Autoctonas Galegas 2008

2
OUTONO 2008

UN PROXECTO INTERCENTROS CARACTERIZARÁ
A CANAL E A CARNE DO BOVINO AUTÓCTONO

V CONCURSO DE DEBUXO AUTÓCTONAS DE GALICIA: O ÁLBUM

O CAN DE PALLEIRO,
UN ANIMAL POLIVALENTE

CARACTERIZACIÓN SEMINAL
DOS MARÓNS DE OVELLA GALEGA

EDITORIAL 3

APROBADO O PROXECTO PARA CARACTERIZAR 2
OUTONO 2008

A CANAL E A CARNE DAS RAZAS BOVINAS AUTÓCTONAS EDITA:
FEDERACIÓN DE RAZAS AUTÓCTONAS DE
Desenvolverano o CIAM, CETECA e BOAGA ata o ano 2011
GALICIA-BOAGA
Fontefiz. 32152. Coles (Ourense).
Teléfono: 988.20.54.86
Fax: 988.20.54.89
Email: boaga@boaga.com
Web: www.boaga.com

Presidente: José Manuel González
Lamelas
Vicepresidente: José Blanco Blanco
Secretaria-tesoureira: María Josefa
Fernández Padín
Vogais: Pablo Pérez Barroso, Manuel
Devesa Fernández, Lisardo López Blanco,
O proxecto solicitado polo CIAM (Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo) Francisco José Monasterio Solveira
baixo o título de Caracterización da canal e da carne das razas bovinas autóctonas
galegas en perigo de extinción. Comercialización e estudo de vida útil foi aprobado PRODUCE:
para o seu desenvolvemento durante os anos 2008, 2009, 2010 e 2011. Trátase dun TRANSMEDIA Comunicación & Prensa
proxecto de colaboración entre o CIAM, CETECA (Centro Tecnolóxico da Carne e da Pazo de Feiras e Congresos, s/n
Calidade Alimentaria de Galicia) e BOAGA. 27004. Lugo.
Teléfonos: 982.22.12.78/ 636.95.28.93,
610.21.53.66
Preténdese estudar nun prazo de tres anos o ritmo de crecemento e a calidade da Email: transmedia@ctransmedia.com
carne dos xatos das razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá e Vianesa. Web: www.transmedia.es

O estudo levarase a cabo sobre un total de 150 xatos, repartidos en mostras de 30 para Tirada: 1000 exemplares
cada una das cinco razas. A valoración terá lugar no marco dun sistema de produción
en extensivo e sistema mixto cun remate en cebo de dous meses. Todas as reses serán Depósito legal:
sacrificadas aos 9 meses. LU-399/2007

Farase un control do consumo e do índice de conversión dos alimentos, data de parto SUMARIO
das nais, crecemento, peso no momento do sacrificio e consumo de concentrados. RAZAS DO MUNDO

O despece correrá a cargo do CETECA, extraendo o músculo longisimus dorsi, entre a Highland 4
quinta e décima costela, para levalo en condicións isotermas ao CIAM, onde se avaliará CAN DE PALLEIRO
a calidade da carne mediante medidas do pH, cor, composición química, cantidade de Caracterización e historia 6
mioglobina, capacidade de retención da auga, análise de perfil de textura (WB e TPA)
SANIDADE
e cuantificación e identificación do perfil aminoacídico e lipídico.
A Lingua Azul 12
INNOVACIÓN
Localización por GPS 15
XENÉTICA
Extracións para análises de ADN 16
Caracterización seminal da
Ovella Galega 18
MANEXO
Zona de fuga e punto de balance 22
ESPECIAL: V CONCURSO DE
DEBUXO INFANTIL
Participantes e gañadores 23
GALIÑA DE MOS
II Concurso Exposición en Lugo 28

4 RAZAS DO MUNDO

RAZA HIGHLAND/ ESCOCIA

O
rixinaria de Escocia, a raza
Highland foi conformada debido
ás condicións extremas da súa
área de orixe.

Nun principio existían dous tipos, a
negra chamada Kyloe, do norte de Es-
cocia, e outra vermella dos Highlands
escoceses. Hoxe son unha soa chama-
da Highland, existindo capas en negro, A familia real inglesa posúe un rabaño de
branco e amarelo, ademais do vermello. Highlands no castelo de Balmoral.

O seu libro xenealóxico data do ano 1884, A carne é de baixo contido en graxa, debi-
é das más antigas rexistradas como raza do a que, dada a súa extensa pelaxe,non
e hoxe atópase en EE.UU, Australia, Cana- necesita unha capa de graxa que faga de
dá e Europa. illante do frío exterior.

A súa extensa pelaxe fai que se adapte Existe a “Guaranteed Pure Highland Beef”
perfectamente a climas extremos de frío. tm, marca de carne de pura raza que co-
Así, podemos atopala en Escandinavia, mercializa a súa produción, procedente
Alaska, Noruega e o norte do Canadá. ao 100% de raza Highland.

Autóctonas Galegas Número 2

“Para paladares finos”

QUESOS TRADICIONALES: PAÍS Y TETILLA CON DENOMINACIÓN
DE ORIGEN PROTEGIDA.
QUESO MEZCLA SEMICURADO “DON UBALDO”.
QUESO MEZCLA CURADO “ DON UBALDO”.
QUESO DE BARRA.

CÁMARAS FRIGORIFICAS (13000 m3) Y TÚNEL DE CONGELACIÓN

Pol. Ind. Castro Ribeiras de Lea P-50
27260 - Castro de Rei
Lugo
Telf: 982-310505
Fax: 982-311031
e-mail: info@leitigal.com
web: www.leitigal.com

6 CAN DE PALLEIRO

CAN DE PALLEIRO:
“SÓ LLE FALTA FALAR”
IRENE PUENTE SAAVEDRA Criadora de Can de Palleiro

Din os nosos vellos que nas aldeas había un can que tanto podía coidar o gando como gar-
dar a casa. Algún conta que na súa casa había un can que o ía buscar á escola cando rema-
taba e o acompañaba de volta ao fogar, protexéndoo durante o longo camiño. Este can é o
Can de Palleiro, unha raza autóctona galega en perigo de extinción.

HISTORIA E ORIXE

O Can de Palleiro é un can de tronco in-
doeuropeo, o seu agritipo foi o principal
antepasado dos cans de campesiño de
Centroeuropa, acompañando os pobos
precélticos atlánticos, centroeuropeos
e nórdicos nas sucesivas ondas de inva-
sións que poboaron a vertente atlántica
noroccidental da Península Ibérica.

O nome de Can de Palleiro puxéronllo
tras ver que estes cans adoitaban durmir
no palleiro, que lles proporcionaba calor
e abrigo.

Unha das razóns polas que case desapa-
rece esta raza foi a chegada dos pastores
alemáns e outras razas foráneas. Os do-
nos comezaron a cruzar as femias de Pa-
lleiro cos pastores alemáns e así, xeración
tras xeración, a raza foi dexenerando.
IDENTIFICACIÓN
Pero un grupo de veterinarios da Xunta
de Galicia decatáronse de que en moitas 1. Aparencia As femias son algo máis baixas, lixeiras e
ganderías había cans de características con proporcións máis lonxíneas.
semellantes. Puxéronse a investigar e Para recoñecer a un auténtico Can de Pa-
describiron esta raza, polo que a Admi- lleiro, hai que ter en conta unha serie de A pesar da súa aparencia robusta, os seus
nistración decidiu conservala . Fundouse características: movementos son rápidos e ten boa mus-
o Club da Raza Can de Palleiro, que axiña culación.
comezou a súa inestimable tarefa para O corpo. Este animal é rústico e fornido,
tentar recuperar esta raza autóctona en de tipo lupoide, cun perfil recto, eumétri- A cabeza é forte, ao xeito dunha pirámi-
perigo de extinción. co, de tamaño medio duns 60-62 cm na de horizontal, con óso denso, proporcio-
cruz. Posúe unhas proporcións harmóni- nada coa conformación do animal. Ten
cas, constitución forte, con ósos bastan- un pescozo musculoso e a pel non forma
te grosos e un corpo mediano, aínda que papada.
UNHA DAS RAZÓNS POLAS qUE CASE lixeiramente alongado.
DESAPARECE ESTA RAZA FOI A CHEGA- Respecto á cor, hai varias capas neste
DA DOS PASTORES ALEMÁNS E OUTRAS As súas extremidades son rectas e ben intre: marela, castaña, lobuna, canela e
RAZAS FORÁNEAS verticais, presentando unha forte estru- incluso negra.
tura ósea.


CAN DE PALLEIRO 7

O pelo é espeso, tupido e denso (máis no Na actualidade o Can de Palleiro acode a
inverno) por ser un animal que adoita vi- gran cantidade de exposicións de razas É CAN PASTOR E DE GARDA, POLIVA-
vir e durmir fóra da casa. autóctonas, feiras de gando, etc., amo- LENTE, POIS TANTO VAI COAS VACAS,
sándose pouco a pouco e dándose a co- ARREÁNDOAS E GARDÁNDOAS, COMO
2. Temperamento ñecer nas saídas en televisión, xornais e COIDA DA CASA
revistas.
Can pastor e de garda, polivalente, pois
tanto vai coas vacas, arreándoas e gar-
dándoas, como coida da casa. Gardián
de grande intelixencia, presenta un ca-
rácter forte e reservado cos estraños,
sendo ademais valente (é o único can
que é capaz de enfrontarse ás vacas). Es-
tas características fano un gran colabo-
rador na condución e garda do gando. É
extremadamente leal ao seu amo e doce
e tranquilo coa xente da casa.

Outra das características deste animal é
a estabilidade psíquica e a súa sociabili-
dade.

O Can de Palleiro, dentro da súa poliva-
lencia, comeza a introducirse en tarefas
coma o rastrexo, o Exército, o coidado
de persoas maiores, como can guía, etc.
E, cada vez máis, téntase introducilo en
canta tarefa sexa capaz de levar a cabo
este espléndido animal.


8 NOVAS

UNHA DELEGACIÓN DE PROFESIONAIS DE EXIPTO VISITOU AS INSTALACIÓNS DE BOAGA

Unha delegación de Exipto, formada por coordinada polo Ministerio de Asuntos
veterinarios e criadores de gando, visitou Exteriores de España.
no pasado mes de novembro as instala-
cións de BOAGA e do Centro de Recursos Os profesionais exipcios manifestaron
Zooxenéticos de Galicia, no Pazo de Fon- un grande interese pola aplicación in-
tefiz (Coles, Ourense). A expedición foi formática de traballo na xestión dos li-
bros xenealóxicos de BOAGA, o banco
de xermoplasma do Pazo de Fontefiz e
a aplicación do programa de xestión de
apareamentos e calculo de coeficientes
de parentesco que realiza BOAGA para as Os profesionais exipcios atenden as explicacións de Carlos
asociacións de criadores. López Franco, director do Pazo de Fontefiz (cuarto pola
esquerda)

O que máis lles interesou aos visitantes
foi ver o gando e a xestión cos gandei- gando autóctono en réximen extensivo.
ros, para o que foron acompañados por Alí, o que máis espertou a súa curiosida-
persoal de BOAGA e do Pazo de Fontefiz de foi a manga de manexo do gando e a
Foto de familia da delegación exipcia, no exterior do Pazo a facer unha visita a unha explotación de xestión de pastos na explotación.

A UTE DE BOS INAUGUROU AS SÚAS NOVAS INSTALACIÓNS EN SETEMBRO
O pasado 16 de setembro tivo lugar a fíxose unha pequena mostra exposición
inauguración das novas instalacións da dalgúns dos mellores exemplares da
Unidade de Transferencia de Embrións Unidade, así como unha demostración
(UTE) de Bos (Guísamo, A Coruña), a car- de recollida de embrións e parte do seu
go do Vicepresidente da Xunta, Anxo procesamento no laboratorio.
quintana, e o conselleiro do Medio Rural,
Alfredo Suárez Canal. Ao acto asistiron Desde a súa posta en marcha en 1992,
numerosos representantes de institu- a UTE de Bos, xestionada por FEFRIGA
cións relacionadas co mundo da gande- en convenio coa Administración galega, O vicepresidente da Xunta, Anxo quintana, e o conselleiro
ría, a Administración, a investigación e a produciu algo máis de 7.000 embrións, do Medio Rural, Alfredo Suárez Canal, percorreron a UTE
Universidade e, sobre todo, gandeiros e dispoñendo na actualidade dun sistema en compaña de responsables de asociacións gandeiras

técnicos amantes da xenética. Ademais de venda a través de internet. Ao longo
dun percorrido polas novas instalacións destes anos, o centro veuse consolidan- do como un referente tanto en xenética
Holstein, ocupando o número 1 do rán-
king nacional por ICO, como na técnica
de transferencia embrionaria.

A UTE de Bos produce nestes momentos
máis do 50% dos embrións que se xeran
en España e converteuse no centro de
operacións dun complexo programa de
mellora xenética, realizando a maior par-
te das súas actividades directamente nas
ganderías mediante o servizo de transfe-
rencia embrionaria.

As novas instalacións da UTE constan
de laboratorios, sala de extracción de
embrións e ovocitos, local de almacena-
mento de embrións, oficinas, sala de re-
unións e sala de conferencias. Cos novos
equipamentos, a Unidade prevé aumen-
tar a produción de embrións, así como as
técnicas empregadas e os servizos ofer-
tados, ademais de ampliar as actividades
en materia de I+D+i e de formación tan-
As novas instalacións da UTE to a gandeiros como a técnicos.


NOVAS 9

APROBADO O PROXECTO DE BOAGA PARA AVALIAR A CARNE DOS CORDEIROS DA RAZA OVELLA GALEGA

A Consellería do Medio Rural aprobou o experimentan estes cordeiros (machos) calidade da canal e da carne tratando de
proxecto FEADER presentado por BOA- da raza (inscritos todos eles no Libro Xe- obter ao mesmo tempo unhas primeiras
GA Caracterización produtiva e calidade nealóxico da Raza), tratando de determi- aportacións sobre a caracterización des-
da canal e da carne dos cordeiros da raza nar o momento óptimo do sacrificio en ta carne mediante o estudo do perfil dos
Ovella Galega sometidos a distintos siste- función da idade do animal. ácidos graxos e aminoácidos.
mas de manexo. A duración do proxecto
é de tres anos e nel colaboran o INORDE, Este proxecto realizarase en explotacións
o Centro de Recursos Zooxenéticos de gandeiras con animais da raza inscritos
Galicia e o CETECA. no Libro Xenealóxico da Raza Ovella Ga-
lega, onde se controlarán os parámetros
A raza Ovella Galega críase para a produ- de crecemento: data do parto, peso ao
ción cárnica, obténdose dela uns cordei- nacemento, crecemento e peso ao sacri-
ros de pequeno tamaño pero cunha car- ficio. Posteriormente, despois do sacrifi-
ne moi valorada. Mediante este proxecto cio, as canais serán enviadas ao Centro
preténdese estudar a calidade da canal Tecnolóxico da Carne e da Calidade Ali-
e da carne e o ritmo de crecemento que mentaria de Galiza, onde se estudará a

BOAGA VACINOU CONTRA A LINGUA AZUL EXPLOTACIÓNS CON EXEMPLARES DE OVELLA GALEGA
Os veterinarios de BOAGA procederon a
vacinar contra a lingua azul explotacións
que teñen exemplares da raza Ovella Ga-
lega. As visitas efecturáronse nos meses
de novembro e decembro, coa finalidade
de protexer unha raza que forma parte
do patrimonio xenético, cultural, social e
económico de Galicia. A colaboración de
BOAGA coa Consellería do Medio Rural
na campaña de vacinación centrouse na
totalidade do gando ovino e cabrún que
quedaba pendente.

Os equipos veterinarios de BOAGA va-
cinaron en toda Galicia 37 explotacións,
aplicando a primeira dose de vacina
fronte aos serotipos 1 e 8 do virus da
lingua azul nun total de 3.384 ovinos e
277 cabrúns e a segunda dose en 3.748
ovinos e 282 cabrúns. En total, nas 37
explotacións de gando ovino e cabrún
aplicáronse 7.691 doses de vacina para
cada serotipo.

II FESTA DA RAZA FRIEIRESA EN SANTIGOSO (A MEZQUITA)
Por segundo ano consecutivo cele- Como remate celebrouse unha subas-
brouse no pasado mes de agosto a Festa ta de exemplares de raza Frieiresa, con
da Raza Frieiresa en Santigoso (A Mez- grande éxito, xa que todos os animais
quita, Ourense), con grande afluencia de subastados foron adxudicados.
xente.
A xornada debeuse á dedicación da
O concurso de fotos antigas, o de xuga- Asociación de Veciños de Santigoso,
das de vacas e o morfolóxico da raza, que sacaron adiante a celebración cun
xunto cunha degustación de carne de orzamento axustado e nun tempo redu-
Frieiresa, foron algunas das actividades cido. A organización contou co apoio do
do programa. Concello da Mezquita e a Consellería do
Medio Rural.


10 NOVAS

UN CRIADOR DE GALIÑA DE MOS, PREMIADO NA EXPOSICIÓN
AVÍCOLA DE CASTROPOL

Un galo do criador Luis Fernández, de
Riotorto (Lugo), gañou o segundo pre-
mio de razas españolas nunha das ex- UN LOTE DE GALIÑA DE MOS,
posicións avícolas máis importantes SEGUNDO PREMIO NA MOSTRA
do panorama español, a Exposición de
Avicultura de Castropol, que se celebrou
INTERNACIONAL DE XIXÓN
entre o 7 e o 9 de novembro nesta vila do
Occidente de Asturias. O recinto da Feira de Mostras de Xixón
acolleu, entre os días 26 e 28 de setem-
bro, o I Concurso Exposición Internacio-
nal de Avicultura de Razas Autóctonas
de España, Francia e Portugal. O certame
contou coa presenza de exemplares da
AS RAZAS DO PAÍS TAMÉN ESTIVERON NA II MOSTRA DO Galiña de Mos. Un lote do criador Car-
PATRIMONIO CULTURAL INMATERIAL los Durán, de Ferrol, alzouse co segundo
premio da exposición.
Con motivo da II Mostra do Patrimonio
Cultural Inmaterial, celebrada na
Praza Maior de Ourense do 8 ao 11 de
novembro, celebrouse unha exposición
con paneis informativos sobre as razas
autóctonas e sobre o Centro de Recursos
Zooxenéticos. Esta exposición recibiu
ducias de visitantes durante os días que
durou a Mostra.

O patrimonio cultural inmaterial -segun-
do os criterios da Unesco- clasifícase en
cinco eidos: tradición e expresión oral,
artes do espectáculo, usos sociais, rituais
e actos festivos, coñecemento e usos re-
lacionados coa natureza e o universo e
técnicas artesanais tradicionais.

NARÓN ACOLLEU EN AGOSTO UNHA MOSTRA DE RAZAS AUTÓCTONAS
En pleno verán, os días 9 e 10 de agos-
to, celebrouse na parroquia de Sedes
do concello de Narón (A Coruña) unha
mostra de razas autóctonas englobada
dentro da festa Oenach Céltico. Os cria-
dores da zona organizaron unha fermosa
exposición de varios tríos de exemplares
da raza Galiña de Mos. Participaron, en-
tre outros, os criadores de Avimós Luis
Garnelo, Carmen Grandal, Ricardo Alle-
gue, Juan Carlos Puente, Álvaro López,
Germán Fraga e Fidel López. En paralelo
tiveron lugar unhas xornadas gastronó-
micas nas que o Galo Mos foi un dos pra-
tos principais.

Na mostra tamén houbo presenza do
resto das razas autóctonas galegas. O
Centro de Recursos Zooxenéticos levou
exemplares das razas bovinas e da Ovella
Galega e asemade recibiuse unha ampla
representación de Can de Palleiro, por
cortesía de membros do Club da Raza.


NOVAS 11

O CENTRO DE RECURSOS ZOOXENÉTICOS E BOAGA, NA SEMANA VERDE

O pavillón de gandería da Feira Interna- Os exemplares de razas autóctonas que
cional Semana Verde de Silleda, celebra- se exhibiron na Feira pertencen ao Cen-
da este ano entre o 19 e o 23 de novem- tro de Recursos Zooxenéticos. En concre-
bro, contou con paneis informativos das to, unha parella de Ovella Galega, dous
razas autóctonas e do Centro de Recur- lotes de Galiña de Mos e dez exemplares
sos Zooxenéticos do Pazo de Fontefiz. O das razas bovinas. Numerosos visitantes
mesmo espazo expositivo acolleu tamén achegáronse a ver os animais e recolle-
información do Centro de Razas Equinas ron abundante material publicitario no
Autóctonas de Galicia (CREAG) e do Club stand de BOAGA.
do Can de Palleiro.

EXHIBICIÓN DO CAN DE EXPOLUGO DEULLES PROTAGONISMO ÁS RAZAS AUTÓCTONAS
PALLEIRO EN SILLEDA

Con motivo da celebración da Feira In- No marco de Expolugo (3-6 de outubro)
ternacional Semana Verde de Galicia, O celebrouse a segunda Mostra Agrogan-
Club do Can de Palleiro organizou o 23 deira, na que as razas autóctonas xoga-
de novembro a II Exposición Monográ- ron un papel preponderante. O Pazo de
fico da raza Can de Palleiro. Participaron Congresos e Exposicións de Lugo acolleu
30 exemplares, que se exhibiron ante o evento, organizado pola Fundación
unha gran cantidade de público. Ao final Feiras e Exposicións de Lugo e a Delega-
do acto houbo unha demostración de ción da Consellería do Medio Rural.
manexo infantil dos cans presentados. O stand de BOAGA na Mostra estivo inte-
Na Mostra destacaron pola súa calida- grado por paneis informativos das cinco
de os dez exemplares das cinco razas razas bovinas, da Ovella Galega e da Gali-
autóctonas bovinas, Cachena, Caldelá, ña de Mos, ademais do panel do Pazo de
Frieiresa, Limiá e Vianesa, en lotes dunha Fontefiz. O expositor foi moi visitado du-
vaca coa súa cría, todas elas propiedade rante os catro días da feira, repartíndose
do Centro de Recursos Zooxenéticos da máis de tres mil folletos informativos so-
Consellería do Medio Rural da Xunta de bre as razas autóctonas e as actividades
Galicia. Tamén se presentou unha exce- do Pazo de Fontefiz e o Centro de Recur-
lente parella da raza Ovella Galega. sos Zooxenéticos

AVIMÓS PARTICIPOU NO
DESFILE DE GANDO DO
SAN FROILÁN

As rúas máis céntricas de Lugo serviron
de escenario o pasado 3 de outubro a un
fermoso desfile de gando que inaugura-
ba a Mostra Agrogandeira celebrada con
motivo das festas do San Froilán. As rúas
que bordean a muralla romana e zonas
peonís enchéronse de carros tirados por
gando e os transeúntes puideron ollar
as razas gandeiras coma en tempos pa-
sados. Avimós participou con dous lotes
de exemplares que ían enriba de senllos
carros tirados por vacas e burros.


12 SANIDADE

A LINGUA AZUL
A lingua azul (LA) é unha enfermidade vírica que afecta os rumiantes (ovinos, cabrúns, bovi-
no, etc.) Trasmítese por mosquitos do xénero Culicoides. Está caracterizada por inflamación,
hemorraxias e edemas en mucosa bucal, pezuños e musculatura, con desenvolvemento de
erosións e ulceracións.

A
lingua azul ten moita importancia
polo deterioro físico que provoca
nos animais, o que trae consigo
perdas de produción, ademais de gran-
des custos de prevención e control da
enfermidade. Non afecta ao home, só
aos animais.

ETIOLOXÍA
É unha enfermidade non contaxiosa cau-
sada por un virus pertencente á familia
Reoviridae e ao xénero Orbivirus. Este vi- outono), probablemente polo transpor- - Forma aguda (ovella):
rus é bastante resistente aos disolventes te de animais infectados ou polo trans-
orgánicos (cloroformo, éter, etc.), axen- porte do mosquito infectado polo vento • Febre (42ºC)
tes tensoactivos, frío e calor (50ºC duran- (130-200 kms). • Depresión, delgadez.
te 3h). É sensible aos ácidos (pH<6 e >8) • Síntomas bucais: inflamación, ulce-
e á conxelación lenta entre -10ºC e -20ºC. No inverno a enfermidade pode seguir ración, erosión e necrose da mucosa
Os desinfectantes como o ácido acético, aparecendo se se dan as seguintes cir- da boca. Inflamación da lingua (glo-
iodóforos e produtos fenólicos tamén re- cunstancias: presenza de animais con site) e ás veces cianótica (cor azul).
sultan bastante eficaces ante o virus. prolongadas viremias (virus en sangue), Salivación excesiva.
ata 3 meses en certos animais; transmi- • Sintomas nasais: descarga nasal de-
Existen 24 serotipos distintos do virus da sión transplacentaria a finais de outono bida á inflamación da zona.
LA. En Europa só foron detectados ata o ou principios de inverno, nacendo ani- • Edema subcutáneo submandibular
momento os serotipos 1, 2, 4, 8, 9 e 16. mais virémicos, ou sobrevivencia de cer- e supraorbitario.
tos culicoides ao inverno. • Sintomas podais: coxeiras por infla-
A virulencia do virus varía segundo as mación e ulceración da banda coro-
distintas cepas. A gravidade dos sínto- A transmisión da enfermidade prodú- naria, o que provoca dolor intenso.
mas tamén depende doutros factores cese a través do mosquito. Pode existir • Abortos.
como a idade do animal, a raza, o esta- unha transmisión vía placental (nai-feto), • Complicacións neumónicas (pulmo-
do de carnes, o estrés, a densidade de que provocaría abortos (primeiro tercio nares).
mosquitos infectados, a presión viral na da xestación) ou malformacións do siste- • Morte no prazo de 8-10 días ou recu-
zona, etc. ma nervioso central (segundo tercio da peración con alopecia (caída do pelo
xestación) e animais nacidos portadores ou vélaro), esterilidade ou retraso no
EPIDEMIOLOXÍA E TRANSMISIÓN (terceiro tercio da xestación). Estes ani- crecemento.
Existen moitos animais susceptibles de mais normalmente evolucionan cara á - Forma subaguda (bovinos e ovinos en
ser infectados polo virus da LA, incluí- curación, pero poden tardar ata 4 meses zonas enzoóticas):
dos os rumiantes, ovellas, cabras, vacas, en eliminar o virus. Os que sobreviven
búfalos, camelos, antílopes, cervos, etc. quedarán protexidos para toda a vida • Nacemento de animais débiles,
Dependendo da especie, os síntomas fronte a ese serotipo. O virus tamén pode abortos, anomalías conxénitas (des-
clínicos varían, sendo no gando ovino aparecer en seme, pero só nos momen- coordinación de movementos, hi-
onde aparece o cadro clínico completo, tos de máxima viremia e por pouco tem- droencefalia).
e no resto desenvólvese normalmente po. A transmisión por vía sanguínea polo • Artrite, mastite, infertilidade.
sen sintomatoloxía. emprego dunha mesma agulla entre ani- • Baixo índice de mortalidade.
mais presenta unha pequena marxe de
A distribución xeográfica da LA vai de- posibilidade.
pender da presenza do mosquito. A en-
fermidade mantense sinxelamente en
rexións con climas templados na que a SINTOMATOLOXÍA
actividade do Culicoides mantense no Período de incubación: 7-10 días. Viremia
tempo. O virus aparece en rexións con aos 3-4 días despois da infección.
meses templados (sobre todo, verán e

SANIDADE 13

PREGUNTAS SOBRE A LINGUA AZUL
¿Que é a lingua azul?

A febre catarral ovina ou lingua azul é
unha enfermidade vírica, non contaxiosa,
que se transmite mediante mosquitos e
que afecta aos rumiantes, especialmente
ao gando ovino.

¿A enfermidade supón algún tipo de
problema para a saúde pública ou a se-
guridade alimentaria?

- Infección inaparente: caduras de mosquitos. Ter en conta A lingua azul non afecta ás persoas. Non
os tempos de espera para o consu- pode ser transmitida por contacto nin
• Noutras especies. mo de carne e leite do produto uti- por consumo de carne ou leite. A enfer-
lizado. midade supón exclusivamente un pro-
Síntomas en bovinos causados polo se- blema para a produción animal.
rotipo 8 ou 1( ás veces): 2. Vacinación dos animais
¿Cales son os síntomas característicos
• Lesións na mucosa nasal, salivación • Deberán vacinarse todos os animais da enfermidade?
abundante, febre, conxuntivite, maiores de 3 meses de idade. Cando
disfaxia, descarga nasal, lesións no se vacine por primeira vez deberán Os síntomas de enfermidade aparecen
ubre, artrite, laminite, coronite, ano- poñerse dúas doses cun intervalo sobre todo no gando ovino. No vacún
malías conxénitas e abortos. e cabrún os síntomas son máis leves ou
de 21 a 28 días. No caso de revaci-
mesmo poden non aparecer, aínda que a
nación realizarase antes do ano da
- Morbilidade e mortalidade: produción e a reprodución poden verse
primeira vacinación.
moi afectadas.
Ovellas: 100% de morbilidade e 0-50%
de mortalidade. Curación ata 2 semanas. • Só se vacinarán os animais en bo es- No primeiro momento aparece unha fe-
Vacún: 5% de morbilidade, sobre todo tado de saúde. bre alta, e posteriormente hinchazón e
de forma subclínica. dor na boca e nos arredores, o que pro-
• Na actualidade en Galicia estase voca un exceso de salivación. Co tempo
PREVENCIÓN E CONTROL procedendo á vacinación fronte aos aparecen úlceras na boca e a mucosa
Non hai tratamento eficaz. serotipos 1 e 8 do virus da lengua pode tomar unha cor azulada, sobre todo
azul. na lingua. Os edemas (acumulación de lí-
Dado que a transmisión da enfermidade quido) poden ocasionar unha hinchazón
se debe aos mosquitos, a súa prevención Para máis información sobre a enfermi- da cabeza. Tamén poden aparecer coxei-
e control resultan moi complexos. dade: ras pola laminite e perda de peso.

1. Control do mosquito: desinsectación http://mediorural.xunta.es/gandaria/
de animais, locais e medios de transpor- sanidade/lingua.php
te.
http://rasve.mapa.es/Publica/Informa-
• Utilización de insecticidas de uso cionGeneral/Enfermedades/enferme-
gandeiro para os lugares de aloxa- dades.asp
mento e transporte.
http://www.oie.int/esp/maladies/
• Utilización de repelentes en animais, fiches/e_A090.htm
para evitar ou diminuír o risco de pi-


14 SANIDADE

¿Como se contaxia a enfermidade? súa Oficina Comarcal Veterinaria, xa que que foron declarados focos de lingua
a normativa pode cambiar. azul, e que teñan como destino a mesma
A lingua azul non é contaxiosa, os ani- comarca:
mais non se infectan directamente duns
a outros. A transmisión prodúcese pola 1.- Movementos de animais con orixe en • Copia validada do documento acre-
picadura dun mosquito (Culicoides) que explotacións pertencentes a concellos ditativo da cualificación sanitaria da
previamente picou un animal enfermo. das comarcas veterinarias de Galicia en explotación denominado Explota-
Outras posibilidades menores de trans- que foron declarados focos de lingua ción Cualificada Sanitariamente, no
misión son vía transplacental aos fetos azul, e que teñan como destino explota- que os animais estean rexistrados.
ou vía seme en casos moi especiais. cións do resto de Galicia: • Os animais non terán signos clínicos
da enfermidade no momento de
¿Que precaucións se poden tomar para • Autorización de traslado expedida embarque.
previr a enfermidade? polos servizos veterinarios oficiais
da Consellería do Medio Rural. 3.- Movementos de animais con orixe en
- Manter recollidos os animais nas horas • Os animais non terán signos clínicos explotacións cualificadas sanitariamente
de máxima actividade do mosquito (ao da enfermidade no momento de non pertencentes a concellos das comar-
amancer e ao anoteicer). embarque. cas veterinarias de Galicia en que foron
- Desinsectar os locais da explotación e • Animais maiores de 4 meses de ida- declarados focos de lingua azul, e que
as esterqueiras, e eliminar broza e restos de deberán estar vacinados fronte teñan como destino Galicia:
orgánicos do seu entorno. aos serotipos 1 e 8 do virus da lin-
- Tratar con repelentes ou desinfectantes gua azul (dúas doses en primova- • Copia validada do documento acre-
apropiados os animais. cunación ou trala dose de recordo ditativo da cualificación sanitaria da
- Vacinación dos animais para previr a en revacinación); ou ter presentado explotación denominado Explota-
infección e controlar a diseminación da un resultado negativo nunha proba ción Cualificada Sanitariamente, no
enfermidade. de PCR realizada sobre unha mostra que os animais estean rexistrados.
de sangue extraída como mínimo • Os animais non terán signos clínicos
¿Pódense realizar movementos de gan- 14 días despois do inicio de protec- da enfermidade no momento de
do? ción do animal fronte ao ataque dos embarque.
mosquitos mediante aplicación dun
Si, pero depende da zona na que se tratamento desinfectante ou repe-
atope a explotación, xa que existen de- lente eficaz.
terminados movementos que requiren • Animais menores de 4 meses de ida-
autorizacións de traslado expedidas pode deberán estar desinsectados.
los servizos veterinarios oficiais da Con-
sellería do Medio Rural. De todas formas, 2.- Movementos de animais con orixe en
recomendamos que se quere realizar al- explotacións pertencentes a concellos
gún movemento de animais consulte na das comarcas veterinarias de Galicia en

INNOVACIÓN 15

LOCALIZACIÓN VÍA GPS E ON LINE EN
RAZAS BOVINAS AUTÓCTONAS DE GALICIA
O proxecto desenvolvido por BOAGA, de localización on line mediante sistema GPRS e en
base web, acada a segunda fase de avaliación do sistema mediante a colaboración da Facul-
tade de Veterinaria da Universidade de Extremadura (UEX), a empresa Orange, GMV Systems
e o CRZG, Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia.

N
o mes de agosto do 2008 proce- O aparato receptor capta o sinal da loca- Os módulos de frecuencia cardíaca e
deuse á colocación dos sistemas lización do animal vía satélite, almacé- respiratoria non están operativos aínda.
nun animal da raza Cabalo de naa, procésaa e transmítea por GPRS a Permitirán detectar una posible enfermi-
Pura Raza Galega e outros tres en ani- un servidor web para que o usuario poi- dade do animal.
mais das razas Caldelá, Vianesa e Limiá. da acceder a ela.
As explotacións elixidas polos técnicos
de Orange, UEX e GMV tiñan que ter
unha grande extensión de terreo e estar
situadas fundamentalmente en áreas de
montaña.

Detalle dunha finca, no que o punto
amarelo sinala a localización do animal

Detalle xa incorporado no animal

Antena GPS

Baterías mecanismo

Detalle do localizador que levará o
animal Área de acceso web
Información do dispositivo na web, si-
nalando temperatura, carga da batería,
data e hora

APLICACIÓNS E USABILIDADE
Unha vez finalice a proba terá lugar unha
posta en común dos problemas atopa-
dos e vantaxes do sistema, e de seguido
unha xornada con todos os criadores das
Detalle do informe de movementos de dous animais durante o mes de novembro razas autóctonas onde se exporá polo
do 2008 miúdo a experiencia realizada.


16 XENÉTICA

NUEVAS TECNOLOGÍAS EN LA EXTRACCIÓN DE
MUESTRAS BIOLÓGICAS PARA EL ANÁLISIS DE
ADN EN RAZAS BOVINAS AUTÓCTONAS DE
GALICIA EN PELIGRO DE EXTINCIÓN
Justo, J.R.2, J. Lama2, C.J. Rivero1, S. Adán2, D. Rois1, M. Fernández1 , J. López3 & A. Fernández3.

1. Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, Pazo de Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.
Correo electrónico: fontefiz@xunta.es
2. Federación de Razas Autóctonas de Galicia (BOAGA), Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.
Correo electrónico: boaga@boaga.com
3. Xenética Fontao S.A. Fontao-Esperante, 27080 Lugo. Correo electrónico: xeneticafontao.agri@xunta.es

E
n este trabajo se recoge la utiliza- oficial de Xenética Fontao S.A. para su
ción de la toma de muestras de ma- genotipado.
terial biológico en los animales de
los libros genealógicos de las razas Ca- En el transcurso del año 2009 se proce-
chena, Caldelá, Frieiresa, Limiá y Vianesa derá a la implantación del sistema me-
para garantizar la fiabilidad en los datos diante el cual el ganadero no tendrá que
aportados a los libros genealógicos y escribir padre y madre del animal de sexo
para facilitar a los criadores su trabajo. hembra, siendo este asignado automáti-
camente por la base de datos genética,
Para ello se ha implantado el sistema lo que supondrá otro paso en el ahorro
Biopsyptec® como medio de recogida de de trabajo del criador.
muestra biológica (cartílago auricular), y
su envío al laboratorio oficial de análisis
de Xenética Fontao S.A.

El sistema consiste en la aplicación de un
crotal, el cual extrae automáticamente
una muestra de cartílago auricular que
es recogido en un cilindro, el cual con-
tiene una identificación idéntica al del
crotal aplicado. El cilindro es cerrado her-
méticamente, y cualquier manipulación
es detectada fácilmente. No necesita
condiciones específicas de temperatura
para su almacenamiento.

El sistema es aplicado in situ por cada
uno de los criadores de las razas al 100%
de todas las hembras nacidas, así como
a los sementales presentes en la explo-
tación. El sistema es financiado por los
propios criadores y la asociación de cria-
dores.

La muestra es registrada por el propio
criador en un parte de nacimiento, en
el cual indica el nº de muestra y el nº de
crotal oficial de identificación, siendo en-
viada por correo ordinario a la oficina del
libro genealógico y de éste al laboratorio

XENÉTICA 17

MUESTRAS GENOTIPADAS
A partir del año 2007, fecha de implantación del sistema, se ve claramente la buena im-
plantación y acogida por parte de los criadores, ya que en 2008, son datos hasta junio,
se observa el incremento de casi un 50% del total de muestras genotipadas.
CACHENA CALDELÁ
211 216
714 164
638
440 147
411
376 288 122
85 67
59

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

LIMIÁ VIANESA Formulario para anota-
302
143 249
ción del nº de tubo de
102
183 217
muestra de ADN, junto
80
107
153 con el crotal oficial, para
65
54 35 la notificación al RN
22 60
del libro genealógico.
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 El criador lo envía por
correo ordinario junto
FRIEIRESA TOTALES
135
con el tubo de muestra.
6166
En caso de machos, sin
103
muestra, puede rellenarlo on line y en-
68 56 viarlo por correo electrónico.
33 30 31 1207 1458
374 857 717 798 755

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 total

% DE MUESTRAS SOBRE ANIMALES HEMBRAS EN LIBRO GENEALÓGICO
ANIMALES EN
HEMBRAS MACHOS TOTALES MUESTRAS ADN HEMBRAS MACHOS TOTALES 76,93%
LIBROS(Mayo 2008) 72,46%
61,35% 62,04% 63,78%
RAZA CACHENA 3455 3297 6752 RAZA CACHENA 2658 268 2926
RAZA CALDELÁ 1418 1259 2677 RAZA CALDELÁ 870 142 1012
RAZA FRIEIRESA 619 463 1082 RAZA FRIEIRESA 384 72 456
RAZA LIMIÁ 581 397 978 RAZA LIMIÁ 421 80 501
RAZA VIANESA 1742 1267 3009 RAZA VIANESA 1111 160 1271 RAZA RAZA RAZA RAZA RAZA
CACHENA CALDELÁ FRIEIRESA LIMIÁ VIANESA
BOVINAS GALEGAS 7815 6683 14498 BOVINAS GALEGAS 5444 722 6166
% de genotipos hembra sobre total de hembras en libro

MUESTRAS GENOTIPADAS POR TIPO CONCLUSIONES
El uso de este sistema es ampliamente
A partir del año 2007, fecha de implantación del sistema, disminuye el tipo de muestra satisfactorio, tanto en la vertiente de las
de sangre, a favor de pabellón auricular. Los datos de muestra de semen corresponden asociaciones de criadores como en los
a los sementales del banco de semen de razas autóctonas de Galicia, sito en el CRZG. propios ganaderos. El ahorro de costes
1179 operativos a nivel de los servicios zoo-
1048 técnicos de la asociación, y a nivel del
criador, compensan el coste de su aplica-
765
716
796 ción individual. El objetivo era aplicar un
696
sistema fiable, de fácil aplicación, mani-
pulación y almacenamiento que se inclu-
267 279 yera en el programa de calidad de ges-
107
152 tión, trazabilidad e inspección en marcha
90 57
0 0 0 1 0 1 1 0 0 0 2 0 0 0 1 0 1 3 4 0 0 0 0 por parte de BOAGA, y sirva de base a la
futura certificación de los productos de
Sangre Pelo Pabellón auricular Semen Tejido muscular las razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Li-
miá y Vianesa.
*VI Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales
4ª Reunión de la Sociedad Portuguesa de Recursos Genéticos Animales
8ª Reunión de la Sociedad Española para los Recursos Genéticos Animales
Faculdade de Ciências de Lisboa, 18 al 20 de Septiembre de 2008


18 XENÉTICA

CARACTERIZACIÓN SEMINAL DE
MORUECOS DE LA RAZA OVELLA GALEGA
Fernández, M.1, S. Adán2, C. López1, J.R. Justo3, C.J. Rivero1, J.J. Lama3 & D. Rois1

1. Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia. Pazo de Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.
Correo electrónico: fontefiz@xunta.es
2. Asociación de Criadores da Raza Ovella Galega (ASOVEGA). Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.
Correo electrónico: asovega@asovega.com
3. Federación de Razas Autóctonas de Galicia (BOAGA). Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.
Correo electrónico: boaga@boaga.com

MATERIAL Y MÉTODOS
En este trabajo se presentan los primeros
resultados obtenidos en la caracteriza-
ción seminal de los moruecos de la raza
Ovella Galega, para ello se han utilizado
5 sementales adultos inscritos en el Li-
bro Genealógico de la raza Ovella Gale-
ga; con una media ± error estándar de
peso vivo de 53,4 ± 2,52 kg, de condición
corporal de 2,8 ± 0,12 y de circunferencia
escrotal de 31,8 ± 0,37 cm. Semanalmen-
te los moruecos son llevados a la sala de
recogida, se realizan dos extracciones y
se registran los siguientes datos: volu-
men seminal, motilidad masal, motilidad
individual progresiva, concentración y
número de dosis por eyaculado. De los 5
moruecos, solo 4 de ellos se habituaron a
INTRODUCCIÓN la vagina artificial.
La raza ovina Ovella Galega, autócto- gida seminal mediante vagina artificial.
na de Galicia (Fernández et al., 2001), Gracias a la colaboración estrecha entre RESULTADOS
actualmente se encuentra catalogada personal del Centro y de la Asociación de A continuación se presentan los valores
como de protección especial por el Real criadores da raza Ovella Galega (ASOVE- (media ± error estándar) obtenidos en
Decreto 1682/1997, de 7 de noviembre, GA), se ha conseguido la obtención de los 147 eyaculados de moruecos de Ove-
por el que se actualiza el Catálogo Oficial dosis seminales que han sido sometidas lla Galega durante el período 24/10/2007
de Razas de Ganado de España. Desde a crioconservación. – 10/09/2008.
el año 1999 se encuentra sometida a un
Programa de Conservación y Recupera-
ción, lográndose gracias a él cambiar la
tendencia censal de la población (Adán
et al., 2004); a día de hoy el crecimiento
poblacional es positivo y con manteni-
miento de la variabilidad genética de la
raza (Adán et al., 2007).

En la raza quedaba pendiente, dentro
del Programa de Conservación y Recu-
peración “ex situ” (Adán et al. 2000), la
creación de un banco de germoplasma.
El Centro de Recursos Zooxenéticos de
Galicia, dependiente de la Consellería do
Medio Rural de la Xunta de Galicia, tras
un período de adaptación de sus instala-
ciones para albergar un banco de semen
de moruecos de Ovella Galega, comienza
en el año 2007 con el entrenamiento de
los moruecos de su rebaño para la reco-

XENÉTICA 19

características seminales óptimas para BIBLIOGRAFÍA
su crioconservación y su posterior uso Adán, S.; C.J. Rivero; J.R. Justo; J. García;
para inseminación artificial, no debiendo M. Fernández; G. Rivero; H. Pose; M. Alon-
plantear problemas. so; A. Fernández; D. Rois. 2000. Actuacio-
nes para la conservación y la recupera-
Si observamos la evolución mensual que ción de la raza Ovella Galega. 1ª Reuniâo
experimentan el volumen y la concentra- da Sociedade Portuguesa de Recursos
ción de los eyaculados, podemos ver que Genéticos Animais e II Congreso Ibérico
los valores más altos se presentan desde sobre Recursos Genéticos Animais.
el mes de julio hasta marzo, sufriendo un
descenso desde abril hasta junio. Este Adán, S.; J.B. Feijóo; J. García; B. Rodrí-
DISCUSIÓN patrón es similar a otras razas, dado que guez; M. Fernández. 2004. Evolución y
A la vista de los parámetros seminales el fotoperíodo influye en la actividad Situación Actual de la raza Ovella Gale-
obtenidos de moruecos de raza Ove- sexual de los pequeños rumiantes, pero ga. 2ª Reunión de la Sociedad Portugue-
lla Galega, y comparándolos con los de quizás menos marcado en la Ovella Ga- sa de Recursos Genéticos Animales y IV
otras razas como la Ansotana (quintín et lega debido a su rusticidad y su adapta- Congreso Ibérico sobre Recursos Genéti-
al., 2005), la Manchega variedad negra ción a medios hostiles. cos Animales.
(González et al., 1998), la Guirra (Pucha-
des et al., 2004) y la Latxa (Beltrán de Adán S.; M. Fernández; J.R. Justo; C.J. Ri-
Heredia et al., 2004); podemos ver que vero; D. Rois; J. Lama. 2007. Análisis de la
las diferencias radican en el volumen del información genealógica en la raza ovina
eyaculado, siendo éste inferior en la raza Ovella Galega. Arch. Zootec. Vol. Suple-
Ovella Galega. El resto de parámetros se- mento 1, núm. 216. pp: 587 – 592.
minales están próximos al resto de razas.
De esta forma en la raza Ovella Galega Beltrán De Heredia, I.; D. Gabiña. 2004.
se obtendrán menos dosis por eyacula- Producción y calidad de semen de los
do que en otras razas, pero posee unas moruecos adultos de raza Latxa. Peque-
ños Rumiantes. Vol. 5 núm. 1. pp: 8-12.

Fernández, M.; G. Rivero; M. Alonso; C.J.
Rivero; H. Pose; J.R. Justo; S. Adán; R. Díaz;
D. Rois; J.A. Carril. 2001. Razas autócto-
nas de Galicia en peligro de extinción.
Servicio de Estudios y Publicaciones de
la Consellería de Política Agroalimenta-
ria e Desenvolvemento Rural. Xunta de
Galicia.

González, M.E.; M.J. Aguado; M.D. Pérez-
Gúzman; V. Montoro; P. Gil; J. Garde. 1998.
Técnicas reproductivas aplicadas a la
conservación y fomento de la raza ovina
Manchega, variedad negra. Arch. Zootec.
Vol. 47, núm. 178-179. pp: 329 – 334.

Puchades, S.; F. Marco-Jiménez; M. Rodrí-
guez; J.S. Vicente. 2004. Adiestramiento y
caracterización seminal de moruecos de
la raza ovina Guirra. Arch. Zootec. Vol. 53,
núm. 202. pp: 225 – 228.

quintín, F.J.; Sevilla, E.; Hernández, M.;
Pastor, F.; Vijil, E.; Soguero, J. 2005. Com-
portamiento sexual y rendimiento semi-
nal en moruecos de raza Ansotana. XI
Jornadas de Producción Animal AIDA.

*VI Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales - 4ª Reunión de la Sociedad Portuguesa de Recursos Genéticos Animales
Faculdade de Ciências de Lisboa, 18 al 20 de Septiembre de 2008

20 MANEXO

LA ZONA DE FUGA Y EL PUNTO DE BALANCE:
CÓMO ENTENDERLOS
Temple Grandin
Depto. de Ciencia Animal
Colorado State University
Fort Collins, CO 80523-1171

Traducción del Dr. Marcos Giménez-Zapiola

LA ZONA DE FUGA DEPENDE DEL NIVEL
DE CALMA qUE TENGA EL ANIMAL, SE
AGRANDA CUANDO ÉSTE SE PONE NER-
VIOSO O CUANDO UNO SE LE APROXI-
MA DE FRENTE

ga, los bovinos y los porcinos tenderán a
avanzar sin necesidad de aplicarles pica-
nas eléctricas, si el trabajador del ganado

E
sta fotografía ilustra la zona de fuga camina hacia atrás, en dirección opuesta
de un gran rebaño ovino. Las ma- a los animales, pasando sucesivamente
nadas de bovinos se comportan de el punto de balance de cada uno de ellos.
manera muy parecida. Se puede obser- No es necesario picanear a cada animal.
var que las ovejas se mueven en círculo Si los animales están avanzando por sí Cuando el trabajador se mueva hacia
alrededor de los pastores, a la vez que mismos en la manga, hay que dejarlos la posición A, que está fuera de la zona
se mantienen a una distancia segura de seguir solos. Frecuentemente avanzarán de fuga, el animal dejará de alejarse. Si
ellos y tratan de tenerlos a la vista. Tam- con sólo golpear la pared de la manga pasa a la posición B, penetrará en la zona
bién se nota que las ovejas tienden a mo- con la palma de la mano. de fuga y hará que el animal comience
verse en sentido contrario al del pastor. a moverse. Si se trabaja con el ganado
Por esta razón, para mover a un grupo de El siguiente diagrama ilustra la zona de entendiendo los conceptos de la zona
animales en cierta dirección, el ganadero fuga general de un animal. El tamaño de fuga y el punto de balance, se consi-
puede caminar en la dirección contraria a efectivo de la zona de fuga de cada ani- gue moverlo más fácilmente. La zona de
la deseada en los animales. Si se camina mal en particular variará según su nivel fuga es el espacio personal del animal, y
en dirección contraria, los animales tiende amansamiento. La zona de fuga tam- su tamaño está determinado por su ni-
den a acelerar su movimiento; si se cami- bién depende del nivel de calma que vel de domesticación o salvajismo. Los
na en la misma dirección, el movimiento tenga el animal, y se agranda cuando animales totalmente mansos no tienen
animal tiende a hacerse más lento. Estos éste se pone nervioso o cuando uno se zona de fuga, y la gente los puede tocar.
principios se cumplen en todas las espe- le aproxima de frente. Los animales tran- El animal comienza a apartarse del gana-
cies que viven en manada. quilos son más fáciles de manejar; cuan- dero cuando éste atraviesa el límite de
do se ponen nerviosos, se necesitan de su zona de fuga. Si todos los animales de
El punto de balance se encuentra en la 20 a 30 minutos para que se vuelvan a un grupo están mirando de frente al ga-
cruz del animal. Todas las especies de ga- calmar. nadero, significa que éste se encuentra
nado se moverán hacia adelante si el ga- ZONA CIEGA fuera de su zona de fuga.
nadero está ubicado detrás del punto de (DETRÁS DEL ANIMAL)
balance, y retrocederán si está ubicado Cuando el ganadero está fuera de la zona
delante de dicho punto. Muchas perso- de fuga, los animales giran y lo miran de
nas, al trabajar con el ganado, cometen frente manteniéndose a una distancia se-
el error de quedarse parados delante del gura como muestra la siguiente imagen:
punto de balance cuando tratan de ha-
cer que un animal avance en una manga.
Una vez que están dentro de una man-

SI SE CAMINA EN DIRECCIÓN CONTRA-
RIA, LOS ANIMALES TIENDEN A ACELE-
RAR SU MOVIMIENTO; SI SE CAMINA
EN LA MISMA DIRECCIÓN, TIENDEN A
HACELO MÁS LENTO PUNTO DE BALANCE
(LÍNEA DE LA CRUZ DEL ANIMAL)


MANEXO 21

Cuando el ganadero entra en la zona de
fuga, los animales se dan la vuelta y se
alejan de él, como muestra la siguiente
imagen:

El siguiente es el esquema del movimien-
to del ganadero para hacer que el gana-
do avance, trabajando del lado interior pio que ilustran estos dos diagramas es La presión no debe ser continua, sino
de una manga curva: que el ganadero debe entrar en la zona que es más efectiva una presión oscilan-
de fuga en la dirección opuesta a la del te sobre el límite de la zona de fuga.
movimiento que desea producir. Cuando
regrese a su posición inicial, el ganadero El ganadero se debe mover en zig-zag,
caminará en la misma dirección del ga- adelantándose y atrasándose con res-
nado, pero deberá hacerlo fuera de su pecto a la manada. Cuando vaya hacia
zona de fuga. atrás, en dirección opuesta a la manada,
entrará en su zona de fuga y acelerará el
Cuando se sujeta a un animal en el cepo, movimiento. Cuando vaya hacia adelan-
el operario debería pararse fuera de su te, en la misma dirección que la manada,
zona de fuga. Para mover al siguiente se alejará de la zona de fuga de la mana-
Cada uno de los animales avanza cuando animal hacia el cepo, el ganadero entra- da, y frenará su movimiento.
el operario ganadero cruza su punto de rá en su zona de fuga desde adelante, y
balance, caminando hacia atrás. Para vol- el animal se adelantará cuando crucen el Para que los animales se mantengan en
ver adelante de la manga, el ganadero punto de balance a la altura de su hom- calma y se los pueda mover fácilmente,
debe ir directamente, alejándose de los bro. el ganadero debe trabajar en el borde
animales. de la zona de fuga. Para hacer que los
Para hacer que se mueva solamente el
Si se trabaja en una manga recta, el mo- animal de delante, el operario deberá
vimiento del operario ganadero para detenerse cuando haya atravesado su CUANDO EL GANADERO ESTÁ FUERA
mover a los animales hacia el cepo o ca- punto de balance. DE LA ZONA DE FUGA, LOS ANIMALES
silla de sujeción es el siguiente: LO MIRAN DE FRENTE MANTENIÉNDO-
Cuando se arrea ganado en terrenos am- SE A UNA DISTANCIA SEGURA. CUANDO
plios y abiertos, el movimiento calmo y ENTRA EN LA ZONA DE FUGA, SE DAN
ordenado de los animales se logra muy LA VUELTA Y SE ALEJAN DE ÉL
fácilmente siempre que se entienda el
funcionamiento de la zona de fuga y se
apliquen unos pocos principios básicos.
Para hacer que los animales se muevan
ordenadamente, el vaquero debe alter-
nar su posición, entrando y saliendo su-
cesivamente de la zona de fuga colectiva
de la manada:
Para hacer que los animales se adelan-
ten, hay que caminar paralelamente a
ellos pero en sentido contrario. Para vol-
ver hacia adelante, hay que caminar en
sentido oblicuo, alejándose para dejar la
zona de fuga de los animales que están
en la manga.

Los bovinos, así como otros rumian-
tes, tienen la tendencia a moverse en
la dirección opuesta cuando se penetra
directamente su zona de fuga. El princi-


22 MANEXO

animales se muevan, entrará en la zona cado precisamente detrás de su punto
UN GRUPO DE ANIMALES qUE SE MUE-
de fuga; para hacer que se detengan, re- de balance.
VE EN MANADA MANTIENE CONTACTO
trocederá hasta salir de la zona de fuga.
VISUAL ENTRE SÍ, DE MODO qUE TODA
El operario debe evitar el punto ciego Ésta es la posición que debería ocupar
LA MANADA SE PUEDE MOVER COMO
del animal, que está detrás de su cola. una persona para mover esos animales.
UN CONJUNTO COORDINADO
Es conveniente abstenerse de penetrar
profundamente en la zona de fuga.

Los animales se ponen muy inquietos animales retroceden en una manga, hay
si una persona se mete en su espacio que alejarse de ellos; no hay que tocar-
personal y no tienen la posibilidad de los ni golpearlos, pues retroceden en un
alejarse. Si el ganado se da la vuelta y se intento por aumentar la distancia entre
escapa hacia atrás del ganadero cuando ellos y la gente. Normalmente, se tran-
se lo arrea por un callejón en los corra- quilizarán si se los deja solos.
les, la causa más probable es un exceso
de penetración en su zona de fuga; al
no poder fugarse hacia adelante porque
hay otros animales ocupando el espacio,
los animales se dan la vuelta para tratar Usando los principios de comportamien-
de escapar del vaquero que los empuja. to animal en la zona de fuga, un operario
Cuando esto sucede, el vaquero debe re- ganadero podrá hacer entrar el ganado
troceder para aumentar la distancia que en un corral de manera tranquila y orde-
hay entre él y los animales. Este retroceso nada. Las posiciones que se ilustran en el
debe hacerse a la primera indicación de diagrama anterior permiten controlar el
que hay animales que quieren darse la flujo de ganado a través de la puerta. Se
vuelta y escapar hacia atrás. puede acelerar o frenar el movimiento
Un grupo de animales que se mueve en del ganado mediante el acercamiento y
Si un grupo de animales retrocede al ol- manada mantiene contacto visual en- alejamiento (moviéndose hacia los ani-
fatear algo o ver una sombra adelante, tre sí, de modo que toda la manada se males y luego hacia atrás). Si el operario
hay que tener paciencia y darle tiempo puede mover como un conjunto coordi- se mueve en el mismo plano, sin acercar-
al primero para que supere el obstáculo; nado. El animal que está en la segunda se ni alejarse de los animales, su control
el resto de los animales lo seguirá. Si los posición, tras el que va delante, está ubi- del movimiento no será tan efectivo.


ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO 23

PRETO DE 50 RAPACES PARTICIPARON
NO V CONCURSO DE DEBUXO INFANTIL
AUTÓCTONAS DE GALICIA
Nenos e nenas que coñecen ben as razas autóctonas de Galicia, pois proceden de familias
onde se crían estas reses, plasmaron sobre o papel as súas particulares visións do bovino do
país, a Galiña de Mos, o Can de Palleiro e a Ovella Galega. O V Concurso de Debuxo Infantil
Autóctonas de Galicia deu moito de si, como se pode comprobar no álbum que reproduci-
mos nas páxinas seguintes.

O presidente da Federación de Razas Autóctonas de Galicia-BOAGA, José Manuel González Lamelas, entrégalle o seu premio
a un dos nenos participantes

O
concurso de debuxo, que xa vai se en Lugo o pasado 5 de outubro, no sentido da observación que oscila entre
camiño de ser un clásico dentro marco da mostra Expolugo que se cele- o humor, a admiración e a tenrura.
das actividades de BOAGA, persi- brou en paralelo ás festas de San Froilán.
gue que os cativos desenvolvan o amor Alí os pequenos artistas puideron gozar O concurso convocouse, como é habi-
polas razas autóctonas e se sintan or- da recompensa aos seus esforzos crea- tual, nas categorías Bovina, Ovina, Galiña
gulloso dos labores de cría de seus pais, tivos, plasmados en toda a manchea de de Mos e Canina, con tres grupos de par-
tíos ou avós. De feito, a convocatoria do debuxos _moitos deles, reproducidos ticipantes en cada unha delas: ata 6 anos,
concurso diríxese expresamente a rapa- nas páxinas seguintes_ que chegaron de 7 a 10 e de 11 a 14. O xurado emitiu o
ces que teñan estes graos de parentesco durante varias semanas á sede de seu fallo o 30 de setembro. Os premios
con criadores das razas Cachena, Caldelá, BOAGA no Pazo de Fontefiz. foron tarxetas-regalo doadas por Carre-
Frieiresa, Limiá, Vianesa, Galiña de Mos, four, de 150 euros para os primeiros pre-
Ovella Galega e Can de Palleiro. Malia a curta idade dos participantes, mios, 100 euros para os segundos e 50
menos de 14 anos, hai unha notable va- para os terceiros.
A quinta edición do concurso convo- riedade de técnicas, materiais e puntos
couse no verán e os premios entregáron- de vista nos debuxos, así como un agudo

24 ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO: BOVINO

CATEGORÍA 3-6 ANOS
Carla Polo Montero, 10 anos Víctor González Porto, 5 anos, 2º premio

María Calvo García, 7 anos

Olalla González Barja, 10 anos Eva Puza Mera, 6 anos, 1º premio

CATEGORÍA 11-14 ANOS
Lucía Calvo García, 10 anos

Álvaro Puza Mera, 8 anos
Salvador González Mir, 14 anos

Sergio quiñones Pérez ,10 anos Álvaro Blanco González , 9 anos
María Blanco González, 13 anos

Miguel González
Sonia Expósito
Fernández , 11
Goas, 10 anos,
anos,
1º premio
1º premio

Diana Reboredo Aaron Reboredo
Vázquez, 10 anos, Vázquez, 13 anos,
2º premio 2º premio

Uxía Fernández Xacobo González
Guerra, 8 anos, Mir, 14 anos,


ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO: GALIÑA DE MOS 25

CATEGORÍA 3 -6 ANOS
Ávaro Blanco González, 9 anos

Luz Silva Varela, 4 anos, 1º premio.
José Mato García, 9 anos

Lucía García Piñeiro, 5 anos, 2º premio

Jordi Alonso Barros, 7 anos Carla Polo Montero, 10 anos

Martín Gago Chorén, 10 anos, Ariana Martínez Ramos, 8 anos, Manuel Novais Rey, 10 anos,
1º premio 2º premio 3º premio

Marta Fernández Paula Núñez Páez,
Guerra, 12 anos, 11 anos
1º premio

Alba Prieto Rey,

13 anos,
2º premio

María Blanco González,
13 anos

Salvador González
Mir, 14 anos,
3º premio


26 ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO: CAN DE PALLEIRO

Alís González Saavedra,
7 anos

Sergio quiñones Pérez,
CATEGORÍA 3-6 ANOS

10 anos
Xián Rial Díaz, 6 Anos, 2º premio

Carla Polo Montero,
10 anos

Ernesto Fernández Armada, 6 anos, 1º premio

Roi Rial Díaz, 9 anos,
Anxo Lage Soilán, 1º premio
11 Anos,
1º premio

Violeta quiñones Pérez, Sonia Expósito

14 anos, Goás, 10 anos,

Guillermo Gonzá-
lez Pérez, 10 anos,
Alejandro Fernández 3º premio
Armada, 14 anos,
2º premio


ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO: OVELLA GALEGA 27

CATEGORÍA 3 -6 ANOS

Antón Ferreiro Teijeiro, 5 anos, 1º premio Xacobo González Mir, 14 anos, 1º premio

Carla Polo Montero, 10 anos Nerea Moreira García, 7 anos, 2º premio

Ariana Martínez Ramos, 8 anos, 3º premio Sonia Expósito Goas, 10 anos, 1º premio


Autoctonas Galegas 2008

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (17)

Autoctonas Galegas 2008