1. …………..o0o…………..
n
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
.v
re
nt
be
Thực trạng thu nộp quỹ BHXH
re
và một số biện pháp nhằm nâng
it
cao hiệu quả thu nộp quỹ BHXH
uo
Việt Nam hiện nay
.t
w
ww

2. LỜI MỞ ĐẦU
Như mọi quốc gia trên thế giới, BHXH Việt Nam trong những
năm qua được xem là một trong những chính sách rất lớn của Nhà
nước, luôn được sự quan tâm và chỉ đạo kịp thời của Đảng và Nhà
nước; điều này có thể dễ dàng lý giải bởi BHXH không chỉ liên
quan đến hàng triệu lao động mà còn bởi nó có ý nghĩa rất lớn đối
với cả những người phụ thuộc vào các đối tượng trên. BHXH
chẳng những có ý nghĩa về mặt kinh tế - xã hội mà còn có ý nghĩa
n
nhân đạo sâu sắc, chính sách này thể hiện trình độ văn minh, tiềm
.v
lực kinh tế và khả năng tổ chức quản lý của Nhà nước.
re
Khi đất nước chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung
sang nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ chế
nt
thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN thì
be
việc bao cấp toàn bộ cho hoạt động BHXH tỏ ra không còn phù
hợp với tình hình mới. Để từng bước đổi mới công tác tổ chức
re
quản lý BHXH, chính phủ đã ra Nghị định 12/CP ngày 26/01/1995
it
về việc ban hành điều lệ BHXH và Nghị định 19/CP ngày
16/02/1995 về việc thành lập BHXH Việt Nam và các quyết định
uo
khác kèm theo về việc ban hành quy chế tổ chức và hoạt động của
.t
BHXH Việt Nam. Với mục đích thống nhất việc quản lý và thực
hiện các chế độ BHXH nhằm đảm bảo tốt hơn lợi ích của người
w
lao động thì BHXH Việt Nam đã được thành lập trên cơ sở thống
ww
nhất các tổ chức BHXH ở trung ương và địa phương thuộc hệ
thống Bộ Lao động - TB&XH và Tổng Liên đoàn lao động Việt
Nam nhằm giúp Thủ tướng chính phủ chỉ đạo công tác quản lý
quỹ BHXH và thực hiện chế độ chính sách BHXH theo pháp luật
hiện hành. Và để giải quyết tốt vấn đề trên đảm bảo nguồn quỹ chi
trả các chế độ BHXH cho các đối tượng được hưởng trợ cấp
BHXH thì việc nâng cao hiệu quả thu quỹ đồng thời duy trì và
phát triển nguồn quỹ là đòi hỏi bức bách khiến em đi đến lựa chọn
1

3. nghiên cứu đề tài: "Thực trạng thu nộp quỹ BHXH và một số biện
pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp quỹ BHXH Việt Nam hiện
nay"
Những nội dung chính của đề tài:
Lời mở đầu
Phần I. Khái quát chung về BHXH và quỹ BHXH
Phần II. Thực trạng công tác thu nộp quỹ BHXH Việt Nam
trong thời gian qua.
Phần III. Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp
n
.v
quỹ BHXH
Lời kết
re
Mặc dù em đã rất cố gắng nghiên cứu nhưng do trình độ và
nt
kinh nghiệm còn nhiều hạn chế nên không tránh khỏi những thiếu
sót. Vì vậy em rất mong nhận được sự góp ý, xây dựng của các
be
thầy cô giáo và các bạn
re
Em xin chân thành cảm ơn ./.
it
Hà Nội, ngày 4 tháng 11 năm 2000
uo
Tác giả
w .t
ww
Nông Hữu Tùng
2

4. PHẦN THỨ NHẤT
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BHXH VÀ QUỸ BHXH
I. TÍNH TẤT YẾU KHÁCH QUAN HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN BHXH
1. Sự tồn tại khách quan của BHXH
Con người muốn tồn tại và phát triển trước hết phải ăn, mặc,
ở và đi lại v.v... Để thoả mãn những nhu cầu tối thiểu đó, người ta
phải lao động để làm ra những sản phẩm cần thiết. Khi sản phẩm
được tạo ra ngày càng nhiều thì đời sống con người ngày càng đầy
n
.v
đủ và hoàn thiện, xã hội ngày càng văn minh hơn. Như vậy, việc
thoả mãn những nhu cầu sinh sống và phát triển của con người
re
phụ thuộc vào chính khả năng lao động của họ. Nhưng trong thực
nt
tế, không phải lúc nào con người cũng chỉ gặp thuận lợi, có đầy
đủ thu nhập và mọi điều kiện sinh sống bình thường. Trái lại, có
be
rất nhiều trường hợp khó khăn bất lợi, ít nhiều ngẫu nhiên phát
re
sinh làm cho người ta bị giảm hoặc mất thu nhập hoặc các điều
kiện sinh sống khác. Chẳng hạn, bất ngờ bị ốm đau hay bị tai nạn
it
trong lao động, mất việc làm hay khi tuổi già khả năng lao động
uo
và khả năng tự phục vụ bị suy giảm v.v... Khi rơi vào những
trường hợp này, các nhu cầu cần thiết trong cuộc sống không vì
.t
thế mà mất đi, trái lại có cái còn tăng lên, thậm chí còn xuất hiện
w
thêm một số nhu cầu mới như: cần được khám chứa bệnh và điều
ww
trị ốm đau; tai nạn thương tật nặng cần phải có người chăm sóc
nuôi dưỡng v.v... Bởi vậy, muốn tồn tại và ổn định cuộc sống, con
người và xã hội loài người phải tìm ra và thực tế đã tìm ra nhiều
cách giải quyết khác nhau như: san sẻ, đùm bọc lẫn nhau trong nội
bộ công đồng; đi vay, đi xin hoặc dựa vào sự cứu trợ của Nhà
nước v.v... Rõ ràng, những cách đó là hoàn toàn thụ động và
không chắc chắn.
3

5. Khi nền kinh tế hàng hoá phát triển, việc thuê mướn nhân
công trở nên phổ biến. Lúc đầu người chủ chỉ cam kết trả công lao
động, nhưng về sau đã phải cam kết cả việc bảo đảm cho người
làm thuê có một số thu nhập nhất định để họ trang trải những nhu
cu thiết yếu khi không may bị ốm đau, tại nạn, thai sản v.v...
Trong thực tế, nhiều khi các trường hợp trên không xảy ra và
người chủ không phải chi ra một đồng nào. Nhưng cũng có khi
xảy ra dồn dập, buộc họ phải bỏ ra một lúc nhiều khoản tiền lớn
mà họ không muốn. Vì thế, mâu thuẫn chủ - thợ phát sinh, giới
n
thợ liên kết đấu tranh buộc giới chủ thực hiện cam kết. Cuộc đấu
.v
tranh này diễn ra ngày càng rộng lớn và có tác động nhiều mặt
re
đến đời sống kinh tế xã hội. Do vậy, Nhà nước đã phải đứng ra
can thiệp và điều hoà mâu thuẫn. Sự can thiệp này một mặt làm
nt
tăng được vai trò của Nhà nước, mặt khác buộc cả giới chủ và
be
giới thợ phải đóng góp một khoản tiền nhất định hàng tháng được
tính toán chặt chẽ dựa trên cơ sở xác suất rủi ro xảy ra đối với
re
người làm thuê. Số tiền đóng góp của cả chủ và thợ hình thành
it
một quỹ tiền tệ tập trung trên phạm vi quốc gia. Quỹ này còn
được bổ sung từ ngân sách Nhà nước khi cần thiết nhằm đảm bảo
uo
đời sống cho người lao động khi gặp phải những biến cố bất lợi.
.t
Chính nhờ những mối quan hệ ràng buộc đó mà rủi ro, bất lợi của
người lao động được dàn trải, cuộc sống của người lao động và
w
gia đình họ ngày càng được đảm bảo ổn định. Giới chủ cũng thấy
ww
mình có lợi và được bảo vệ, sản xuất kinh doanh diễn ra bình
thường, tránh được những xáo trộn không cần thiết. Vì vậy, nguồn
quỹ tiền tệ tập trung được thiết lập ngày càng lớn và nhanh chóng.
Khả năng giải quyết các phát sinh lớn của quỹ ngày càng đảm
bảo.
Toàn bộ những hoạt động với những mối quan hệ ràng buộc
chặt chẽ trên được thế giới quan niệm là BHXH đối với người lao
động. Như vậy BHXH ra đời và phát triển là một tất yếu khách
4

6. quan và ngày càng phát triển cùng với sự phát triển của mỗi quốc
gia, mọi thành viên trong xã hội đều thấy cần thiết tham gia
BHXH, nó trở thành quyền lợi và nhu cầu của người lao động và
được thừa nhận là nhu cầu tất yếu khách quan.
2. Quá trình phát triển của BHXH
2.1. Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển chính sách về
BHXH trên thế giới
BHXH đã có từ lâu và thực sự trở thành hoạt động mang tính
xã hội từ đầu thế kỷ 19. Bộ luật đầu tiên về chế độ bảo hiểm được
n
hình thành ở Anh vào năm 1819 với tên gọi "Luật nhà máy" và tập
.v
trung vào bảo hiểm cho người lao động làm việc trong các xưởng
re
thợ. Vào năm 1883, luật bảo hiểm ốm đau hình thành ở Đức. Cũng
tại Đức, một số các luật khác được hình thành, sau đó chẳng hạn
nt
luật tai nạn lao động hình thành năm 1884; luật bảo hiểm người
già và tàn tật do lao động hình thành năm 1889. Đến nay BHXH
be
được thực hiện trên rất nhiều nước và trở thành một bộ phận quan
re
trọng trong hoạt động của Liên hợp quốc. Một tổ chức quốc tế lớn
nhất thế giới hiện nay. Trong tuyên ngôn của Liên hợp quốc thông
it
qua ngày 10 tháng 12 năm 1948 có ghi: "Tất cả mọi người, với tư
uo
cách là thành viên của xã hội, có quyền hưởng BHXH. Quyền đó
đặt cơ sở trên sự thoả mãn các quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá
.t
cần cho nhân cách và sự tự do phát triển con người".. Để thể chế
hoá tinh thần đó, tổ chức lao động quốc tế ILO (một tổ chức cơ
w
ww
cấu trong liên hợp quốc) đã đưa ra Công ước 102 quy định về tiêu
chuẩn tối thiểu của BHXH và những khuyến nghị các nước thành
viên về việc thực hiện các tiêu chuẩn này.
2.2. Khái quát về sự hình thành và phát triển chính sách
BHXH ở Việt Nam
Như ở phần trên, BHXH phát triển gắn liền với sự phát triển
của nền kinh tế hàng hoá, ở Việt Nam trong gần một thế kỷ cai
trị, bọn thực dân Pháp hầu như không đề ra được những gì để bảo
vệ các quyền cơ bản của con người. Không thực hiện được chế độ
5

7. chính sách về BHXH đối với người lao động Việt Nam. Ngay sau
cách mạng tháng 8 thành công trên cơ sở Hiến pháp năm 1946 của
nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, Chính phủ đã ban hành một loạt
các sắc lệnh quy định về các chế độ trợ cấp ốm đau, tai nạn, hưu
trí cho công nhân viên chức Nhà nước (có Sắc lệnh 29/SL ngày
12/3/1947; Sắc lệnh 76/SL ngày 20/5/1950 và Sắc lệnh 77/SL
ngày 22/5/1950). Cơ sở pháp lý tiếp theo của BHXH được thể
hiện trong Hiến pháp năm 1959. Hiến pháp năm 1959 của nước ta
đã thừa nhận công nhân viên chức có quyền được trợ cấp BHXH.
n
Quyền này được cụ thể hoá trong Điều lệ tạm thời về BHXH đối
.v
với công nhân viên chức Nhà nước, ban hành kèm theo Nghị định
218/CP ngày 27/12/1961 và Điều lệ đãi ngộ quân nhân ban hành
re
kèm theo Nghị định 161/CP ngày 30/10/1964 của Chính phủ. Suốt
nt
trong những năm tháng kháng chiến chống xâm lược, chính sách
BHXH nước ta đã góp phần ổn định về mặt thu nhập, ổn định cuộc
be
sống cho công nhân viên chức, quân nhân và gia đình họ, góp
re
phần rất lớn trong việc động viên sức người sức của cho thắng lợi
của cuộc kháng chiến chống xâm lược thống nhất đất nước.
it
Từ năm 1986, Việt Nam tiến hành cải cách kinh tế và chuyển
uo
đổi nền kinh tế từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị
trường. Sự thay đổi về cơ chế kinh tế đòi hỏi có những thay đổi
.t
tương ứng về chính sách xã hội nói chung và chính sách BHXH
w
nói riêng. Hiến pháp năm 1992 đã nêu rõ: "Nhà nước thực hiện
ww
chế độ BHXH đối với công chức Nhà nước và người làm công ăn
lương, khuyến khích phát triển các hình thức BHXH khác đối với
người lao động". Trong văn kiện Đại hội VII của Đảng cộng sản
Việt Nam cũng đã chỉ rõ, cần đổi mới chính sách BHXH theo
hướng mọi người lao động và các đơn vị kinh tế thuộc các thành
phần kinh tế đều có nghĩa vụ đóng góp BHXH, thống nhất tách
quỹ BHXH ra khỏi ngân sách. Tiếp đến Văn kiện Đại hội Đảng
lần thứ VIII cũng đã nêu lên "Mở rộng chế độ BHXH đối với
người lao động thuộc các thành phần kinh tế". Như vậy, các văn
6

8. bản trên của Đảng và Nhà nước là những cơ sở pháp lý quan trọng
cho việc đổi mới chính sách BHXH nước ta theo cơ chế thị
trường. Ngay sau khi Bộ luật lao động có hiệu lực từ ngày
1/1/1995, Chính phủ đã ban hành Nghị định 12/CP ngày
26/1/1995 về Điều lệ BHXH đối với người lao động trong các
thành phần kinh tế. Nội dung của bản điều lệ này góp phần thực
hiện mục tiêu của Đảng và Nhà nước đề ra, góp phần thực hiện
công bằng và sự tiến bộ xã hội, góp phần làm lành mạnh hoá thị
trường lao động và đồng thời đáp ứng được sự mong mỏi của
n
đông đảo người lao động trong các thành phần kinh tế của cả
.v
nước.
II. NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA BHXH
re
1. Khái niệm BHXH
nt
Bảo hiểm xã hội là một trong những chính sách xã hội quan
be
trọng của Đảng và Nhà nước. Chính sách BHXH đã được thể chế
hoá và thực hiện theo Luật. BHXH là sự chia sẻ rủi ro và các
re
nguồn quỹ nhằm bảo vệ người lao động khi họ không còn khả
it
năng làm việc.
"Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một
uo
phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm khoản
.t
thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động
hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua việc hình
w
thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên
ww
tham gia BHXH, nhằm góp phần đảm bảo an toàn đời sống của
người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an
toàn xã hội". Chính vì vậy, đối tượng của BHXH chính là thu
nhập của người lao động bị biến động giảm hoặc mất đi do bị
giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm của những người
lao động tham gia BHXH.
Đồi tượng tham gia BHXH là người lao động và người sử
dụng lao động. Tuy vậy, tuỳ theo sự phát triển kinh tế – xã hội
7

9. cuả mỗi nước mà đối tượng này có thể là tất cả hoặc một bộ phận
những người lao động nào đó.
Dưới giác độ pháp lý, BHXH là một loại chế độ pháp định
bảo vệ người lao động, sử dụng nguồn tiền đóng góp của người
lao động, người sử dụng lao động và sự tài trợ, bảo hộ của Nhà
nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình
trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm
đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thai sản, thất nghiệp, hết
tuổi lao động theo quy định của pháp luật, hoặc chết.
n
Quỹ bảo hiểm xã hội dành chi trả các chế độ trợ cấp và quản
.v
lý phí được hình thành từ đóng góp của người lao động, chủ sử
re
dụng lao động và nguồn hỗ trợ của Nhà nước.
Quỹ BHXH được Nhà nước bảo hộ để tồn tại và phát triển.
nt
Mục đích chính của các chế độ BHXH là trợ cấp vật chất cho
người bảo hiểm khi gặp rủi ro đã được quy định trong luật.
be
2. Những nguyên tắc của BHXH
re
2.1. BHXH là sự bảo đảm về mặt xã hội để người lao động có
it
thể duy trì và ổn định cuộc sống khi bị mất sức lao động tạm thời
(ốm đau, thai sản, tai nạn lao động v.v... ).
uo
Đây là nguyên tắc đảm bảo ý nghĩa và tính chất của bảo hiểm.
.t
Nó vừa mang giá trị vật chất, vừa mang tính xã hội. Điểm này
được thể hiện trước hết là sự bảo đảm bằng vật chất (qua các chế
w
độ BHXH). Mức bảo đảm về vật chất cũng là yếu tố quan trọng
ww
ảnh hưởng tới yếu tố tham gia vào BHXH và vì vậy ảnh hưởng
đến sự phát triển của sự nghiệp này. Về mặt xã hội, theo nguyên
tắc này, BHXH lấy số đông bù số ít, lấy quãng đời lao động thực
tế có thu nhập là cơ số để bảo đảm cho quãng đời không tham gia
vào lao động (mất sức lao động hay cao tuổi).
2.2. BHXH vừa mang tính bắt buộc, vừa mang tính tự nguyện
Tính bắt buộc thể hiện ở nghĩa vụ tham gia tối thiểu (thời
gian mức đóng bảo hiểm v.v...). Như vậy, Nhà nước đóng vai trò
tổ chức, định hướng để người lao động và người sử dụng lao động
8

10. hiểu được nghĩa vụ và trách nhiệm hợp lý tham gia vào các quan
hệ về BHXH. Điều này được thể chế hoá trong Bộ luật Lao động
và các văn bản pháp quy khác về BHXH. Tính tự nguyện có ý
nghĩa khuyến khích mức tham gia, các loạI hình và chế độ bảo
hiểm, mà người lao động có thể tham gia trên cơ sở sự phát triển
của hệ thống BHXH của một số nước trong từng giai đoạn nhất
định. Nguyên tắc này cho phép BHXH có điều kiện để phát triển
và mở rộng hơn.
2.3. Xác định đúng đắn mức tối thiểu của các chế độ BHXH
n
Vấn đề này có quan hệ trực tiếp đến các khía cạnh có liên
.v
quan đến việc thiết kế các chính sách và nội dung cụ thể của từng
chế độ BHXH. Mức tối thiểu của các chế độ BHXH là mức đóng
re
định kỳ (hàng tháng), mức thời gian tối thiểu để tham gia và được
nt
hưởng các chế độ BHXH cụ thể. Các mức tối thiểu này, khi thiết
kế thường dựa vào tiền lương tối thiểu, tiền lương bình quân,
be
quảng đời lao động v.v... Mặt khác, mức tối thiểu còn phải tính
re
đến giá trị của các chế độ BHXH mà người tham gia được hưởng.
Nguyên tắc này liên quan trức tiếp đến việc tạo nguồn, xây dựng
it
quỹ BHXH, và khuyến khích người lao động và các tầng lớp xã
uo
hội tham gia.
2.4. BHXH phải đảm bảo sự thống nhất và liên tục cả về mức
.t
tham gia và thời gian thức hiện, đảm bảo quyền lợi của người
w
lao động
ww
Nguyên tắc này đảm bảo sự thích hợp của BHXH trong cơ
chế thị trường, trong đó sự di chuyển và biến động lao động có
thể xảy ra, thậm trí mang tính thường xuyên. Sự thay đổi nơI làm
việc và thay đổi hợp đồng lao động cả vể nội dung đối, tác v.v…
tạo ra những giai đoạn có thể vệ thời gian và không gian của quá
trình làm việc. Điều này có thể xảy ra trong cả các quan hệ về
BHXH. Việc đảm bảo cho người tham gia BHXH có thể duy trì
quan hệ một cách liên tục theo thời gian có tham gia và thống
nhất về các chế độ sẽ tạo ra sự linh hoạt cần thiết và thuận tiên
9

11. cho người lao động tham gia vào các quan hệ BHXH tốt hơn, đầy
đủ và tích cực hơn. Do vậy, mức tham gia và thời gian thực tế
tham gia là căn cứ chủ yếu nhất đẻ duy trì quan hệ BHXH đối với
người lao động.
2.5. Công bằng trong BHXH
Đây là nguyên tắc rất quan trọng songcũng rất phức tạp
trong chính sách BHXH. Quan hệ BHXH được thực hiên trong
một thời gian dài, cả trong và ngoài quá trình lao động. Trong quá
trình đó có thể có sự thay đổi diễn ra. Mức và thời gian tham gia
n
của từng người và mức hưởng lương của họ cũng có thể không
.v
giống nhau. Việc theo rõi và ghi nhận các vấn đề này không đơn
re
giản nhất là trong điều kiện một hệ thống BHXH đang còn có
những khác biệt về đối tượng thành phần và khu vực tham gia ở
nt
nước ta hiện nay. Do vậy đảm bảo công bằng trong BHXH là rất
cần thiết nhưng rất khó đảm bảo tính tuyệt đối .
be
Sự công bằng, trước hết là phải đặt trong trong quan hệ giữa
re
đóng góp và được hưởng. Điều này được thể hiên trong nội dung
và điều kiên tham gia trong từng chế độ về BHXH. Xét trên góc
it
độ khác, công bằng còn đặt trongcác quan hệ xã hội giữa những
uo
người tham gia BHXH trong từng khu vực hay giữa các vùng, địa
bàn, ngành nghề khác nhau v.v… dựa trên nguyên tắc tính xã hội
.t
của bảo hiểm.
w
Trên đây là những nguyên tắc phải tính đến khi thiết kếvà
ww
thực hiện các quan hệ và các chế độ về BHXH.
3. Bản chất của BHXH
Bản chất của BHXH được thể hiện ở những nội dung chủ yếu
sau đây:
- BHXH là nhu cầu khách quan, đa dạng và phức tạp của xã
hội, nhất là trong xã hội mà sản xuất hàng hoá hoạt động theo cơ
chế thị trường, mối quan hệ thuê mướn lao động phát triển đến
một mức độ nào đó. Kinh tế càng phát triển thì BHXH càng đa
10

12. dạng và hoàn thiện. Vì thế có thể nói kinh tế là nền tảng của
BHXH hay BHXH không vượt quá trạng thái kinh tế của mỗi
nước.
- Mối quan hệ giữa các bên trong BHXH phát sinh trên cơ sở
quan hệ lao động và diễn ra giữa 3 bên: Bên tham gia BHXH, bên
BHXH và bên được BHXH. Bên tham gia BHXH có thể chỉ là
người lao động hoặc cả người lao động và người sử dụng lao
động. Bên BHXH (Bên nhận nhiệm vụ BHXH) thông thường là cơ
quan chuyên trách do Nhà nước lập ra và bảo trợ. Bên được
n
BHXH là người lao động và gia đình họ khi có đủ các điều kiện
.v
ràng buộc cần thiết.
re
- Những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất
việc làm trong BHXH có thể là những rủi ro ngẫu nhiên trái với ý
nt
muốn chủ quan của con người như: ốm đau, tai nạn lao động, bệnh
nghề nghiệp... Hoặc cũng có thể là những trường hợp xảy ra
be
không hoàn toàn ngẫu nhiên như: Tuổi già, thai sản v.v.... Đồng
re
thời những biến cố đó có thể diễn ra cả trong và ngoài quá trình lao động.
- Phần thu nhập của người lao động bị giảm hoặc mất đi khi
it
gặp phải những biến cố, rủi ro sẽ được bù đắp hoặc thay thế từ
uo
một nguồn quỹ tiền tệ tập trung được tồn tích lại. Nguồn quỹ này
do bên tham gia BHXH đóng góp là chủ yếu, ngoài ra còn được sự
.t
hỗ trợ từ phía Nhà nước.
w
- Mục tiêu của BHXH là nhằm thoả mãn những nhu cầu thiết
ww
yếu của người lao động trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu
nhập, mất việc làm. Mục tiêu này đã được tổ chức lao động quốc
tế (ILO) cụ thể hoá như sau:
+ Đền bù cho người lao động những khoản thu nhập bị mất để
đảm bảo nhu cầu sinh sống thiết yếu của họ.
+ Chăm sóc sức khoản và chống bệnh tật.
+ Xây dựng điều kiện sống đáp ứng các nhu cầu của dân cư
và các nhu cầu đặc biệt của người già, người tàn tật và trẻ em.
11

13. Với những mục tiêu trên, BHXH đã trở thành một trong
những quyền con người và được Đại hội đồng Liên hợp quốc thừa
nhận và ghi vào Tuyên ngôn Nhân quyền ngày 10/12/1948 rằng:
"Tất cả mọi người với tư cách là thành viên của xã hội có quyền
hưởng bảo hiểm xã hội, quyền đó được đặt cơ sở trên sự thoả mãn
các quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá nhu cầu cho nhân cách và
sự tự do phát triển con người".
Ở nước ta, BHXH là một bộ phận quan trọng trong chính sách
bảo đảm xã hội. Ngoài BHXH, chính sách bảo đảm xã hội còn có
n
cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội.
.v
Cứu trợ xã hội là sự giúp đỡ của Nhà nước và xã hội về thu
re
nhập và các điều kiện sinh sống khác đối với mọi thành viên trong
xãhội, trong nhưng trường hợp bị bất hạnh, rủi ro, nghèo đói,
nt
khôngđủ khả năng để tự lo cuộc sống tối thiểu của bản thânvà gia
đình. Sự giúp đỡ này dược thể hiện bằng các nguồn quỹ dự phòng
be
của Nhà nước, bằng tiền hoặc hiện vật đíng góp của các tổ chức
re
xã hội và những người hảo tâm.
Ưu đãi xã hội là sự đãi ngộ đặc biệt về cả vật chất và tinh
it
thần của Nhà nước, của xã hội nhằm đền đáp công lao đối với
uo
những người hay một bộ phận xã hội có nhiều cống hiến cho xã
hội. Chẳng hạn những người có công với nước, liệt sỹ và thân
.t
nhân liệt sỹ, thương binh,bệnh binh v.v... đều là những đối tượng
w
được hưởng sự đãi ngộ của Nhà nước, của xã hội, ưu đãi xã hội
ww
tuyệt nhiên không phải là sự bố thí, ban ơn, mà nó là một chính
sách xã hội có mục tiêu chính trị - kinh tế - xã hội, góp phần củng
cố thể chế chính trị của Nhà nước trước mắt và lâu dài, đảm bảo
sự công bằng xã hội.
Mặc dù có nhiều điểm khác nhau về đối tượng và phạm vi,
song BHXH, cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội đều là những chính
sách xã hội không thể thiếu được trong một quốc gia. Những
12

14. chính sách này luôn bổ sung cho nhau, hỗ trợ nhau và tất cả đề
góp phần đảm bảo an toàn xã hội.
4. Chức năng của BHXH
BHXH có những chức năng chủ yếu sau đây:
- Thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động
tham gia bảo hiểm khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do mất khả
năng lao động hoặc mất việc làm. Sự bảo đảm thay thế hoặc bù
đắp này chắc chắn sẽ xảy ra vì suy cho cùng, mất khả năng lao
động sẽ đến với tất cả mọi người lao động khi hết tuổi lao động
n
theo các điều kiện quy định của BHXH. Còn mất việc làm và mất
.v
khả năng lao động cũng sẽ được hưởng trợ cấp BHXH với mức
re
hưởng phụ thuộc vào các điều kiện cần thiết, thời điểm và thời
hạn được hưởng phải đúng quy định. Đây là chức năng cơ bản
nt
nhất của BHXH, nó quyết định nhiệm vụ, tính chất và cả cơ chế tổ
be
chức hoạt động của BHXH.
- Tiến hành phân phối và phân phối lại thu nhập giữa những
re
người tham gia BHXH. Tham gia BHXH không chỉ có người lao
it
động mà cả những người sử dụng lao động. Các bên tham gia đều
phải đóng góp vào quỹ BHXH. Quỹ này dùng để trợ cấp cho một
uo
số người lao động tham gia khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập. Số
.t
lượng những người này thường chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng số
những người tham gia đóng góp. Như vậy, theo quy luật số đông
w
bù số ít, BHXH thực hiện phân phối lại thu nhập theo cả chiều
ww
dọc và chiều ngang. Phân phối lại giữa những người lao động có
thu nhập cao và thấp, giữa những người khoẻ mạnh đang làm việc
với những người ốm yếu phải nghỉ việc v.v... Thực hiện chức
năng này có nghĩa là BHXH góp phần thực hiện công bằng xã hội.
- Góp phần kích thích người lao động hăng hái lao động sản
xuất nâng cao năng suất lao động cá nhân và năng suất lao động
xã hội. Khi khoẻ mạnh tham gia lao động sản xuất, người lao động
được chủ sử dụng lao động trả lương hoặc tiền công. Khi ốm đau,
13

15. thai sản, tai nạn lao động, hoặc khi về già đã có BHXH trợ cấp
thay thế nguồn thu nhập bị mất. Vì thế cuộc sống của họ và gia
đình họ luôn được đảm bảo ổn định và có chỗ dựa. Do đó, người
lao động luôn yên tâm, gắn bó tận tình với công việc, với nơi làm
việc. Từ đó, họ rất tích cực lao động sản xuất, nâng cao năng suất
lao động và hiệu quả kinh tế. Chức năng này biểu hiện như một
đòn bẩy kinh tế kích thích người lao động nâng cao năng suất lao
động cá nhân và kéo theo là năng suất lao động xã hội.
- Gắn bó lợi ích giữa người lao động với người sử dụng lao
n
động, giữa người lao động với xã hội. Trong thực tế lao động sản
.v
xuất, người lao động và người sử dụng lao động vốn có những
mâu thuẫn nội tại, khách quan về tiền lương, tiền công, thời gian
re
lao động v.v... Thông qua BHXH, những mâu thuẫn đó sẽ được
nt
điều hoà và giải quyết. Đặc biệt, cả hai giới này đều thấy nhờ có
BHXH mà mình có lợi và được bảo vệ. Từ đó làm cho họ hiểu
be
nhau hơn và gắn bó lợi ích được với nhau. Đối với Nhà nước và
re
xã hội, chi cho BHXH là cách thức phải chi ít nhất và có hiệu quả
nhất nhưng vẫn giải quyết được khó khăn về đời sống cho người
it
lao động và gia đình họ, góp phần làm cho sản xuất ổn định, kinh
uo
tế, chính trị và xã hội được phát triển và an toàn hơn.
5. Tính chất của BHXH
.t
BHXH gắn liền với đời sống của người lao động, vì vậy nó có
w
một số tính chất cơ bản sau:
ww
- Tính tất yếu khách quan trong đời sống xã hội
Như ở phần trên đã trình bày, trong quá trình lao động sản
xuất người lao động có thể gặp nhiều biến cố, rủi ro khi đó người
sử dụng lao động cũng rơi vào tình cảnh khó khăn không cảm
như: sản xuất kinh doanh bị gián đoạn, vấn đề tuyển dụng lao
động và hợp đồng lao động luôn phải được đặt ra để thay thế v.v...
Sản xuất càng phát triển, những rủi ro đối với người lao động và
những khó khăn đối với người sử dụng lao động càng nhiều và trở
14

16. nên phức tạp, dẫn đến mối quan hệ chủ - thợ ngày càng căng
thẳng. Để giải quyết vấn đề này, Nhà nước phải đứng ra can thiệp
thông qua BHXH. Và như vậy, BHXH ra đời hoàn toàn mang tính
khách quan trong đời sống kinh tế xã hội của mỗi nước.
- BHXH có tính ngẫu nhiên, phát sinh không đồng đều theo
thời gian và không gian. Tính chất này thể hiện rất rõ ở những nội
dung cơ bản của BHXH. Từ thời điểm hình thành và triển khai,
đến mức đóng góp của các bên tham gia để hình thành quỹ BHXH.
Từ những rủi ro phát sinh ngẫu nhiên theo thời gian và không gian
n
đến mức trợ cấp BHXH theo từng chế độ cho người lao động v.v...
.v
- BHXH vừa có tính kinh tế, vừa có tính xã hội, đồng thời
re
còn có tính dịch vụ.
Tính kinh tế thể hiện rõ nhất là ở chỗ, quỹ BHXH muốn được
nt
hình thành, bảo toàn và tăng trưởng phải có sự đóng góp của các
be
bên tham gia và phải được quản lý chặt chẽ, sử dụng đúng mục
đích. Mức đóng góp của các bên phải được tính toán rất cụ thể
re
dựa trên xác suất phát sinh thiệt hại cuả tập hợp người lao động
tham gia BHXH. Quỹ BHXH chủ yếu dùng để trợ cấp cho người
it
lao động theo các điều kiện của BHXH. Thực chất, phần đóng góp
uo
của mỗi người lao động là không đáng kể, nhưng quyền lợi nhận
được là rất lớn khi gặp rủi ro. Đối với người sử dụng lao động
.t
việc tham gia đóng góp vào quỹ BHXH là để bảo hiểm cho người
w
lao động mà mình sử dụng. Xét dưới góc độ kinh tế, họ cũng có
ww
lợi vì không phải bỏ ra một khoản tiền lớn để trang thải cho
những người lao động bị mất hoặc giảm khả năng lao động. Với
Nhà nước BHXH góp phầm làm giảm gánh nặng cho ngân sách
đồng thời quỹ BHXH còn là nguồn đầu tư đáng kể cho nền kinh tế quốc
dân.
BHXH là bộ phận chủ yếu của hệ thống bảo đảm xã hội, vì
vậy tính xã hội của nó thể hiện rất rõ nét. Xét về lâu dài, mọi
người lao động trong xã hội đều có quyền tham gia BHXH. Và
15

17. ngược lại, BHXH phải có trách nhiệm bảo hiểm cho mọi người lao
động và gia đình họ, kể cả khi họ còn đang trong độ tuổi lao động.
Tính xã hội của BHXH luôn gắn chặt với tính dịch vụ của nó. Khi
nền kinh tế - xã hội ngày càng phát triển thì tính dịch vụ và tính
chất xã hội hoá của BHXH cũng ngày càng cao.
6. Những quan điểm cơ bản về BHXH
Khi thực hiện BHXH, Các nước đều phải lựa chọn hình thức,
cơ chế và mức độ thoả mãn các nhu cầu BHXH phù hợp với tạp
quán, khả năng trang trải và đình hướng phát triển kinh tế - xã hội
n
của nước mình. Đồng thời, phải nhận thức thống nhất các quan
.v
điểm về BHXH sau đây:
re
6.1. Chính sách BHXH là một bộ phận cấu thành và là bộ
phần quan trọng nhất trong chính sách BHXH
nt
Mục đích chủ yếu của chính sách này nhằm đảm bảo đời sống
be
cho người lao động và gia đình họ, khi người lao động bị giảm
hoặc mất thu nhập do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất
re
việc làm. Ở nước ta, BHXH nằm trong hệ thống các chính sách và
it
xã hội của Đảng và Nhà nước. Thực chất, đây là một trong những
loại chính sách đối với người lao động nhằm đáp ứng một trong
uo
những quyền và nhu cầu hiển nhiên của con người , nhu cầu an
.t
toàn về việc làm,an toàn lao động,an toàn xã hội v.v... Chính sách
BHXH còn thể hiện trình độ văn minh, tiềm lực và sức mạnh kinh
w
tế, khả năng tổ chức và quản lý của mỗi quốc gia. Trong một
ww
chừng mực nhất định,nó còn thể hiện tính ưu việt của một chế độ
xã hội. Nếu tổ chức và thực hiện tốt chính sách BHXH sẽ là động
lực to lớn phát huy tiềm năng sáng tạo của người lao động trong
quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
6.2. Người sử dụng lao động phải có nghĩa vụ và trách nhiệm
BHXH cho người lao động
Người sử dụng lao động thực chất là các tổ chức, các doanh
nghiệp và các cá nhân có thuê mướn lao động. Họ phải có nghĩa
16

18. vụ đóng góp vào quỹ BHXH và có trách nhiệm thực hiện các chế
độ BHXH đối với người lao động mà mình sử dụng theo đúng luật
pháp quy định. Người sử dụng lao động muốn ổn định sản xuất
kinh doanh thì ngoài việc phải chăm lo đầu tư để có thiết bị hiện
đại, công nghệ tiên tiến còn phải chăm lo tay nghề và đời sống
cho người lao động mà mình sử dụng. Khi người lao động làm
việc bình thường thì phải trả lương thoả đáng cho họ. Khi họ gặp
rủi ro, bị ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp v.v... trong
đó có rất nhiều trường hợp gắn với quá trình lao động với những
n
điều kiện lao động cụ thể của doanh nghiệp thì phải có trách
.v
nhiệm BHXH cho họ. Chỉ có như vậy, người lao động mới yên
tâm, tích cực lao động sản xuất, phát huy sáng kiến cải tiến kỹ
re
thuật góp phần nâng cao năng suất lao động và tăng hiệu quả kinh
tế cho doanh nghiệp. nt
6.3. Người lao động được bình đẳng về nghĩa vụ và quyền lợi
be
đối với BHXH, không phân biệt nam nữ, dân tộc, tôn giáo, nghề
re
nghiệp v.v...
Điều đó có nghĩa là mọi người lao động trong xã hội đều
it
được hưởng BHXH như tuyên ngôn dân quyền đã nêu,đồng thời
uo
bình đẳng về nghĩa vụ đóng góp và quyền lợi trợ cấp BHXH.
Người lao động khi gặp rủi ro không mong muốn và không phải
.t
hoàn toàn hay trực tiếp do lỗi của người khác thì trước hết đó là
w
rủi ro của bản thân. Vì thế, muốn được BHXH tức là muốn nhiều
ww
người khác hỗ trợ cho mìnhlà dàn trải rủi ro của mình cho nhiều
người khác thì tự mình phải gánh chịu trực tiếp và trước hết. Điều
đó có nghĩa là người lao động phải có trách nhiệm tham gia
BHXH để tự bảo hiểm cho mình.
Tuy nhiên, nghĩa vụ và quyền lợi của người lao động về
BHXH còn tuỳ thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội, vào các mối
quan hệ kinh tế, chính trị, xã hội ổn định thì người lao động tham
gia và được hưởng trợ cấp BHXH ngày càng đông.
17

19. 6.4. Mức trợ cấp BHXH phụ thuộc vào các yếu tố
- Tình trạng mất khả năng lao động
- Tiền lương lúc đang đi làm
- Tuổi thọ bình quan của người lao động
- Điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước trong từng thời kỳ.
Tuy nhiên, về nguyên tắc trợ cấp BHXH phải thấp hơn lúc
đang đi làm, nhưng thấp hơn cũng phải đảm bảo mức sống tối
thiểu.
n
Quan điểm này vừa phải phản ánh tính cộng đồng xã hội, vừa
.v
phản ánh nguyên tắc phân phối lại quỹ BHXH cho những người
lao động tham gia BHXH. Trợ cấp BHXH là loại trợ cấp thay thế
re
tiền lương. Mà tiền lương là khoản tiền mà người sử dụng lao
nt
động trả cho người lao động khi họ thực hiện được những công
việc hoặc định mức công việc nào đó. Nghĩa là, chỉ người lao
be
động có sức khoẻ bình thường, có việc làm bình thường và thực
hiện được nhất định mới có tiền lương. Khi đã bị ốm đau, tai nạn
re
hay tuổi già không làm việc được mà trước đó có tham gia BHXH
it
thì chỉ có trợ cấp BHXH và trợ cấp đó không thể bằng tiền lương
do lao động tao ra được. Mức trợ cấp bằng hoặc cao hơn tiền
uo
lương thì không một người lao động nào phải có gắng tìm kiếm
.t
việc làm và tích cực làm việc để có lương, mà ngược lại sẽ lợi
dụng BHXH để được nhận trợ cấp. Hơn nữa cách lập quỹ BHXH
w
theo phương thức dàn trải rủi ro cũng không cho phép trả trợ cấp
ww
BHXH bằng lúc đang làm việc. Và như vậy thì chẳng khác gì
người lao động bị rủi ro và qua rủi ro của mình dàn trải hết cho
những người khác.
Như vậy, mức trợ cấp BHXH phải thấp hơn mức tiền lương
lúc đang đi làm. Tuy nhiên, do mục đích bản chất và phương thức
BHXH thì mức trợ cấp thấp hơn cũng không thể thấp hơn mức
sống tối thiểu.
18

20. 6.5. Nhà nước quản lý thống nhất chính sách BHXH, tổ chức
bộ máy thực hiện chính sách BHXH
Bởi vì, BHXH là một bộ phần cấu thành các chính sách xã
hội, nó vừa là nhân tố ổn định, vừa là nhân tố động lực phát triển
kinh tế - xã hội. Cho nên, vai trò của Nhà nước là rất quan trọng.
Thực tế đã chỉ rõ, nếu không có sự can thiệp của Nhà nước, nếu
không có sự quản lý vĩ mô của Nhà nước thì mối quan hệ giữa
người lao động và người sử dụng lao động sẽ không được duy trì
bền vững, mối quan hệ ba bên trong BHXH sẽ bị phá vỡ.
n
Hơn nữa, BHXH được thực hiện thông qua một quy trình, từ
.v
việc hoạch định chính sách, đảm bảo vật chất đến việc xét trợ cấp
re
v.v... Vì vậy, Nhà nước quản lý toàn bộ quy trình này, hay có
những giới hạn về mức độ và phạm vi. nt
Trước hết, phải khảng định rằng việc hoạch định chính sách
be
BHXH là khâu đầu tiên và quan trọng nhất. Sự quản lý của Nhà
nước về vấn đề này thể hiện ở việc xây dựng các dự án luật, các
re
văn bản pháp quy về BHXH và ban hành thực hiện. Sau đó là
it
hướng dẫn, kiểm tra, thanh tra các tổ chức, cá nhân thực hiện chính sách.
uo
Đối với việc đảm bảo vật chất cho BHXH thì vai trò của Nhà
nước phụ thuộc vào chính sách BHXH do Nhà nước quy định. Có
.t
những mô hình về bảo đảm vật chất cho BHXH do ngân sách Nhà
w
nước cung cấp thì vai trò quản lý Nhà nước là trực tiếp và toàn
ww
diện, nếu nguồn đảm bảo trợ cấp do người sử dụng lao động,
người lao động và Nhà nước đóng góp thì Nhà nước tham gia
quản lý.
Để quản lý BHXH, Nhà nước sử dụng các công cụ chủ yếu
như luật pháp và bộ máy tổ chức. Nhìn chung, hầu hết các nước
trên thế giới, việc quản lý vĩ mô BHXH đều được Nhà nước giao
cho Bộ Lao động hoặc bộ xã hội trực tiếp điều hành.
19

21. III. QUỸ BHXH
1. Khái niệm
Sự ra đời, tồn tại và phát triển quỹ BHXH phụ thuộc vào trình
độ phát triển kinh tế - xã hội của từng quốc gia vào điều kiện lịch
sử trong thời kỳ nhất định của đất nước. Trình độ kinh tế - xã hội
càng phát triển thì các chế độ BHXH dược áp dụng càng mở rộng,
nhu cầu thoả mãn về BHXH đối với người lao động càng được
nâng cao và khi kinh tế phát triển,người lao động có thu nhập cao,
càng có điều kiện tham gia BHXH.
n
Quỹ BHXH là một quỹ tiền tệ tập trung giữ vị trí là khâu tài
.v
chính trung gian trong hệ thống tài chính quốc gia. Nó ra đời tồn
re
tại và gắn với mục đích bảo đảm ổn định cuộc sống cho người lao
động và gia đình họ khi gặp rủi ro làm giảm hoặc mất thu nhập từ
nt
lao động, mà không nhằm mục đích kinh doanh kiếm lời. Như
be
vậy, Quỹ BHXH là quỹ tài chính độc lập, tập trung nằm ngoài
Ngân sách Nhà nước.
re
2. Nguồn quỹ BHXH
it
Quỹ BHXH được hình thành chủ yếu từ các nguồn sau đây:
uo
- Người sử dụng lao động đóng góp.
- Người lao động đóng góp
.t
- Nhà nước đóng góp và hỗ trợ thêm.
w
- Các nguồn khác như: cá nhân và các tổ chức từ thiện ủng
ww
hộ, lãi do đầu tư phần quỹ nhàn rỗi...
Trong nền kinh tế hàng hoá, trách nhiệm tham gia đóng góp
BHXH cho người lao động được phân chia cho cả người sử dụng
lao động và người lao động trên cơ sở quan hệ lao động. Điều này
không phải là sự phân chia rủi ro, mà là lợi ích giữa hai bên. Về
phía người sử dụng lao động, sự đóng góp một phần BHXH cho
người lao động sẽ tránh được thiệt hại kinh tế do phải chi ra một
khoản tiền lớn khi có rủi ro xảy ra đối với người lao động mà
20

22. mình thuê mướn. Đồng thời nó góp phần giảm bớt tình trạng tranh
chấp, kiến tạo được mối quan hệ tốt đẹp giữa chủ - thợ. Về phía
người lao động, đóng góp một phần để BHXH cho mình vừa biểu
hiện sự tự gánh chịu trực tiếp rủi ro của chính mình, vừa có ý
nghĩa ràng buộc nghĩa vụ và quyền lợi một cách chặt chẽ.
Mối quan hệ chủ - thợ trong BHXH thực chất là mối quan hệ
lợi ích. Vì thế, cũng như nhiều lĩnh vực khác trong quan hệ lao
động, BHXH không thể thiếu được sự tham gia đóng góp của Nhà
nước. Trước hết là các luật lệ của Nhà nước về BHXH là những
n
chuẩn mực pháp lý cho cả người lao động và người sử dụng lao
.v
động đều phải tuân theo, những tranh chấp chủ - thợ trong lĩnh
vực BHXH có cơ sở vững chắc để giải quyết. Ngoài ra, bằng
re
nhiều hình thức, biện pháp và mức độ can thiệp khác nhau, Nhà
nt
nước không chỉ tham gia đóng góp và hỗ trợ thêm cho quỹ BHXH,
mà còn chở thành chỗ dựa để đảm bảo cho hoạt động BHXH chắc
be
chắn và ổn định.
re
Phần lớn các nước trên thế giới, quỹ BHXH đều được hình
thành từ các nguồn trên. Tuy nhiên, phương thức đóng góp và
it
mức đóng góp của các bên tham gia BHXH có khác nhau.
uo
Về phương thức đóng góp BHXH của người lao động và
người sử dụng lao động hiện vẫn còn hai quan điểm. Quan điểm
.t
thứ nhất cho rằng, phải căn cứ vào mức lương và quỹ lương của
w
cơ quan, doanh nghiệp. Quan điểm thứ hai lại nêu lên, phải căn cứ
ww
vào mức thu nhập cơ bản của người lao động được cân đối chung
cho toàn bộ nền kinh tế quốc dân để xác định mức đóng góp.
Về mức đóng góp BHXH, một số nước quy định người sử
dụng lao động phải chịu toàn bộ chi phí cho chế độ tai nạn lao
động, Chính phủ trả chi phí y tế và trợ cấp gia đình, các chế độ
còn lại cả người lao động và người sử dụng lao động cùng đóng
góp mỗi bên một phần bằng nhau. Một số nước khác lại quy định,
21

23. Chính phủ bù thiếu cho quỹ BHXH hoặc chịu toàn bộ chi phí quản
lý BHXH v.v...
Mức đóng góp BHXH ở một số nước trên thế giới
Tỷ lệ đóng góp của Tỷ lệ đóng góp
người lao động so của người sử
Tên nước Chính phủ với tiền lương (%) dụng lao động so
với quỹ lương
(%)
CHLB Đức Bù thiếu 14,8 ÷ 18,8 16,3 ÷ 22,6
n
CH Pháp Bù thiếu 11,82 19,68
.v
Inđônêxia Bù thiếu 3,0 6,5
Philipin Bù thiếu 2,85 ÷ 9,25 6,85 ÷ 8,05
re
Malaixia Chi toàn bộ chế độ 9,5 12,75
ốm đau, thai sản nt
(Nguồn: BHXH ở một số nước trên thế giới)
be
Mức đóng góp BHXH là yếu tố quyết định sự cân đối thu chi
re
quỹ BHXH. Vì vậy, quỹ này phải được tính toán trên cơ sở khoa
học. Trong thực tế, việc xác định mức đóng góp BHXH là một
it
nghiệp vụ chuyên sâu của BHXH và người ta thường sử dụng các
phương pháp toán học khác nhau để xác định. Khi xác định mức
uo
đóng góp BHXH, có thể có những căn cứ tính toán khác nhau:
.t
- Dựa vào tiền lương và thang lương để xác định mức trợ cấp
BHXH, từ đó có cơ sở để xác định mức đóng góp.
w
ww
- Quy định mức đóng góp BHXH trước rồi từ đó xác định mức hưởng.
- Dựa vào nhu cầu khách quan của người lao động để xác
định mức hưởng, rồi từ mức hưởng BHXH này có thể xác định
được mức đóng góp.
Mặc dù chỉ thuần tuý mamg tính kỹ thuật nhưng xác định mức
đóng góp BHXH lại khá phức tạp vì nó liên quan tới cả người lao
động, người sử dụng lao động và Nhà nước. Liên quan đến khả
năng cân đối thu nhập của người lao động và kiều kiện phát triển
kinh tế xã hội của đất nước. Tuy nhiên, khi xác định mức đóng
22

24. góp BHXH vẫn phải đảm bảo nguyên tắc: cân bằng thu chi, lấy số
đông bù số ít và có dự phòng. Mức đóng góp xác định phải được
cân đối với mức hưởng, với nhu cấu BHXH và điều chỉnh sao cho
tối ưu nhất.
Mức đóng góp BHXH được cấu thành từ 3 bộ phận và được
xác định theo công thức:
P = f1 + f2 + f3
Trong đó: P - Mức đóng góp BHXH
f1- Đóng góp thuần tuý trợ cấp BHXH
n
f2- Đóng góp dự phòng
.v
f3- Đóng góp quản lý
re
Đóng góp thuần tuý trợ cấp BHXH cho cả các chế độ ngắn
nt
hạn và dài hạn. Đối với các chế độ BHXH ngắn hạn việc đóng và
hưởng BHXH xảy ra trong thời gian ngắn (thường là 1 năm) như:
be
ốm đau, thai sản, tai nạn lao động nhẹ... Vì vậy, số đóng góp
BHXH phải đủ cho số phát sinh chi trả trong năm. Đối với các chế
re
độ BHXH dài hạn như: Hưu trí mất người nuôi dưỡng, tai nạn lao
it
động hoặc bệnh nghề nghiệp nặng v.v... quá trình đóng góp và quá
trình hưởng tương đối độc lập với nhau và diễn ra trong khoảng
uo
thời gian nhất định. Cho nên, sự công băng giữa đóng góp và
hưởng BHXH phải được dàn trải trong cả thời kỳ dài. Vì thế,
.t
ngoài đóng góp thuần tuý phải có đóng góp dự phòng để đảm bảo
w
quỹ BHXH có dự trữ đủ lớn.
ww
Như vậy, để xác định được mức đóng góp và mức hưởng
BHXH phải dựa vào nhiều yếu tố và nhiều thông tin khác nhau về
nguồn lao động, cơ cấu nguồn lao động theo tuổi, giới tính, ngành
nghề v.v... ngoài ra còn phải xác định và dự báo được tuổi thọ
bình quân của quốc gia; xác suất ốm đau, tai nạn, tử vong của
người lao động v.v...
3. Mục đích sử dụng quỹ BHXH
Quỹ BHXH được sử dụng chủ yếu cho 2 mục đích sau đây:
23

25. - Chi trả và trợ cấp cho các chế độ BHXH
- Chi phí cho sự nghiệp quản lý BHXH.
3.1. Các chế độ BHXH được áp dụng phổ biến trên thế giới
Theo khuyến nghị của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) quỹ
BHXH được sử dụng để trợ cấp cho các đối tượng tham gia
BHXH nhằm mục đích ổn định cuộc sống cho bản thân và gia đình
họ, khi đối tượng tham gia bảo hiểm gặp rủi ro. Thực chất là trợ
cấp cho 9 chế độ mà tổ chức này đã nêu lên trong Công ước 102
tháng 6 năm 1952 tại Giơnevơ:
n
1. Chăm sóc y tế
.v
2. Trợ cấp ốm đau
3. Trợ cấp thất nghiệp
re
4. Trợ cấp tuổi già
nt
5. Trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
be
6. Trợ cấp gia đình
7. Trợ cấp sinh đẻ
re
8. Trợ cấp khi tàn phế
it
9. Trợ cấp cho người còn sống (trợ cấp mất người nuôi
dưỡng)
uo
9 chế độ trên hình thành một hệ thống các chế độ BHXH. Tuỳ
theo điều kiện kinh tế - xã hội mà mỗi nước tham gia công ước
.t
Giơnevơ thực hiện khuyến nghị đó ở mức độ khác nhau, nhưng ít
w
nhất phải thực hiện được 3 chế độ. Trong đó, ít nhất phải có một
ww
trong 5 chế độ: (3); (4); (5); (8); (9). Mỗi chế độ trong hệ thống
trên khi xây dựng đều dựa trên những cơ sở kinh tế xã - hội; tài
chính; thu nhập; tiền lương v.v... Đồng thời, tuỳ từng chế độ khi
xây dựng còn phải tính đến yếu tố sinh học; tuổi thọ bình quân
của quốc gia; nhu cầu dinh dưỡng; xác xuất tử vong v.v...
Hệ thống các chế độ BHXH có những đặc điểm chủ yếu sau đây:
+ Các chế độ được xây dựng theo luật pháp mỗi nước.
+ Hệ thống các chế độ mang tính chất chia sẻ rủi ro, chia sẻ tài chính.
24

26. + Mỗi chế đọ được chi trả đều căn cứ chủ yếu vào mức đóng
góp của các bên tham gia BHXH.
+ Phần lớn các chế độ là chi trả định kỳ.
+ Đồng tiền được sử dụng làm phương tiện chi trả và thanh
quyết toán.
+ Chi trả BHXH là quyền lợi của mỗi chế độ BHXH.
+ Mức chi trả còn phụ thuộc vào quỹ dự trữ. Nếu quỹ dự trữ
được đầu tư có hiệu quả và an toàn thì mức chi trả sẽ cao và ổn định.
Tuy nhiên, cơ sở để xác định điều kiện hưởng BHXH phải
n
tính đến một loạt các yếu tố liên quan đến toàn bộ hệ thống các
.v
chế độ cũng như tựng chế độ BHXH cụ thể. Chẳng hạn, khi xác
re
định điều kiện trợ cấp BHXH tuối già phải dừa vào cơ sớ sinh học
là tuổi đời và giới tính của người lao động là chủ yếu. Bởi vì tuổi
nt
già để hưởng trợ cấp hưu trí của mỗi giới, mỗi vùng, mỗi quốc gia
có những khác biệt nhất định. Do đó, có những nước quy định:
be
Nam 60 tuổi và nữ 55 tuổi sẽ được nghỉ hưu. Nhưng cũng có
những nước quy định: Nam 65 tuổi và nữ 60 tuổi v.v... Hoặc khi
re
xác định điều kiên hưởng trợ cấp cho chế độ tai nan lao động và
it
bệnh nghề nghiệp phải tính đến các yếu tố như: điều kiên và môi
trương lao động; bảo hộ lao động v.v... Các yếu tố này thường có
uo
quan hệ và tác động qua lại với nhau ít nhiều ảnh hưởng tới điều
kiện BHXH của từng chế độ và toàn bộ hệ thống các chế độ
.t
BHXH.
w
Thời gian hưởng trợ cấp và mức hưởng trợ cấp BHXH nói
ww
chung phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể và thời gian đóng
bảo hiểm của người lao động, trên cơ sở tương ứng giữa đóng và
hưởng. Đồng thời mức trợ cấp còn phụ thuộc vào khả năng thanh
toán chung của từng quỹ tài chính BHXH; mức sống chung của
các tầng lớp dân cư và người lao động. Nhưng về nguyên tắc, mức
trợ cấp này không cao hơn mức tiền lương hoặc mức tiền công khi
người lao động đang làm việc và nó chỉ bằng một tỷ lệ phần trăm
nhất định so với tiền lương hay tiền công. Ở các nước kinh tế phát
triển do mức lương cao, nên tỷ lệ này thường thấp và ngược lại ở
25

27. những nước đanh phát triển do mức tiền lương còn thấp nên phải
áp dụng một tỷ lệ khá cao. Ví dụ: ở Pháp, mức trợ cấp hưu trí chỉ
bằng 50% của mức lương bình quân 10 năm cao nhất (với điều
kiện đóng BHXH đủ 37,5 năm). Ốm đau được trợ cấp bằng 50%
tiền lương, thời gian nghỉ ốm được hưởng trợ cấp không quá 12
tháng. Sinh con được hưởng trợ cấp bằng 90% tiền lương trong
vòng 16 tuần v.v... Còn ở Philipin, mức trợ cấp hưu trí từ 42%
đến 102%tuỳ thuộc vào nhóm lương khác nhau. Ốm đau được
hưởng 65%, sinh con được nghỉ 45 ngày và được hưởng bằng
100% tiền lương v.v...
n
Tuy vậy, việc các nước qui định trợ cấp BHXH bằng tỷ lệ
.v
phần trăm tiền lương so với tiền lương hay tiền công thường dẫn
re
đến bội chi quỹ BHXH. Vì vậy, một số nước đã phải tìm cách
khắc phục như: trả ngay một lần khi nghỉ hưu (Nhật bản một lần
nt
khi nghỉ hưu là 15 triệu yên; Ấn Độ, Malaixia, Inđônêxia trả một
lần bằng tổng số tiền mà chủ và thợ đã đóng góp cộng với lãi)
be
hoặc suốt đời đóng theo tỷ lệ phần trăm của một mức thu nhập
re
quy đinh và hưởng cũng theo tỷ lệ phần trăm của mức quy định.
Ngoài việc chi trả trợ cấp theo các chế độ BHXH, quỹ BHXH
it
còn được sử dụng cho chi phí quản lý như: tiền lương chi trả cho
ngũng người làm việc trong hệ thống BHXH; khấu hao tài sản cố
uo
định, văn phòng phẩm và một số khoản chi khác v.v... Phần quỹ
.t
nhàn rỗi phải được đem đầu tư sinh lời. Mục đích đáu tư quỹ
BHXH là nhằm bảo toàn và tăng trưởng nguồn quỹ.
w
Qúa trình đầu tư quỹ BHXH phải đảm bảo nguyên tắc: an
ww
toàn, có lợi nhuận, có khả năng thanh toán và đảm bảo lợi ích
kinh tế - xã hội.
3.2. Các chế độ BHXH đang được thực hiện ở Việt Nam hiện
nay
Theo điều 2 của Điều lệ BHXH Việt Nam, BHXH nước ta
hiện nay bao gồm 5 chế độ:
1. Chế độ trợ cấp ốm đau
2. Chế độ trợ cấp thai sản
26

28. 3. Chế độ trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
4. Chế độ hưu trí
5. Chế độ tử tuất
So với trước đây, chế độ trợ cấp mất sức lao động bị loại bỏ.
Nội dung của 5 chế đọ nêu trên được quy định thống nhất trong
chương II của Điều lệ. Mỗi chế độ BHXH khi xây dựng đều căn
cứ vào một loạt những cơ sở như: sinh học; kinh tế - xã hội; điều
kiện và môi trường lao động v.v...
4. Cơ chế quản lý quỹ BHXH
n
4.1. Một số nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và quản lý quỹ BHXH
.v
Để thực hiện tốt mục đích của quỹ BHXH, trong quá trình quản lý
re
điều hành hoạt động quỹ BHXH cần quán triệt những nguyên tắc cơ bản
sau đây: nt
- Tài chính BHXH là một quỹ tồn tại và hoạt động độc lập, cơ chế thu,
be
chi của quỹ phải luôn bảo đảm cân đối, phải bảo toàn và phát triển quỹ để
bảo đảm quyền lợi cho người tham gia BHXH. Vì thế, tổ chức quản lý điều
re
hành quỹ BHXH phải được tổ chức độc lập thống nhất trong phạm vi cả
it
nước trên cơ sở pháp luật của Nhà nước đã ban hành và chịu sự kiểm tra,
giám sát, quản lý của Nhà nước về chấp hành pháp luật BHXH đối với các
uo
bên tham gia BHXH. Tổ chức BHXH Việt Nam có hoạt động độc lập thì
.t
mới có điều kiện theo dõi, kiểm tra, giám sát công việc thu, chi của quỹ,
tăng cường công tác quản lý quỹ và mới có điều kiện để quản lý, sử dụng
w
vốn nhàn rỗi trong cơ chế thị trường có lợi nhất, không ngừng tinh giảm
ww
biên chế gọn nhẹ, giảm chi phí quản lý hành chính, nghiệp vụ hoạt động
BHXH. Để bảo vệ quyền lợi cho người lao động, Nhà nước cần phải luật
pháp hoá việc đầu tư vốn nhàn rỗi của quỹ BHXH, tạo điều kiện tự chủ và
tự chịu trách nhiệm của tổ chức BHXH về kết quả đầu tư bảo toàn và phát
triển vốn nhàn rỗi của quỹ BHXH, phù hợp với cơ chế thị trường.
Việc quản lý điều hành tăng trưởng quỹ phải đảm bảo nguyên tắc bảo
toàn được vốn, không làm vốn bị tổn thất, còn phải làm cho vốn sinh lợi.
Việc đầu tư vốn nhàn rỗi của quỹ BHXH phải đảm bảo các yêu cầu sau:
27

29. + Bảo đảm chắc chắn, an toàn tuyệt đối, có khả năng thanh khoản cao.
+ Phải có lãi.
+ Phải đáp ứng nhu cầu thanh toán thường xuyên việc chi trả các chế
độ BHXH phát sinh.
Vì thế, các hình thức đầu tư phải linh hoạt, đa dạng nhưng phải chặt
chẽ theo những nguyên tắc và yêu cầu nêu trên. Thực hiện tốt việc đầu tư
vốn nhàn rỗi , quỹ BHXH không chỉ có tác dụng bảo toàn và phát triển vốn
mà còn bảo đảm quyền lợi cho người lao động trên thực tế. Tổ chức quản
lý quỹ đầu tư tăng trưởng vốn nhàn rỗi của quỹ BHXH phải tuân theo
n
nguyên tắc hạch toàn kinh doanh.
.v
- Phải bảo đảm quyền lợi của người lao động tương ứng với nghĩa vụ
đóng góp của họ. Trong nền kinh tế thị trường, người lao động thuộc mọi
re
thành phần kinh tế đều bình đẳng hưởng chế độ BHXH. Song người lao
động muốn được hưởng quyền lợi về BHXH thì họ phải có nghĩa vụ đóng
nt
góp BHXH theo các phương thức thích hợp (bắt buộc hay tự nguyện, ít chế
be
độ hay nhiều chế độ BHXH...) thường xuyên đều đặn trong những tháng,
năm còn tuổi lao động. Quyền lợi được hưởng phải phù hợp với mức đóng
re
góp và thời gian đóng góp BHXH của từng người lao động theo quy định
của pháp luật. Vì thế, để tạo nguồn tài chính ổn định cho quỹ BHXH, ngoài
it
sự đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động Nhà nước cũng
phải đóng góp vào quỹ BHXH. Trong trường hợp Nhà nước thay đổi chính
uo
sách kinh tế - xã hội làm mất cân đối quỹ, hoặc do các rủi ro bất khả kháng,
.t
Nhà nước phải có trách nhiệm trợ giúp quỹ BHXH để đảm bảo chi trả có
các đối tượng hưởng chế độ BHXH. Số tiền đóng góp phảo được tính trên
w
cơ sở số tiền lương hoặc thu nhập và được hạch toán vào giá thành sản
ww
phẩm. Do vậy, những đơn vị sử dụng lao động trốn tránh nghĩa vụ đóng
góp BHXH, phải xử lý thật nghiêm túc. Vì họ trốn tránh nghĩa vụ đóng
BHXH không những xâm phạm đến quyền lợi BHXH của người lao động,
mà còn gây ra bất bình đẳng với các đơn vị sử dụng lao động thực hiện
nghiêm túc đóng BHXH.
Thực hiện nguyên tắc này sẽ xoá bỏ được bao cấp trong chế độ
BHXH, tạo ra sự bình đẳng giữa người lao động trong các thành phần kinh
tế, tạo ra khả năng cân đối thu, chi quỹ BHXH, xoá bỏ được sự thiếu trách
28

30. nhiệm của các doanh nghiệp nâng lương bừa bãi cho người lao động trước
khi về hưu để được hưởng trợ cấp hưu trí cao hơn.
- Hoạt động BHXH không mang tính chất kinh doanh mà mang tính
chất của quỹ tương hỗ bảo hiểm. Mục đích hoạt động của quỹ BHXH trước
hết nhằm bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi gặp rủi ro BHXH, sau
nữa bảo đảm an toàn cho xã hội và nền kinh tế. Hoạt động BHXH chủ yếu
dựa trên nguyên tắc “lấy số đông bù số ít” mang tính chất cộng đồng, tính
chất xã hội giữa những người lao động, trừ chế độ bảo hiểm hưu trí và tử
tuất là dựa chủ yếu trên nguyên tắc hoàn trả trực tiếp. Các khoản đóng góp
vào quỹ BHXH phụ thuộc vào mức độ sử dụng chi trả của các chế độ
n
BHXH, nếu quỹ không đủ bù đắp thì phải nâng mức đóng góp hoặc hạ thấp
.v
mức chi trợ cấp BHXH để bảo đảm quỹ luôn luôn cân đối giữa thu và chi.
Nguyên tắc cơ bản quản lý quỹ BHXH là phải cân đối thu với chi, chính vì
re
vậy đòi hỏi cơ quan quản lý quỹ BHXH phải tổ chức công tác kế toán,
kiểm tra sử dụng một cách chặt chẽ, đúng pháp luật, sử dụng tiền nhàn rỗi
nt
đầu tư sinh lợi có hiệu quả, quỹ được bảo toàn và phát triển để có điều kiện
be
bảo đảm quyền lợi cho người lao động hoặc giảm được sự tài trợ của Nhà nước.
- Việc đổi mới, hoàn thiện cơ chế tạo và sử dụng quỹ BHXH phải trên
re
cơ sở thực trạng phát triển kinh tế - xã hội và cơ chế quản lý kinh tế - xã
hội của đất nước. Phải tiến hành đồng bộ với việc đổi mới, hoàn thiện cách
it
chính sách, cơ chế quản lý kinh tế - xã hội có liên quan như chính sách lao
uo
động và việc làm, chính sách thu nhập, tiền lương, tiền công, chăm sóc y tế,
kế hoạch hoá gia đình và các chính sách kinh tế - xã hội khác. Bởi vì, chính
.t
sách cơ chế quản lý kinh tế - xã hội của đất nước, nó phải phù hợp với điều
kiện và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, phù hợp với mức
w
độ phát triển của từng loại lao động (ít hay nhiều chế độ BHXH). Đặc biệt
ww
lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, lao động tự do,
có như vậy BHXH mới tồn tại và phát triển vững chắc, phù hợp với sự phát
triển của các thành phần kinh tế của đất nước. Mặt khác, Nhà nước chỉ bảo
trợ quỹ BHXH khi Nhà nước có những thay đổi các chính sách kinh tế xã
hội làm mất cân đối thu, chi quỹ BHXH hoặc do các rủi ro bất khả kháng
làm mất cân đối thu, chi quỹ BHXH.
Trên đây là một số nguyên tắc cơ bản cần phải quán triệt trong tổ chức
và quản lý quỹ BHXH làm cơ sở cho việc cải tiến, hoàn thiện các chế độ,
chính sách BHXH ở nước ta trong thời gian tới.
29

31. 4.2. Cơ chế quản lý quỹ BHXH ở nước ta
4.2.1. Giai đoạn trước 1995
Quỹ BHXH hoạt động dưới sự quản lý của Bộ Lao động - Thương
binh & Xã hội và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, đây chính là 2 cơ
quan trực tiếp quản lý BHXH. Cơ chế quản lý quỹ BHXH do 2 ngành đảm
nhiệm được thống nhất theo ngành dọc từ Trung ương đến điạ phương theo
3 cấp:
Cấp Trung ương : Bộ Lao động - Thương binh & Xã hội; Tổng Liên
đoàn Lao động Việt Nam.
Cấp tỉnh : Sở Lao động - Thương binh & Xã hội; Liên hiệp Công đoàn
n
.v
tỉnh, thành phố.
Cấp huyện : Phòng Lao động - Thương binh & Xã hội; Các Công
re
đoàn cơ sở.
Cơ quan thứ hai cùng phối hợp quản lý quỹ BHXH là cơ quan Tài
nt
chính các cấp. Cơ quan này có vai trò rất quan trọng trong hoạt động của
be
quỹ BHXH. Vì cơ quan Tài chính có nhiệm vụ cung cấp đầy đủ và kịp thời
nguồn kinh phí để 2 ngành là Bộ Lao động thương binh và xã hội và Tổng
re
Liên đoàn Lao động Việt Nam phân phối chi trả cho các đối tượng được
hưởng. Cơ quan Tài chính cũng được chia ra làm 3 cấp tương ứng là:
it
Cấp Trung ương : Bộ Tài chính
uo
Cấp Tỉnh : Sở Tài chính
Cấp Huyện : Phòng Tài chính
.t
Ngoài 2 ngành có liên quan chính đến hoạt động của quỹ BHXH
w
chúng ta còn thấy vai trò rất quan trọng của các cấp chính quyền địa
ww
phương. Đó là UBND tỉnh, huyện và xã. Ngành Lao động - Thương binh &
Xã hội và Công đoàn Việt Nam muốn quản lý tốt các đối tượng được
hưởng BHXH thì phải thông qua UBND ở từng địa phương.
Tất cả các cơ quan nêu trên đều có vai trò nhất định trong công tác
quản lý quỹ BHXH. Các cơ quan này cùng phối hợp hoạt động với nhau
nhằm thực hiện mục tiêu chung là quản lý quỹ BHXH có hiệu quả nhất
đem lại lợi ích cho người lao động.
30

32. Sơ đồ cấp phát kinh phí
`
Bộ LĐTBXH và Tổng Bộ Tài chính
LĐLĐVN
(3) (2) (1)
(3)
(1)
(1)
Sở LĐTBXH và (1)
Sở Tài chính
Liên hiệp công đoàn tỉnh (3)
(1)
(1)
n
1. Cấp phát kinh phí
.v
Phòng LĐTBXH và Công 2. Thống nhấtTài chính
Phòng dự toán
đoàn cơ sở 3. Dự toán
re
nt
Đối tượng
be
re
4.2.2. Giai đoạn từ 1995 - đến nay
it
Để triển khai thực hiện chế độ, chính sách BHXH trong thời
uo
kỳ đổi mới, ngày 16/2/1995 Chính phủ đã ban hành Nghị định số
19/CP về việc thành lập tổ chức BHXH Việt Nam trên cơ sở thống
.t
nhất và tổ chức BHXH ở Trung ương và địa phương thuộc hệ
w
thống Lao động - Thương binh & Xã hội và Tổng Liên đoàn Lao
ww
động Việt Nam quản lý, để giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo,
quản lý quỹ BHXH và thực hiện các chính sách, chế độ BHXH
theo pháp luật của Nhà nước. Và bắt đầu từ 1/10/1995, hệ thống
tổ chức bộ máy của BHXH Việt Nam từ Trung ương đến địa
phương đã chính thức đi vào hoạt động.
BHXH Việt Nam đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng
Chính phủ , chịu sự quản lý Nhà nước của Bộ Lao động - Thương
31

33. binh & Xã hội , các cơ quan Nhà nước về lĩnh vực có liên quan và
sự giám sát của Tổ chức Công đoàn.
Hệ thống BHXH Việt Nam hiện nay gồm :
- Hội đồng quản lý BHXH Việt Nam, là cơ quan quản lý cao
nhất của BHXH Việt Nam. Hội đồng quản lý BHXH Việt Nam
thực hiện một số nhiệm vụ chủ yếu sau: Chỉ đạo và giám sát, kiểm
tra việc thu, chi, quản lý quỹ BHXH; quyết định các biện pháp để
bảo tồn giá trị và tăng trưởng quỹ BHXH; thẩm tra quyết toán và
thông qua dự toán hàng năm; kiến nghị với Chính phủ và các cơ
n
.v
quan quản lý Nhà nước có liên quan bổ sung sửa đổi các chính
sách, chế độ BHXH; giải quyết các khiếu nại của người tham gia
re
BHXH; đề xuất việc bổ nhiệm, miễn nhiệm Tổng Giám đốc, các
nt
Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam. Các thành viên Hội đồng
quản lý là đại diện có thẩm quyền của Bộ Bộ Lao động - Thương
be
binh & Xã hội, Bộ Tài chính, và Tổng Liên đoàn Lao động Việt
Nam, Uỷ viên Hội đồng quản lý là Tổng Giám đốc BHXH Việt
re
Nam. Các thành viên này do Thủ tướng Chính phủ bổ nhiệm và
it
miễn nhiệm theo đề nghị của Bộ Trưởng, Trưởng ban Tổ chức -
Cán bộ Chính phủ.
uo
- BHXH Việt Nam, là cơ quan điều hành trực tiếp cao nhất
.t
của hệ thống BHXH Việt Nam, do Tổng giám đốc trực tiếp điều
hành và các Phó Tổng Giám đốc giúp việc.
w
- Cơ chế quản lý quỹ BHXH Việt Nam được tổ chức thành hệ
ww
thống ngành dọc từ trung ương đến địa phương theo 3 cấp:
+ Ở Trung ương là cơ quan BHXH Việt Nam
+ Ở các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là các BHXH
tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi tắt là BHXH tỉnh).
+ Ở các quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh là các
BHXH quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi tắt là BHXH
huyện).
32

34. Tuy nhiên, để BHXH Việt Nam hoạt động có hiệu quả thì
ngành BHXH còn phải kết hợp với Bộ Tài chính, Chính quyền,
UBND các cấp và mạng lưới các ban chi trả BHXH ở các địa phương.
Sơ đồ hệ thống tổ chức bộ máy của BHXH Việt Nam
(Xem phụ lục)
Quỹ BHXH Việt Nam được hình thành từ các nguồn sau:
- Nguồn sử dụng lao động đóng bằng 15% tổng quỹ lương của
những người tham gia BHXH trong đơn vị.
n
- Người lao động đóng bằng 5% tiền lương hàng tháng của mình.
.v
- Ngân sách Nhà nước đóng và hỗ trợ thêm để bảo đảm thực
hiện các chế độ BHXH đối với người lao động.
re
- Các nguồn thu khác.
nt
Quỹ BHXH được quản lý thống nhất theo chế độ tài chính của
be
Nhà nước, hạch toán độc lập với Ngân sách Nhà nước và được
Nhà nước bảo hộ quỹ BHXH được sử dụng để chi cho 5 chế độ
re
mà điều lệ BHXH đã qui định. Đồng thời được sử dụng để chi phí
it
cho sự nghiệp quản lý BHXH ở các cấp, các ngành. Phần nhàn rỗi
được phép đầu tư để bảo tồn giá trị và tăng trưởng quĩ theo qui
uo
định của Chính phủ.
w .t
ww
33

35. PHẦN THỨ HAI
THỰC TRẠNG TÌNH HÌNH THU NỘP BHXH
Ở VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN QUA
I. GIAI ĐOẠN TRƯỚC 1/10/1995
1.Tình hình thu nộp và quản lý quỹ BHXH do Liên đoàn
Lao động Việt Nam quản lý
Trong suốt gần 34 năm quản lý BHXH, Liên đoàn Lao động
Việt Nam thu không đủ bù chi, Nhà nước thường xuyên phải hộ
trợ và đây chính là gánh nặng cho Ngân sách Nhà nước trong một
n
thời gian dài. Đặc điểm nổi bật của hoạt động BHXH trong giai
.v
đoạn này là tổng thu BHXH đạt được rất thấp. Những năm trước
1987 tỷ lệ đóng BHXH là 4,7% quỹ lương, trong đó tỷ lệ trích nộp
re
chi trả lương hưu chỉ là 1%, chính vì vậy tỷ trọng Ngân sách Nhà
nước hỗ trợ cho chế độ này là rất lớn. Trong thời kỳ này, phần thu
nt
dùng để chi trả cho lương hưu luôn thấp hơn phần chi trả các chế
be
độ BHXH tức thời (ốm đau, thai sản...). Sau này việc nâng tỷ lệ
nộp BHXH lên 15% tổng quỹ lương thì phần dành cho chi trả
re
lương hưu cũng đã tăng lên. Tuy vậy, do số người được hưởng
it
lương hưu tăng nhanh, cộng thêm vào đó là khó khăn của nền kinh
tể trong những năm bao cấp, tình trạng thiếu việc làm diễn ra ở
uo
nhiều nơi nên kết quả thu nộp BHXH đạt được thấp, Ngân sách
Nhà nước phải hỗ trợ ở mức cao, đặc biệt là từ năm 1990 với việc
.t
thực hiên Nghị định số 176/CP và 11/CP về giảm biên chế.
w
Để phân tích cụ thể hơn tình hình thực tế công tác thu và
ww
quản lý quỹ BHXH trong suốt thời kỳ trước năm 1995 khi Tổng
Công đoàn Việt Nam quản lý chia thành 3 giai đoạn sau:
- Giai đoạn từ 1962 đến 1963.
- Giai đoan từ 1964 đến 1986.
- Giai đoan từ 1987 đến tháng 9 năm 1995.
1.1. Giai đoạn 1962 - 1963
Ngày 27/12/1961 Chính phủ ban hành Nghị định số 218/CP
quyết định giao cho Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam (sau
này là Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) quản lý các chế độ
34

36. thu chi BHXH; theo đó quy định mức thu BHXH là 4,7% tổng quỹ
lương cán bộ công nhân viên chức làm việc trong khu vực Nhà
nước, riêng đối với công nhân viên chức và quân nhân phục vụ
trong lực lượng vũ trang thì không thu BHXH nhưng vẫn thuộc
diên hưởng các chế độ, chính sách BHXH vì bộ phận này được
Ngân sách Nhà nước đài thọ hoàn toàn. Nguồn thu này dùng để
chi trả trợ cấp cho 6 chế độ BHXH: ốm đau, thai sản, tai nạn lao
động và bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất, mất sức lao động,
khoản thiếu hụt sẽ được Ngân sách Nhà nước bù thiếu.
Trên cơ sở Nghị định 218/CP, Tổng Công đoàn Lao động Việt
n
.v
Nam đã ra quyết định số 364/CP ngày 2/4/1962 xây dựng các
nguyên tắc quản lý phân cấp thu chi các chế độ BHXH. Theo
re
quyết định thì việc quản lý quỹ BHXH được thực hiện ở 3 cấp
quản lý: nt
- Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam là cấp tổng dự toán thu
be
và chi BHXH.
- Liên hiệp Công đoàn tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương
re
và một số Công đoàn ngành là bộ phận dự toán cấp 1.
it
- Công đoàn cơ sở là đơn vị dự toán cấp 2.
Công tác quản lý thu chi được quy định cụ thể cho từng cấp
uo
theo nguyên tắc cấp trên duyệt dự toán quý và năm cho cấp dưới.
Việc thu nộp BHXH từ các cấp công đoàn cơ sở lên các đơn vị dự
.t
toán cấp 1 được tính theo phương thức chênh lệch giữa số phải
w
thu nộp với số tạm ứng chi cho các chế độ BHXH tại các đơn vị
ww
dự toán cấp 2 theo quy định. Cơ chế hạch toán trên đáp ứng được
yêu cầu quản lý kinh tế, phù hợp với tình hình tổ chức bộ máy và
trình độ cán bộ ở các thời điểm này và vì vậy công tác thu BHXH
đã đạt được tỷ lệ khá so với kế hoạch đề ra, ta có thể thấy điều đó
qua bảng 1 sau:
35

37. Bảng 1: TÌNH HÌNH THU BHXH CỦA TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO
ĐỘNG VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1962 – 1963
Kế hoạch thu Số thu Bảo hiểm xã hội Thực hiện
Năm Bảo hiểm xã (1000 đồng) so kế hoạch
hội Tổng số Thực thu NSNN hỗ (%)
(1000 đồng) (Thu 4,7%) trợ
(1) (2) (3) (4) (5) (6)=(4): (2)
1962 19.975 13.055 13.055 - 65,36
1963 22.021 20.597 20.597 - 93,53
n
(Nguồn: Bảo hiểm xã hội Việt Nam)
.v
Trong giai đoạn này, Ngân sách Nhà nước không phải hỗ trợ
cho việc chi trả các chế độ BHXH. Điều này là do việc thực hiên
re
BHXH đang ở trong giai đoạn đầu, nên việc chi trả thấp, chủ yếu
nt
là chi trả cho những chế độ ngắn hạn. Tỷ lệ thu nộp BHXH đạt
mức 65,36% và 93,53% tương ứng với các năm 1962 và 1963
be
1.2. Giai đoạn 1964 - 1986
re
Để phù hợp với yêu cầu quản lý mới theo Quyết định số
it
62/CP ngày 10/4/1064 của Hội đồng Chính phủ (nay là Thủ tướng
Chính phủ) giao bớt nhiệm vụ quản lý một phần của quỹ BHXH
uo
cho Bộ Nội vụ (sau này là Ngành lao động - Thương binh & Xã
hội) với số thu 1% trong số 4,7% quỹ lương. Trong đó, Tổng
.t
Công đoàn Lao động Việt Nam quản lý ba chế độ BHXH ngắn hạn
w
là: chế độ trợ cấp ốm đau, chế độ trợ cấp thai sản, chế độ trợ cấp
ww
tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp. Bộ Nội vụ quản lý ba chế
độ BHXH dài hạn là: chế độ hưu trí, chế độ tử tuất, chế độ mất
sức lao động. Thực hiện Quyết định này, Tổng Công đoàn Lao
động Việt Nam đã cùng Bộ Nội vụ ra Thông tư số 13-NV ngày
23/4/1964 hướng dẫn công tác bàn giao nhiệm vụ thu từ quý III
năm 1964 cho Bộ Nội vụ. Các khoản thu BHXH trong quý I và
quý II năm 1964 thuộc phần quản lý của Bộ Nội vụ sẽ được Tổng
Công đoàn Lao động Việt Nam bàn giao phần chênh lệch còn lại
36