryla Anadolu'nun muhtelif kogelerine gekildikleri
bilinmektedirll. Hatra San Saltrk'la beraber 1263-64 yrllannda Dobruca,ya
gegerek, Balkanlara'da gitmiglerdir.
Goriildiigii gibi XIII. ynzyilda Anadolu'ya ilk yerleqen Tiirkmen agiretlerinden
olan Qepniler zamanla Anadolu'nun her tarafina yayrlmrglardrr.
6
KAFESOGLU, ibrahir4 Ttirk Milti Kiiltrirr, Otriken, istanbul, 199g, s.230.
i9P!!5, Ali, "Qepnilerin Anadolu'nun Turkiegmesindeki Yerive On.*i', r*f.rer Ansiklopedisi,
c.6.2002.312.
:-0_945Ahmet Yaqar, San Satnk,TTK, ANKARA,20il, s.28.
v_sruYP Ayfer Karakaya,
lubiects of the surtan, Discipres of the shah;Formation and
Transformation of the Kizilbash/Alevi Communities in ottoman'Anatoiia, Basilmamrq Doktora Tezi,
Harward University, Massachusetts, 200g. s.95.
ro
OCAK, San Saltrk. s.87.
llAKSLI Hamza,Alevi Erenlerin ilk SavaSt 11240),yTy, Ankara, s.13.
393

13. BiR SoZLU TARIH garrgrUasr OLARAK GAZIANTEP BoLGESINDEKI qEPMLER
XVl.ytizyda gelindifinde Halep Ttirkmenleri arasrnda tig kola aynlmrq bir Qepni
oyma$ g6riilmektedir. Bunlardan 53 vergi evi olan birinci kol Gaziantep'in kuzey
dopusundaki Rum Kale(Fot.1) ydresinde yagamaktadrr. Donrul(Tup.rul) Kethudahrn
idaresindeki ikinci kol da Antakyahrn kuzeyindeki Giindiizli.i kazasrnda, niifusu en
az olan tigiincii kol ise doguda bir yerde yagamaktadrr.
XVn. ytizydm ortalanna doSru Qepniler'in ana kolu yine Rum Kale y6resinde
yagamakta ve Kasabalar, Korlcnazlu, Sanlu, Karalar, Kdseler ve $uayyrblu
obalanna aynlmaktadr. Rum Kale'deki Qepniler "Ofurak Qepni" olarak
anrlmaktadrr. Bunlar 1690 yrhnda Avusfurya'ya agian sefere galnlmrg, ertesi yrl ise
Urfa y<iresindeki Akga Kale'den Rakka'ya kadar uzanan yerde yerleqmeleri
emredilen Sekiz Tiirkmen oymalr arasrnda gdrtilmtiglerdirr2. Bu Qepniler de di$er
Tiirkmenler gibi Rakka'dan kagmrglardrl3.
XX.ytizyrla gelindilinde bu Qepni kdylerinin bir krsmrrun adr Urfa Sancaprm
balh Rum Kale kazasrnda isimleri gegmektedir. Bununla beraber M
Nahiyesi'nde Milelis, Miseyri, Sanlar, Hasanoflu, Biilbiil, Kayabagr, Yanmca
k<iylerin de adr gegmektedir. Kdseler Koyi.i'niin ise Reqi Nahiyesine balh
gdriilmektedirr4.
Gaziantep'in ilgeleri olan Yavuzeli, Nizip ve
bazr koylerinde, bahsedilen Qepniler'e mensup
siirdtirmektedir.
Yavuzeli'nde;
o G69mez (Milelis)
o Sanlar
o Kuzuyatag (Miseyri)
o yukan Kayabagr
. A$aEr Kayabagr
o yenikriy
o Derekcjy
o Halilba$
o Biilbiil
r Yanmca
Nizip'te;
o Koseler K6yii
Araban'da
' Ba$Prnar
o Gtimii$prnar
r HasanoElu
Araban'rn agaprda adlan veri
kigiler giiniimtizde de varh
I2QELIKDEMIR, Murat, Osmanh Ddneminde Agiretlerin Rakka'ya iskdm(1690-
FUSBB@asrlrnamrg Doktora Tezl), Elazg, 2001, s.137 .
T3SUMER.
Qepniler. TDAV, istanbul, 1992, s.17.
la 1905 Halep Salnamesi, Matbaa-r Vilayet, Hicri 1323, s.438.
394

14. tvsri QEPNILER
ola aynlmrq bir QePni
ll Gaziantep'in kuzeY
llTugruD Kethuda'mn
kazasrnda, niifusu en
Rum Kale Ydresinde
oseler ve $ua11'rblu
urak Qepni" olarak
;agnlmrq, ertesi Yrl ise
n 1'erde yerleqmelen
Bu Qepniler de diler
m adr Urfa SancaPtna
a beraber Merzuman
lalabagr. Yanmca gibi
ftiy'esine bafh oldufu
a5agrda adlan verilen
miirntizde de varlt[tnt
aiJu'ya iskdm(1690-1840'
Gaziantep -"*:^11'" koll::t;il;T";epn'er, Arevi-Bektasi inancrnasahip olmakla beraber Musa-i xu.i^ oca$r ve Dede Garkrn oca$r,narsbashdrrlarr6' Bu nedenle Gaziantep q.pnl toyt"rinde ve gehir merkezinde Musa_iKazrm dedelerinin erk'nlan devametmekte ve cem fcireni yaprlmaktadrrrT.
Rum Kale ve gevresine dalrlan Qepniler kciylerini o*uiiurrru gore birbirlerineyakrn mesafelerde kurarak araranndaki iletigimi topur-u*q ve krz a'p vererekakrabahklannt devam ettirmiqlerdir. Bu koylerden biri oran Kciseler ve Milelis,in
|ffii!|jT r;li:':"u
ovma[rndan oldulu sdvlenmekredir. Sanlar koyiiniin ise,
Barrkesir uore",i,a""fiffi"i;j:f ffi ,#tl; iTi; m Um:X;|i!;',"|;il,fJl;;;1|u
k6ylerden ay,,lantar tarafindan kurulmus, dolayrsryla
l'Kiiylerde ki Kaynak Kig'erin Anratrmryra Kiiyrerin Krsa TarihiKiiseler Kiiyii
Kcjseler koyiiniin tarihinin XVII. yiizyldan daha eskiye dayandrlrsdylenmektedir. Faruk Siimer,in ,,Qepniler,,
adl eserinde bahsettili Kantemir,reKciselerli yag,lar tarafindan da anrlmakta ve Kantemir,in2' Rum Kare civarrndaki
;:1HH;:T:fff:||iT,F
ordulu
'df'n"."k, Kantemir'in su sukuruna drieiip
Rum Kalede bir siire ya$ayan Qepn'erin bir krsmr da[rlarak bagka yerrere grigetmiglerdir. Bu Alevi Qepnilerin, Rakka, Haleb ve Barrkesir bagta olmak iizere Ese
: YILDIRIM,'Rrza. Dede Garkm ocafr,n'r Tarihi igin onemli Bir Baqrangrg:Dede Garkrn veEmirci surtan (13. yuzvrr)", Tiirk Krirhirti vn uo",i1t t1s veri Arastmna Dergisi,s.5g, 20r r, s.232.t ozL'j' Zeynel Besni Kazau'd' or.ri-g"ki"ii"o.ukran ile irgili Burgurai,,, Tijrk Ktjrttini ye Hact3-ekta S Ve t i Ara S trm a D e rgi s i, 5.63, 20 l 2, s.24j.-GULTEKIN,
Mustai'a, "sanrar roy,: q"pni Nevt Ziyaretive Turk Agag Kulttine Bagl Bazr inanrg;;u;xutamata r". Tiirk Kiirtiirii ," H)",'u"ii"i ,ii,^or"strnra Dergisi, 2au.s.75.
' SLMER, Qepniler, s.123.
- Qepni Cemr4ati Rakka'ya:JI ttit:t iskdnla'nrn yaprrdrgr h. l102 rm. 169rta'hinde Rakka ve colab
.x;:;ilr,1tr'iffjff
edilen Musacar,'vu,jr-,i :iu.rmen
cemaarrer,,'o*Jo Sonraki dcinemrerde
:J'mistirnu*uui,kan,no1il1i.,?"'jilff
;iljlul"il:'1,;l"ngm*:lf Ul:#;:''liindan iirar etmig ve bu'rarrn on"rrri o,r'trsmr Bergama tarallanna gltmr;trr. Bergamar'o'vodasrndan bunlarrn Rakka'ya geri gotunilmesi igin geregin, ,"o,rrrrrr-iri"nmigtir. (h. Rebiyu,l_ieir / m Kasrm 1728) Firar ederek_Ayo, s_.u!,1:.?:fr": i*,.,rri. q;pnrsi yrl'k 400 gurug
#;'"#|ti:Ii"iT;,:il:'r"r:ff;ly"iicri I l4zmuhuo'",ini" [n t,to1::r guruq-oran
*rrendi'de krqravrp, ahur oagrnaa vavramak ;;;$TJ?,ffffi."*;y.;.nt;Jroffi"[T#ffi
?rj:edenle Kantemir Qepnisi.cemdatrnin numu'yo irtan teklifiyle *".i0"^"o,r,nernesi istenmiqtir.
] T. lii[?3tt-,
osmanh Dcjneminde a;*,r."r nr*",vu irra,r,( r oso _l *t, .., r r.
395

15. BiR SOZLU TARiH qALI$MASI OLARAK GAZiANTEP BOLGESINDEKI QEPNiLER
b6lgesine go9 ettikleri bilinmektedif2. Bahkesir'in bazr Qepni kdylerinin ocaklan
Krjseler Kdyii'niin oca[ryla aymdr. Ktiselerli Bekto Dedehin Bakkesir'deki bazt
Qepni koylerinde de talipleri23 bulunmaktadrr. Yrlda bir kere Bekto Dede bu
talipleriniziyaretederekdedelikyapmal<tadrf
a.
K6selerli Qepniler bir siire koytin bugiinkti bulundu[u yerin kuzey dopusunda 5
km uzalrnda bir yerde yaqamrglardrr. Bu yere koyliiler tarafindan Qalar<iren(Fot.2)
denilmektedir. Qakrrdren dar bir vadi olmasrmn yaru srra gok engebeli bir arazi
yaplsl bulunmaktadrr. K<iselerli Qepniler'in Osmanh Devleti ve y<iredeki Ktirt
aqiretlerle miicadelelerinden dolayr burada gizli olarak yaqamrqlardrr. Daha
sonralan burayr sadece krglak olarak, kdyiin bugtinkii bulundufu yeri ise yaylak
olarak kullamlmrqlardrr. Buraya da kdyliiler tarafindan Karadren adr verilmigtir.
Qepnilerin Qakrrdren'de 1869 oncesine kadar yaqadrklan bilinmektedir. Qiinkii
Bektaq Aslan'rn25, babasrndan d[rendigi kadanyla babasmm Karadren denilen
kdydn bugiinkii yerinde dogdu[unda, koyliiler buraya yeni gelmiqlerdir. Bu
bilgilerden yola grakrak Qepnilerin, ktiyiin bugtinkii yerine 1869'dan sonra
yerlegmiq olabilecekleri diigiiniilmektedir. Kara<)ren'e gelme nedenlerinin ise
Qakrrdren'de grkan bir hastahk yiiziinden oldu[u soylenmektedir-
Koselerli Qepnilerin Karadren'e gelene kadar temel geqim kalmafrrun
hayvancrhk oldu[u aktanlmaktadrr. Qofunlukla koyun ve keginin, yani kiigiikba;
hayvancrhprn olugturdufu; ancak genelde krsa bacakfu, griqlii ve dayanrkh olan at
yetigtiriciligi ile de ufragmrglardrr. Buraya yerlegimle tanmda baglamrg, fistrkqrhk
bii)'iik gegim kaynalr olmuSfur. Yine Bektaq Aslan, babasr Yusuf Kiye'den
duyduluna gOre, kendilerinden 6nce zaten bu gevrede Ermeniler tarafindan
fistrkgrhk yaprlmaktadrr. Gergekten de bazr yerlerin hdld eski sahiplerinin adryla
amldrlr gdri.ilmektedir. Kdyiin 20 km bafisrnda "Serkis" olarak antlan, ceviz
alaglanmn gok oldulu sulak bir yer vardr. Bu yerin, koydeki yaqhlann gosu
tarafindan "serkisyan" adrnda bir Ermeni'ye ait oldupu s6ylenmektedir. Bunun
drqrnda koydn kuzeyinde, fistrk alaglannrn gok oldu[u Panuslar adrnda bir yer
bulunmaktadrr. Dolayrsryla bunun gibi bagka drnekleri de gdrmek miimkiindiir 26.
22
SUMER, Qepniler, s.16.
23 Ocakzade olmayan, yani Peygamber soyundan gelmeyen biitiin Aleviler igin kullamlan bir
s<izciikttir ve her talip ocakzade bu dedeye ba[hdr. Bkz. YAMAN, IJi, KnlbaS Alevi Dedeleri,
Alevilik-Bektaqilik Cep Kitaplan Dizisi, s.20.
24K.K.2.
25
Bektag ASLAN, Koseler ktiyiinde 1927 yhnda do[rnugtur. Koseler Koytiniin tarihi hakknda kdy'tin
en gok bilgi sahibi olan kiqiterinden biridir. S6zlerine hem k<iyde hem de gevre kdylerde gok itibar
edilirmig. Yalan soylemezmig. Devletini 9ok sevdi[i igin ise lakap olarak "Htikiimet" dailirmiq.
26K.K.1.
396
1
I
t
q
f
f
t
I
I
a
tl
!l
tl
t
d
tl

16. pxt QrrNimn
lkoyierinin
ocaklan
i Bahkesir'deki bazt
ire Bekto Dede bu
I
ku""V do[usunda 5
lan Qakrroren(Fot.2)
[. engebeli bk arazi
MUSTAFAASLAN
Milelis (Gigm ez)Kiiyii
Milelis adlmn, Latince "Mirales"ten geldigi ve diler bir adrnrn da sancan
oldu['u rivayet edilmektedir. Mirales'in "gizel" manasl taqrdrpr ve Sancan adrmn da
"giil" anlamtna geldi$i sciylenmektedir; ancak kdy adlanmn degiqtirilmesi kamrna
gdre kdytin adr Gdgmez olarak degiqtirilmigtifT.
Kdyltilere gdre bu kdyiin Qepniler tarafindan iskdn edilmesi, aqalr yukan g00-
900 yrl dncesine kadar gitti[i tahmin edilmektedir. Kdy kurulmadan 6nce Qepniler
koye yakrn yerlerde dalrmk olarak yaqamrqlardrr. Bir grup, kdyiin bugtinki.i
bulundupu yere 40-50 km giiney do!.usunda, di[er bir grup Rum kaleye 50-60 km
mesafede uzahJil<ta, bir bagka grup ise, koyiin bugiinkii bulundulu yerin biraz
kuzeyinde, daprn iginde yagarm$tr. Daha sonra bu da$rmk gruplar koyiin bugiinkii
yerinde bir araya gelerek kdpn kuruculan olan Kozbag oyma[rna katrlmrglardrr. n
Buraya ilk gelen oymak Qepnilerin yahnayak koluna balh Kozbaq oyma$rdrr. Bu
oymak, koyiin dolusunda"Oled yurdu" adr verilen yerde yan-gogebe olarak
yaqamakta iken burada bir siire kaldrktan sonra hayvanlanna yeni otlaklar bulmak
igin yola grkarak Kara Baba denilen ziyaretgdhn bulunduiu d.d,z ovaya
yerleqmiqlerdir. Kdyltilerin dediklerine gore Osmanh-Safevi mi.icadelesinde
Safevilerden yana taraf olan Qepniler de srkr takibata u[radrklanndan dolayr
"KaradaS" denilen daghk brilgeye saklanmrglardrr. Baskr sona erdikten soffa.
saklandrklan da[rn etesine inmig ve Milelis koytinii kurmuglardr2s.
Kdyun kuruluqundan sonra bcilgedeki diger k<iylerin de arazilerinin sahibi olan
'Efendiler' denen Halfeti apalanyla toprak savaglan ya$amr. Bugiin kdyliiler bu
miicadeleleri veren insanlarr efsane gibi anlatrnaktadrr. Mine Tiirk'iin2e anhtrmrna
gcire, dedesi Mego Fakaz, bu miicadeleler yiiziinden uzun bir silre da[a grkarak
eqkiyahk yapar.Sonunda da di[er Qepni kdyleriyle birlikte bugiin bu topraklaln
go[unun sahibi olurso.
Miseri(Kuzuyatafr) Kiiyii
Tahminlere gcire XVll.yiizyrldan itibaren yerlegilmeye baglanmrg olan
Miseyri/Miseri (Kuzuyatagr, Gdziibtiytik) Kdyii, Gaziantep ilinin Yayuzeli ilgesine
balh riirk ve Alevi kokenli bir Qepni kdyiidiir. Daha 6nce kdytin adr Miseyri
,Miseri iken 1940'lardan bu yana Tiirkiye'de yer isimleri degiqikligine ulrayan
binlerce kdy gibi, tahminen 196l yrhnda Miseyri Koyii adr Kunryata$rKoyii olarak
&!iqtirilmiptir.
T..r.+.
tKK.4, K.K.3. K.K.13.
I ve y6redeki Kiirt
[ragamrglardr. Daha
bgo y.ti ise yaylak
I adr verilmigtir.
bilinmektedir. Qtinkii
h Karaiiren denilen
pi gelmiglerdir. Bu
he 1869'dan sonra
he nedenlerinin ise
lir.
I geEim kaynafmn
binin, yani kiigiikbag
Ive dayamklt olan at
h baqlamrg, fisukgrlrl
basr Yusuf Kiye'den
Ermeniler tarafindrn
ki sahiplerinin adrYle
olarak antlan, ceviz
iydeki yaqltlann go:P
pylenmektedir. Bunrr
nuslar adrnda bir fs
hek miimki"indiir26-
:ry" Turk, Milelis K<tytinde 1940 yhnda dognugtur. Milelis k6yma ait tiirki! hikaye ve efsane
-u birgok qel bilmektedir. Ayu zamanda cenazelerde yasgr kadrnlardandn. Alrt ttirti birgok tiirkiiyu
s<iylemektedir.
397
ahiiLn tarihi haklsnda
qevre koylerde 9ok
iiktirynef ' denilirmiq.

17. BiR SoZLU TARiH qALr$MASr OLARAK GAZIANTEP BoLGESINDEKi qEPNiLER
Yiiksek riitbeli bir Fransrz Subayr olan G. Marmier'in, 1890 yrhnda Franszca
bir kaynakta yaznr$ oldugu yazrda'r gezileri strasmda Elif, Hisar ve Hasanoflu
yerleqim yerlerinden bahsederken, gcirdiigii Miseyri yerleqim yerinin ilk gafdan
kaima bir gehrin ykmtrlanna ve 6ren yerine benzedi$ini soylernektedir. Latincede
Miseri'nin kargrh[r "zavalIl"; Franszcada (Mesere) Misere'nin karqrhlr ise "kcifti
durum" anlamrna gelmektedir.. Askerin gezileri srrasrnda g6rdii[ii yeri bu qekilde
ifade ederek, Misere yani Miseri / Miseyri dedigi anlagrlmaktadrr. Ayrrca G.
Marmier, Miseri'de btiyiik bloklardan yaprlmrg bir taprna[rnda bulundufiunun yan:
srra bu bolgeden gegen "Sultan Murat Yolu" nun (Romalt'lardan kalma bir yol
ticari bir giizergah olarak kullanrlmrq oldugundan bahsetmektedir. K6yde qu and-
bunu do!rulayan taprnak kahntrlan ve oyma tag mezarlar bulunmaktadrr. Sonradr
koye yerlegen aileler tarafindan, harabe ve yrkrlmrg yerlegim yerlerinin oldukla:"
anlatrlmaktadr. Ta$ mezarlar, Bizans dcjnemine aiL yaziartn oldu[u gegit.
kahntrlar, koyiin eski yerlegim yeri oldufunu ve koyiin tarihinin gok eskile;.
dayanmakta oldupunu gostermektedir.
Miseyri Koyi.i, toplam 20'ye yakrn aileden oluqmugfur. Koye yerlegmiq oir-
fakat daha sonra gog ehnig bir-iki ailenin drqrnda kalan aileler koyiin niifusur:-
teqkil etmektedir. Yaqhlann anlattrklanna gore, baskrlardan kagabilmek -.:
hayatlannr devam ettirebilmek igin ilk baqta gegici de olsa kdyun gilneyinder-
bdlgeye (ilk zamanlarda ormanhk ve suya yakrn bir alan olmastntn yantt;
saklanmaya ve gizleruneye de elveriglidir) yerlegmiglerdir. Yine gog etmek zom:::
kalma ihtimalinden dolayr yaprlan evlerin, bugiinkn bilinen anlamda er''.-::
benzemedi[i rivayet edilmektedir. Fakat daha sonralarr gelen ailelerle birlikte :
zamatla biiyiiyen niifus kendi iginde bir giiven saflamrgtrr. Boylece, arhk bur':i
kalarak yagamlanru buradaki kogullara uydurarak devam ettirmigler. Yaghl::::
bahsettiklerine gore, Mehmet Goziibiiyiik'iin (Tozolar'rn dedesi) yani kd1'e -r
gelen olarak bildigimiz kigi, koye geldigi zamandan koye son gelen aile;^u
Cumolar'm koye gelmesine kadar gegen siirede koyliilerin temel gegim kayna$::,:r
hayvancrhk, odun ve komtirciiliik oldugu aniagrlmaktadrr. Daha soffa orrn3:-it
alanlann kesilerek ekim alanrna doniigtiiriilmesi Cumolar ile baglamrgtrr. ,-
Cumolar tarafindan yaprlan saban ve benzeri arag gereglerle beraber Frstrkqrh,l' :a
biiltk ihtimalle bu donemde baglamrgtrr. Daha sonralan bolgede fistrk bahc: -
oldupu ve bu bahgelerin koyliiler ile a[alar arastnda zaman zaman el de[igti::i"
anlagrlmaktadrr. Hofan Hosiin'iin yrllar 6nce Orug Qokbilir'e3z anlattrklanna ::n
3t MARMiER,G, Le Commandant:"La route de Samosate au Zeugma", Bulietin de la Societe de
Ge ographie de 1'Est, Qev.Orhan Islanmaz, 1890, s.5 l8-535
t'O*9 Qokbilir, Miseyn'de l94lyrhnda dofnugtur. Holbn Hiiseyin(Hiiseyin K69ker) ise --1
yrhnda doinugtur. Kriyiin tarihi hakkrnda birgok biigiye sahip olan Flolan Hiiseyin bildikleriru ,,-*
Qokbilir'e aktarmrgtr. Bizede oglu $ahin Qokbilir Miseri Koyu'iriin tarihi ve benzer birgok b:,; ,
aktanmgtrr.
398

18. ESiNDEKI QEPNiLER
1890 yrhnda Fransrzca
[if, Hisar ve Hasanoglu
gim yerinin ilk ga[dan
bylemektedir. Latincede
p'nin karqrh[r ise "k<itii
[6rdtigii yeri bu gekilde
prlmaktadrr. Ayrrca G-
mda bulundulunun yam
fr'lardan kalma bir yol)
Fktedir. Koyde gu anda
ulunmaktadr. Sonradan
pim yerlerinin olduklan
Bzrlann oldu[u gegitli
t tarihinin gok eskilere
r. Koye yerleqmig olan
aileler kdyiin niifusunu
[ardan kagabilmek ve
fisa kiiyiin gtineyindeki
[an olmasrrun yanmda
fine gdg etrnek zorunda
[ilinen anlamda evlere
rlen ailelerle birlikte ve
[- Btiylece, artrk burada
! ettirmiqler. Yagldann
t dedesi) yani kdye ilk
fire son gelen aile olan
temel gegim kaynaptnrn
i. Daha sonra ormanhk
p ile baglamrgtrr. Yine
[e beraber FrstrkErhk da
b<ilgede fistrk bahgeleri
@ zamNr el depiptirdi$
ir'e32 anlaftrklanna g6re
hlletin de la Societe de
iiseyin Kogker) ise 1932
Huseyin bildiklerini On+
i ve benzer birgok bilgif
MUSTAFAASLAN
ormanlft alamn odun ve komiir igin kullamlmasrndan sonra tarla alanlannm
agrlmasryla a$ag dikimi (fistrk ve diler) baglanmrgtr.
osmanh d<ineminde ve cumhuriyet'in ilk yrllannda Ttirkiye'nin birgok
bdlgesinde oldu$u gibi Miseyri b<ilgesindeki tiim toprak varhlr da apalarnbeylerin
mtilkiyetindedir- Miseyri koyiiniin de igerisinde bulundu[u brilge, yani tiim Araban
ve Yavuzeli Kazasr kriylerinin hemen hemen hepsi, ,.Efendiler,,
denen Gokgek
Ailesi'nindir. Miseyri Koyii'nde halen apalardan beylerden satm almmrq ve onlann
isimleriyle arulan fistrk bahgeleri bulunmaktadrr. ornek: .,Begirin
Frstr!r,,, Beqir
Efendi olarak bilinen kiqi Beqir G6kgek'tir. Bu fistrk bahgesi bu kiqiden satrn
ahnmrqtr- Bundan baqka akibetleri gu an bilinmeyen ailelerden satm ahnmrg fistrk
bahgeleri ve tarlalar da bulunmaktadrr. Halen Mrgolar,rn Tarlasr, Kasaplar,rn
Frstrkhlr olarak arulan bu yerler bu duruma 6rnek teqkil eunektedir. Ayrrca Qemon
Yeri, Gavurun Tarlasr, Gavur oreni, gibi mevkiler halen aynl isimlerle
anrlmaktadrt'3.
Sarilar Kiiyii
Sanlar koyu de biiyt& Qepni kriylerinden biridir. Kdyiin adna;koyiin kurucusu
niteligindeki ilk yerlegenrerin soyunun san Krz osullanndan geldigi igin Sanlar
denmiqtir- Bu Sarkrz efsane olarak kdyde anlatrlmaktadrr. Ayrrca Sankrz
olullanmn Bahkesir'de de yagadrklan bilinmektedir. Bahkesir'in Tahtakug ve
Kawrmacr koylerinde de yine bu efsaneden bahsedilmektedir. S<iz konusu k<ivler
de Alevi - Qepni k<iytidtir34.
Koyun kuruluqunun ise yaklaqrk l6.yi;r.yrla kadar gittigi tahmin edilmektedir.
Sanlar kdyliileri de di[er Qepniler gibi Rum Kale,de otururken, Qepnilerin biiyiik
goqiinde onlarda bugiinkti bulunduklan yere gelmiqlerdir. ilk onceleri yorede
Karada$ olarak gegen da[da srk ormanhkla kaprr aranda ya$amrg, sonralan daprn
eteline inmiqlerdit's.
Sarrlar da difer Qepni kdyliilerinin dedikleri gibi Horasan'dan geldiklerini,
atalanntn Tiirkistanh olduklanndan sriylemektedirler. Tiirkistan'dan Tagkent-
Buhara'ya oradan Horasan'a son olarak da Anadolu'ya gelerek bu bolgeyi yurt
tutmug, Rum kalede bir siire yagadrktan sonra bir grup Sankrz o$ullarr batrya
Bahkesir' e, bir grupda burada kalarak Rum kaleye yakrn bir mevkiye
yerleqmiglerdir. Kdyiin kurucusunun Veysel Karani ve o$ullarr Deveci Bekir, Ali,
cuma ve Hrdrr oldugu dile getirilmektedir. Bugiinkii Sanlarhlann golu bu
insanlardan gelmektedir. Daha sonralan lg.-19. yizyilarda kdyden bazt aileler
topraklannm uzaktaolmasr nedeniyle evlerini Hasano$lu'na tagrmrglardrr36.
33
K.K.6.
I4YUTLU] Hriseyin Kahraman; Bahkesir Qepniteri ve Afiu Ozeltiklei,Turkish studies, Volume 4/3,
2009, s.1583.
35
K.K.g.
36
K.K.4, K.K. 16.

19. BiR SOZLU TARIH QALI$MAST OLARAK GAZIANTEP BOLGESINDEKi QEPMLER
2.G aziantepli Qepnilerde Giyim-Kupam
Giyim, maddi kiilfiiriin bir 6[esi olup, ilkel toplumdan uygar topluma gegigte
dnemli bir olgudur. Fakat almr zamanda, toplumsal bir igeri[i de sahiptir. Ailenin
ortaya qrkrgr ile baglayan ve zamanla gelenek haline gelen giyim; elbise, gama;r,
sag gekilleri, makyaj, aksesuar, bapa ve ayapa giyilenlerin tiim{i demektir. ihsanlann
glyimi, birgok etmene baflrdrr. Onlann toplumsal ve estetik de[erleri, dinsel
inanrglarr ve uygulamalan, cinsiyet ve yag, tabaka ve meslekleri, ve o anki
durumlan(evlenme, g<imiilme, yas) gibi birgok etmenler giyrm - kugamr etkiler3T.
Bu ballamda Tiirklerde temel gegim kaynalr hayvancrhk oldulu igin elbiselerin
esasrm ytin, deri ve kiirk meydana getirmekle beraber Ti.irkler hayvancrhkla
u[ragtrlr ve g69ebe oldu!'u stirece devam etmiq ve gopu ozellilini koruyarak
Anadolu'ya kadar getirmiqtit'8.
Gaziantep Qepnilerinde de gryim kugam(Fot.8) Anadolu'ya g<ire
gekillenmekle birlikte gelenekten gelen birgok qey de korunmugtur. Ornegirl
iqlik(gdmlek),3e don, kaftan, aba, palto vb birgok soz Anadolu'da oldu[u gibi
Qepnilerde de kullamlmaya devam etmektedir. Qepni kadrnlarrna baktr[rmrzda, iig
etek zubun denilen bir boydan giysi, keten qal, ktirftik kryafet(gtindelik kryafet) gal
kuqak, aynah kemer, d6vmeli gazl{ (ta$, gor (altm ziynet egyasr) onliik, ipekli
iglikler, mumlu <inlijk, gtimiig kangrmh puqu kullarulmaktaydr. Eskiden de geng
Qepni krzlan srrmah, renkli iglikler (gomlekler) giymiqlerdir. Genelde keten ve yiin
ipekten yaprlan bu elbiseler Ttirkistan'da deriden yaprlmrgtrr. Yine kadrnlar belden
agalrya igten renkli qalvarlar giymekte, baglan igin ise "bapaltak" dedikleri, i4
dilimli ve kenarlan delerli taglar ve srmalarla siislii kumaqlr
kullanmaktadrr(Fot.9). Bunlann zuliif denilen krsrmlarna ziynet egyalan de
takrlmaktadrr. Ayakkabr olarak rikiiz derisinden yaprlan ganklar giyilmektedir-
Qepni kadrnlan beline gene atalan gibi siislii kemer takmakh40, daha yagl
kadrnlann ellerinde, genelerinde yeya ahnlannda ddvmede bulunmaktadr-
Anadolu'da deligik kiilttirlerle kaynaqrnca Arap toplumunun etkisiyle Halep
bdlgesinden getirtilerek tosya kuqak, mumlu elbiselik giyilirmekteydi. Aynca"
Qepni kadrnlanmn brgak ve silah tagrdrklan da s<iylenmektedir.
Erkekler ise ig gamaqrnrun iizerine kadrnlarda oldufu gibi iglik, igliSin iizerirc
de siyah qalvar giymektedir. Bununla beraber aba, kdynek (igten giyilen gcimlet
37TEZCAN, Mahmut, "Givim Olzusuna Sosyo-Kulttirel Bakrg ve Tiirklerde Givim"l
Oniversitesi E{itim Bilimleri Fahiltesi Dergisi, C.16, S.l, Ankara, 1983, s.255.
38
OGEL, Bahaeddin, Tiirk Kiiltilr Tarihine Glng, Ktiltiir Bakanhlr yay., C.5, Ankara, 1978, s.2.
3e Tiirkler bu scizti sriylemekle, ashnda ige ve drga giyilen elbiseleri birbirinden ayrmak istemiqlertr-
iglik scizu, Ttirklerin gok eski bir giyim tabiridir. "Drga giyilen elbiseler" igin ise,
gaSrnda bile, taqkr ton, yani "drg elbise, drqa giyilen don" denilirdi. Eski Anadolu metinlerinde,
tistltik denir. BkZ.OGEL, Bahaeddin, Tiirk Kfiltiir Taihine Giris, C.5, s.9.
40
K.K.g, K.K.g.
400
q
tl
tl
g
I
c!
F
F
qt
j
h
c
-
-

20. DEKI QEPNILER
!r topluma gegiqte
b sahiptir. Ailenin
I elbise, gamaglr,
bmektir. ihsanlann
I delerleri, dinsel
bkleri. ve o anki
hryam etkiler3T.
[!u igin elbiselerin
kler hayvancrhkla
nlli[ini koruyarak
Anadolu'ya g6re
nmu$tur. OrneEin,
llu'da oldulu gibi
ta baktrlrmrzda,ig
lndelik kryafet) qal
yasr) dnltik, ipekli
i ,Eskiden de geng
lrelde keten ve yfin
he kadrnlar belden
[tak" dedikleri, iig
stislii kumaqlr
[ynet egyalan da
klar giyilmektedir-
hkta4o, daha ya5h
[e bulunmaktadr-
! etkisiyle Halep
rmekteydi. Ayr"a
plik, iglifin iizerir
[en giyilen gdmlel
[erde Giyim" lnkot
inkara, 1978, s.2.
b ayrmak istenuglerf,
iEin ise, Harezmgahlr
[olu metinlerinde. hrn
MUSTAFAASLAN
tarn) ve ayakTanna deriden yaprrma gank gegirmektedir. iglikler, kirpi ignesiyle
dikilmekte ve igti$in izerine de ceket giyilmektedir. $alvar ve cekette genellikle
siyah renk tercih edilmektedir. Baqlanna iglemeli gal, pogu sanrmakta ve fes
giyilmektedir. Bellerine kugak sanlmakta, cebinde ise kcistekli saat ve Alaman
gakma$rnrn yanrnda yigit insanlar da hanger, kilrg, ok-yay (tiifek+abanca)
taqrmaktadrr. Takr olarak erkeklerin madalya, zincir ve ktpe taktrklan
sdylenmektedir. Aynca erkeklere de dovme yaprlmakta ve bu d6r..rnelerde kr1g, ay
ve giil benzeri gekiller tercih edilmektediar
3.Ellence-Oyun
Qepni gocuklart eskiden kendilerinin hanrladrkJan oyunlar oynamaktadr. Bu
oyunlann banla'adlan deligerek gegmigten giiniimiize kadar germiqtir. Mesela;
saklambag oyunu Qepni gocukrar tarafindan da oynanmrq ve bunun adrna
,,962 ,
1rummag" denilmigtir. Bir baqka oyun da ..kavak
savan,,dlr. Bu oyunda da
gocuklardan biri e$ilmekte, bir digeri de iizerinden atlamaktadrr. ..Kekil,,
adr verilen
bir bagka oyun da Milelis Kdyii'nden 5-6 km ilerde bir dere olan Karasu,da
oynanmaktadrr' Buna g<ire gocuklardan biri suyun iginde kekil olur dilerlerini
yakalamaya gahg4 kekilligi yakaladrgr kiqiye deweder. Biri yakalanrrken
yakalanmasr iqin sagtnrn kekil boltimtine de[inilmek zorunda oldugundan dolayr,
oyuna kekil adr verilmigtir. "Qelik-9rbrk', denilen diper bir oyunda yan yana
getirilen iki taprn tisfiine uglan siwiltilmiq de$nek kolulur sonra delnele wrularak
kargrdakilerin yakalamasr beklenmektedir. ..Ana-cticiik,,
olrununda ise kargrya
gakmak tagr dikilmekte ve dikilen tag rurulmaya garrgrlmaktadr. .,yedi
bardak,,
denilen oyunda da yedi tane tag tist iiste dizilerek, bu taqlarr.vuran kazanmaktadrr.
Elbette oyunlar yarnrzca gocuklar igin olmayrp biiyiikrerin oyradrgr oyunlar
da bulunmaktadrr- Buna g<ire Qepni erkepinde uatrseaiiaig glbi zar atma, krrrg
dtiviigii, gtiret, at yangr ve dama gibi oyunlar oyramaktadr42.
Dii[iinlerde ise Qepnilerin oynadrgr halay gegitreri burunmaktadrr. Bunlar
"arabiye, serhog havasr, aptr havave srgramadrr',. A$rr hava ve arabiye de erkekler
dnde, kadtnlar arkadahalka olmakta ve yavag bir tempoda dalul, nxnavetiirktinijn
ritmine g<ire oynanmaktadrr- Srgramada ise hrzh bir qekilde donrilerek halayrn
ortasmda karqrhkir iki kigi oyramaktadrr
4.Gaziantep Qepni A[zr
Qepni k<;ylerinde konugulan dil Tiirkge'dir. yalnrz her koyrin farkh bir apzr ve
ses farkhhlr bulunmaktadrr. Bir insanrn konuqmasrna dikkat edilirse hangi k6yden
oldugu kolayca tahmin edilebilir. Kuzeyden giineye inildikge sesler kaknlaqrr.
G69mez ve Sanlar Koylerinde ince sesleri daha gok kullanrlmasrna ragmen daha
gtineyde olan Miseyri ve Koseler k.ylerinde kahn sesler daha gok kullanrrrr.
{r K.K.4.
12K.K.ll.

21. BiR SOZLU TARIH qALI$MASI OLARAK GAZiANTEP BOLGESINDEKi qEPMLER
Kdylerin birbirine yakrn olmasrna ra[men dil dzelliklerinin bu kadar farkhhk
gostermesi gagrrtrcrdr. Bu dtjrt biiyiik kdydn oymaklanmn farkh olmasmdan
kaynakh olabilecelini dii$iintilmektedir. Bu konuda gahgma yapan Zeynep Umag'm
makalesinde yaprlan Ttirkiye Tiirkgesi Ana Asrzlar smrflandrmasrnda Gaziantq
Qepni apzr,Bafi Grubu Aprzlan iginde gdsterilmektedira3. Kdselerli bazr yaghlarda
konugtuklan dilin Bahkesir givesine dahil oldu$unu sdylemektediraa.
Koseler Koyti bdlgenin en giineyinde olmakla beraber diger koylere gdre ses
tonu ve yaprsr kahndrr. Bu kdytin a$znda harflere baskr yaprlarak ve heceler
uzatilarak sdylenir. Mesela: Ali, Ahrr; Zohre ise Zdreee geklinde telaffuz
edilmektedir.
Milelis'in givesi ise Kdseler krlytine gdre daha incedir. Bir de "s"-"t" ve "z"-"j"
harfleri birbirine kangtrnlarak sdylenmektedir.Mesela: "$eker" derken "seker",
"bize" derken "blje" diye s6ylenmektedir.
Miseyri'nin dili ise Koselerin apzna yakrn olmakla birlikte biraz daha incedir-
Bunlar da heceleri uzatarak konugmaktadrr.
Sanlar da yine "s" ve "9" harflerini karrgtrrmarun yanmda daha karrgrk ve
hrzh bir qekilde konugurlar. Ses tonu yine incedir.
Miseyri Sarrlar Kiiseler Milelis
Zarahyok
(Zaranyok)
Yarah yok Zarahyok Jarah yok
Bry (iinlem) Bii Boaay Bry
Sen Sen Sen $en
Haa (evet) Hee IIeye lfee
$indi (qimdi) Sindi $indi Sindi
Bizim kv Bizim krz Bizim krz Bijim krj
.K0ylerin Afrzlarrrun Kargrlagtrnlmasryta ilgili Bir Tablo
S.Gaziantep Qepnilerinde Diiliin Tiireni
islamiyet'ten rince Ttirklerde aile kurma evlilik yoluyla; yaprlan iglerin toreye
uygun olmasr makbul oldu[undan dolayr evlilik merasimleri de ttireye gdre
yaprlmrgtr. Evlilik birbirlerini seven, birbirleriyle bir omtir yaffrmayl gtize alan iki
insamn birlikteliklerini toplum nezdinde resmilegtirmesidir. iki kiginin kendi
ailelerine ba$h yeni bir aile olugturmasr anlamrna gelen evlililin simgelerinden biri
43
UMAQ, Zeynep $IM$EK "Gaziantep Qepni Alzrmn TtiLrkdye TiiLrkgesi Ana Aprz Gruplanm
Belirleyen Ozellikler Bakrmrndan Deperlendirilrnesi". Ttlrk Dtinyax incelemeleri Del8?si, Cilt: X, S-1,
i2mir, 2010, s.2ol.
44
K.K.1-K.K.2.
442
lse
gele
I
Bun
aslrr
erke
alra
sonr
iqin
ge9r
Ond
birk
oEla
o$a
eder
A
*diig
karu
adrm
)€nil
isren
edilir
gogaf
krz y,
Ti
gelirl
afina
$ocl
5MA
MsB
I'YAI
Eskise
IICK
olgrm
!illm,
d&Crl
€afi
!apm$
mallan
bulund
h rryg
&r$ud

22. daha kan$rk ve
iglerin tcireye
trireye g<ire
gdze alan iki
kiginin kendi
inden biri
Gn4rlannr
, Cilt: X, S.t,
MUSTAFAASLAN
ise yeni bir evdir. Tiirklerde yeni bir ev agma veya otag agma gok eski bir
gelenektils.
Eski Ttirklerde oldugu gibia6 eepnilerde de bek6r kalmak ayrp sayrlmaktadrr.
Buna g6re; evlili[in ilk adrmlan dtiniir gezmesiyle baglamaktadrr. Dijniir gezme,
aslrnda evlilik ga$rna gelmig krzlara bakmaya gitmek demektir. Diintir, oslan veya
erkek ye[eni olanlar tarafindan gezllir. Diinih gezenler, tamdrk dost e$
akrabalanndan, evlenme yaqrnda krzr olanlann ,.sah!lnl,,
(haberini) alglar. Daha
sonra haberleri yokmug gibi belirlenen eve giderek krza bakarlar. Diin1t gezenler
igin en cjnemli olan qey, eski Tiirk ailelerinde goriildiigii gibiaT krzrn ailesinin
gegmigidir' Bir eg segiminde oncelikle ailenin saygrnhsrna, giivenilirligine bakrlrr.
Ondan sonra kztn marifetleri ve giizelliSi gelir. Dintirciiter lazr belenirlerse,
birkag giin sonra bir daha gormele giderler. ikinci seferde de bependikten sonra
oplana haber verirler ve lozr gizlice yolda g6sterirler. Diiniirctiler belendiyse,
ollana fazla bir laf diiqmez. ollan, krzr glzrice gciriip begendikten sonra,
evlenmenin erkekler arasrnda ilk adrmr oran s<iz ahp verme iqi baglar.
Aile yaqhlanrun karanndan sonra birkag yagh sembolik olarak kz evine
"diigtincii" (diiniircii) gdnderilir. Diigiingiiler ollan tarafi adtna zaten daha 6nce
karar verilmip olan niqanlanma iqinias krzr istedikten sonra resmilegtirmenin ilk
adrmrnr atarlar. Ardrndan "sakal dpme" (krz evinde yaplan birkag saat stiren ve
yenilip igilip yiiztik takrlan tciren) tdreni igin gtin tespit edilir. Bu stire genellikle krz
istemeden en fazla birkag hafta sonrasrdrr. Sakal opme ttireninde k6yliiler davet
edilir' En az bir koyun veya kegi kesilir (bu sayr ailelerin ekonomik durumuna grire
9o$alabilir). Sakal <ipme tcirenine gelenler hep birlikte yiyip igtikten sonra tcirenle
krz ve o$lana yiiziik takrlrr.
Trirelere gore sakal ripme tcireninden sonra niganh o$lamn krz evine gidip
gelirken genellikle bir takr ile krz evini ziyaret etmesi gerekir. Bunun adr .,yol
agma"dr' Niganh oElan "miisahibiyle"ae krz evini bu qekilde ziyaretetfikten sonra
i: 99!L. Bahaeddin, ri)rk Kii.tty:?nhine Giris,Ki'lriir Bakanhgr vay., C.7, Arkwa,2000, s.7.46
MANDALOGIU' uetrmet,'islamiyetteo on." ru.n.rde Aile Hukuku," nirkiyat AragtrmalartD_ergisi,S.33, Konya. 201 3, s. I 3g.
4' YAKUT, Esra, "Eski Tiirk.lerde Hukuk", Anadolu
.uniyeryirgi Edebiyat Fahiltesi Dergisi.C. l, s.3,Eskiqehir, s-408. Hun devletinde hakanrannktzaldrklarr belirli boylar vaJr..48
K'K'6' Niqan t<ireni ailelerin karanna gri.. vup,r" vu aa yaprt nur. NG;id""" t6rem gayet yaprhrsa
dtiflun tdreninin ktigiik bir provasr gibidir. Nigan takmada dawl zuma gald'mak zorunludur. En az
yanm giin veya bir gece dawl gahrur, yenilir, igilir, e$lenilir. Tdren sonunda ollan ve krz ailelerinin
aldrsr takrlar geline takrlrr. Ardmdan nigan tdrenine davet edilenlerin takl tdreni yaplh.4e "Miisahiblik, rlz.Muhammed'in Hicret'in birinci yrlrrda Ensar ve Muhacirleri birbirleriyle kardeq
yapmrqtr' Musahiblik, Kur'an-t Kerim'in gu ayetleriyle kurulmuqtu: "onlar ki inamp hicret ettiler ve
mallanyla canlanyla Allah yolunda savaqtrlar ve onlar ki(hicret edenleri) banndmp yardrmda
bulundular; igte bunlar, birbirlerinin dostu ve ydndrrlar. . . " Hacr Bektag veli, Hz. peygamberin yaptrlr
bu uygulamay Alevilife uyarlayarak bunu Kur'an ve peygamberin emri olarak kabul etti. A]evilikteki
dusturlan agftlarken, "birinci kapr, Musahiblik kaprsrdrr. " derken, bunun talib igin en iist kapr
403

23. BiR SOZLU TARIH QALI$MASI OLARAK GAZIANTEP BOLGESNDEKi QEPNILER
arhk istedigi zamankrz evine gidip gelebilir. Yalmz krz igin aym durum sclz konusu
de!ildir. Evleninceye kadar niqanhsrmn evine gitmesi ayp sayrlrr.
Ydrede diigunler yakm zamana kadar (giintimiizde bu de$iqmigtir.) genellikle
giiz mevsimi yaprludr. qfinkii bu ddnemde k6y iqleri azalidr. DtiEiin hazrrhklann
baglamadan 6nce eski Tiirklerde gortilen "kakn kesmesO" (bqhk parasr)agamas
burada h6l0 yaqahlmaktadr. trkz ve o$lan tarafim temsil eden yaghlar bir araye
gelip, baqhk parasrlu kanra baflarlar.
Baphk parasl (ydresel deyimle kahn parasr), ttimiiyle evlenme adayr oh
genglerin ihtiyaglan igin harcanr. Krz babasr, aldr$r bu parayr bagka bir harcanr
igin kullanmaz. E[er bu para krziginharcanmazsa, bu biiyiik bir terbiyesizlik olar*
kabul edilir. Hatta ailelerin ekonomik durumuna gdre loz tarafi aldr$l
parasrm gengler igin harcadrpr gibi tizerine kendi cebinden ilave
yapabiknektedir. Kahn parasl, giiniin gartlanna gdre bir usulle ahmr ve
istendikten soma o[lan evinden btiyiikler giderek, krz evinden ne kadar
istediklerini sorarlar. Eler istenilen para gok ise, aile biiytikleri araya gi
miktan diigiirmeye gahgrrlar. O$lan evi, daha sonra verebilecepi miktan krz
bildirir. Beq agalr, on yukan igi ballarlar. Yeniden krz evinde toplanrlr
masraflarr o$lan evi karqrlar. Bu toplantrya yalnrzca erkekler katrlr ve
igildikten soma, oflan babasr herkesin dniinde parayt krz babasrna verir.
kahn igi halledilmiq olur.
Bunun drgrnda "yol" denilen bir kural daha vardr, erkek tarafindan krzrn
erkek kardegine, biiytik amcasl ve daytsrna, bi.iyiik teyzesi ve halasma
miktarda para verilir. Bunun i.izerine bu kigiler gelin ve dama& evlerine
ederler. Ve davet srrasrnda da tekrar gelin ve damada bir miktar para "el
parasr takrlrr.
Daha sonra yaprlacak iq pazarhpa gitmektir. Pazarhpa gitmenin amacl
gengler igin ev e$yasr almakhr. DiiEtin tarihinden birkag hafta 6nce krz ve
aileleri birlikte pazarltk g<irmek igin gehre giderler. Onceleri sadece niganh
birlikte pazarltlia ginne hakkr varken daha sonra niganh krzlarda
baglamrgtrr.
saylaca$ anlatrlmak istenir. Birbirleriyle Musahib olmak isteyenler, anne ve babalanmn da
aldrktan som4 Rehber'e bagvururlar. Rehber, bunlan butttn k0yliintin ayn ayn nzalanm
vollar. Daha sonra bir cem t$reni kurulur ve toren sonunda iki kisi musahib olur."@kz.Y
Mehmet, Alevil* inang- Edep- Erkdn, istanbul, 2001,s.242-243.
50
Krz igin lazn babasrna ve velisine verilen "kahn" adr ile amlan belli bir miktar mal
Evlenme bir allm-satrm akdi olarak g0rulrnedi$inden, "kahn", kzrn fiyatr olarak deSil, kran
iEin yaprlan masraflara iqtirak bedeli olarak g6rtilmugiir. Bu bedel bir kag baq hayvandan
olabildiSi gibi yuzlerce at ve binlerce koyun da olabilmigtir. BkZ.YAKUT, Esra, Eski Ti
Hulatk,s.423.

24. KiQEPNILER
Fum soz konusu
[gtir.) genellikle
ifrn hazrrhklanna
I parasr)aqamasr
iaqhlar bir araya
lme adayr olan
fka bir harcama
lbiyesizlik olarak
lfi aldrgr baqhk
llave harcamada
I alrrur ve krz
ne kadar kahn
I araya girerek
niktan krz evine
[e toplamlrr ve
phlr ve yenilip
p, verir. Brlylece
ldan krzrn btiytik
halasma ktiEiik
I evlerine davet
lpara "el 6pme"
alnacr evlenecek
fce
kz ve oflan
I niganh o$amn
[zlarda gitmeye
flannm
darazrbPtnt
[n nzalanm almaya
[ur."(Bkz.YAMAN,
I
mal sdzkonusudur.
fEil, krzrn terbiyesi
f hayvandan ibaret
fsra Esk Tarklerde
MUSTAFAASLAN
Pazarltk bir veya birkag giin siirer. Daha sonra alman egyalar toplu olarak eve
getirilir. Her iki tarafin kadrnlan "zrlgr1,,sr gekerek p*iit grn geldigini etrafa
duyururlar. Pazarhkta ya da daha 6nce genglere d6qek52(yatak) yapmak igin ahnan
ytinler eq dost alaabalarla yrkamaya gdti.irtiliir, yrkarken yenilir igilir. yrkanan
ytinler daha sonra yatak yapiLr. "yatak bigme,', imece usuliiyle yaprran biryardrmlaqma ve eglence giinudiir. yatak bigme, krz evinde yaprrrr. oslan evinden
ve ko evinden geren kadrnlar, yardrmlaqarak, k t o geyrnne konacak yatak
ytizlerini diker ve yorganlan kciptiriirler. Bir yandan ig yaprl*ken bir yandan da
yemekler yaprlrr ve yenir. yatak bigmeye gelen kadrnlu, y"r, ig", ve eflenirler.
Diigrin tdreni <incesi, diiEtin tarihi tespit edilip ardrndan davetiyeler hanrlanr.
Davetiye olarak diiltine gasrnlanrar igin r-r,5 metre kumag g<inderilir. Bu kumaga
"halat" denir. Yalruz evlenecek genglerin yakrnlan igin tek tek sorularak tjzel I
hediyeler ahnrr' Dii$iin giiniine birkag gtin kala toplanarak bir araya gelen krzlar
tarafindan dtigiin igin ekmek yaprlrr.
Diigiiniin baglangrg krsmrnda ise diiliin gtinti akqam iizeri davulcu ve zumacr
kirves3 ile beraber k6y drgrnda yakrn bir yerden davul zuma gararak k6ye girerler.
Daha sonra davul ve ntmaile o$lan evinin dniine gidilir. g,r.aaa bir siire dawllu -
zumalt halay gekildikten sonra topluca yine dalul-zurna eqliSinde kirvenin evinin
tjniine gidilir' Burada da bir siire olmandrktan sonra kirve avluda bulunan k6yltileri
yyip, igmeye sesli olarak davet eder. Davul ve zurna ile ofran evinin ziyareti
srrasmda genellikle o$lanrn annesi davulcunun ve zumacrnm olnzuna birer parga
kumag atar.
Kirve diigiinde dnemri bir role sahiprir. Dii$in yemeline katla igin bir keqi ya da
koyun verdiSi gibi dtigtinde yrinetici roltindedir. Ay,,_ zamanda davulcu ve
ztrmacry. diigtin boyunca evinde misafir eder.
Dar'ul zurna alqam halay gekilebilecek uygun bir yerde yeniden baglar. Aynr
zamanda diigtin evinde igki igenlerin e$lencesi devam etmektedir. Onceleri
-
)t Zrlgfi kelimesi sdzliiklerde "azarlarna,paylama, ko$utma, gDzdaprverme, dii$iin ve cenazelerdecogkuyu arl'rantiz ve keskin bir ses" anlarnlanyla yer alt. Rk "DURAN,
i;;y., ..Hatay,'r
Altrn<iziiilgesi Babatorun{dyu'ndeki zrrgtil* ur..T* il, 'ar"lurn," -
, Mipi Forkror,s.89, 20r l, s.I g6.
" Ddgek,yani eski rtirklerin
Pl.k t,;ru, yatak Jayrqmr karqrlayan ve eski riirkler arasrnda en cokkullarulan, bt soz idi. Ginkii Trirklerd.[i yutt"ur.u. yatak sriziiniin manasr, 9J;;;;$;;. B" #.:""eski ftirklerde "dgs-9k1e ':"r"gr-i6;til:l* yatmaku anrayrgrnr agrklayan ve guqrendirenen agft bir anratrq idi. Bkz.ocEL, sahaiooin, rirt rtitti, rriinir"-cirii,rii,* suk*r rpr yay., c.3,Ankara, 1978, s.7 , s.21.
53
islam dininin gereklerine gdre yaprlan stinnet torenlerinde gogugu tutan kigiye ..kirve,,
denir. Kiwe,ailenin sevdili bir kimsedir. Kirve, sunnet ttlreninin trm masraflarrm kargrlar. Kirvelik, sadece siinnetuygulamasnda yoktur' Ayn zarnanda evlilik tdrenlerinde de
"*arr.
-iin"'
lqrve, evlilik tcirenininmasraflarrnrr krsmen tistlenilmesidir. Krbns Turkflr arasrnda t y;;'oran bu uygulamaya"Kumera" denir' Latin
{menka ktlysellerinde ise "compaorazgo" isimli bir uygulama vard' vekirveli$e benzemektedir. Bir baqka turu.,rr., rl"brtrk gelene$i de Japonlarda grinilmektedir. Bunun
-**3u 9u-
*oyabun-Kobrm-
denilmektedir. Bkz. iEzcaN, Mahmut, ..Tasawuri
Akaraba'k ve
y:f;ffiX"" uvgulama", Ankara oniversitesi E{itim Bitiminri Fakiitiesi i"rgxt,c.1s, s.l, 1982,
405

25. BiR SOZLUTARIH QALI$MASI OLARAK GAZiANTEP BOLGESINDEKi qEPNILER
diif'rinler genellikle iiq grin siirerken daha sonralan -birazda ekonomik nedenlerden
dolayr- iki gijne d0gmiiqti.ir. ilk iki gtin aqa$r yukan her gey aymdr. Yenilip, igilir
ve davul zuma egliginde halay gekilir. ikinci giin krna gecesidir. Gecenin belli bir
saatine kadar halay gekildikten sonra halay gekilen meydanda o[lana krna yakrlr.
Ardrndan krna alayr davul zurna egli[inde krz evine giderek krzrn krnastm yakar.
$ayet krz evi bagka bir yerde ise bir aragla kzm krnastnr yakmaya temsili bir kma
alayr gonderilir. Giden gruba "krnacr" denir. Krnacr giderken yanmda davul zurna
gottirmek zorundadr. Daha eskiden arag olmayan donemlerde krnact bir gtin
onceden yola grkar krna gecesi krnayr yaktrktan sonra krz evinde kalrr ve ertesi giin
"gelingilerin" (gelin alayr) gelmesini beklerler.
Diisiiniin son giiniiade sabahleyin gelin alma hazrrhklan bapladr[r igin dt[fn
yemepi de gorevli kadrnlar tarafindan hazvlannaya baqlar. Yalntz gelin almada
6nce geyiz t<ireni vardr. Once llz evinin dniinde darul zuma egli$inde kran
geyizleri sergilenir. Qeyrzler yine eski Tiirk geleneklerinden bildi[imiz gibi dnemfui
koruyarak devam etmigtir. Aynca ktnn geytzinde biiyiik annelerinin, annelerinir
hatrralan saklanmaktadrr. Bu yiizden qeyizler T{irk kiiltiirtinde gok onemli bit ys
tutat'a. Ozellikle Vtzlar geytzleriyle delerlendirilir. Krz geyizini para olarak
hesaplamak mtimkiin degildir. Bir krzrn geyizi dogdufu gtinde dizilmeye baSh
Anne, teyze, hala v.s. akrabalar da bu qeytze daima bir geyler eklerler. Qeyiz
ahnaca[r gtin, oplan evinin akrabalarr ollan evinde, krz evinin akrabalan ise lr
evinde toplamrlar.
Qeyiz giinii, ellenceyi oSlan evi yapr,krz evi ise ollan evinin gelmesini beklcc
Qeyrzkrz evinden almrken davul zurna eqli[inde halay gekilir. Qeyiz alma
gtiniimiizde hala eksiksiz olarak devam etmekte ve yaprlmaktadrr. Krz evi
geyrz almada da bazr adetler a[rrhlrnr korur. Qeyizlerin bulundulu evdeki
sandrlrmn iizerine, kzrn erkek kardeqi veya yakrn bir akrabasl oturur.
babasr veya bir aile btiyiigi.i, sandtfm ijzerinde otffan kigiyi kaldrmak igia
miktar para verir. Para verildikten sonra, geyiz tagrma iglemlerine gegilir.
Qefz tagrmrken meydanda bulunan her egya ahmr. Yeni evlenecek olan 9i
yardrm olarak ne bulunursa g6ti.irtiliir. Taqrma igi yalmzca o[lan evine diiger,
tarafindan kimse tagtma iqine kangmaz. Qeyiz taqrndrktan birkag gtin sonra-
evinden birkag kigi geyizin tagrndr[r eve giderek, evi dizerler. Gelen ti.im 9e1i
evin igersinde diizenlenir ve yerli yerine konulur. Bazr durumlarda geyiz
dti[i.inden birkag gtin 6nce yaprlrr. Bu tdrende de yine davul zurna geti
Halaylar eqlilinde geyiz sergilenir. Gelinin yeni evine getirilerek evi dizilir.
Ogteye do!ru gelini almak igin davul zurna eqli[inde krz evine gidilir.
hazrlanncaya kadar bir stire kz evinin dniinde halay gekilir. Gelini alrrken
tarafimn yakrnlan kapryr agmak igin "kapr parasl" adr altrnda ollamn
54
OGEL, Bahaeddin, Tiirk Kiiltiir Tarihine Giris,C.3, s.275
405
t
n
b
fi
d
I
d
d
c
L
!
d
F
t
T
d
E
-
-
T

26. QEPNILER
ik nede
. Yenilip, i
. Gecenin belli
ollana krna
krnasrnl
temsili bir
dalul
krnacr bir
kalr ve ertesi
igin
gelin a
eglilinde
iz gibi
gok <inemli bir
para
dizilrneye
eklerler.
alrabalan ise
gelmesini
Creytz ahna
. Krz
evdeki
kaldrmak
olan gi
evine diiger,
gun sonra,
Crelen tiim cevi
9ey1z
anrna
evi dizilir.
evine gidilir.
Gelini alrrken
€lamn
MUSTAFAASLAN
alrlar. Daha sonra gelin babasl veya kardeqi tarafindan ahnrp avluya
. Burada gelin dnceden hazrlanan ata (gtintimtzde gelin arabasrna)
ilip kdyii dolagtrktan sonra o[lan evine getirilir. Burada gelinin eline
igin bir nar veya benzeri bir meyve verilir. Gelin bu meyveyi o$lan evinin
firlatrr. Daha sonra gelin eqikten gegerken kaynana geline bardak veya
verir. Gelin bunu krrarak igeri <iyle girer. Bunun amacr gelinle kaynanamn
i saflamaktrr. Gelin halaylar ve zilgrtlarla o$lan evine indirilir. Arfik
crriye bir tek yemekli takr trireni olan "gabag tcireni" kalmrgtrr. uygun bir yere
ikle damlann iizeri olur) gok sayda insamn ofurabileceli yemek sofrasr
. Dti$une davetli olanlar srra halinde ofururlar. yemekten 6nce. davulcu
davul galarken anrnacr "gabaq gabag" (diigiinlerde yardrmlaqma amagh
para yeya altrn) diyerek takelacak par.alan toplar. Daha sonra davetlilere
verilir. Gelinle damat atalanrun mezarrnr ziyarete gidip gelmesiyle diiltin
6Qepnilerde Cenaze Merasimi
DoEanrn gereli olarak, her insan dolar, btiyrir ve oliir. insanlar bu oltimlerle
kendilerinin de rileceklerini hatrlar ve dini ibadetlerini gerEekleqtirmeye
. cenazelerde de yaprlan merasimler de din alamrun igerisine girmektedir.
toplumun dini inanglannm, kiiltiirlerine gore cenaze merasimleri
. Tti* kiilttirtiniin yogun olarak gdrtildiigii Qepniler'de bir takrm
i rittieller yerine getirilmektedir.
Cepni cenaze t<jrenlerinde gelenekren gelen Ttirk kiiltttii devam etmekle birlikte
rlininin etkisi de gdrtilmektedir. cenaze t6reninde Tiirkistan'dan gelen gaman,
u'da dede duasmm yanmda Kur'an-r Kerim'den de dualar okunmaktadrr.
cqaze merasimlerinde, 6len kigi oncelikre "6lii saylaSr" denilen yerde
ardr. Olu saylalr(musalla tagr), yerden yiiksekte bir tagtrr. Olii yrkandrktan
kefen sanlr, apaqtan yaprlmrg olan "hup" la tagrrur. Hup, sedye geklinde
yaprlmrghr. cenaze hupla dltiniin ait oldulu aile mezarh[rna56 getirilerek
dliintin cenaze namazr krhnn. Namazdan 6nce "y6ntim krbleye, krblem
'ye, niyet ettim cenaze namazrnr krlmaya, Allahii Ekber", denilirdi. cenazeye
hoca ve diEer kiqiler "talglna" dururlar. Talgrn, 6liiniin hakkrnda ki birtakrm
in gegtigi ve onun hakkrnda yaprlan Tiirkge dualardrr. Namaz da aynca
Suresi, Tiirkge olarak okunur ve briylece cenaze namazr krhnmrq olur. Olti
rince sevdili eqyalan (hangeri,krhcr vb) birlikte gdmtiliirdti. Eler 6len
gengse kadrnlar saglanndan bir tutam keserek dlenin iizerine brrakrlrdr.
K.K.r, K.K.l0.
i k<iylerinde her stilalenin bir mezarh$r vardrr, kciydekiler karrgrk olarak g<imiilmez.
407

27. BiR SOZLU TARIH QALI$MASI OLARAK GAZIANTEP BOLGESINDEKi qEPNILER
Cenazede kullamlan kiirek omuzda gottiriilmez, bdylelikle keyifli bir ig yaprlmak
gibi gdrtinmek istenmezdis?.
Giiniimtizde gehir merkezinyaqayan Qepnilerden birinin oliimii ile Diiztepe'deki
cem evinde cenaze narnazr krhmr ve dliiyii hangi Qepni koyiinden ise oraya
gdmerler. Ardrndan tekrar cem evine gelerek, gewe ve akrabalarur yardrmryla iig
giin cem evinde, bag salh[rna gelenler kabul edilir. UE giiniin sonunda arhk eve
gidilir ve evde taziyeler kabul edilir.
Cenaze evinde bir hafta kadat cenaze ziyaretlei, eski Ttjrklerde "yo[9t"5Edenilen
Qepnilerin diliyle "yasgrlar" gelir. Gelen yasgtlara, yine oliintin ruhunun huzuru igin
kurban kesilir ve yemek piqirilir.
Bu cenaze merasimine kadrn - erkek birlikte katrlrr. Olen kigiyle yada
akrabalanyla birisi kiis bile olsa defin iglemine katrlmaktadrr. Oli.lyli ufurlama ve
defin merasiminde o gtln orada yemek yenilmez, a[rt yakrlrr. Kadrnlar alrtr
makamryla soyler, agrtta 61en kigiyi anlatrrlar. Bu alrtlar 6yle bigimde stiylenir ki
sdyleyen kadrnlar birbiriyle yan$r ve eski Tiirklerdeki cenaze torenlerinde oldugu
gibi i.iziintiilerinden dolay kendilerine zarar verirler. Oliinlin yakrnlan krrk giin yas
tutarlar, elbiselerini depigtirmezler, sakal uzatr, trraq olmazlar. Krrk gtin sonunda
lnrk yeme[i yenir ve bu bir daha ki senelerde tekrarlanr. Qepniler, cenze ttireninde
eski Ttirklerdeki gibi siirdtirdi.igii a$ verne gelenepi, Kaggarh Mahmud' un Divani
Liigaitit Ttirk'iin de "yo!" veya "yu!" olarak gegmektedir. Anlamr da rilti
gomiildiikten sonra iig yada yedi gtine kadar verilen yemek demektedit'e.
Abdiilkadir inan bu konuda gdyle sdylemektedir: "Defin tdreniyle ve 1liiler ktilttiyle
bash en eski ve iptidai tOrenlerden biri "dlii aSt" denilen t1rendir. Bugiin
medeniyetin yilksek derecesine ulaSmry olan kavimlerin hepsinde gdrillen dliileri
anma tOrenleri iptidai devirlerde 1lillere aq verme tdreninin geliqmis Seklinden
baska bir $ey de{ildir"60. Giintimiizde bunun adr defiqmigsede gelenek
siirmektedir. Bu tdrenlerdeki amag Oliini.in ruhunun huzura kavugturulmastdrr6l.
T.Qepni Kiiyleri Ziyaret Yerleri: Kutsal Mekanlar
Qepniler de yrhn belirli aylannda Qepni kdylerinin katrldrklan bir sosyal faaliyet
yiiriitiiliir. Bu sosyal faaliyet Tiirkistan'daki kardeqlik giinii, nevruz kutlamalarrna
gok benzemektedir. Antep bolgesindeki Qepniler her sene bahann gelmesiyle
ziyaretlerde toplanmaktadrrlar. Bu ziyaretlerin amacl dini rittielleri yerine getirmek
olsa da g6len tadrnda gegmektedir.
57K.K.11.
58 Onay, hrahint, "islamiyetten Once Tiirklerde, Cenaze Ve Defin iqlenrlerinde Uygulanao
Gelenekler Ve Bunlann Amaglan", JASS Studies,Volume 6, Mart, 2013, s.482.
5e INAN, Abdulkadir, "Miisliiman Ttirklerde $amanizm Kahntrlan", Ankara (Jniversitesi ilbh4'at
Fahiltesi Dergist, C. 1, S.4, I 952, s.21.
60
INAN, Abdulkadir, Tarihte ve Bugiin $amanizm, Materyaller ve Aragtrmalm, TTK, Ankara, 1986
s.1 89.
6r K.K.4, K.K.1o.
408
ke
inj
ala
alt
rto
or€
Tr^
dik
&
dn
ola
*t
to!.
hh
l6s
-tr
f-
ht!
GEu

28. KieepNirsn
f tit iq yaPrlmak
Iile DiiztePe'deki
ftmden ise oraYa
tm yardrmrYla iiq
bnunda artrk eve
! "yo[9r"58denilen
lh*oohuzuru igin
bten tiqiYte Yada
Dtiiyti ugurtama ve
[r. Kadrnlar a$tr
liqi-0" sdYlenir ki
ftbrenlerinde oldu[u
knlan lork giin Yas
Ir"t gtin sonundl
ler, cenaze t6renin&
Mahmud' un Divai
lir. Anlamr da 6h
lemek demektediP-
I'le ve 6li)Ier Hiltfir*
len tarendir. Buga
linde grillen 1lnlal
It s.elismiq Seklilfr
lgi!*ieseo. geled
fugturulmasrdr6t' l
MUSTAFAASLAN
Bu ziyaretlere dncelikle sabalun erken saatlerinde gidilmektedir. Her aile
kendine bir kurban alarak, burada kesmektedir. Kestikleri kurbanlan buraya gelen
insanlara da[rtmaktadrrlar. Kurbanlar kesildikten sonra yemekler pigirilir. Ziyaret
alamna ilk gelindi[inde ise, her aile kendine bir afag seger, kalkana kadar a$ag
altrnda oturur. Kurbanlar ziyarctin <jniinde kesilir ancak kurban kesilmeden once
ttirbenin etrafinda yedi kere kurban drindfiriiltir. Kurbarun kemikleri, yenmeyen
organlan toprapa g6miilerek, gizlenir buna "sr etmek" denir. Kurban gidilen
ziyaretteki ulu kiginin ruhuna kesilir ve onun aracrhpryla burada Allahtan dilek
dilenir. Dua krsmrm tiirbenin igerisine girerek, bez keserek yapmaktadrrlar. Bu bez
de kutsal olarak kabul edilir, kendilerine ulur getirece[ine inantlr. Tiirbenin
duvanmn dibinde mumlar yakdr, taq yaprgtrnlrr. Eski Ttirk adetlerinin devamt62
olarak ziywet alantmn igerisinde olan Qepnilerin deyimiyle "doru(mege)
a[acrna"(Fot.4)bezler baflamr ve burada dilek tutulur63.
Bu ziyaretlere Qepni k6ylerinin go[u katrlrr. Her Qepni koyii dncelikle kendi
kdyiinde bulunan ziyaretlere gitmektedir. Bu ziyaretlenn bazrlarnda saz gahmrak
cem toreni yaprlrr.
Ydredeki en biiytik ziyaret Hacr Kureyg'in ziyaretidir. Bu ziyarete ydrenin biiti.in
kOylerinden insanlar gelir. Bunun drgrnda Kriseler Kdyltileri, kttyrin yakrmnda
bulunan "Gacalh Ziyaretine", Sanlar Kdyliileri de "Qraltk Ziyaretine" giderler.
Miseri Koyliileri Kara Zeeret'e, Milelis Kdyii ise Kara Baba'ya giderler. Aym
zamanda bu Qepni kdyleri birbirlerinin ziyaretlerine de giderler. Ziyarct yerleri
farkh olsa da gelenekler a1mrdr6a.
Antep biilgesin deki Qepnilerin ziy ar et alanlan qu nlardrr :
o Hacr Kureyg
r Seyd-i Kureyg
o Kara Baba
o Qrrahk
r Kara Zeeret
o Gacalh Ziyaret
. Yel Baba
o Balfth Giil
Hacr Kureyq( Giirel ) ve Kureygan Oca[r
Seydi Kureyg'in lhsn-r Mansur(Adryaman)da do[du[u rivayet edilmektedir.
$eyh Seyyrd Mikail'in ofludur. Soyu Hz. Muhammed'e dayanmaktadrr. $eceresi
terametleri gdriildiikten sonra Sultan Aleeddin Keykubat tarafindan tasdik edildigi
cCCIMEq, Sadettin, "Eski Tiirk inancr Uzerine Bir Ozet", Ankara Antuersitesi Dil ve Tarih-
CoErajya Fakt;ltesi Tarih Balamt Tarih Araqttrmalan Dergisi C.21, S.93, Ankara, 2003.
GKK.5.
jKK.6.
409

29. BiR SOZLU TARIH QALI$MASI OLARAK GAZIANTEP BOLGESINDEKI qEPNILER
bilinmektedir65.Bu gecere daha sonra Orhan Gazi ve Murat Hidevandigar tarafindan
da onaylanmrgtrr. Asrl adr Mahmut olup sagmrn siyahhprndan dolayr Kur Req (siyah
saglr) olarak sdylenmig, bu halk dilinde zamanla Giireg'e ddnmiigttir.
itt itmini Hrsn-r Mansur'da tamamlayan Seyyid Kureyg, daha sonra yiiksek ilim
dgrenmek igin <ilrenimini Musul'da yapnu$, ardrndan Adryaman'daki tekkeye gelip
seyyidlik hrkasrm babasr Seyyid Mikail'in elinden giymigtir. itt arg ziyaretirl
Medine'ye yapan, Seyyid Kureyq atalanmn kabirlerini ziyaret etti. Molollann
Anadolu'yu istilasmda aile efradr ile birlikte Tunceli dallanndaki Alucan Oca[r'nrn
bulundupu yere yerlegmig olan Seyyid Kureyg, son giinleri yaklaqtrlrnda dogdulu
topraklar olan Hrsn-r Mansw'a d6niip, orda hakka yiirtimek istemig ve bu iste$ini
gergeklegtirmigtir. Naagr gimdiki Yavuzeli' ne ba$r Yukan Kayabaqr ktlyiine yatn
bir yere defnedilmigtir. Ttirbesi de buradadn.
Halk arasrnda Yedi Kureygler Dergahr olarak bilinen derg6hlar vardrr. h
dergahlann gopu Tunceli Zere kdyii'ndedir. Seyyid Kureyq'in halk arasrn&
"$eyhii'l megaik kutbi'l aktan" ve keramet sahibi gibi iinvanlan vardrr.$6ylc
kerametleri oldu[u anlatrlmaktadrr:
. Yanan finna girip, finm dondunnasl,
. Kr$rn ortasmda karpuz getirmesi, olmayan erzaktan Alaeddin
miikemmel bir sofra hazrrlamasr gibi.
Tunceli yriresinde bulunan iki erkAnr vardrr. Bu erkinlar
(Maresor)K:nrnrzr yrlan diler bilinen Seyyid soyundan
yrlanlagan tank erkAmdr.
(Marerag
selenlerin el
Bunlardan Maresor, Seyyid Kureyg'in torunu Seyyid Ali'ye en
torunlardan Kureqan aqireti Diri Ferhat'a intikal etmiqtir. Bu erkin Fe
nirtiyeti olmadr[rndan krtyiinde tufulmakta ve krhfindan grkanlmamaktadrr.
Marerag ise Seyyid Kureygten ikinci oglu Seyyid Mevali ile
torunlanndan Baba Dursun'a Tunceli'deki Krstin K<iviinde bulunan
muhafaza edilmektedir.Bu erkin zaman zaman biiyiik cemlerde Se11i
tarafindan krhfindan grkanlmakta olup erk6n tank'r olarak, kullamlmaktadrr
Seyyid Kureyq Tunceli y6resinde Diizgiin Baba Dafr'nda bulunan ve halk
Qellekeq olarak amlan malarada krrk giin inzivaya Eekilmek olar*
bilinmektedir66.
Bu soydan dedelerin anlattr$rna gdre Hacr Kureyg, Seyyid Mahmut
soyundan gelmektedir. Diizgtin Baba da Hacr Kureyg'in tek o$udur. T
ocak Mazgirt kazasrmn Di.izgtin Baba Dalr civanndaki Biiyiik K6yii
Rivayete gore Mo[ol istilasryla baglayan 969 srrasrnda Hacr Kureyq,
grkarak Yavuzeli'nin Milelis Kdyii'ne gelmig, burada Hakk'a ytiriimig c
65
YALqiN Alemdar, YILMAZ Hacr, "Kureygan Ocagr Hakkrnda Bazr Yeni Bilgiler", Ttut
ve Hau BehaS Veli Arashrma Dergisi, S.23, Ankara, 2002, s.2.
66
K.K.4, K.K.8.
4!O
cir
A(
hd
hd
cst
rr
hl
Ah
II
4
d
h
s
n

30. ICrrMren
[gar
tarafindan
fur Req (siyah
p viiksek ilim
I
tekkeye gelip
I drq ziyaretini
[i. Mopollann
lcan Oca[r'nrn
pLnda do[dulu
f ve bu iste[ini
i kdyiine yakrn
[ar vardrr. Bu
halk arasrnda
h vardrr.$riyle
lin Keykubat'a
[.s)ruruy,tuo"
lenn ellerinde
I en sonunda
lkin Ferhat'rn
iktadrr.
I ile ardmdan
F** evinde
[Ue Seyyidler
fmaktadn.Aynr
p halk arasmda
i olarak da
t Hayrani'nin
. Tunceli'deki
Kdvi.i'ndedir-
, Hotasan'dan
timiig ve k6y
". Tiirk Kxiltilfi
MUSTAFAASLAN
civarrndaki zarar mevkiine defnedilmigtir. Tunceli, Nazrmiye ve Mazgirt,te,
Adryaman'rn Yukan $eyhler Kdyti'nde de bu ocala mensup Dede aileleri
bulunmaktadrr. Halk tarafindan Kureygan Oca[r Dedeleri ruh hastahklanna gifa
bulmak amactyla ziyarct edilmektedirler. Bu ocaprn bir merkezinin de Malafya,nrn
eski Adryaman mrnttkasmda olduSu ileri siiriilmektedir. Tunceli'de bagta Kureygan
agireti olmak rd.zerc Bahtiyarlar, Sisanlar, Erzincan'rn cibice Bolazr,ndaki
Balabanlar, Kuzigan'daki Qarekanhlar, Haydaran, Demenan, yusufan, Karsan,
Alan, Lolan, $eyhmehmetli agiretleri ve Kog ve Kalan aqiretlerinin bir bciliimii
Kureygan Ocalt'nm talipleridir. Yine bir araptrmada belirtildigi iizere Adryaman,m
Kayabagr Kciyii'ntin 2 lcn giineyinde Hacr Kureyg ve ollunun bulundu!.u ziyaret
vardrr. Bir rivayete g<ire bir keramet olayr sonrasrnda Baba Mansur mtirqid, Kureyg
Baba pir, Dervig Beyazda rehberlik gcirevlerini paylapmrglardrr.6T
Seydi Kureyg
Hacr Kureyq'in oEludur. Bir adr da Diirgrin Baba,drr. Ttirbesi Hacr Kureyq
ttirbesinin yakrmndadrr. Bir tiirbesi de Tunceli'dedir. Seydi Kureyg'in kerameti ise,
babasr Hacc'da iken ona bir kerelipine yemek gdtiiriip getirmesi olarak anlatrlg68.
Kara Baba(Fot.s)
Ttirbenin igersinde birgok dedenin mezafl bulunmaktadr.smm Dede, Kucur
Dede yatmaktadr. Srrm Dede'nin kerameti ise insanlara duasr ve bedduasmn
futmasrdrr6e.Bu ziyaret Miselis Kdyii'nde bulunmaktadrr. Mayrs a)nrun ilk
haftasrnda Milelis k<;ytindekiler ve gehir merkezinde ya;ayan Milelisliler buray
ziynete gelirler. Burada adaklan olanlar kurbanlannr keserler ve orada bulunanlara
kurban etini kara kazanlarda pigirip, yarunda pilav yaparak dagrtrrlar. Trirbeyi de
ziyarct ederek, buadaki apacabez ba$larlar(Fot.6). Tiirbenin duvanna mum vakar.
tag yaprgtrnrlar.
Bahkh giil
Baltklr gdlde ise Hacr Kureyg'in bacrsr Ayn Zrlka yatmaktadrr. Anlatrlanlara
gcire bir tagr kaldrnp birazuzapa firlatmrqtrr. Tagrn diigtiiEii yer ise suyla dolmaya
baglayrp, gdl olmugfur. Bu g6lde hastahklardan kurtulmak igin yrkanrlrrT'.
Yel Baba
Burada ise gamur siirtiliir, yrnebazr hastahklara iyi geldigine inamlrTr.
Qrrahk(Fot.7)
Sanlar K6y0'niin kendisine ait olan ziyarctyeridir. Bir ttirbe bulunmaktadrr ama
iginde mezat yoktur. Genellikle Mayrs aylmn ilk haftasrnda Sanlarh kriyliiler, gehir
67YAMAN,
'Ii, Anadolu Aleu-itigi'nde Ocak Sistemi Ye DedelikKurumu,rJlaslararasr Anadolu
Inanglarr Kongresi, ERVAK, Urgup, 2000.
68K.K.8. K.K.3.
6e
K.K.3.
70
K.K.4.
7r
K.K.4.
4L1

31. BiR SOZLU TARIH QALI$MASI OLARAK GAZIANTEP BOLGESiNDEKi QEPNILER
merkezinde ve yurt drgrnda yaqayan Sanlarhlann ziyarete grktrklarr yerdir- Yurt
drgrndaki Sanlarllar ise Almanya'da bir piknik alamna giderek, Qrrahk ziyatetine
grkma gelenepini siirdiiriirler. Di[er Qepni ziyaretleinde oldu[u gibi kurbanlar
kesilir, dorulara(meqe alaglarr) bezler ba[lamr. Dini bir hassasiyetle gelinse de
genlik havasmda geger72.
S.Qepni Cem Tdreni
Qepni cemlerinin(Fot.3)di[er Alevi unsurlann cemlerinden biiytik bir farlc
yokhrr. Oncelikle Musa-i Kazrmocalmm erkinma gdre cem yaprlr- Cemlerde veya
rittiellerde bazt farklann olmasr hem ulagtm ve iletigim olanaklanna
dayandrnlabilecesi glbi, hem de Osmanltlann Safevilerle olan siyasal
mticadelesinin bir sonucu olarak gortilebilecefini diigiiniilmektedir. Qepnilerin de
Safevi Devleti'nin kurulugunda bagr geken boylardan biri olmasrT3 ve $ah ismail'e
olan derin sevgileri ytizi.inden Osmanh takibatrna u[ramalarrna neden olmugtur. Bu
yiizden Krzrlbag Alevi ocaklarr ve talipleri iglerine kapanmrqlardrr.
Qepni cemlerinde, cem evrelerinin yamnda farkh evrelerde vardr. Oncelikle
Qepni cemlerine "Sarma Cemi" denir.Sarma ceminde bir kigi diriyken kefene sanlrr
ve yatan kiqi 6ln kabul edilir.Kefene sarrh kiginin telcrar dirilmesi igin dua edilir rc
ruhunun bir gocuk ruhu gibi rnasum olmasrna yani gtinahlanndan annnxrr
sa[lanmrg olur.Efer bundan sonra bir sug iglemezse temiz bir insan olarak kabul
edilir.$amanlarda bu hasta birini iyileqtirmek igin yaprlmaktadrrTa.Qepni cemleri
bir de erkanla gdriiltir. Yani "tCrbi"7s afacrndan bir dal olduguna inamlan bfo
sopadrr.Bu sopa yeqil bir krhfin iginde saklarur. Bu sopayla cem yiiriitiiliir rc
mumla gdrgii yaprlr.Hacr Bektag Dergahrna bafh olan Qepni dedeleri,gdrgu5f
penge el abayla gdr{irt .
g.Milelis Kiiyiine Ait Bir Efsane: Kara Orug ve Kardegleri
Kara Orug, Milelis koyiinde ya$ayan gok yi[it bir kadrndrr. Bunlar
oiullarrndan d6rt kardegtir. Bunlar Mrlla Musa, Danabaq Hasan, Mrlla Mustafa
Kara Orugtur. Bunlann yaqadrklan tarih 15.-16.yy olarak s6y
Hikayeleri ise gu g6yle anlatrlmaktadr.
Mrlla Musa, Milelis'ten Antepgilife geliyor. Atryla Antep'e gelmig ve Antep
tinlii beylerinden Battal Bey'e misafir olur, akqam olunca da burada yatar' Y
72K.K.14.
73
SUMER, FarU/I,. Safevi Devletinin KuruluEu ve Geliqmesinde Anadolu Tiirkleinin Rolt, Selgull
Tarih ve Medeniyeti Enstittisii Yaynlan, Ankara, 1976, s-50.
T4KOECHEROWA, Malgorzata LABECKA" "$aman Ayini -Yeniden Yaprlanma Deney",
Tiyatro Arastrmalart Dergisi, S.12, 1995, s.79.
TsuzltN,Mustafa, TAbdmad.,DiyanetislamAnsikl0pedisi,TDV,c.4l,istanbul,2012, s.318
Cennetteki agaglann en btyu[{id[r.
76K.K.5.
4L2

32. QEPMLER
arl yerdir.
Qrrahk zi
grbi
le gelinse
biiyiik bir
r. Cemlerde
olan
. Qepnilerin
7r ve $ah
neden olmugtrr-
vardr.
ivken kefene
i igin dua edilfo
ndan
,insan olarak
Qepni
inamln
cem viirtit0lfr
i dedeleri
. Bunlar
Mrlla Mustd
gelmig ve
yatar. Y
Rolt, SelgIlL
Deneyf'
2012. s.3l8Til
MUSTAFAASLAN
fi. 1va.s9ruvor, liyasrnda kardeqi Danabag Hasan'm evinde kara bayrak gririir,
kendi evinde yegil bayrak gdriir ve hemen kalkar.
Mrlla Musa:
-Ben gidecefim.
Battal Bey:
-Bu saatte nereye gidiyorsun?
Mrlla Musa:
-Kardeglerim darda, onlara yetigmem lazrm, diyerek atna atlayp, gece
karanlrkta Qepnilerin "Ktztl yokug" diye isimlendfudigi Gaziantep,reKriseler kciyti
arasrndaki bir mevkiye dopru gider. Kara orug da aym r{iyayr g6rerek kriyden atrna
*lar.
Kara Orug:
-Kardeglerim Errnenilerle harbe tutugtu ya 6ldii ya tilecek, diyor.
Milla Musa da Krzrl yokug' a gerdi[inde kardeglerini galdr[r nrgrttan taur.
Kara orug'da a)mr zamanlarda yetiqiyor ve Ermenilerle Halfeti,ye kadar gaipr$rr.
Ermenileri Ftrat'n <ibiir tarafina gegirirler. O kadar uzun siiriiyor ki krlcrn sapr
ellerine oturuyor.Birgok Ermeniyi clldtiriirler. Danabag Hasan orda gehit olur ve
Erbesi Qekem yokuguna yaprln. Otatirai*teri diigmanlann kellelerini bir lal guvala
doldurarak Battal Bey'in yaruna tekrar gelirler. Battal bey,e:
-Biz di.igmanlarla garprgtrk, sana da hindistan cevizi getirdik, diyorlar ve
grvaldan kelleleri d<ikerler. Battal Bey' de:
-{eviz gibi adam kafasr ddktiiniiz, a zamansize Kozbag lakabrnr verelim, der.
Kardegler koye gelirler ve orda bir kakrn(gukur) igine kelleleri dokerler. ozamanda Mrlla Musa'ya Kelleci Musa diye lakap takarlar. Bunlaln kabirleri .
A!
Gabrr" denen mezarhktadrr.Burada bu kardeglerden Kara orug,un yathgl
$ylenmektedi/7.
soNUq
Ttirkiye tarihinin yerli kaynaklanna bakrldrlrnda adr en gok gegen o$uz
boylanndan biri Qepnilerdir. Dolayrsryla Qepnilerin Ttirk tarihine birgok etkileri
gDriilmtiqtiir. Daha XIII. ytizylhn baglannda Selguklu Devleti'ni derinden sarsan
Babai harekefine katrlmrglard*. 1277 yindaTrabzon Rum imparatorlusu,na karqr
denizde parlak bk zafer kazanmrqlar ve bdylece Karadeniz'in en cinemli limanr olan
sinop Limanr'mn Trabzon Rum imparatorluEu'nun eline gegmesine engel
olmuqlardrr. Bununla da yetinmeyerek Karadeniz bolgesini Tiirklegtirdikleri gibi
Anadolu'nun tiim b6lgelerine yaylmrglar&r. Buradan da Balkanlara kadar giderek,
gittikleri yerleri yurt tutmuqlardrr. Bu yurt faaliyetlerine katrlan Osmanl
Devleti'nin en dnemli akmcr ailelerinden biri olan Malkogo$ullan Qepni boyuna
mensuptur. Qepnilerin, Hiink0r Hacr Bektag-r Veli'nin ilk talipleri arasrnda oldugu
7K.K.15, K.K.4. K.K.9. K.K.3.

33. BiR SOZLUTARIH qALI$MASI OLARAK GAZIANTEP BOLGESiNDEKi QEPNILER
da bilinmektedir. Bunun dtgmda, Safevi Devleti'nin kuruluqunda da onemli
katkrlan olan Qepniler, Cumhuriyet tarihinde ise Atattirk'i.in en yakrn korumalan
olarak kargrmza grkmrglardrr.
Tiirk tarih sahnesinde bdyle miihim roller alan Qepniler, Anadolu'nun her
tarafinda olduklarr gibi Gaziantep'te Rumkale gewesinde de yagamaktadrlar.
Gaziantep Qepniler'i Horasan'dan geldiklerinde Alevi inangh olup, bugtin hala bu
inanglanm korumaktadrrlar. Ttirkistan'dan getirdikleri Tiirk kiiltiiriinii muhafaza
ederek, hil6. yagatmaya devam etmektedirler.
Tarafimtzca yaprlan saha gahgmalannda ve rdportajlannda eski Ttirk
ktiltiiri.ine ait birgok ornek gdrulmektedir. Ozellikle mayrs aymda ziyarete
grktrklannda eski Ttirklerdeki alag kiilttinden, ata ruhlannl anmaya kadar birgok
Tiirk ktiltii goze garpmaktadrr. Bunun drgrnda dii$i.inlerinden, yemeklerine:
cenazelerden dillerine kadar Ttirk kiilti.irtiniin birgok unsurunu gdrtilmektedir. Sayrn
Prof.Dr.Alemdar Yalgrn'rn ve Sayrn Yrd.Dog.Dr. Mustafa Giiltekin'in de Gaziantep
Qepnilerini ziyaretlerinde bu tespitlerini dile getirmiqlerdir.
Bu Qepnilerde sdzlii kiiltiiriinde gok giiglii oldulu dikkat qelcnektedir-
Makalenin srnrrlan gergevesine gok girmedigi igin fazla de$inilmemiqtir. Ama her
koyde vefat etmig ve ya$ayan birgok ozafl:o.r olmast bize sozlii kiibiiriin zenginliFd
gdstermektedir. Ozellikle bunlardan birisi Miseri Koyti'nden Aqrk Hi.iseyir
Krrmrzrgiil'diir. Aqrkhk gelenefinin temsilcilerinden olan Krrmtztgiil'iin tiirktiled
TRT reperfuanna kadar girmiqtir
KA'NAKQA
1905 Halep Salnamesi, Matbaa-r Vilayet, Hici 1323.
AIGUT, Hamza,Alevi Erenlerin itk Savaqr (1240),YTY, Ankara.
BEZER, Gtilay Ogtitt, ZENGI, imddtiddin mad., Diyanet islam Ansiklopedisl
C.44,TDV, istanbul, 2013, (s.258 -261).
qELiK, Ali, "Qepnilerin Anadolu'nun Tiirklegmesindeki Yeri ve Onemi",
Ttirkler Ansiklopedisi, C. 6, 2002, (s.3 L2 -323) .
CELiKDBMiR, Murat, Osmanh D<jneminde Aqiretlerin Rakka'ya iskdm(I
1 840), FUSBE@ asrlmamr g Doktora T ezl), Elazrp, 2007 .
DURAN, Hamiye, "Hatay' tn Altrndzti Ilgesi Babatorun Ktiyii' ndeki Zlgrtlar
Uzerine Bir Aragflrma", Milli Folklor, S.89, 2011, (s.186-192).
EBtiLGAZi BAHADIR HAN, $ecere-i Terakime - Tiirklerin Soy Kiittigii,
Muharrem Ergin, Terctiman, 1974.
GOUnq, Sadettin, "Eski Tiirk inancr Uzerine Bir Ozet",Ankara Uni
Dil ve Tarih-Colrafya Fakiiltesi Tarih Bdli.imii Tarih Aragtrrmalan Dergisi C.21,
S.93, Ankara, 2A03, (s.79- I 0 ).
41.4

34. I
F{DEKi qEPNILER
fluqunda da <inemli
en yakrn korumalan
[er- Anadolu'nun her
de yaqamaktadrlar.
olup, bugtin hala bu
kiiltifiinii mvhafaza
bjlannda eski Ttirk
fis aynda ziynete
[nmaya kadar birgok
[inden, yemeklerine:
gtirtilmektedir. Sayrn
lekin'in de Gaziantep
dikkat gelcnektedir-
[ilmemiqtir. Ama her
I knlriiriin zenginliEini
hden Aqrk Hi.iseyin
finmzrgtil'tin tiirkiilexi
Ankara.
ilam Ansiklopedisi,
[eri
ve Onemi",
fakka'ya
Isk6m(169G
p'ndeki Zllgfilar
I
lrin Soy Kiifii[ti, yay-
Ankara Universitesi
flan DergisiC.2I,
MUSTAFAASLAN
cUr,rnriN, Mustafa, "sanlar Kriyii eepni AleviZiyareti ve Tiirk A[ag
Ktilftine Balh Bazr inanrq ve uygulamalar", Tiirk Kiiltiirii ve Hacr Bektas veli
Aragtrrma Dergisi, 2014, (s.7 3 -9 5).
INAN, Abdiilkadir, "Miisliiman Tiirklerde $amanizm Kahnhlan,,. Ankara
Universitesi ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, C.l, S.4, 1952, (s.19-30).
--------Tarihte ve Bugtin $amanizm, Materyaller ve Aragtrrmarar, TTK,
Ankara, 1986.
KAFESOGLU, ibrahim, Tiirk Milli Kiilttirti, otiiken, istanbur, 1998.
KA$GARLI MATIMUD, Divanii Lugati't Tiirk, yay. Seckin Erdi-Serap Tugba
Yurteser, Kabalcr yay., istanbul, 2005.
KOECHEROWA, Malgorzata LABECKA, gaman Ayini -yeniden yaprlanma
Deneyi, DTCF Tiyatro Araqtrmalan Dergisi, 5.12, lgg5, (s. 77-9 g).
MANDALOGLU, Mehmet, "islamiyetten once Ttrklerde Aile Hukuku,,.
Tiirkiyat Aragtrrmalan Dergisi, S. 3 3, Konya, 20 | 3, (s. 1 3 3 - I 59).
MUTLU, Hiiseyin Kahraman; Bahkesir Qepnileri ve AprzOzellikleri, Turkish
Studies, Volume 413, 2009, (s. I 577-1605),
ONAY, ibrahim, "islamiyetten Once Tiirklerde, cenazeVe Defin iglemlerinde
uygulanan Gelenekler Ve Bunlann Amaglan", JASS Studies, volume 6, Mart,
2013, (s.479-490).
OCAK, Ahmet Yagar, San Saltrk, TTK, ANKARA,20ll.
OGEL, Bahaeddin, Tiirk Kiiltiir Tarihine Giriq, Kiilti.ir Bakanhlr yay., c.3,
Ankara, 1978.
-----------Tihk Knltiir Tarihine Girig, Kiilttir Bakanhlr yay., C.5,Ankara, lg7g. .
-----------Tiirk Kiiltiir Tarihine Giriq, Kiiltiir Bakanhlr yay., c.7,Ankara, 2000.
6zt'tl, zeynel, "Besni Kazasrnda Alevi-Bektaqi ocaklarr ile itglti Bulgular,,,
Tiirk Kiiltiirii ve Hacr Bektag veli Aragtrrma Dergisi, s.63,2012, (s.247 -264).
STUMP, Ayfer Karakaya, Subjects of the Sultan, Disciples of the
Shah:Formation and Transformation of the Kizilbash/Alevi communities in
ottoman Anatolia, Basrlmamrg Doktora Tezi, Harward university, Massachusetts,
2008.
stiMEn, Faruk, oguzlar'a Ait Destani Mahiyetde Eserler, DTCF Dergisi, c.17,
s.3.4, 1959, (s.359a56).
-------Cepniler, TDAV, istanbul, 1992.
TEZCAN, Mahmut, "Giyim olgusuna Sosyo-Kiiltiirel Baftrq ve Tiirklerde
Giyim", Ankara Universitesi Efitim Bilimleri Fakiiltesi Dergisi, c.16, s.1, Ankara,
1983, (s.255-276).

35. BiR SoZLU rARiH qALr$MASr OLARAK CAZIANTEP BOLGESINDEKI qEPNiLER
"Tasawuri Akarabahk ve Ulkemizdeki Uygulama", Ankara
Universitesi E{itim Bilimleri. Fqktiltesi Dergisi, C.15, S.l, Ankara, 1982, (s.l l7-
l 30).
UMAQ, Zeynep $IM$EK, Gaziantep Qepni A$zrnrn Tiirkiye Tiirkgesi Ana
A[rz Gruplanm Belirleyen Oze]likler Bakrmrndan De[erlendirilmesi, Tiirk Diinl'a.
incelemeleri Dergi.si,Cilt: X, S.l, izmir. 2010, (s.185 -206).
UZUN. Mustafa. T0bd mad.. Diyanet islam Ansiklopedisi. TDV. C.41, istanbu.
20I2, (s.318).
YAMAN, Ali, Krzrlbaq Alevi Dedeleri, Alevilik-Bektagilik Cep Kitaplan Diz'.
--------------Anadolu Alevilifi'nde Ocak Sistemi ve Dedelik Kurumu,
Uluslararasr Anadolu inanglan Kongresi. ERVAK. Urgiip. 2000.
YAMAN, Mehmet. Alevilik inang- Edep- Erkdn. istanbul. 2001.(s.242-243t.
YALQIN Alemdar, YILMAZ Hacr, "Kureygan Oca[r Hakkrnda Bazr Yeni
Bilgiler", Tark Kaltari.ive Haa BektaS Veli Arastrma Dergisi, S.23, Ankara,2(tt -
(s. I -I2).
YAKUT, Esra, "Eski Tiirklerde Hukuk", Anadolu Universitesi Edebiyat
Fakiiltesi Dergisi, C.l, S.3, Eskigehir, (s.401-426).
YILDIRIM, Rrza, "Dede Garkrn Ocalr'nrn Tarihi iqin OnemliBir
Baqlangrg:Dede Garkrn Ve Emirci Sultan (13. Yiizyl)", Tiirk Kiiltiirii ve Hacr
Bektag Veli Araqtrrma Dergisi, S.58, 201 l" (s.229-234).
Kaynak Kiqi Dizinr
1- K.K.l Bektag Aslan, Qiftgi, 1927, Koseler Koyii-NiziplGaziantep.
yazar.
2- K.K.2 Bekto Dede, Qepni dedesi(Musai Kazrm Oca[r), 1938, Ka
Koyii, Nizip/Gaziantep, okur-yazar
3- K.K.3 Vakkas Bag, Qepni ozanr,l946, Milelis Koyii, Yar,uzeli/Gazi:
oKlrr-yazar.
4- K.K.4 Hiiseyin 02, Hoca, 1970, Milelis Koyi.i -Yavuzeli lGaziantep
vazar.
5- K.K.5 Hiiseyin Dede, Qepni dedesi(Musai Kaztm Ocapr),1933.'
Koyii -Yaw zeh/ G aztantep, okur -y azar.
6- K.K.6 $ahin Qokbilir, E$itimci, Miizisyen, Derlemeci ve Araqtrmact.
Miseri K<iyii, Yar,uzelilGaziantep.
7- K.K.7 Yusuf Giler, Gaziantep Qepniler Dernefii Ytjnetim Kurulu -
1 9 6 5, S anlar Koyu - Y avuzelil G azi an tep, Universite Mezunu.
8- K.K.8 Deymani Dede, Qepni dedesi(Musai Kaztm Oca[r), 1950. ].1
Kdyu, Yavuzeli/Ga ziantep .
r+-tb

36. (s.1 17-
Ana
Tiirk Dilnyast
-41. istanbul,
2-243).
Yeni
,2002,
ve Hacr
1938. Koseler
ilGazianteP,
okur-
),1933,Milelis
1963,
Kurulu Uyesi,
1950, Milelis
MUSTAFAASLAN
9- K.K.9 Mine Tiirk, Ev harumr, 1940, Milelis K6yti, Yavuzeli/Gaziantep.
10- K.K.l0 Hiiseyin Kurt, Bakkal, 1958, Hasano$lu Kdyii, Araban/Gaziantep.
11- K.K.l I Mustafa Ayrk, Qiftgi,1925,K6seler K6yii, Nizip/Gaziantep.
12- K.K.l2 Nadir Keskin,I966, lise, Qepni dedesi (Musa-i Kazrm Oca!r),
KOseler K6yii, Nizip/Gaziantep.
13- K.K.13 Halil Tiirk, 1932, eift7i, Milelis K6yii, yavuzeh/Gaziantep.
14- K.K. 1 4Mustafa Gdlcnen, 1 925, Sarrlar Kdyii,Yavuz elil Gaziantep.
15- K.K.l5 imam Htiseyin Bag, 1972, ilkokul, Milelis K6yii,
YavuzelilGaziantep.
16-K.K.16 Zeki Bozf<r:rt, Ganantep Qepniler Dernegi Bagkam, 1955, Lise,
Hasanollu K0yii, Arabanl Gaziantep"

37. BiR SOZLU TARIH QALI$MASI oLARAK GAZIANTEP BOLGESINDEKI qEPNILER
FOTOGRAFLAR
Fotofraf l:Rumkale
Fotolraf 2 :Koselerli Qepnilerin ilk yerleqtikleri Qakrrdren
tr(<iselerli Qepniler, Qakrroren'de saklanma ihtiyacrndan dolayr gozdenuzak der
igerisinde bir siire yaqamrglar.

38. CEPMI-ER
z,Jen uzak der:
Fotolraf 4:Koseler Kdyii'niin ziyareti Gacah ziyarette Doru Alacrnrn alhnda
oturan Koselerli bir aile
f:* -.
, t* i:
i ' .'". ."r 1
- :'*.u''T''g
MUSTAFAASLAN
Foto$raf 3:Koseler Kdyiinde bir Cem Toreni
Fotograf:Htiseyin Keskin

39. BiR sOzLU TARiH qALrgMASr OLARAK GAziANTEp BOLGESiNDEKI qEpNiLER
Foto[raf 5: Milelis K6yii'niin ziyarefi Kara Baba
Fotoftraf 6 :Karab aba' da tiirbeye bez ba$lama

40. i qEPNILER MUSTAFAASLAN
Foto[raf 7:Sanlar K<iyiihtinziyaret yeri Qrrahk'ta ftirbede mum yakma
Fotofraf: $ahin Qokbilir
Foto$raf 8: Sanlarh Bir Qepni Krzr
.#sld#Fo-q
FotoSraf 9: Qepnilerde giyim - kuqam

41. BiR SOZLU TARIH QALI$MASI OLARAK GAZIANTEP BOLGESiNDEKI QEPNILER