Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.

Bezstronność sądu
i jej gwarancje
w polskim
procesie karnym

Bezstronność sądu
i jej gwarancje
w polskim
procesie karnym

Wojciech Jasiński

Warszawa 2009

Stan prawny na 1 września 2009 r.

Wydawca:
Magdalena Górniewicz

Redaktor prowadzący:
Ewa Fonkowicz

Opracowanie redakcyjne:
Izabela Ratusińska

Sk³ad, ³amanie:
Anna Atanaziewicz

© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2009

ISBN 978-83-7601-988-8
ISSN 1897-4392

Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.

Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. (022) 535 80 00, (022) 535 82 00
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. (012) 630 46 00
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl

www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl

Spis treści

Wykaz skrótów................................................................................................... .11
Akty.prawne................................................................................................... .11
Czasopisma.i.publikatory............................................................................. .11
Inne.................................................................................................................. .12

Wstęp.................................................................................................................... .13

Rozdział I
Źródła i charakter wymogu bezstronności sądu
w sprawach karnych......................................................................................... .25
1.. Wprowadzenie.......................................................................................... .25
2.. Bezstronność.sądu.w.Konstytucji.Rzeczypospolitej.Polskiej............. .26
3.. Bezstronność.sądu.w.konwencjach.oraz.innych.
. dokumentach.międzynarodowych........................................................ .34
4.. Bezstronność.sądu.w.kodeksie.postępowania.karnego..................... .62
5.. Bezstronność.sądu.w.ustawach.regulujących.organizację.
. sądownictwa.w.sprawach.karnych........................................................ .6
6.. Bezstronność.sądu.w.kodeksach.etyki.sędziowskiej.......................... .68
.
.. Podsumowanie.......................................................................................... .4

Rozdział II
Ogólna charakterystyka i znaczenie wymogu bezstronności sądu
w sprawach karnych......................................................................................... .6
1.. Wprowadzenie.......................................................................................... .6
2.. Podmioty.związane.wymogiem.bezstronności.................................... .
3.. Dwuaspektowy.charakter.wymogu.bezstronności.sądu................... .9
4.. Bezstronność.wobec.uczestników.procesu.i.sprawy.......................... .84
.
5.. Znaczenie.wymogu.bezstronności.sądu.w.sprawach.karnych......... .93

Spis treści

Rozdział III
Bezstronność subiektywna sądu.................................................................... .9
1.. Wprowadzenie.......................................................................................... .9
2.. Proces.decyzyjny.sędziego.z.perspektywy.psychologii.społecznej.......100
3.. Bezstronność.jako.przedmiot.refleksji.w.etyce.i.filozofii.
. społecznej................................................................................................. .115
4.. Krytyka.bezstronności.subiektywnej................................................... .124
5.. Istota.bezstronności.subiektywnej.sądu.............................................. .133

Rozdział IV
Bezstronność obiektywna sądu.................................................................... .143
1.. Wprowadzenie........................................................................................ .143
2.. Uzasadnione.wątpliwości.odnośnie.do.bezstronności.
. jako.przesłanka.oceny.bezstronności.obiektywnej.sądu.................. .145
3.. Okoliczności.podlegające.ocenie.z.perspektywy.wymogu.
. bezstronności.obiektywnej.sądu.......................................................... .160

Rozdział V
System gwarancji bezstronności sądu w procesie karnym................... .162
1.. Rodzaje.gwarancji.bezstronności.sądu................................................ .162
2.. Instytucjonalne.gwarancje.bezstronności.sądu................................. .166
3.. Procesowe.gwarancje.bezstronności.sądu.......................................... .15

Rozdział VI
Ustawowo określona właściwość sądu...................................................... .18
1.. Gwarancyjny.charakter.przepisów.o.właściwości............................ .18
.
2.. Pojęcie.i.rodzaje.właściwości................................................................. .185
3.. Właściwość.funkcjonalna.i.rzeczowa.................................................. .18
.
4.. Właściwość.miejscowa........................................................................... .195
5.. Właściwość.z.łączności.spraw............................................................... .205
6.. Właściwość.z.przekazania.sprawy.(z.delegacji)................................. .208
.. Procesowe.skutki.naruszenia.przepisów.o.właściwości.sądu......... .236
8.. Podsumowanie........................................................................................ .238

Rozdział VII
Skład orzekający sądu.................................................................................... .240
1.. Gwarancyjny.charakter.przepisów.o.wyznaczaniu.składu.
. orzekającego............................................................................................ .240
.

8

Spis treści

2.. Tryb.wyznaczania.składu.orzekającego.............................................. .243
3.. Kolegialność.sądu.................................................................................... .261
4.. Procesowe.skutki.naruszenia.przepisów.dotyczących.
. składu.orzekającego............................................................................... .264
.
5.. Podsumowanie........................................................................................ .2

Rozdział VIII
Wyłączenie sędziego....................................................................................... .29
1.. Wprowadzenie........................................................................................ .29
2.. Wyłączenie.sędziego.z.mocy.prawa.(art..40.k.p.k.)........................... .284
3.. Wyłączenie.sędziego.z.mocy.orzeczenia.sądu.
. (art..41.k.p.k.)........................................................................................... .318
4.. Tryb.wyłączenia.sędziego...................................................................... .355
5.. Procesowe.skutki.naruszenia.przepisów.o.wyłączeniu.
. sędziego.................................................................................................... .36
6.. Podsumowanie........................................................................................ .31

Rozdział IX
Jawność postępowania................................................................................... .34
1.. Wprowadzenie........................................................................................ .34
2.. Jawność.rozprawy.sądowej................................................................... .385
3.. Jawność.posiedzeń.sądowych.............................................................. .413
.
4.. Jawność.wyrokowania........................................................................... .429
5.. Dostęp.do.akt.postępowania................................................................. .442
6.. Procesowe.skutki.naruszenia.przepisów.o.jawności.
. postępowania........................................................................................... .455
.. Podsumowanie........................................................................................ .458

Rozdział X
Kontrola orzeczeń sądu.................................................................................. .460
1.. Uzasadnianie.rozstrzygnięć.procesowych.......................................... .460
2.. Dwuinstancyjność.postępowania........................................................ .482

Zakończenie...................................................................................................... .48

Bibliografia....................................................................................................... .491

Wykaz orzeczeń............................................................................................... .521

Wykaz skrótów

Akty prawne
k.k.. –. ustawa.z.dnia.6.czerwca.199.r..–.Kodeks.karny.(Dz..U..Nr.88,.
poz..553.z.późn..zm.)
k.p.c.. –. ustawa.z.dnia.1.listopada.1964.r..–.Kodeks.postępowania.
cywilnego.(Dz..U..Nr.43,.poz..296.z.późn..zm.)
k.p.k.. –. ustawa.z.dnia.6.czerwca.199.r..–.Kodeks.postępowania.kar-
nego.(Dz..U..Nr.89,.poz..555.z.późn..zm.)
Konwencja.Europejska.–.Konwencja.o.Ochronie.Praw.Człowieka.i.Podsta-
wowych.Wolności.sporządzona.w.Rzymie.dnia.4.listopada.
1950.r..(Dz..U..z.1993.r..Nr.61,.poz..284.z.późn..zm.)
MPPOiP. –. Międzynarodowy.Pakt.Praw.Obywatelskich.i.Politycznych.
otwarty.do.podpisu.w.Nowym.Jorku.dnia.19.grudnia.1966.r..
(Dz..U..z.199.r..Nr.38,.poz..16).
p.w.k.p.k.. –. ustawa.z.dnia.6.czerwca.199.r..–.Przepisy.wprowadzające.
Kodeks.postępowania.karnego.(Dz..U..Nr.89,.poz..556)
TUE. –. Traktat.o.Unii.Europejskiej.
TWE. –. Traktat.ustanawiający.Wspólnotę.Europejską
u.s.p.. –. ustawa.z.dnia.2.lipca.2001.r..–.Prawo.o.ustroju.sądów.po-
wszechnych.(Dz..U..Nr.98,.poz..100.z.późn..zm.)

Czasopisma i publikatory
Acta.UWr. –. Acta.Universitatis.Wratislaviensis
Acta.UL. –. Acta.Universitatis.Lodziensis
Annales.UMCS.–.Annales.Universitatis.Mariae.Curie-Skłodowska

11

Wykaz skrótów

BPK. –. Biuletyn.Prawa.Karnego
CzPKiNP. –. Czasopismo.Prawa.Karnego.i.Nauk.Penalnych
Dz..U.. –. Dziennik.Ustaw
KZS. –. Krakowski.Zeszyty.Sądowe
NP. –. Nowe.Prawo
OSNCK. –. Orzeczenia.Sądu.Najwyższego,.Izby.Cywilnej.i.Izby.Karnej
OSNKW. –. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Karna.i.Wojskowa
OSNPG. –. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego,.wyd..Prokuratury.Gene-
ralnej
OSNwSK. –. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego.w.Sprawach.Karnych
OSP. –. Orzecznictwo.Sądów.Polskich
OSPiKA. –. Orzecznictwo.Sądów.Polskich.i.Komisji.Arbitrażowych
OTK. –. Orzecznictwo.Trybunału.Konstytucyjnego
OTK.ZU. –. Orzecznictwo.Trybunału.Konstytucyjnego..Zbiór.Urzę-
dowy
PiP. –. Państwo.i.Prawo
Prok..i.Pr.. –. Prokuratura.i.Prawo
PS. –. Przegląd.Sądowy
RPEiS. –. Ruch.Prawniczy,.Ekonomiczny.i.Socjologiczny
WPP. –. Wojskowy.Przegląd.Prawniczy
ZN.IBPS. –. Zeszyty.Naukowe.Instytutu.Badania.Prawa.Sądowego

Inne
ABA. –. American.Bar.Association
ETPCz. –. Europejski.Trybunał.Praw.Człowieka
ONZ. –. Organizacja.Narodów.Zjednoczonych.
SA. –. Sąd.Apelacyjny
SN. –. Sąd.Najwyższy
TK. –. Trybunał.Konstytucyjny

Wstęp

Bezstronność.sądu.uznawana.jest.we.współczesnej.filozofii.prawa.za.
jeden.z.filarów.wymiaru.sprawiedliwości1..Pogląd.ten.wydaje.się.zresztą.
odpowiadać.intuicyjnemu.podejściu.do.jej.znaczenia.dla.władzy.sądowni-
czej..W.sposób.naturalny.nasuwa.się.jednak.pytanie.o.racje.przemawiające.
za.przyznawaniem.bezstronności.tak.istotnej.wagi..Wyjaśniając.powyższą.
kwestię,.odwołać.się.można.do.przedstawionej.w.Drugim traktacie o rządzie.
J..Locke’a.wizji.przechodzenia.przez.ludzkość.od.stanu.natury.do.stanu.
władzy.sprawowanej.przez.rząd.obywatelski..Główną.niedogodnością.tego.
pierwszego.było.uprawnienie.każdego.do.karania.przestępcy.występują-
cego.przeciwko.wskazaniom.prawa.naturalnego..Rodziło.to.sytuację,.
w.której.osoba.wymierzająca.sprawiedliwość.była.z.konieczności.sędzią.we.
własnej.sprawie..Brak.więc.było.gwarancji,.że.posiadane.uprawnienie.nie.
zostanie.nadużyte..Panaceum.na.powyższy.stan.rzeczy.było.zdaniem.
Locke’a.stworzenie.rządu.obywatelskiego,.którego.jednym.z.najważniej-
szych.atrybutów.był.monopol.na.wymierzanie.sprawiedliwości2..Aby.jednak.
owa.wyłączność.nie.stanowiła.aktu.uzurpacji,.musiało.się.pojawić.założenie.
bezstronności.sędziego,.które.przekonałoby.strony.pozostające.w.konflikcie.
do.oddania.pod.jego.osąd.spornych.kwestii,.w.zaufaniu,.że,.jako.posiada-
jący.odpowiedni.autorytet,.jest.do.ich.rozstrzygnięcia.najwłaściwszą.osobą..
Z.przedstawionej.perspektywy.założenie.bezstronności.jawi.się.więc.jako.
warunek.możliwości.istnienia.osoby.sędziego..Trudno.byłoby.bowiem.uznać.
za.wewnętrznie.niesprzeczne.postulowanie.powoływania.stronniczych.
sędziów..Taki.krok.w.sposób.oczywisty.niweczyłby.zasadność.wskazywania.

1
.Por:.A..Sulikowski,.Trzy filary nowoczesnego logosu sądzenia i ich postmodernistyczna krytyka. .
(w:).M..Błachut.(red.),.Ponowoczesność,.Wrocław.200,.s..21–218..Tak.również:.Z..Tobor,.T..Pietrzykowski,.
Roszczenie do bezstronności.(w:).J..Stelmach.(red.),.Filozofia prawa wobec globalizmu,.Kraków.2003,.s..5.
2
.J..Locke,.Dwa traktaty o rządzie,.przeł..Z..Rau,.Warszawa.1992,.s..11–12.

13

Wstęp

innej.osoby.niż.uczestnicy.sporu.do.jego.rozstrzygnięcia..Bezstronność.jest.
więc.immanentnie.związana.z.wymiarem.sprawiedliwości.i.stanowi.klu-
czowe.dla.jego.funkcjonowania.pojęcie..Relacja.ta.ma.zresztą.charakter.
dwustronny,.gdyż.powszechne.jest.postrzeganie.sędziego.jako.paradyg-
matycznego.przykładu.osoby,.od.której.oczekuje.się.bezstronności3.
Odwołanie.do.filozofii.J..Locke’a.nie.oznacza,.że.wymóg.bezstronno-
ści.sądu.jest.fenomenem.wyłącznie.nowożytnym..Przegląd.starożytnych.
źródeł.stanowiących.fundamenty.współczesnej.cywilizacji,.nie.tylko.zresz-
tą.Zachodu,.jasno.wskazuje.na.dość.uniwersalny.charakter.omawianej.
powinności.sędziowskiej4..Nie.oznacza.to.oczywiście,.że.interpretacja.po-
wyższego.wymogu.jest.we.wszystkich.kulturach.jednolita..Oczekiwanie.aż.
tak.daleko.idącej.homogeniczności.byłoby.niezasadne..Wydaje.się.jednak,.
że.istnieje.przynajmniej.wspólny.trzon,.który.łączy.odległe.niekiedy.trady-
cje.prawne..
Z.perspektywy.kultury.prawnej.Zachodu.dostrzec.można,.że.podejście.
do.interpretacji.wymogu.bezstronności.sądu.ewoluowało..Na.wskazanie.
zasługują.przynajmniej.dwa.istotne.czynniki,.które.się.do.tego.przyczyniły..
Po.pierwsze,.słusznie.akcentuje.się,.że.potrzeba.istnienia.bezstronnego.
sędziego.nabrała.szczególnego.znaczenia,.gdy.uznano,.że.wyroki.sądu.
powinny.być.oparte.na.kryteriach.rzeczowo-prawnych,.a.nie.czerpać.swo-
ją.legitymację.z.kryteriów.magiczno-religijnych5..Po.drugie.zaś,.niezmiernie.
istotną.rolę.w.kształtowaniu.interpretacji.wymogu.bezstronności.sądu,.
stanowiącego.ważny.element.gwarantowanej.jednostce.ochrony.sądowej,.
odegrało.upowszechnienie.po.drugiej.wojnie.światowej.idei.praw.człowie-
ka.i.dążenie.do.ich.efektywnego.zagwarantowania..
Skutkiem.przeobrażeń.zachodzących.w.ramach.wymiaru.sprawied-
liwości,.manifestujących.się.przede.wszystkim.odchodzeniem.od.prywat-
nego.sposobu.rozwiązywania.sporów.oraz.postępującą.specjalizacją.i.wy-
kształceniem.się.profesjonalnej.grupy.prawników,.było.wprowadzenie.do.
dyskursu.społecznego.zagadnień,.które.wyznaczają.współcześnie.oś.roz-
ważań.dotyczących.bezstronności..Pojawiły.się.bowiem.pytania.o.to,.
3
.B..Barry,.A Treatise on Social Justice,.vol..II, Justice as Impartiality,.Oxford.1996,.s..13..Por..też:.
.
J..Wróblewski,.Wartości a decyzja sądowa,.Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.193,.s..162.
4
.Załącznik.do.Commentary on The Bangalore Principles of Judicial Conduct, s..14–160.–.http://www.
unodc.org/documents/corruption/publications_unodc_commentary-e.pdf..Dokonano.w.nim.prze-
glądu.wymogów.kierowanych.do.sędziów.w.źródłach.pisanych.kultur.Egiptu,.Chin,.Afryki,.Indii,.
Rzymu.oraz.buddyzmu,.judaizmu,.chrześcijaństwa.i.islamu.
5
.E..Szymoszek,.Gwarancje bezstronności sędziego w procesie rzymskim, Acta.UWr.no.583,.Wrocław.
1982,.s..6.

14

Wstęp

w.czyim.interesie.rozstrzygają.spory.zawodowi.prawnicy,.czy.nie.prze-
kształcą.się.oni.w.kastę.o.odrębnych.i.nieakceptowanych.społecznie.celach,.
czy.nie.doprowadzą.do.zbytniej.subiektywizacji.w.stosowaniu.prawa.oraz.
czy.zapewnią.gwarancje.sprawiedliwego.orzekania,.skoro.są.osobami,.
które.nie.mają.kontaktu.ze.zdarzeniami.będącymi.przedmiotem.osądu6.
Biorąc.pod.uwagę.zarysowane.powyżej.znaczenie.bezstronności.dla.
wymiaru.sprawiedliwości.oraz.towarzyszący.jej.kontekst.kulturowy,.wy-
daje.się,.że.sięgnięcie.po.ten.właśnie.temat.jest.uzasadnione..Problematyka.
ta.zasługuje.na.omówienie.szczególnie.w.sprawach.karnych,.które.pocią-
gają.za.sobą.najdotkliwszą.ingerencję.w.prawa.i.wolności.jednostki..Nie.
można.nie.wspomnieć.także,.że.bezstronność.sądu.stanowi.istotny.element.
prawa.do.rzetelnego.procesu.karnego..To.ostatnie.zaś,.należąc.do.katalogu.
podstawowych.praw.człowieka.stanowiących.fundament.współczesnego.
statusu.jednostki.w.państwie.demokratycznym,.wyznacza.obecnie.istotny.
kierunek.rozważań.prowadzonych.w.nauce.procesu.karnego..Zagadnienie.
bezstronności.sądu.jest.więc.centralne.nie.tylko.z.perspektywy.funkcjono-
wania.sądownictwa,.ale.także.statusu.prawnego.jednostki.
Nie.tylko.jednak.znaczenie.wymogu.bezstronności.dla.funkcjonowa-
nia.sądownictwa.skłania.do.jego.gruntownej.analizy..Ma.on.także.niezmier-
nie.istotną.wagę.z.punktu.widzenia.społecznego.zaufania.do.wymiaru.
sprawiedliwości.oraz.prestiżu.prawa..O.roli,.jaką.przyznaje.się.sądom,.a.więc.
także.koniecznej.do.rozstrzygania.sporów.bezstronności.sędziów,.może.
świadczyć.przypisywana.Platonowi.wypowiedź,.że.lepiej.mieć.dobrych.
sędziów.przy.złych.ustawach,.niż.dobre.ustawy,.ale.złych.sędziów..Sądy.
jako.organy.władzy.państwowej.muszą.legitymować.się.odpowiednim.
poziomem.zaufania.społecznego..Bez.przekonania.społeczeństwa,.że.
w.trakcie.rozstrzygania.sporów.można.oczekiwać.od.sędziów.bezstronno-
ści,.zbudowanie.takiego.zaufania.nie.wydaje.się.możliwe..Wielokrotnie.
w.swoich.orzeczeniach.akcentował.tę.kwestię.Europejski.Trybunał.Praw.
Człowieka8.

6
.Por..R.A..Posner,.The Problems of Jurisprudence,.Cambridge-Londyn.1993,.s..4–6..Por..też:. .
A..Kozak,.Kryzys podstawności prawa – http://usfiles.us.szc.pl/pliki/plik_116055312.doc;.E..Skrętowicz,.
Iudex inhabilis i iudex suspectus w polskim procesie karnym,.Lublin.1994,.s..9.

.W..Michalski,.Sędziowie. Próba ujęcia modelowego,.ZN.IBPS.198,.nr.26,.s..4–5.
8
.Por..np..orzeczenie.ETPCz.z.dnia.26.października.1984.r..w.sprawie.de Cubber.przeciwko Belgii.
(skarga.nr.9186/80),.§.26;.orzeczenie.ETPCz.z.dnia.1.października.1982.r..w.sprawie.Piersack przeciw-
ko Belgii.(skarga.nr.8692/9),.§.30..Wszystkie.orzeczenia.przytaczane.w.niniejszej.pracy.pochodzą.
z.internetowej.bazy.orzeczeń.ETPCz.–.HUDOC.–.http://www.echr.coe.int/ECHR/EN/Header/Case-Law/
HUDOC/HUDOC+database/.

15

Wstęp

Bezstronność.wydaje.się.ponadto.interesującym.zagadnieniem.z.per-
spektywy.filozoficzno-prawnej..Dostrzec.bowiem.można,.że.sens.odwoły-
wania.się.do.bezstronności.jako.elementu.legitymizującego.wymiar.spra-
wiedliwości,.jest,.szczególnie.przez.postmodernistyczne.nurty.w.filozofii.
prawa,.poddawany.w.wątpliwość..Bezstronność,.zaliczana.do.filarów.„no-
woczesnego.logosu.sądzenia”9,.staje.się.przedmiotem.krytyki,.której.esen-
cję.dobrze.oddaje.konstatacja,.że.„skoro.nie.sposób.ustalić.obiektywnej.
prawdy,.która.emanując.z.rozumu.wypełniałaby.właściwą.treścią.pole.
pozostawione.przez.prawo,.bezstronność.i.apolityczność.może.być.tylko.
subiektywnym.odczuciem.sędziego,.bądź.podmiotu,.który.go.ocenia..Słowa.
»bezstronny«.i.»apolityczny«.zaczynają.znaczyć.tyle,.co.»myślący.podobnie,.
będący.po.mojej.stronie,.reagujący.na.to,.co.jest.obiektywne.dla.mnie,.na.
to,.co.stawia.mi.rzeczywisty.opór«..Skoro.bowiem,.to.co.uważam.za.praw-
dziwe.(bądź.co.uważa.za.prawdziwe.grupa,.z.którą.się.identyfikuję).jest.
prawdziwe.obiektywnie,.uwzględnianie.tego.jest.bezstronne.i.apolityczne,.
atakowanie.zaś.i.krytykowanie.jawi.się.stronniczym.i.politycznym”10..Tak.
radykalna.kontestacja.idei.bezstronności.prowadzić.musi.do.wniosku,.że.
przynajmniej.na.gruncie.filozofii.prawa.występują.objawy.jej.kryzysu..
Dostrzec.zresztą.można,.że.kryzys.ten.potęguje.także.sam.charakter.roz-
strzygnięć.sądowych..Jak.słusznie.wskazuje.się,.oparte.są.one.w.istotnej.
części.na.zasadzie.„zwycięzca.bierze.wszystko”11..Naturalną.więc.koleją.
rzeczy.jest.potencjalne.generowanie.przez.procedury.sądowe.pięćdziesię-
cioprocentowego.odsetka.osób.niezadowolonych.z.rozstrzygnięcia.a.zara-
zem.podejrzliwych.odnośnie.do.jego.bezstronnego.charakteru..Jeżeli.jednak.
przyznać.rację.nurtom.postmodernistycznym,.to.koncepcja.wymiaru.spra-
wiedliwości.jako.trzeciej.siły,.posiadającej.możliwość.rozstrzygania.konflik-
tów.na.zasadach.uznawanych.przez.ich.uczestników,.wymagałaby.istotne-
go.przeformułowania,.albo.należałoby.się.pogodzić.z.faktem,.że.spory.są.
rozstrzygane.zgodnie.z.arbitralnymi.(prywatnymi).preferencjami.osób,.
które.akurat.mają.sposobność.pełnić.funkcje.sędziów..Wszystko.byłoby.więc.
w.zasadzie.lokalnymi.formami.takiego.lub.innego.ucisku.kryjącego.się.za.

9
.A..Sulikowski,.Trzy filary…,.s..21–218.
10
.Ibidem,.s..221.
11
.Na.ten.aspekt.specyfiki.sporu.sądowego.wskazuje.Ch..Taylor.(w:).tenże,.Etyka autentyczno-
ści,.przeł..A..Pawelec,.Kraków.2002,.s..110–111..Por..też:.A..Kalisz-Prakopik,.Alternatywne rozwiązywa-
nie sporów – recepcja rozwiązań czy globalizacja koncepcji?.(w:).J..Stelmach.(red.),.Filozofia prawa wobec
globalizmu,.Kraków.2003,.s..181–183;.L..Morawski,.Główne nurty współczesnej filozofii prawa. Prawo
w toku przemian,.Warszawa.2003,.s..225–23.

16

Wstęp

szczytnymi.hasłami.m.in..bezstronności12..Nie.podzielam.powyższego.
stanowiska.i.uważam,.że.idei.bezstronności.można,.nawet.po.odrzuceniu.
dogmatów.modernizmu.w.prawie,.w.sposób.przekonujący.bronić..Wyma-
ga.to.jednak.sprecyzowania.znaczenia.wymogu.bezstronności.a.zarazem.
wyraźnego.wskazania,.jakich.warunków.nie.może.ona.spełniać..Ponadto.
postmodernistyczny.brak.wiary.w.bezstronność.ma.w.zasadzie.czysto.ne-
gatywny.charakter.–.dekonstruuje,.nie.proponując.jednak.niczego.w.zamian13..
I.choć.krytyka.ta.wzmaga.poczucie,.że.bezstronność.jest.tylko.mitem.stwo-
rzonym.na.użytek.legitymizowania.arbitralnych.działań.państwa,.to.wydaje.
się,.że.jednocześnie.wskazuje.na.swoje.immanentne.ograniczenia.
Akcentując.aspekty.filozoficznego.podejścia.do.bezstronności,.nie.
można.pominąć.zachodzącej.ewolucji.w.podejściu.do.języka,.w.tym.do.ję-
zyka.prawnego.i.jego.interpretacji..Współczesna.filozofia.stawia.pod.znakiem.
zapytania.możliwość.istnienia.obiektywnego.znaczenia.tekstu14.oraz.relacji.
odwzorowania.struktury.świata.w.strukturze.języka15..Niektóre.nurty.współ-
czesnej.filozofii.prawa.wskazują.zaś.na.kreatywny.element.nieodłącznie.
towarzyszący.interpretacji.prawniczej16..Jeżeli.więc.interpretacja.tekstu.praw-
nego.nie.jest.prostym.procesem.dekodowania.ukrytego.w.znakach.utrwalo-
nych.na.papierze.Dziennika.Ustaw.czy.Monitora.Polskiego.sensu.norm.
prawnych,.to.uznać.można,.że.rola.interpretatora.jest.przynajmniej.równie.
ważna.jak.rola.prawodawcy..Zaciera.się.tym.samym.swego.rodzaju.dogmat.
o.rozdziale.między.tworzeniem.a.stosowaniem.prawa..Jeżeli.zaś.przyjąć,.że.
sądy.przynajmniej.współkształtują.porządek.prawny.współczesnych.państw,.
rozważanie.kwestii.bezstronności.jako.podstawowego.wymogu.ich.funkcjo-
nowania.wyrasta.na.zagadnienie.szczególnie.istotne.
Na.koniec.wskazać.można.na.jeszcze.jeden.powód.skłaniający.do.
monograficznego.opracowania.zagadnienia.bezstronności.sądu.w.sprawach.

12
.Syntetyczna.charakterystyka.postmodernistycznej.krytyki.modernistycznej.teorii.prawa.
została.przedstawiona.w:.A..Sulikowski,.O ponowoczesnej teorii prawa (w:).A..Sulikowski.(red.),.
W poszukiwaniu podstaw prawa,.Wrocław.2006,.s..243–258..
13
.Por..np.:.M..Zirk-Sadowski,.Postmodernistyczna jurysprudencja? (w:).M..Błachut.(red.),.Z za-
gadnień teorii i filozofii prawa. Ponowoczesność,.Wrocław.200,.s..13–25;.A..Kozak,.Postponowoczesna
koncepcja prawa.(w:).M..Błachut.(red.),.Z zagadnień teorii…,.s..6–6.
14
.Por..np..J..Derrida,.O gramatologii,.przeł..B..Banasiak,.Warszawa.1999,.passim.
15
.Por..np..R..Rorty,.Filozofia a zwierciadło natury,.przeł..M..Szczubiałka,.Warszawa.1994,.passim;.
tenże, Obiektywność, relatywizm i prawda. Pisma filozoficzne,.t..I,.przeł..J..Margański,.Warszawa.1999,.
passim..Por..jednak:.H.G..Gadamer,.Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej,.przeł..B..Baran,.
Warszawa.2004,.s..443–451.
16
.Por..np..R..Sarkowicz,.J..Stelmach,.Teoria prawa,.Kraków.2001,.s. 61–89;.L..Morawski,.Główne
nurty…,.s..238–289.

1

Wstęp

karnych..Do.tej.pory.kwestia.ta.nie.doczekała.się.w.nauce.procesu.karnego.
takiego.ujęcia..W.literaturze.karnoprocesowej.problematyka.bezstronności.
poruszana.jest.najczęściej.w.związku.z.zasadą.obiektywizmu.(bezstronno-
ści).oraz.jej.procesowymi.gwarancjami..Odwołania.do.tego.zagadnienia.
znaleźć.można.również.w.analizach.poświęconych.niezależności.sądów.
i.niezawisłości.sędziowskiej..Temat.ten.rozważany.jest.ponadto.w.opraco-
waniach.dotyczących.wynikającego.z.art..6.Konwencji.Europejskiej.prawa.
do.rzetelnego.procesu.karnego..Jako.główny.przedmiot.analizy.pojawiał.
się.natomiast.w.literaturze.teoretyczno-prawnej1..Na.tym.jednak.polu.nie.
doczekał.się.on.również.kompleksowego.ujęcia..Przyznać.można.więc.rację.
Z..Toborowi.i.T..Pietrzykowskiemu,.że.nie.jest.to.zagadnienie,.któremu.
poświęca.się.należną.uwagę..Jak.zauważyli.wspomniani.autorzy,.omówie-
nie.kwestii.bezstronności.najczęściej.„ogranicza.się.do.dość.powierzchow-
nych.konstatacji.o.konieczności.zapewnienia.procedur.prawnych”18..Niniej-
sza.praca.dąży.więc.do.wypełnienia.tej.luki.
Skąpa.liczba.opracowań.dotyczących.bezstronności.sądu.jest,.jeżeli.
wziąć.pod.uwagę.akcentowaną.wagę.tego.tematu,.dość.zaskakująca..Wy-
daje.się,.że.można.wskazać.na.dwa.prawdopodobne.powody.tego.stanu..
Po.pierwsze,.relatywny.brak.zainteresowania.tematem.bezstronności.może.
wynikać.z.przeświadczenia,.że.jest.on.na.tyle.intuicyjnie.jasny,.że.nie.wy-
maga.opracowania..Z.taką.jednak.diagnozą.nie.można.się.zgodzić..Dorobek.
współczesnych.nauk.społecznych.wskazuje,.że.wiele.z.posiadanych.przez.
ludzi.intuicji.nie.wytrzymuje.weryfikacji.ze.strony.wiedzy.naukowej..
W.związku.z.powyższym.trudno.uznać.intuicyjny.sposób.poznania.za.
uprzywilejowany..Ponadto.można.zaobserwować,.że.język.prawny.i.praw-
niczy.nadaje.wielu.terminom.odmienne.od.potocznych.znaczenia,.co.
sprawia,.że.do.interpretacji.prostych.z.pozoru.przepisów.prawnych.ko-
nieczna.jest.współcześnie.wiedza.prawnicza.niedostępna.laikowi..Znajo-
mość.języka.ojczystego.jest.więc.daleko.niewystarczająca.do.czytania.ze.
zrozumieniem.aktów.prawnych.i.rekonstruowania.z.nich.nakazów.i.zaka-
zów.odnoszących.się.do.postępowania.jednostki..Rzekoma.intuicyjna.
pewność.nie.może.więc.przekonująco.uzasadniać.braku.konieczności.do-
ciekań.nad.bezstronnością..Po.drugie,.co.z.pozoru.może.wydawać.się.
przekonującym.uzasadnieniem,.małe.zainteresowanie.bezstronnością.
1
.Por..Z..Tobor,.Bezstronność sędziego,.PS.2005,.nr.6,.Z..Tobor,.T..Pietrzykowski,.Roszczenie…;.
.
Z..Tobor,.T..Pietrzykowski,.Bezstronność jako pojęcie prawne.(w:).I..Bogucka,.Z..Tobor.(red.),.Prawo
a wartości. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Nowackiego,.Kraków.2003.
18
.Z..Tobor,.T..Pietrzykowski,.Roszczenie…,.s..58..Por..też:.Z..Tobor,.Bezstronność…,.s..3.

18

Wstęp

wynikać.może.z.przeświadczenia,.że.powinna.ona.być,.jako.fenomen.sfery.
psychicznej,.przedmiotem.badania.psychologów,.a.rolą.prawoznawstwa19.
jest.wyłącznie.uwzględnianie.wniosków.płynących.z.badań.psychologicz-
nych..I.takie.jednak.podejście.nie.wydaje.się.słuszne..Choć.akty.prawa.
krajowego.oraz.prawa.międzynarodowego.nie.zawierają.definicji.legalnej.
bezstronności,.to.jest.ona.przedmiotem.licznych.wypowiedzi.sądów.krajo-
wych.oraz.Europejskiego.Trybunału.Praw.Człowieka..Już.pobieżna.analiza.
tego.dorobku.prowadzi.do.wniosku,.że.rozumienie.bezstronności.sądu.jako.
wymogu.prawnego.odbiega.w.części.od.słownikowej.definicji.tego.terminu.
oraz.od.postrzegania.go.wyłącznie.w.kategoriach.fenomenu.psychologicz-
nego..Z.tych.więc.powodów.dociekanie.tego,.czym.jest.bezstronność.jako.
kategoria.prawna,.wydaje.się.jednak.celowe.
Niniejsze.opracowanie.stawia.sobie.za.cel.przede.wszystkim.rekon-
strukcję.znaczenia.wymogu.bezstronności.sądu.w.procesie.karnym..Zada-
nie.to.podejmowane.jest.z.jednej.strony.w.oparciu.o.analizę.polskiego.
porządku.normatywnego.oraz.dorobku.orzecznictwa.i.doktryny..Z.drugiej.
strony.przedmiotem.rozważań.jest.europejski.standard.bezstronności.sądu.
kształtowany.głównie.w.orzecznictwie.Europejskiego.Trybunału.Praw.
Człowieka..Uwzględnione.zostało.także.stanowisko.w.przedmiocie.bezstron-
ności.zajmowane.przez.Komitet.Praw.Człowieka..Uzupełnieniem.i.wzboga-
ceniem.powyższej.perspektywy.jest.sięgnięcie.po.doświadczenia.państw.
common law.–.Kanady.i.Stanów.Zjednoczonych.–.gdzie.problematyka.bez-
stronności.sądu.ujmowana.jest.w.porównaniu.do.wskazanych.wcześniej.
źródeł.częściowo.odmiennie..Drugim.obszarem.refleksji.są.gwarancje.bez-
stronności.sądu.w.polskim.procesie.karnym..Dążenie.do.zapewnienia.fak-
tycznie.bezstronnego.wymiaru.sprawiedliwości.wymusza.na.ustawodawcy.
krajowym.przyjęcie.rozwiązań.prawnych,.które.pozwolą.wcielić.wymóg.
bezstronności.w.życie..Poprzestanie.więc.na.rekonstrukcji.jego.znaczenia.
byłoby.niewystarczające..Rozważenia.wymaga.również.kwestia.funkcjono-
wania.wymogu.bezstronności.sądu.w.polskim.procesie.karnym..Istotne.jest.
bowiem.wskazanie,.jak.ukształtowane.powinny.być.konkretne.instytucje.
procesowe,.które.mają.zapewniać.bezstronne.orzekanie.w.praktyce.
Ważną.kwestią.rysującą.się.na.tle.prowadzonych.analiz.jest.ustalenie.
ewentualnych.rozbieżności.między.polskim.unormowaniem.wymogu.bez-
stronności.sądu.a.standardami.europejskimi..Biorąc.pod.uwagę.znaczenie.

19
.Terminem.prawoznawstwo.posługuję.się.w.znaczeniu.zaproponowanym.w:.R..Sarkowicz,.
J..Stelmach,.Teoria…,.s. 14–18.

19

Wstęp

konwencji.międzynarodowych.dotyczących.praw.człowieka.i.ich.miejsce.
w.ramach.konstytucyjnego.systemu.źródeł.prawa,.konieczne.jest.rozstrzyg-
nięcie,.czy.polskie.rozwiązania.w.tej.materii.spełniają.założenia.europejskie-
go.modelu.rzetelnego.procesu..Ocena.rodzimych.rozwiązań.prawnych.do-
konywana.jest.także.z.perspektywy.spójności.przyjmowanych.rozwiązań.
z.innymi.celami.stawianymi.współczesnemu.procesowi.karnemu.
Dokonywana.w.niniejszej.pracy.analiza.wpisuje.się.w.dorobek.szcze-
gółowej.nauki.prawnej.–.prawa.karnego.procesowego..Nie.są.poruszane.
w.pracy.zagadnienia.dotyczące.bezstronności.w.postępowaniu.cywilnym,.
sądowoadministracyjnym.czy.administracyjnym,.choć.wiele.rozważań,.
przede.wszystkim.natury.ogólnej,.odnieść.można.i.do.tych.procedur..Bez-
stronność.sądu.w.sprawach.karnych,.choć.ma.swoją.specyfikę.związaną.
z.charakterem.prawa.karnego.a.jej.znaczenie.dla.tej.kategorii.spraw.jest.
akcentowane20,.nie.jest.jednak.na.tyle.odmienna,.aby.budować.autonomicz-
ną.koncepcję.bezstronności.w.sprawach.karnych..
Procesowa.perspektywa.badania.bezstronności.powoduje,.że.uwaga.
autora.skupiona.jest.na.aktach.stosowania.prawa.przez.sądy..Podkreślić.
jednak.można,.że.kryterium.bezstronności.odnosi.się.również.do.treści.
norm.prawa.materialnego..Może.być.więc.tak,.że.bezstronnie.stosowane.są.
stronnicze.uregulowania.ustawowe.i.odwrotnie21..Kwestie.te.bowiem.są.od.
siebie.względnie.niezależne.
Bezstronność.jest.zagadnieniem.złożonym.i.możliwym.do.badania.
z.wielu.perspektyw..Ujęcie.tej.kwestii.z.perspektywy.karnoprocesowej.nie.
wyklucza.więc.sięgania.po.osiągnięcia.innych.nauk..Podczas.omawiania.
zagadnień.dogmatycznych.zasadne.wydaje.się.nawiązanie.do.dorobku.
teorii.prawa,.tym.bardziej,.że.bezstronność.była.przedmiotem.jej.badania..
Jako.zjawisko.związane.ze.sferą.psychiczną.człowieka.bezstronność.jest.
przedmiotem.analizy.w.psychologii..Rozszerzając.perspektywę.na.interak-
cje.międzyludzkie.i.ich.oddziaływanie.na.bezstronność.formułowanych.
przez.sędziów.rozstrzygnięć,.zagadnienie.to.stanowi.pole.zainteresowań.
psychologii.społecznej.oraz.socjologii..Bezstronność.jest.ponadto,.w.kon-
tekście.warunków.dobrego.(słusznego).postępowania,.przedmiotem.badań.
etyki.(filozofii.moralności)..Dorobek.wskazanych.nauk.społecznych.został.
więc.uwzględniony.przy.dokonywanych.na.potrzeby.prawoznawstwa.
20
.L..Garlicki,.Prawo do sądu (rozważania de lege fundamentale),.Annales.UMCS.–.Sectio.G.1990,.
vol..XXXVII,.s..61.
21
.Por..W..Lucy,.The Possibility of Impartiality,.Oxford.Journal.of.Legal.Studies.2005,.vol..25,.nr.1,.
s..16–1.

20

Wstęp

rozważaniach..Sformułowano.również.wnioski,.które.z.tych.dziedzin.wie-
dzy.płyną.dla.kształtowania.definicji.bezstronności.w.prawoznawstwie..
Szczególnie.w.przypadku.odwołania.do.etyki.wydaje.się.ono,.biorąc.pod.
uwagę.bliskie.związki.pomiędzy.prawem.a.moralnością.a.także.fakt,.iż.
bezstronność.nie.jest.wyłącznie.nakazem.prawnym,.ale.także.przykazaniem.
etyki.sędziowskiej,.nieuniknione..Nawiązanie.jednak.do.wskazanych.kwe-
stii.w.związku.z.celami.niniejszej.pracy.nie.rości.sobie.prawa.do.systema-
tycznego.i.wyczerpującego.ujęcia.analizowanych.problemów..Służy.nato-
miast.uwzględnieniu.dorobku.innych.niż.prawoznawstwo.nauk.w.zakresie.
poruszanej.problematyki.
Bezstronność.sądu.omawiana.jest.w.niniejszym.opracowaniu.wyłącz-
nie.z.perspektywy.postępowania.w.sprawach.karnych.przed.sądami.po-
wszechnymi.oraz.Sądem.Najwyższym..Analiza.nie.obejmuje.postępowania.
przed.sądami.wojskowymi.i.Trybunałem.Stanu..Poza.zakresem.rozważań.
pozostawiona.została.także.kwestia.postępowania.w.sprawach.karnoskar-
bowych..Ograniczenie.analizy.do.głównego.nurtu.procesu.powszechnego.
wydaje.się.przez.wzgląd.na.obraną.tematykę.uzasadnione..Odrębności.
występujące.w.przypadku.pominiętych.zagadnień.nie.wydają.się.bowiem.
z.perspektywy.procesowej.na.tyle.istotne,.aby.wnosiły.do.prowadzonej.
analizy.nowe.treści..Można.natomiast.dostrzec,.że.w.odniesieniu.do.Trybu-
nału.Stanu.oraz.sądów.wojskowych.zasługuje.na.rozważenie.problematy-
ka.dotycząca.ich.usytuowania.i.organizacji,.która.wiążąc.się.z.niezależnoś-
cią.władzy.sądowniczej.mogłaby.ewentualnie.rzutować.na.zagadnienie.
bezstronności..Jest.to.jednak.kwestia.o.charakterze.przede.wszystkim.in-
stytucjonalnym..Jako.taka.pozostaje.ona.więc.poza.zakresem.prowadzonej.
analizy.i.wymagałaby.osobnego.omówienia..Z.tego.też.względu.nie.jest.
poruszana.w.niniejszej.pracy.
Książka.składa.się.z.dziesięciu.rozdziałów..W.pierwszym.przedstawio-
ne.zostały.źródła.obowiązku.bezstronności,.jego.charakter.oraz.sposób.
unormowania..Analizie.poddano.uregulowanie.tego.wymogu.zawarte.
w.aktach.prawnych.oraz.kodyfikacjach.etyki.sędziowskiej..Rozważania.te.
stanowią.naturalny.punkt.wyjścia.dla.analizy.badanego.pojęcia.
Rozdział.drugi.poświęcony.został.ogólnej.charakterystyce.wymogu.
bezstronności.oraz.znaczenia,.jakie.ma.on.dla.funkcjonowania.wymiaru.
sprawiedliwości..Przedmiotem.refleksji.są.w.nim.kolejno.kluczowe.kwestie.
determinujące.kształt.ustawowego.obowiązku.bezstronności.sądu,.a.więc.
zakres.podmiotów.nim.związany,.jego.dwuaspektowy.–.subiektywny.
i.obiektywny.–.charakter.oraz.rozróżnienie.bezstronności.w.stosunku.do.

21

Wstęp

uczestników.postępowania.oraz.do.sprawy..Dokonaną.analizę.uzupełnia.
wskazanie.roli,.jaką.odgrywa.wymóg.bezstronnego.rozpoznawania.spraw.
karnych.
Rozważania.podjęte.w.rozdziale.trzecim.i.czwartym.akcentują.klu-
czowy.dla.rozumienia.pojęcia.bezstronności.dwuaspektowy.–.subiektywny.
i.obiektywny.–.charakter..W.odniesieniu.do.aspektu.subiektywnego.
w.rozdziale.trzecim.w.pierwszej.kolejności.przeanalizowano.definicje.
bezstronności.subiektywnej.pojawiające.się.w.prawoznawstwie..W.związ-
ku.z.dość.ograniczonym.materiałem.poświęconym.tej.tematyce,.analizie.
poddany.został.dorobek.psychologii.społecznej.oraz.etyki..Poświęcenie.
uwagi.ustaleniom.obu.powyższych.dziedzin.jest.koniecznym.warunkiem.
do.zaproponowania.ujęcia.bezstronności.subiektywnej,.które.byłoby,.na.tle.
dorobku.psychologii.osiągalne,.a.dodatkowo.nie.budziłoby.zastrzeżeń.
natury.filozoficznej..W.rozdziale.czwartym.przedstawiono.natomiast.kon-
cepcję.bezstronności.obiektywnej.oraz.określono.zależności.pomiędzy.
bezstronnością.subiektywną.a.obiektywną..Analizie.poddane.zostało.
w.szczególności.pojęcie.okoliczności.rodzących.uzasadnione.wątpliwości.
odnośnie.do.bezstronności.oraz.ich.katalog.
Efektywność.wymogu.bezstronności.sądu.musi.zakładać.istnienie.
gwarancji.ją.zapewniających..Zagadnienie.to.poddaję.analizie.w.rozdziale.
piątym.niniejszej.pracy..Zawiera.on.ogólne.rozważania.o.charakterze.i.ro-
dzajach.gwarancji.bezstronności.sądu.
Kolejne.rozdziały.–.od.szóstego.do.dziesiątego.–.poświęcone.zostały.
procesowym.gwarancjom.bezstronności.sądu..Rozdział.szósty.omawia.
zagadnienie.wymogu.ustawowego.określenia.właściwości.sądu,.rozdział.
siódmy.traktuje.o.niezmiernie.istotnej.kwestii.sposobu.wyznaczania.składu.
orzekającego.oraz.o.jego.kolegialności,.rozdział.ósmy.o.instytucji.wyłącze-
nia.sędziego,.rozdział.dziewiąty.odnosi.się.do.zagadnienia.jawności.proce-
su,.natomiast.rozdział.dziesiąty.poświęcony.został.zagadnieniu.uzasadnia-
nia.oraz.kontroli.orzeczeń.sądowych..Rozważania.zamyka.zakończenie,.
w.którym.ujęte.zostały.najważniejsze.wnioski.płynące.z.analizy.obowiązu-
jącego.stanu.prawnego.

*.*.*

Niniejsza.publikacja.stanowi.zmienioną.i.uaktualnioną.wersję.rozpra-
wy.doktorskiej.obronionej.na.Wydziale.Prawa,.Administracji.i.Ekonomii.

22

Wstęp

Uniwersytetu.Wrocławskiego.w.2008.r..Jej.powstanie.nie.byłoby.możliwe.
bez.życzliwej.pomocy.i.cennych.uwag.promotora.w.przewodzie.doktorskim.
Pani.Profesor.Zofii.Świdy,.na.której.ręce.składam.wyrazy.wdzięczności..
Szczególne.podziękowania.należą.się.także.recenzentom.rozprawy.–.prof..
Lechowi.Paprzyckiemu.oraz.prof..Jerzemu.Skorupce,.których.trafne.spo-
strzeżenia.pozwoliły.dokonać.niezbędnych.korekt.w.pierwotnym.tekście.
pracy..Za.poświęcony.mi.czas.i.cenne.rady.dziękuję.także.innym.osobom,.
z.którymi.konsultowałem.poruszane.w.niniejszym.opracowaniu.zagadnie-
nia..Moim.najbliższym.jestem.zaś.zobowiązany.za.troskę,.wsparcie.i.wyro-
zumiałość.

Rozdział I
Źródła i charakter wymogu bezstronności sądu
w sprawach karnych

1. Wprowadzenie
Analizując.pojęcie.bezstronności.odwołać.się.można.w.pierwszej.
kolejności.do.jego.potocznego.rozumienia..W.kontekście.rozstrzygania.
sporów.jest.ono.najczęściej.ujmowane.jako.działanie.w.sposób.neutralny,.
wolny.od.przesądów,.uprzedzeń,.bez.wpływu.czy.faworyzowania.które-
gokolwiek.z.uczestników.sporu1..Tak.zarysowane.rozumienie.bezstron-
ności.stanowić.może.jednak.wyłącznie.punkt.wyjścia.do.rozważań.nad.
funkcjonowaniem.tego.pojęcia.w.prawoznawstwie,.a.szczególnie.w.nauce.
procesu.karnego..Wniosek.ten.nasuwa.się.przede.wszystkim.w.związku.ze.
specyfiką.semantyczną.języka.prawnego.i.prawniczego,.która.nakazuje.
uwzględnienie.możliwości.nadania.przez.ustawodawcę.pojęciu.bezstron-
ności.swoistego,.odrębnego.od.funkcjonującego.w.języku.powszechnym,.
znaczenia.
Podejmując.analizę.bezstronności.jako.pojęcia.prawnego,.w.pierwszej.
kolejności.należałoby.ustalić.podstawy.normatywne.niezbędne.do.rekon-
strukcji.jego.znaczenia.oraz.charakteru..Celowe.wydaje.się.także.rozważe-
nie.pozanormatywnych.źródeł,.które.mają.znaczenie.dla.kształtowania.
znaczenia.terminu.bezstronność.w.nauce.procesu.karnego..Drugim.istotnym.
krokiem.powinno.być.rozważenie.kontekstu,.w.jakim.pojawia.się.w.aktach.
prawnych.odwołanie.do.bezstronności..W.tym.miejscu.chodzi.szczególnie.
o.wskazanie.instytucji.prawnych,.w.ramach.których.ono.następuje..Powyż-
1
.Por..przegląd.słownikowych.definicji.bezstronności.w:.Z..Tobor,.T..Pietrzykowski,.Roszczenie
do bezstronności.(w:).J..Stelmach.(red.),.Filozofia prawa wobec globalizmu,.Kraków.2003,.s..59–60.

25

Rozdział I. Źródła i charakter wymogu bezstronności sądu w sprawach karnych

sze.ustalenia.mogą.bowiem.w.istotny.sposób.wpływać.na.określenie.zna-
czenia.i.charakteru.badanego.pojęcia..Dopiero.tak.przygotowany.grunt.
pozwoli.na.szczegółową.analizę.znaczenia.pojęcia.bezstronności.oraz.usta-
lenie,.na.ile.potoczne.rozumienie.bezstronności.różni.się.od.tego,.które.
wynika.z.treści.obowiązujących.przepisów.prawnych.i.dokonywanej.przez.
prawników.ich.interpretacji..Określenie.zaś.ewentualnych.rozbieżności.
umożliwi.ich.analizę.oraz.rozważenie.celu.i.zasadności.nadania.szczegól-
nego.jurydycznego.znaczenia.pojęciu.bezstronności.
W.rozważaniu.sposobu.ujęcia.bezstronności.sądu.w.aktach.prawnych.
zasadne.wydaje.się.kierowanie.hierarchią.źródeł.prawa.zawartą.w.przepi-
sie.art..8.ust..1.Konstytucji.RP2..W.pierwszej.kolejności.analizie.powinny.
więc.zostać.poddane.przepisy.ustawy.zasadniczej,.następnie.zaś.wiążące.
Polskę.akty.prawa.międzynarodowego.oraz.inne.powszechnie.obowiązu-
jące.źródła.prawa.krajowego.
Ramy.standardu.bezstronności.determinowane.są.również.przez.inne.
poza.konwencjami.dokumenty.międzynarodowe.zawierające.modelowe.
rozwiązania.rekomendowane.do.implementacji.w.krajowych.porządkach.
prawnych..Najważniejsze.spośród.takich.źródeł.także.wymagają.więc.
wskazania.i.omówienia.
Ważnym.uzupełnieniem.powyższych.wywodów.dotyczących.źródeł.
i.charakteru.odwołań.do.bezstronności.sądu.jest.sięgnięcie.do.kodeksów.
etyki.sędziowskiej,.którym.trudno.odmówić.istotnego.znaczenia.dla.kształto-
wania.standardu.bezstronności.sądu,.choć.nie.mają.mocy.prawnie.wiążącej..
Jeżeli.bowiem.zaakceptować.stanowisko.I..Kanta.zakładające,.że.etyka.i.prawo.
zawierają.wiele.wspólnych.obowiązków,.a.różnią.się.podłożem.zobowiązania3,.
to.niewątpliwie.sposób.definiowania.bezstronności.w.ramach.etyki.zawodu.
sędziowskiego.będzie.przenikał.także.na.grunt.prawnej.jej.definicji.

2. Bezstronność sądu
w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Bezstronność.sądu.została.unormowana.w.przepisie.art..45.ust..1.
Konstytucji.RP,.który.stanowi,.że.każdy.ma.prawo.do.sprawiedliwego.
i.jawnego.rozpatrzenia.sprawy.bez.nieuzasadnionej.zwłoki.przez.właściwy,.
2
.Dz..U..Nr.8,.poz..483.z.późn..zm.
3
.I..Kant,.Metafizyka moralności,.przeł..E..Nowak,.Warszawa.2005,.s..26–2.

26

2. Bezstronność sądu w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

niezależny,.bezstronny.i.niezawisły.sąd..Przepis.ten.został.umieszczony.
w.rozdziale.II.Konstytucji.zatytułowanym.„Wolności,.prawa.i.obowiązki.
człowieka.i.obywatela”.wśród.praw.i.wolności.osobistych.jednostki..Brak.
jest.natomiast.wyraźnego.odwołania.do.bezstronności.w.unormowaniach.
konstytucyjnych.regulujących.podstawowe.zasady.ustrojowe.i.organiza-
cyjne.władzy.sądowniczej.(rozdział.VIII.Konstytucji)..Z.pozoru.mogło.by.
się.to.wydawać.zaskakujące..Potocznie.bowiem.bezstronność.traktowana.
jest.jako.podstawowy.obowiązek.sędziowski..Skoro.więc.zagadnienia.regu-
lujące.fundamenty.statusu.sędziego.znalazły.się.w.rozdziale.kształtującym.
pozycję.ustrojową.i.organizację.sądownictwa,.to.wydawać.by.się.mogło,.że.
jest.to.naturalne.miejsce.także.dla.wymogu.bezstronności..Przyjęty.przez.
ustrojodawcę.sposób.uregulowania.kwestii.bezstronności.sądu.nie.jest.jednak.
przypadkowy..Odwołując.się.do.bezstronności.sądu.w.katalogu.praw.
i.wolności.każdego.człowieka,.Konstytucja.akcentuje.bowiem.nie.tylko.obo-
wiązek.unikania.stronniczości.przez.sędziego,.ale.także.związane.z.tym.
obowiązkiem.uprawnienie.każdego.podmiotu.stającego.przed.obliczem.
wymiaru.sprawiedliwości.do.bezstronnego.rozpoznania.jego.sprawy,.mogą-
ce.w.przypadku.jego.naruszenia.stanowić.podstawę.ewentualnych.roszczeń.
jednostki4..Implikacją.takiej.regulacji.prawnej.jest.także.obowiązek.realnego.
zapewnienia.i.możliwości.wyegzekwowania.omawianego.uprawnienia,.tak.
aby.gwarantowało.ono.podmiotom.prawnym.efektywną.ochronę5.
Prawo.do.bezstronnego.sądu.stanowi.element.szerszej.koncepcji.prawa.
do.sądu6..Jej.historyczne.początki.wiążą.się.przede.wszystkim.z.angielską.
tradycją.prawną,.a.szczególnie.wydaną.w.1215.r..Wielką.Kartą.Swobód,.
przyjętym.w.169.r..tzw..Habeas Corpus Act oraz.kształtującą.się.w.tym.państwie.
koncepcją.due process of law..Szukając.źródeł.wskazanego.uprawnienia.nie.
można.także.pominąć.polskich.tradycji.w.postaci.przywilejów.przyznawa-

4
.Por..uwagi.ogólne.w.odniesieniu.do.obowiązku.państwa,.który.kreowany.jest.przez.prawo.
do.sądu:.Z..Czeszejko-Sochacki,.Prawo do sądu w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej (Ogólna charakte-
rystyka),.PiP.199,.z..11–12,.s..89;.H..Mądrzak,.Prawo do sądu jako gwarancja ochrony praw człowieka
(studium na tle polskiego prawa konstytucyjnego, prawa cywilnego materialnego i procesowego).(w:).L..Wiś-
niewski.(red.),.Podstawowe prawa jednostki i ich ochrona sądowa,.Warszawa.199,.s..19.
5
.Tak.słusznie:.Z..Czeszejko-Sochacki,.Konstytucyjna zasada prawa do sądu,.PiP.1992,.z..10,.s..22..
Por..też:.uchwała.TK.z.dnia.25.stycznia.1995.r.,.W..14/94,.OTK.1995,.nr.1,.poz..19.
6
.Przyjmuję.za.Trybunałem.Konstytucyjnym.tę.nazwę,.choć.w.doktrynie.pojawiały.się.także.
inne.propozycje..Por..H..Mądrzak,.Prawo do sądu jako gwarancja…,.s..18.

.Por..Z..Czeszejko-Sochacki,.Prawo do sądu w świetle…,.s..86;.L..Garlicki,.Prawo do sądu (w:). .
R..Wieruszewski,.Prawa człowieka. Model prawny,.Wrocław.1991,.s..53;.tenże,.Prawo do sądu…,.s..61;
P..Hofmański,.Prawo do sądu w sprawach karnych jako gwarancja ochrony praw człowieka.(w:).L..Wiśniew-
ski.(red.),.Podstawowe prawa jednostki i ich ochrona sądowa,.Warszawa.199,.s..201–202.

2


nych.przez.rodzimych.władców.szlachcie.w.dobie.I.Rzeczypospolitej8..
Obecny.kształt.prawa.do.sądu.jest.jednak.w.decydującej.mierze.efektem.
przeobrażeń.kultury.politycznej.i.prawnej,.które.miały.miejsce.po.II.wojnie.
światowej,.związanych.szczególnie.z.rozwojem.idei.praw.człowieka.
Z.perspektywy.porządku.krajowego.decydującą.rolę.w.określaniu.
charakteru.i.granic.omawianego.prawa.odgrywa.orzecznictwo.Trybunału.
Konstytucyjnego.oraz.poglądy.doktryny.prawa.konstytucyjnego..Wskazać.
jednak.można,.że.rozwój.idei.prawa.do.sądu.miał.w.Polsce.miejsce.w.zasa-
dzie.dopiero.po.1989.r..W.czasach.PRL-u.omawiane.uprawnienie.nie.zna-
lazło.bowiem.miejsca.wśród.gwarantowanych,.przynajmniej.formalnie,.
praw.jednostki9..Wywodzić.je.można.było.jedynie.fragmentarycznie.i.to.
tylko.w.odniesieniu.do.spraw.karnych.z.konstytucyjnego.sformułowania.
wskazującego,.że.zadaniem.sądów.jest.karanie.przestępców10..Ten.sposób.
uregulowania.omawianej.kwestii.daleki.był.jednak.od.stworzenia.wyraź-
nych.i.możliwych.do.wyegzekwowania.standardów.prawa.do.sądu..Za-
uważyć.zresztą.można,.że.całość.unormowań.Konstytucji.z.1952.r..odno-
szących.się.do.statusu.jednostki.w.państwie.była.dość.ogólnikowa.i.wyraź-
nie.umniejszała.znaczenia.jej.konstytucyjnych.praw.i.wolności..Dowodem.
tego.było.chociażby.w.ich.umiejscowieniu.w.Konstytucji.a.także.brak.roz-
winiętego.systemu.gwarancji.ich.przestrzegania,.który.pozwoliłby.skutecz-
nie.zapobiegać.ich.ewentualnym.naruszeniom11..Nie.oznacza.to.jednak,.że.
zagadnienia.dziś.analizowane.przez.pryzmat.prawa.do.sądu.nie.pojawiały.
się.w.praktyce.orzeczniczej..Można.bowiem.wskazać,.że.Trybunał.Konsty-
tucyjny,.choć.nie.wprost,.wskazywał.na.konieczność.zachowania.drogi.
sądowej.w.niektórych.sprawach12,.czym.torował.w.orzecznictwie.uznawa-
ne.dziś.powszechnie.uprawnienie.jednostki.do.ochrony.sądowej.

8
.L..Garlicki,.Prawo…,.s..53;.tenże,.Prawo do sądu…,.s..61.
9
.Zasada.ta.nie.rozstała.wyrażona.w.Konstytucji.PRL-u..Por..Z..Czeszejko-Sochacki,.Konsty-
tucyjna zasada…,.s..18..Zwraca.także.uwagę,.będący.jak.się.wydaje.konsekwencją.powyższego.
przemilczenia,.brak.wyodrębnienia.prawa.do.sądu.w.opracowaniach.dotyczących.praw.i.wolności.
obywatelskich..Por..np..A..Łopatka.(red.),.Podstawowe prawa i obowiązki obywateli PRL,.Warszawa.198;.
L..Wiśniewski,.Gwarancje podstawowych praw i wolności obywateli PRL,.Wrocław–Warszawa–Kraków–
Gdańsk–Łódź.1981..W.tym.drugim.jednak.opracowaniu.autor.omawia.niektóre.elementy.składają-
ce.się.na.koncepcję.prawa.do.sądu,.na.przykład.procesowe.zasady.gwarancyjne.w.postaci.zasady.
kontradyktoryjności,.domniemania.niewinności.i.onus probandi.(s..12–19)..
10
.L..Garlicki,.Prawo…,.s..554.
11
.Por..W..Zakrzewski.(w:).W..Skrzydło.(red.),.Polskie prawo konstytucyjne,.Lublin.1999, s..14–19.
12
.Por..uwagi.K..Działochy.odnośnie.do.orzeczenia.TK.z.12.kwietnia.1989.r..(Uw..9/88).. .
K..Działocha,.Prawo do sądu w poglądach Trybunału Konstytucyjnego,.AUW.No.181,.Prawo.CCXLVII,.
Wrocław.1995,.s..68.

28


Kluczowe.znaczenie.dla.wyodrębnienia.konstytucyjnego.prawa.do.
sądu.miały.dwa.wydarzenia..Pierwszym.było.uchwalenie.29.kwietnia.1985.r..
ustawy.o.Trybunale.Konstytucyjnym13,.powołującej.do.życia.organ,.którego.
rolą.miało.być.stanie.na.straży.przestrzegania.przepisów.ustawy.zasadniczej..
Drugim.zaś.okazała.się.dokonana.ustawą.z.dnia.29.grudnia.1989.r..o.zmia-
nie.Konstytucji.Polskiej.Rzeczypospolitej.Ludowej14.nowelizacja.Konstytu-
cji.z.1952.r..Nadała.ona.nowe.brzmienie.przepisowi.art..1.ustawy.zasadniczej,.
który.od.tego.momentu.stanowił,.że.Rzeczpospolita.Polska.jest.demokra-
tycznym.państwem.prawnym,.urzeczywistniającym.zasady.sprawiedliwo-
ści.społecznej..Pomimo.tego,.że.wskazana.nowelizacja.nie.wprowadziła.
przepisu.gwarantującego.wprost.prawo.do.sądu,.to.jednak.w.istotny.sposób.
wpłynęła.ona.na.interpretację.przepisów.Konstytucji.dokonywaną.przez.
Trybunał.Konstytucyjny..Organ.ten.bowiem.aż.do.wejścia.w.życie.Konsty-
tucji.RP.z.199.r..prawo.do.sądu.wywodził.właśnie.ze.wskazanej.wyżej.
zasady.demokratycznego.państwa.prawnego15..Można.zresztą.zauważyć,.że.
zasada.demokratycznego.państwa.prawnego.pełniła.w.ówczesnym.czasie.
rolę.swoistej.meta-klauzuli,.z.której.wywodzono.szereg.zasad.i.praw,.które.
nie.zostały.wprost.wyrażone.w.Konstytucji16.
Akcentując.rolę.konstytucyjnego.prawa.do.sądu,.Trybunał.Konstytucyj-
ny.stwierdził,.że.jest.to.po.pierwsze.sygnał.dla.ustawodawcy,.aby.dostosować.
obowiązujące.przepisy.wyłączające.sądową.ochronę.praw.obywateli.do.
unormowań.konstytucyjnych..Po.drugie,.wywiedzione.z.zasady.demokra-
tycznego.państwa.prawnego.prawo.do.sądu.służyć.powinno.także.jako.wy-
znacznik.dla.ustawodawcy.uchwalającego.nowe.regulacje.prawne..Po.trzecie.
wreszcie,.jest.to.także.wskazówka.interpretacyjna.w.procesie.wykładni.obo-
wiązujących.przepisów..Dodatkowo.Trybunał.Konstytucyjny.podkreślił,.że.
waga.i.znaczenie.prawa.do.sądu.sprawia,.że.jego.wykładnia.ścieśniająca.by-
łaby.sprzeczna.z.podstawami.ustrojowymi.Rzeczypospolitej.Polskiej1.
13
14
15
.Na.marginesie.można.wskazać,.że.jeszcze.przed.wprowadzeniem.do.Konstytucji.RP.zasady.
demokratycznego.państwa.prawnego.Trybunał.Konstytucyjny,.choć.nie.wprost,.zwracał.uwagę.na.
konieczność.zachowania.drogi.sądowej.w.niektórych.sprawach,.czym.torował.w.orzecznictwie.uzna-
wane.dziś.powszechnie.uprawnienie.jednostki.do.ochrony.sądowej..Por..uwagi.K..Działochy.odnośnie.
do.orzeczenia.TK.z.12.kwietnia.1989.r..(Uw..9/88)..K..Działocha,.Prawo do sądu w poglądach…,.s..68.
16
.Por..E..Morawska,.Klauzula państwa prawnego w Konstytucji RP na tle orzecznictwa Trybunału
Konstytucyjnego,.Toruń.2003,.s..186–188.oraz.rozdział.5.i.6.
1
.Orzeczenie.TK.z.dnia.25.lutego.1992.r.,.K..3/91,.OTK.1992,.nr.1,.poz..1..Por..także:.orzeczenie.
TK.z.8.kwietnia.199.r.,.K..14/96,.OTK.ZU.199,.nr.2,.poz..16;.orzeczenie.TK.z.dnia.13.marca.1996.r.,.
K..11/95,.OTK.ZU.1996,.nr.2,.poz..9;.orzeczenie.TK.z.dnia.2.czerwca.1995.r.,.K..4/94,.OTK.1995,.nr.1,.

29


Istotnym.momentem.w.procesie.kształtowania.się.treści.prawa.do.
sądu.było.uchwalenie.a.następnie.wejście.w.życie.Konstytucji.RP.z.199.r..
Wprowadziła.ona.bowiem.wyrażone.expressis verbis prawo.do.sądu,.sytu-
ując.je.wśród.praw.i.wolności.osobistych.jednostki..Trzon.omawianego.
uprawnienia.uregulowany.został.w.przepisie.art..45.ustawy.zasadniczej..
Natomiast.jego.uzupełnieniem.są:.przepis.art...ust..2,.który.zakazuje.
zamykania.komukolwiek.drogi.sądowej.dochodzenia.naruszonych.praw.
lub.wolności,.przepis.art..8.Konstytucji.przewidujący.prawo.do.zaskarże-
nia.orzeczeń.wydawanych.w.pierwszej.instancji.(z.wyjątkami.określonymi.
w.ustawie).oraz.przepisy.regulujące.podstawowe.założenia.instytucjonalne.
dotyczące.władzy.sądowniczej.określone.w.rozdziale.VIII.Konstytucji.(art..13,.
1,.18,.180.i.181)18..Takie.wyraźne.unormowanie.prawa.do.sądu.w.roz-
dziale.Konstytucji.regulującym.prawa.i.wolności.człowieka.było.spełnieniem.
formułowanych.w.doktrynie.już.w.początkach.III.RP.postulatów,.aby.pra-
wo.do.sądu.znalazło.należne.mu.miejsce.w.ustawie.zasadniczej19..Podkre-
ślano.w.szczególności,.że.tylko.w.przypadku.umieszczenia.prawa.do.sądu.
w.rozdziale.normującym.prawa.i.wolności.człowieka.będzie.miało.ono.
charakter.zupełny..Nie.powinno.ono.natomiast.być.wywodzone.z.przepisów.
statuujących.organizację.władzy.sądowniczej20..Wprowadzona.przez.Kon-
stytucję.zmiana.nie.polegała.jednak,.jak.słusznie.wskazuje.się.w.literaturze,.
na.zerwaniu.genetycznego.i.organicznego.związku.prawa.do.sądu.z.zasadą.
demokratycznego.państwa.prawnego.wyrażoną.w.przepisie.art..2.Konsty-
tucji.z.199.r..Uregulowanie.prawa.do.sądu.w.art..45.Konstytucji.miało.na.
celu.raczej.precyzyjne.określenie.jego.ram.i.podniesienie.jego.rangi.jako.
prawa.człowieka.gwarantowanego.już.wprost.przez.Konstytucję21.
Charakter.i.rola.prawa.do.sądu.w.Konstytucji.z.199.r..powoduje,.że.
powinno.być.ono.postrzegane.dwojako..Z.jednej.strony.jest.ono.podmio-
towym.prawem.jednostki22..W.doktrynie.podnosi.się,.że.w.odróżnieniu.od.
prywatnych.praw.podmiotowych.w.przypadku.prawa.do.sądu.mamy.do.

poz..16;.orzeczenie.TK.z.dnia.25.lutego.1992.r.,.K..4/91,.OTK.1992,.nr.1,.poz..2..Stanowisko.to.zyskało.
aprobatę.w.literaturze.prawa.konstytucyjnego..Por..np..Z..Czeszejko-Sochacki,.Konstytucyjna zasa-
da…,.s..22.
18
.Z..Czeszejko-Sochacki,.Prawo do sądu w świetle…,.s..90.
19
.Z..Czeszejko-Sochacki,.Konstytucyjna zasada…,.s..23;.L..Garlicki,.Prawo…,.s..555.
20
.Tak:.L..Garlicki,.Prawo do sądu…,.s..65.
21
.Przed.wejściem.w.życie.Konstytucji.z.199.r..wskazywano,.że.unormowanie.prawa.do.sądu.
expressis verbis w.ustawie.zasadniczej.stanowi.warunek.jego.rozwoju..Por..K..Działocha,.Prawo do sądu
w poglądach…,.s..8.
22

30


czynienia.z.publicznym.prawem.podmiotowym23..Z.drugiej.zaś.strony.prawo.
do.sądu.jest.uważane.za.zasadę.prawa.konstytucyjnego..W.tym.znaczeniu.
jest.ono.traktowane.jako.dyrektywa,.która.zakazuje.ustawodawcy.tworze-
nia.norm.prawnych.sprzecznych.z.nakazem.zapewnienia.jednostce.należ-
nej.ochrony.sądowej.oraz.nakazuje.tworzenie.takich,.które.ją.urzeczywist-
niają..Natomiast.w.procesie.stosowania.prawa.omawiana.zasada.pełni.rolę.
dyrektywy.interpretacyjnej.nakazującej.wykładnię.obowiązującego.prawa.
w.zgodzie.z.omawianą.zasadą.konstytucyjną..Z.obu.perspektyw.szczegól-
nie.istotne.jest.wynikające.z.Konstytucji.RP.istnienie.domniemania.drogi.
sądowej24.
W.orzecznictwie.Trybunał.Konstytucyjny.wskazuje.trzy.elementy,.
które.składają.się.na.treść.prawa.do.sądu..Są.to:
„1). prawo.dostępu.do.sądu,.tj..prawo.do.uruchomienia.procedury.przed.
sądem.–.organem.o.określonej.charakterystyce.(niezależnym,.bezstron-
nym.i.niezawisłym),
2). prawo.do.odpowiedniego.ukształtowania.procedury.sądowej,.zgodnie.
z.wymogami.sprawiedliwości.i.jawności,
3). prawo.do.wyroku.sądowego,.tj..prawo.do.uzyskania.wiążącego.roz-
strzygnięcia.danej.sprawy.przez.sąd”25.

Uzupełniając.tę.linię.orzeczniczą.w.wyroku.z.dnia.24.października.
200.r.,.Trybunał.Konstytucyjny.zaakcentował,.że.prawo.do.sądu.obejmuje.
ponadto.czwarty.element,.którym.jest.„prawo.do.odpowiedniego.ukształ-
towania.ustroju.i.pozycji.organów.rozpoznających.sprawy”26..Obejmuje.
ono.rozpatrywanie.spraw.przez.sądy.wymienione.w.Konstytucji,.które.
muszą.spełniać.wymóg.właściwości,.niezależności,.bezstronności.oraz.
niezawisłości.
Powyższe.uwagi.wyraźnie.wskazują.na.ewolucję.kształtu.prawa.do.
sądu.w.Polsce..Fundamentalny.charakter.tego.uprawnienia.nie.budził.i.nie.
budzi.jednak.wątpliwości..Zaistniałe.przeobrażenia.zmierzały.przede.
wszystkim.w.kierunku.wzmocnienia.gwarancji.prawa.do.sądu..Z.tej.per-
spektywy.nie.może.więc.zaskakiwać.szeroki.zakres.podmiotowy.i.przed-

23
.Szerzej:.A..Kubiak,.Konstytucyjna zasada…,.s..–9.i.podana.tam.literatura.
24
25
.Por..np..wyrok.TK.z.dnia.16.marca.1999.r.,.SK.19/98,.OTK.ZU.1999,.nr.3,.poz..36;.wyrok.TK.
z.dnia.9.czerwca.1998.r.,.K..28/9,.OTK.ZU.1998,.nr.4,.poz..50..Stanowisko.powyższe.było.wielokrot-
nie.powtarzane.w.kolejnych.orzeczeniach.TK.
26
.Wyrok.TK.z.dnia.24.października.200.r.,.SK./06,.OTK.ZU.200/A,.nr.9,.poz..108.

31


miotowy.powyższego.prawa..W.odniesieniu.do.zakresu.podmiotów.obję-
tych.ochroną.sądową.zauważyć.można,.że.obejmuje.ona.verba legis każde-
go..Nie.chodzi.więc.wyłącznie.o.osoby.fizyczne.(zarówno.obywateli,.jak.
i.inne.osoby2),.ale.także.inne.podmioty.występujące.w.obrocie.prawnym28..
Do.tej.ostatniej.kategorii.zaliczyć.należałoby.osoby.prawne.prawa.pry-
watnego29..Prawem.do.sądu.nie.są.natomiast.objęte.spory,.w.których.nie.
występuje.choćby.jeden.podmiot.prawa.prywatnego,.jak.ma.to.miej-.
sce.w.przypadku.wewnętrznego.funkcjonowania.aparatu.państwowego30..
Podmiotom.prawa.publicznego.prawo.do.sądu.przysługuje.jednak.wtedy,.
gdy.nie.występują.w.roli.organu.władzy,.ale.jako.uczestnik.w.obrocie.pry-
watnoprawnym31..W.doktrynie.prawa.konstytucyjnego.wskazuje.się,.że.nic.
nie.stoi.na.przeszkodzie,.aby.takim.podmiotem.był.Skarb.Państwa.czy.
jednostka.samorządu.terytorialnego32..Prawo.do.sądu.nie.ma.jednak.cha-
rakteru.absolutnego..Można.bowiem.spotkać.się.w.orzecznictwie.z.jego.
ograniczeniami..W.wyroku.Trybunału.Konstytucyjnego.z.15.listopada.2000.r.33.
organ.ten.uznał,.że.przepis.art..19.pkt.5.ustawy.z.dnia.11.maja.1995.r..
o.Naczelnym.Sądzie.Administracyjnym,.w.zakresie,.w.jakim.wyłącza.prawo.
do.sądu.w.sprawach.dotyczących.wydalenia.cudzoziemca.nielegalnie.
przebywającego.w.Polsce,.za.zgodny.z.art..45.Konstytucji..Dostrzec.jednak.
należałoby,.że.powyższe.stanowisko.spotkało.się.w.doktrynie.z.głosami.
krytycznymi34.
Znaczenie.prawa.do.sądu.wiąże.się.również.z.dokonywaną.przez.
Trybunał.Konstytucyjny.szeroką.interpretacją.terminu.„sprawa”,.którym.
posługuje.się.przepis.art..45.ust..1.Konstytucji.RP..Jak.stwierdził.on.bowiem.
„termin.»sprawa«.należy.(…).odnieść.przede.wszystkim.do.sporów.praw-
nych.między.osobami.fizycznymi.i.prawnymi..(…).Zakres.przedmiotowy.
prawa.do.sądu.obejmuje.spory.ze.stosunków.cywilnoprawnych.i.admini-
stracyjnoprawnych.oraz.rozstrzyganie.o.zasadności.zarzutów.karnych..
Prawo.do.sądu.przysługuje.przy.tym.niezależnie.od.tego,.czy.podmioty.
toczące.spór.są.powiązane.rzeczywiście.stosunkiem.materialnoprawnym,.

2
.Np..cudzoziemców..Por..K..Działocha,.Prawo do sądu w poglądach…,.s..3.i.przytoczone.tam.
orzecznictwo.
28
.Orzeczenie.TK.z.dnia.25.lutego.1992.r.,.K..4/91,.OTK.1992,.nr.1,.poz..2.
29
.Wyrok.TK.z.dnia.9.czerwca.1998.r.,.K..28/9,.OTK.ZU.1998,.nr.4,.poz..50.
30
31
.Postanowienie.TK.z.dnia.18.listopada.1998.r.,.K..20/98,.OTK.ZU.1999,.nr.1,.poz..5.
32
.Por..szerzej:.A..Kubiak,.Konstytucyjna zasada…,.s..168–183.
33
.P..12/99,.OTK.ZU.2000,.nr.,.poz..260.
34
.Szerzej:.A..Kubiak,.Konstytucyjna zasada…,.s..149–160.

32


czy.też.–.wbrew.twierdzeniom.jednej.ze.stron.sporu.–.żaden.stosunek.
materialnoprawny.w.danym.przypadku.nie.istnieje”35..W.innym.zaś.orze-
czeniu.Trybunał.wyraźnie.wskazał,.że.„urzeczywistnienie.konstytucyjnych.
gwarancji.prawa.do.sądu.będzie.obejmowało.wszelkie.sytuacje.–.bez.wzglę-
du.na.szczegółowe.regulacje.proceduralne,.w.których.pojawia.się.koniecz-
ność.rozstrzygania.o.prawach.danego.podmiotu.(w.relacji.do.innych.
równorzędnych.podmiotów.lub.w.relacji.do.władzy.publicznej),.a.jedno-
cześnie.natura.danych.stosunków.prawnych.wyklucza.arbitralność.roz-
strzygania.o.sytuacji.prawnej.podmiotu.przez.drugą.stronę.tego.stosunku”36..
Termin.„sprawa”.ma.ponadto.znaczenie.autonomiczne.na.gruncie.Konstytu-
cji..Jego.interpretacja.nie.jest.więc.zdeterminowana.poglądami,.jakie.doktry-
na.danej.gałęzi.prawa.przyjmuje.w.zakresie.pojęcia.sprawy.karnej,.cywilnej.
czy.administracyjnej3..Konkludując,.można.powołać.się.na.wyrażane.konse-
kwentnie.przez.Trybunał.Konstytucyjny.stanowisko,.że.z.przepisu.art..45.ust..1.
Konstytucji.wynika.wola.prawodawcy,.aby.objąć.jego.zakresem.jak.najwięk-
szy.zakres.spraw..Zakazana.jest.więc.jego.zawężająca.wykładnia38.
Jak.zostało.już.zasygnalizowane,.prawo.do.sądu.nie.jest.prawem.ab-
solutnym..W.orzecznictwie.Trybunału.Konstytucyjnego.dopuszcza.się.na.
podstawie.art..31.ust..3.Konstytucji.jego.ograniczanie,.choć.słusznie.pod-
kreśla.się,.że.nie.może.ono.prowadzić.do.zamknięcia.drogi.sądowej..Było-
by.to.bowiem.sprzeczne.z.istotą.omawianego.prawa39..W.doktrynie.nato-
miast.przekonująco.argumentuje.się,.że.przepis.art...ust..2.Konstytucji.RP.
stanowi.lex specialis w.stosunku.do.art..31.ust..3.Konstytucji.RP,.co.oznacza,.
że.prawo.do.sądu.nie.może.być.generalnie.ograniczane,.poza.wyjątkiem.
unormowanym.w.art..45.ust..2.Konstytucji.RP40.
Na.koniec.można.zwrócić.uwagę.na.jeszcze.dwie.istotne.kwestie.
dotyczące.interpretacji.prawa.do.sądu..Po.pierwsze,.przepis.art..45.ust..1.
Konstytucji.stanowiący.trzon.prawa.do.sądu.jest.zarówno.w.doktrynie41.jak.
35
36
.Wyrok.TK.z.dnia.10.maja.2000.r.,.K..21/99,.OTK.ZU.2000,.nr.5,.poz..144.
3
.Ibidem.
38
.Por..np..wyrok.TK.z.dnia.16.marca.1999.r.,.SK.19/98,.OTK.ZU.1999,.nr.3,.poz..36;.wyrok.TK.
z.dnia.9.czerwca.1998.r.,.K..28/9,.OTK.ZU.1998,.nr.4,.poz..50.
39
.Wyrok.TK.z.dnia.16.marca.1999.r.,.SK.19/98,.OTK.ZU.1999,.nr.3,.poz..36..Por..też:.wyrok.TK.z.dnia.
3.lipca.2008.r.,.K..38/0,.OTK.ZU.2008/A,.nr.9,.poz..108.
40
.Por..A..Zieliński,.Prawo do sądu i organizacja władzy sądowniczej.(w:).M..Zubik.(red.),.Księga
XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, s..491–499.
41
.A..Wasilewski,.Pojęcie „sądu” w prawie polskim i w świetle standardów europejskich,.PS.2002,.
nr.11–12,.s..4.i.podana.tam.literatura..Tak.również:.A..Redelbach,.Wpływ praw człowieka na wymiar
sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, RPEiS.1999,.nr.2,.s..43;.W..Sanetra,.Bezpośrednie stosowanie

33


i.w.orzecznictwie.Sądu.Najwyższego42.zaliczany.do.przepisów.Konstytucji,.
które.mogą.być.bezpośrednio.stosowane.(art..8.ust..2.Konstytucji)..Po.dru-
gie,.omawiane.prawo.pełni.dość.szczególną.rolę.w.relacji.do.innych.praw.
i.wolności..Z.jednej.strony.jest.ono.w.pewnym.sensie.wtórne,.gdyż.jego.
waga.uwidacznia.się.zazwyczaj.wtedy,.gdy.inne.prawa.i.wolności.człowie-
ka.są.zagrożone..Z.drugiej.jednak.strony.prawo.do.sądu.ma.charakter.
fundamentalny,.będąc.gwarantem.efektywnego.funkcjonowania.innych.
praw.i.wolności43..Słusznie.więc.Trybunał.Konstytucyjny.podkreśla,.że.
nierzetelna.procedura.sądowa.prowadzić.może.nie.tylko.do.unicestwienia.
konstytucyjnego.prawa.do.sądu,.ale.także.pośrednio.do.takiego.samego.
skutku.w.odniesieniu.do.innych.praw.i.wolności.gwarantowanych.m.in..
dzięki.zapewnieniu.ich.ochrony.sądowej44..Akcentując.znaczenie.prawa.do.
sądu.dla.ochrony.innych.praw.i.wolności.jednostki,.podkreślić.jednak.na-
leżałoby.wyraźnie,.że.zostało.ono.ukształtowane.w.Konstytucji.jako.prawo.
samoistne,.a.nie.akcesoryjne..Warunkiem.do.korzystania.z.niego.nie.jest.
więc.uprzednie.naruszenia.innego.prawa.lub.wolności45.

3. Bezstronność sądu w konwencjach
oraz innych dokumentach międzynarodowych
Cechą.charakterystyczną.współczesnych.systemów.prawnych.państw.
demokratycznych.jest.rosnące.znaczenie.umów.międzynarodowych..
W.Polsce.ich.rola.wynika.przede.wszystkim.z.faktu,.że.ratyfikowane.umowy.
międzynarodowe.stanowią.zgodnie.z.art..8.ust..1.Konstytucji.RP.źródło.
powszechnie.obowiązującego.prawa..Moc.obowiązująca.takich.konwencji.
międzynarodowych.jest.więc.równa.aktom.prawa.wydawanym.przez.orga-
ny.Rzeczypospolitej..Zarazem.jednak.ratyfikowane.umowy.międzynarodo-

Konstytucji RP w orzecznictwie SN.(w:).(red.).K..Działocha,.Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczy-
pospolitej Polskiej,.Warszawa.2005, s..5–58..Odmiennie:.A..Kubiak,.Konstytucyjna zasada…,.s..9–91.
42
.Por..orzeczenia.w.sprawach.karnych.omówione.w:.W..Sanetra,.Bezpośrednie stosowanie…,
s..6–0.
43
.P ..Hofmański,.Prawo do sądu w sprawach…,.s..201–202;.S..Pilipiec,.Teoretyczno-prawne aspekty…,.
s..223;.A..Zieliński,.Prawo do sądu i organizacja…, s..492.
44
.Por..wyrok.TK.z.dnia.16.stycznia.2006.r.,.SK.30/05,.OTK.ZU.2006/A,.nr.1,.poz..2.
45
.A..Wróbel,.Glosa do trzech wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 października 1998 r. (sygn.
akt K. 36/97) – konstytucyjna wyłączność sądu, z dnia 16 marca 1999 r. (sygn. akt SK 19/98) – prawo do sądu,
z dnia 8 grudnia 1998 r. (sygn. akt K. 41/97) – dwuinstancyjności postępowania sądowego,.Przegląd.Sejmo-
wy.2000,.nr.1,.s..208.

34

Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym

Similar to Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym (20)

More from epartnerzy.com

More from epartnerzy.com (20)

Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym