Atlas of ultrasound application in large vessel vasculitis giant cell arteritis and takayasu arteritis

ATLAS OF ULTRASOUND APPLICATION
IN LARGE VESSEL VASCULITIS:
giant cell arteritis and Takayasu arteritis
ATLAS ZASTOSOWAŃ ULTRASONOGRAFII
W UKŁADOWYCH ZAPALENIACH DUŻYCH TĘTNIC:
olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic
i choroba Takayasu

ATLAS ZASTOSOWAŃ ULTRASONOGRAFII
W UKŁADOWYCH ZAPALENIACH DUŻYCH TĘTNIC:
olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic
i choroba Takayasu
ATLAS OF ULTRASOUND APPLICATION
IN LARGE VESSEL VASCULITIS:
giant cell arteritis and Takayasu arteritis
Marcin Milchert, Andreas P. Diamantopoulos, Marek Brzosko
Wydawnictwo Pomorskiego
Uniwersytetu Medycznego
w S z c z e c i n i e 2 0 1 6

Redaktor naczelny: prof. dr hab. n. med. Ireneusz Kojder
Redakcja: Wojciech Markowski
Korekta: Emilia Syldatk
Skład i łamanie: Waldemar Jachimczak
© Copyright by Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, 2016
ISBN 978-83-64906-04-6
Adres wydawnictwa
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
70-204 Szczecin, ul. Rybacka 1
tel. 91 48 00 860
www.pum.edu.pl
e-mail: wydawnictwo@pum.edu.pl
Wydawnictwo Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
Wydanie I. Nakład ??? Format A4. Objętość: ark. druk. 19,5
Druk i oprawa
???

6 Spis użytych skrótów
7 Wstęp
9 Jak zoptymalizować ustawienia aparatu
USG do badania zapaleń tętnic
13 Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic
133 Polimialgia reumatyczna
139 Choroba Takayasu
153 Piśmiennictwo
155 Podziękowania
6 Abbreviations
7 Introduction
9 How to optimize ultrasound machine
settings for arteritis examination
13 Giant cell arteritis
133 Polymyalgia rheumatica
139 Takayasu arteritis
153 References
155 Acknowledgements
Spis treści Contents

6
CS – glukokortykosteroidy
GCA – olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic
IM – intima-media
IMC – kompleks intima-media
PMR – polimialgia reumatyczna
TA – tętnica skroniowa powierzchowna
TAK – choroba Takayasu
USG – ultrasonograﬁa
CS – glucocorticoids
GCA – giant cell arteritis
IM – intima-media
IMC – intima-media complex
PMR – polymyalgia rheumatica
TA – superﬁcial temporal artery
TAK – Takayasu arteritis
USG – ultrasonography
Spis użytych skrótów Abbreviations

7
Giant cell arteritis (GCA) is the most common
type of vasculitis [1].According to the Chapel Hill
definition, it is an autoimmune inflammation
of the aorta and its major branches, most com-
monly involving the large supra-aortic branches
(Fig. 1a) [2]. However, the 1990 American College
of Rheumatology (ACR) GCA classification crite-
ria refer to temporal arteritis only [3].Giant cell
arteritis signs and symptoms extend the field of
specialties involved: ophthalmologists (ocular
circulatory disorders, blindness), geriatricians
(occurrence almost exclusively after the age of
50 years), neurologists (headache), internists
and infectious disease specialists (fever of un-
known origin, cancer-like symptoms), vascular
surgeons and angiologists (inflammatory stenosis
of the arteries), radiologists and rheumatologists
(accompanying polymyalgia rheumatica, PMR) [4].
Ultrasound has been used as a diagnostic tool
in each of these medical fields. Adequate train-
ing in ultrasound application in inflammatory
vascular lesions and a correct adjustment of the
machine settings is important in order to cor-
rectly diagnose GCA.
For the GCA diagnostics the ultrasound is ap-
plied to examine superficial temporal arteries
(TA), and other large arteries: axillary, subcla-
vian, common carotid, femoral arteries and
aorta [5].Arteriosclerotic changes in GCA patient
age group must be differentiated from vascular
inflammation. They differ in morphology and
distribution (being more common in carotid,
inguinal and femoral arteries) [6]. Ultrasound
application for GCA diagnostics needs to be dy-
namic: in case of inconclusive changes in TA it
should be expanded to include more arteries.
The purpose should be not only to look for arte-
rial inflammation but also to assess the extent
and distribution of arteriosclerotic plaques that
need to be differentiated from inflammatory
changes. Final conclusions should be based
on the combination of ultrasonographic findings
and clinical manifestations that are typical for
GCA [7]. Polymyalgia rheumatica manifesta-
Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic (giant
cell arteritis, GCA) jest najczęstszym układowym
zapaleniem naczyń [1]. Według definicji zawartej
w konsensusie z Chapel Hill jest to autoimmu-
nologiczne zapalenie aorty i jej dużych gałęzi,
najczęściej czaszkowych gałęzi tętnicy szyjnej
zewnętrznej (ryc. 1a) [2]. Kryteria klasyfikacyj-
ne GCA z 1990 r. wg American College of Rheu-
matology (ACR) odnoszą się jedynie do postaci
z zapaleniem tętnic skroniowych [3]. Objawy tej
choroby znajdują się w obszarze zainteresowań
przede wszystkim okulistów (zaburzenia krą-
żenia gałkowego, ślepota), geriatrów (występo-
wanie prawie wyłącznie po 50. r.ż.), neurologów
(ból głowy), internistów i lekarzy chorób zakaź-
nych (gorączka o nieznanej przyczynie, objawy
ogólne przypominające proces nowotworowy),
chirurgów naczyniowych i angiologów (zapalne
zwężenia tętnic), radiologów oraz reumatologów
(towarzysząca polimialgia reumatyczna, PMR) [4].
Lekarze każdej z tych specjalizacji medycznych
stosują badanie ultrasonograficzne (USG). Odpo-
wiednie szkolenie osób wykonujących badania
USG na temat zapalnych zmian naczyniowych
oraz niewielka modyfikacja ustawień aparatu
pozwalają na właściwą diagnostykę GCA.
W diagnostyce GCA najważniejszą rolę odgrywa
badanie tętnic skroniowych powierzchownych
(supericial temporal artery, TA) oraz innych dużych
tętnic: pachowych, podobojczykowych, szyjnych
wspólnych, udowych i aorty [5]. Zmiany miażdży-
cowe, które w grupie wiekowej chorych na GCA
wymagają różnicowania z zapaleniem, różnią
się wyglądem i lokalizacją (częstsze w tętnicach
szyjnych, biodrowych i udowych) [6]. Diagnosty-
ka zapaleń naczyń w badaniu USG jest procesem
dynamicznym: w razie zaistnienia wątpliwości
po badaniu tętnic skroniowych w przypadku po-
dejrzenia GCA badanie należy rozszerzyć na inne
obszary naczyniowe. Ma to na celu ocenę obecno-
ści zapalnego pogrubienia ściany oraz rozległości
i nasilenia zmian miażdżycowych, z którymi nale-
ży różnicować zmiany zapalne. Wnioski końcowe
powinny być oparte na obrazie USG w połączeniu
Wstęp Introduction

8
Wstęp • Introduction
z obrazem klinicznym GCA [7]. Objawy PMR, które
można potwierdzić za pomocą badania USG ukła-
du mięśniowo-szkieletowego, zwiększają praw-
dopodobieństwo współwystępowania GCA [8].
Choroba Takayasu (Takayasu arteritis, TAK)
w Europie występuje rzadko. W diagnostyce TAK
największe znaczenie ma badanie tętnic pod-
obojczykowych, szyjnych wspólnych, kręgowych
i aorty [9]. Obraz ultrasonograficzny i histopato-
logiczny zapalenia aorty i jej największych gałęzi
w TAK i GCA jest podobny. Typowy dla TAK młody
wiek zachorowania sprawia, że znika problem
różnicowania z miażdżycą w TAK o krótkim
czasie trwania. U osób starszych różnicowanie
miażdżycy z zapaleniem naczyń o długim czasie
trwania może być trudniejsze, czego powodem
jest częste występowanie w tym wieku miażdży-
cy, a także przyspieszony proces miażdżycowy
w zmienionych zapalnie tętnicach [10]. Dodat-
kowych informacji na temat obecności aktyw-
nego zapalenia dużych tętnic, a nie tylko zmian
struktury ściany, może dostarczyć pozytonowa
tomografia emisyjna (positron emission tomogra-
phy, PET) [11] lub badanie USG z kontrastem [12].
Ultrasonograficzny objaw halo jest najważniej-
szą cechą zapalenia tętnic. Jest to hypoechogenny
w stosunku do otaczającej tkanki, jednorodny
rąbek pomiędzy światłem naczynia a otaczającą
tkanką [13]. Objaw halo może być symetryczny
lub też czasem ekscentryczny [7]. Może on zostać
potwierdzony obecnością objawu uciskowego:
halo nie znika po powodującym zamknięcie na-
czynia uciśnięciu głowicą aparatu [14]. Redukcja
grubości objawu halo w badaniu po leczeniu
również potwierdza rozpoznanie [15].
Zjawisko halo pochodzi od nacieku zapalnego
naczynia i tkanki okołotętniczej wraz z przero-
stem ściany naczynia [16, 17]. Obfity naciek zapal-
ny w TA powoduje, że objaw jest często bardziej
hypoechogenny niż w dużych tętnicach i może
obejmować obszar większy niż średnica naczynia.
Terminu „halo” używa się do opisu zmian zarów-
no w TA, jak i w innych dużych tętnicach. Bardziej
trafnym określeniem w odniesieniu do dużych
tętnic byłoby „zapalne pogrubienie ściany” lub
„zapalne pogrubienie kompleksu intima-media”
(IMC). Tak zmieniona ściana w obrazie USG ma
zaburzoną strukturę z zatartą granicą intima-
-media (IM) [18]. Objaw halo może zniknąć już
od kilku dni do kilku tygodni po włączeniu le-
czenia [15]. Przerost ściany tętnic często nie jest
całkowicie odwracalny [19].
tions, that may be confirmed by musculoskeletal
ultrasound increase the probability of coexist-
ing GCA [8].
Takayasu arteritis (TAK) is rare in Europe.
For the diagnosis of TAK, the most relevant is the
ultrasound examination of subclavian, vertebral,
common carotid arteries and aorta [9]. Aortitis
and large vessel vasculitis in TAK and GCA are
similar in both ultrasound imaging and histopa-
thology. Onset in young age reduces the necessity
of differentiating TAK of short duration with ar-
teriosclerosis. Differentiation of long-lasting large
vessel arteritis with arteriosclerosis may be more
challenging because vasculitis increases vessel
wall arteriosclerosis, and both diseases may coex-
ist [10]. Additional data not only on large vessel
wall structure but also on activity of vessel wall
inflammation may be supplied by positron emis-
sion tomography (PET) [11] or contrast-enhanced
ultrasound [12].
Ultrasonographic halo sign is the most im-
portant sign of the arterial inflammation. It is
hypoechoic – as compared to the surrounding
tissue – homogeneous, and easily identifiable
between the vessel lumen and the perivascular
hyperechoic tissue [13]. It can be eccentric or
circumferential [7]. Halo sign may be confirmed
by a positive “compression sign”: it does not dis-
appear after applying pressure with the probe
even if the vessel lumen remains occluded [14].
Halo thickness reduction during the follow-up
examination after treatment initiation further
confirms the diagnosis [15].
Halo phenomenon originates from inflam-
matory infiltration in the vessel wall and sur-
rounding tissue together with wall hypertrophy
[16, 17]. Rich infiltration in TA may result in
a more hypoechoic halo sign with its thickness
exceeding the diameter of the vessel. The term
“halo” is used to describe both involvement of
TA and large arteries. A more accurate term
for large arteries is “inflammatory thicken-
ing of the wall” or “inflammatory thickening
of intima-media complex (IMC)”. In that case
arterial wall structure is distorted without
clear intima-media (IM) border [18]. Halo sign
may disappear within a period of a few days
to weeks from treatment onset [15]. Hypertro-
phy of the arterial wall may be not completely
reversible [19].

9
Tętnice skroniowe powierzchowne – skala
szarości
Częstotliwość: najwyższa, jaką dysponują ustawie-
nia aparatu (>10 MHz, optymalnie >15 MHz).
Tętnice skroniowe powierzchowne – Doppler
PRF (pulse repetition frequency, częstotliwość
powtarzania impulsów): 2 KHz.
Wzmocnienie koloru (color gain): tak, by kolor
wypełniał światło naczynia, ale nie wykraczał
poza nie.
Częstotliwość: ½–⅔ częstotliwości używanej
w skali szarości.
Duże tętnice – skala szarości
Częstotliwość: 10–15 MHz (mniej dla głęb-
szych).
Duże tętnice – Doppler
PRF: 2,5–3,5 KHz.
Wzmocnienie koloru (color gain): tak, aby kolor
wypełniał światło naczynia, ale nie wykraczał
poza nie.
Częstotliwość: 6–8 MHz.
Superficial temporal arteries – grey scale
Frequency: best available (>10 MHz, best if
>15 MHz).
Superficial temporal arteries – Doppler
PRF (pulse repetition frequency): 2 KHz.
Color gain: set to fill in the vessel lumen avoid-
ing blooming.
Frequency: ½–⅔ of the frequency used in grey
scale.
Large vessel – grey scale
Frequency: 10–15 MHz (lower for the deeper
arteries).
Large vessel – Doppler
PRF: 2.5–3.5 KHz.
Color gain: set to fill in the vessel lumen avoid-
ing blooming.
Frequency: 6–8 MHz.
Jak zoptymalizować
ustawienia aparatu USG
do badania zapaleń tętnic
How to optimize ultrasound
machine settings for arteritis
examination

11
Anatomia tętnic zewnątrzczaszko-Rycina 1.
wych [20] (a) i pogrubienie pnia oraz obu gałęzi
TA w kształcie litery „Y” u chorego na GCA (b)
Cranial arteries anatomy [20] (a), andFigure 1.
Y-shape thickening of TA with both branches
(frontal and parietal) in a GCA patient (b)
(1b)

12
Tętnica szyjna wspólna lewa u cho-Rycina 2.
rego bez zapalenia tętnic. Przekrój podłużny.
Po lewej: blaszka miażdżycowa (kalcyﬁkacje)
o typowej lokalizacji w podziale tętnicy. Po pra-
wej: widoczna ściana o prawidłowej strukturze
IMC, bez pogrubienia
Left common carotid artery. Longitudi-Figure 2.
nal view. On the left: arteriosclerotic plaque with
calciﬁcation typically localized in bifurcation.
On the right: normal structure of IMC, without
thickening

Olbrzymiokomórkowe
zapalenie tętnic
Giant cell arteritis

15
Przypadek 1 • Case 1
Przypadek 1
Mężczyzna, lat 74, skierowany z powodu ty-
powych objawów PMR. Negował objawy GCA.
Badaniem przedmiotowym stwierdzono po-
grubienie TA, jednak z wyczuwalnym tętnem
i bez bolesności
Case 1
74-year-old male. Referred because of typical
PMR symptoms. He denied any GCA symptoms.
Physical examination revealed thickening of
TA without tenderness or reduced pulsation
Lewa TA. Przekrój podłużny. WidocznyRycina 3.
hypoechogenny, jednorodny i symetryczny rąbek
tkanki pomiędzy światłem naczynia a otaczającą
tkanką: typowy objaw halo. Tętnice skroniowe
powierzchowne u mężczyzn są zwykle łatwiejsze
do uwidocznienia niż u kobiet z uwagi na większą
średnicę oraz na często bardziej skąpe owłosie-
nie głowy
Left TA. Longitudinal view. TypicalFigure 3.
halo sign is visible: hypoechoic, homogeneous,
circumferential. Superﬁcial temporal arteries in
males are usually easier to examine compared
to females because of larger diameter and less
hair on the scalp

16
Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic • Giant cell arteritis
Lewa TA. Przekrój poprzeczny. ObjawRycina 4.
halo
Left TA. Transverse view. Halo signFigure 4.

17
Lewa TA w miejscu jak na poprzednimRycina 5.
zdjęciu, jednak po uciśnięciu głowicą aparatu
powodującym zamknięcie światła naczynia.
Dodatni objaw uciskowy: objaw halo nie znika
po uciśnięciu
Left TA at the same location as in theFigure 5.
previous ﬁgure. Applying pressure with the probe
causes vessel lumen occlusion. Halo sign does not
disappear: positive “compression sign”

18
Gałąź czołowa lewej TA. Obecny objawRycina 6.
halo. Bardzo zwężone światło naczynia. Śladowy
przepływ
Left frontal branch of TA. Halo sign.Figure 6.
High-grade stenosis of vessel lumen. Slow ﬂow

19
Gałąź ciemieniowa lewej TA. Nieobec-Rycina 7.
ny typowy objaw halo, chociaż IMC jest nieco
pogrubiały
Left parietal branch of TA. Typical haloFigure 7.
sign is not present, although IMC is thickened
: Badanie USG może stanowićDo zapamiętania
uzupełnienie badania przedmiotowego. Ob-
jaw halo może być obecny tylko w niektórych
gałęziach lub występować odcinkowo. Ocena
gałązek dystalnych wymaga ostrożności, po-
nieważ przepływ krwi, który jest w nich wolny,
może powodować niecałkowite wypełnienie
światła naczynia, co może być przyczyną fał-
szywie dodatniego rozpoznania objawu halo.
: Doppler ultrasound mayTake-home message
improve physical examination. Halo sign may
be present only in some branches or appear
segmentally. Distal branches assessment should
be performed with caution, as slow vessel ﬂow
may cause insuﬃcient lumen visualization in
Doppler ultrasound and reveal false positive
halo sign.

20
Przypadek 2
Kobieta, lat 75, z rozpoznaną PMR, obecnie w fa-
zie remisji. Brak objawów GCA w chwili bada-
nia i w przeszłości. W badaniu okulistycznym
stwierdzono jednak obecne niewielkie ogra-
niczenie pola widzenia. W biopsji TA – cechy
aktywnego zapalenia naczyń
Case 2
75-year-old female, diagnosed with PMR. Cur-
rently in remission. No GCA symptoms now or
in the past. The ophthalmological examination
revealed small visual ﬁeld reduction. Temporal
artery biopsy conﬁrmed active vasculitis
Lewa TA. Przekrój podłużny. Pogru-Rycina 8.
bienie IMC
Left TA. Longitudinal view. IncreasedFigure 8.
IMC thickness

21
Przypadek •
Lewa TA. Przekrój poprzeczny. Pogru-Rycina 9.
bienie IMC
Left TA. Transverse view. IncreasedFigure 9.
IMC thickness

22
Gałąź czołowa lewa TA. Objaw haloRycina 10. Left frontal branch of TA. Halo signFigure 10.

23
Przypadek •
Gałąź czołowa lewa TA. DodatniRycina 11.
objaw uciskowy
Left frontal branch of TA. PositiveFigure 11.
compression sign
: Część chorych na PMR maDo zapamiętania
nierozpoznane, bezobjawowe lub nietypowe
GCA (occult vasculitis) [21]. Pogrubienie IMC
może być również pozostałością po przebytym
zapaleniu [19].
: Some PMR patients mayTake-home message
suffer from undiagnosed, asymptomatic or atypi-
cal GCA (occult vasculitis) [21]. Increased IMC
thickness may persist after wall inﬂammation
in the past [19].

24
Przypadek 3
Mężczyzna, lat 61, chorujący na PMR od 6 lat. Le-
czony typowo z dobrym efektem, jednak wystę-
powały nawroty PMR wymagające zwiększania
dawki glukokortykosteroidów (glucocorticoids,
CS). Brak objawów GCA
Case 3
61-year-old male with 6-years long history of
PMR. Good response to standard PMR treat-
ment however recurrences were present that
required increase of glucocorticoids (CS) dose.
No GCA manifestations
Tętnica podobojczykowa lewa.Rycina 12.
Przekrój podłużny. Pogrubienie IMC na długim
odcinku, widoczne zwężenie. W zmienionych
miejscach brak typowej granicy IM. Dobre wy-
sycenie (normoechogenność) pogrubiałego IMC
przemawia za długotrwałym procesem zapalnym.
Obraz przypomina „objaw makaronowy” opisany
w chorobie Takayasu [22]
Left subcavian artery. LongitudinalFigure 12.
view. Increased IMC thickness over long distance
with lumen stenosis. Lack of typical IM border
at the affected location. Midechoic, increased
IMC thickness suggests long-lasting process. It
resembles “macaroni sign” that was described
in Takayasu arteritis [22]

25
: Zapadalność na GCA i PMRDo zapamiętania
rośnie z wiekiem. Młodsi chorzy na GCA mają
częściej zapalenie dużych tętnic niż typową po-
stać zapalenia tętnic skroniowych [23]. Młodsi
chorzy na GCA częściej prezentują objawy PMR
w porównaniu do starszych [24]. Badanie USG
dużych tętnic u młodszych chorych na PMR
może więc ułatwić rozpoznanie GCA – w tym
klinicznie bezobjawowego.
: Giant cell arteritis andTake-home message
PMR incidence increases with age. Younger GCA
patients demonstrate more frequently extra-
-cranial arteritis compared to temporal arteritis
[23]. Further, younger GCA patients may present
more frequently with PMR symptoms [24]. Large
vessels ultrasound of younger PMR patients may
reveal clinically asymptomatic GCA.

26
Przypadek 4
Mężczyzna, lat 75
Case 4
75-year-old male
Pogrubiała gałąź czołowa TA. GłębiejRycina 13.
położona gałąź ciemieniowa i początkowy odcinek
pnia są mniej dostępne w badaniu palpacyjnym,
dlatego badanie USG może mieć tu przewagę nad
badaniem przedmiotowym
Thickened frontal branch of TA. Pari-Figure 13.
etal branch of TA and the proximal part of com-
mon branch of the TA are localized deeper and are
harder to palpate, which makes the ultrasound
examination the preferred method

27
Głęboko położony początkowy odci-Rycina 14.
nek prawej TA przed leczeniem. Objaw halo
The deeply localized right TA beforeFigure 14.
treatment. Halo sign

28
Prawa TA po 3 miesiącach od roz-Rycina 15.
poczęcia leczenia. Nadal widoczny objaw halo,
jednak o mniejszej grubości
Right TA, after 3 months of treatment.Figure 15.
Halo sign is still visible however it is reduced in
thickness

29
Gałąź czołowa TA w lokalizacji przedRycina 16.
łukiem jarzmowym przed leczeniem. Objaw
halo
Left frontal branch of TA localizedFigure 16.
over the zygomatic arch before treatment. Halo
sign

30
Gałąź czołowa TA w lokalizacji przedRycina 17.
łukiem jarzmowym po 3 miesiącach od rozpoczę-
cia leczenia. Widoczny objaw halo
Left frontal branch of TA localizedFigure 17.
over the zygomatic arch 3 months after the ini-
tiation of treatment. Halo sign

31
Przypadek 5
Kobieta, lat 63, chora na PMR. Brak objawów
GCA
Case 5
Case 5. 63-year-old female with PMR. No GCA
manifestations
Lewa TA. Pogrubienie IMC budzi po-Rycina 18.
dejrzenie objawu halo, chociaż grubość ściany
w miejscu podziału tętnicy może być zwiększona
u osób zdrowych
Left TA. Slightly increased IMC thick-Figure 18.
ness at the level of bifurcation may be seen in
healthy individuals

32
Lewa TA. Ujemny objaw uciskowy:Rycina 19.
ściana niewidoczna po uciśnięciu głowicą apa-
ratu
Left TA. Negative compression sign:Figure 19.
the vessel wall is not visible after applying pres-
sure over the artery with the probe
: Badanie USG pozostawia w tymKomentarz
przypadku pewne wątpliwości. Odstąpiono jed-
nak od biopsji z uwagi na brak objawów GCA,
a także brak istotnych zmian w badaniu USG
innych tętnic i dobrą odpowiedź na leczenie
małymi dawkami CS.
: Superﬁcial temporal artery ultra-Comment
sound in this case raised doubts. Superﬁcial
temporal artery biopsy was not performed due
to lack of GCA manifestations, normal large ves-
sel ultrasound examination and good response
to low-dose CS.

33
Przypadek 6
Kobieta, lat 89, z gorączką o nieznanej przy-
czynie
Case 6
89-year-old female referred with a fever of un-
known origin
Gałąź czołowa TA przed leczeniem.Rycina 20.
Przekrój podłużny. Objaw halo
Left frontal branch of TA before treat-Figure 20.
ment. Longitudinal view. Halo sign

34
Przekrój poprzeczny. Objaw halo
ment. Transverse view. Halo sign

35
Gałąź czołowa TA po 2 miesiącachRycina 22.
od rozpoczęcia leczenia. Regresja objawu halo
Left frontal branch of TA after 2Figure 22.
months of therapy. Halo sign regression

36
Maksymalna prędkość skurczowa przepływu:
25,1 cm/s
ment. Peak systolic ﬂow velocity: 25.1 cm/s
: Maksymalna prędkość przepływuKomentarz
(Vmax) w gałęziach TA wynosi około 50 cm/s
[13]. Pomiar prędkości przepływu w TA nie jest
standardowo stosowany, może mieć jednak zna-
czenie pomocnicze. Typowe dla GCA jest zwężenie
na długim odcinku, które powoduje zwolnienie
przepływu. Według naszych doświadczeń w dłu-
gotrwałym zapaleniu tętnic skroniowych może
dochodzić do zwolnienia przepływu w gałązkach
dystalnych.
: The maximal peak systolic ﬂow ve-Comment
locity (Vmax) in TA branches is approximately
50 cm/s [13]. It is not a part of routine examination
but may be helpful in some cases. Stenosis of long
parts of the vessels is typical for GCA, leading
to Vmax reduction. From our experience, long-
-lasting temporal arteritis may cause reduction
in Vmax in distal branches.

37
Gałąź czołowa TA 2 miesiące od roz-Rycina 24.
poczęcia leczenia CS. Przyspieszenie przepływu:
Vmax = 33,3 cm/s
Left frontal branch of TA afterFigure 24.
2 months of CS therapy. Increase of Vmax
to 33.3 cm/s

38
Proksymalna część lewej TA przedRycina 25.
leczeniem. Przekrój podłużny. Objaw halo
Proximal left TA before treatment.Figure 25.
Longitudinal view. Halo sign

39
Pień lewej TA po 2 miesiącach od włą-Rycina 26.
czenia leczenia. Przekrój podłużny. Objaw halo
nieco mniejszy i mniej hypoechogenny
Left TA after 2 months of therapy.Figure 26.
Longitudinal view. Reduction of halo size
: Badanie USG ma potencjałDo zapamiętania
w monitorowaniu leczenia chorych.
: Ultrasound may be usedTake-home message
for follow-up purposes

40
Żyła podkolanowa lewa. Przekrój po-Rycina 27.
dłużny. Naczynie wypełnione masą niepoddającą
się uciskowi. Widoczny przepływ brzeżny. Cechy
zakrzepicy żył głębokich
Left popliteal vein. Longitudinal view.Figure 27.
Vessel ﬁlled with incompressible mass. Partial
ﬂow is visible peripherally. Deep vein throm-
bosis
U chorej miesiąc po włączeniu leczenia CS wy-
stąpił obrzęk podudzia lewego.
This patient reported edema of the left calf one
month after CS initiation.

41
Żyła podkolanowa lewa. PrzekrójRycina 28.
poprzeczny. Widoczny zakrzep
Left popliteal vein. Transverse view.Figure 28.
Thrombus
: Choroby zapalne w wie-Do zapamiętania
ku starszym oraz zapalenia naczyń wiążą się
ze zwiększonym ryzykiem zakrzepicy żyl-
nej [25].
: Inﬂammatory diseasesTake-home message
in the elderly (e.g. vasculitides) may increase
thromboembolic risk [25].

42
Przypadek 7
Mężczyzna, lat 63, chory na GCA
Case 7
63-year-old male with GCA
Widoczne pogrubienie pnia i obuRycina 29.
gałęzi TA
Thickening of distal branches andFigure 29.
trunk of TA

43
Prawa TA z typowym objawem haloRycina 30. Right TA with halo signFigure 30.

44
Wytypowanie miejsca biopsji na pod-Rycina 31.
stawie badania USG – w rejonie o największym na-
sileniu objawu halo (a). Zaznaczono obszar, w któ-
rym gałąź czołowa nerwu twarzowego przebiega
w sąsiedztwie gałęzi czołowej TA. Na podstawie
badania USG możliwe jest wytypowanie miejsca
do biopsji, jak również ograniczenie rozległości
cięcia, co zmniejsza ryzyko powikłań zabiegu. Tyl-
ko gałąź ciemieniowa nie przebiega w sąsiedztwie
gałęzi czołowej nerwu twarzowego, dlatego przy
braku preferencji co do miejsca biopsji (nie tak jak
w tym przypadku) należy wybrać gałąź ciemie-
niową lub dystalną część gałęzi czołowej [26] (b)
Biopsy site was chosen based on ul-Figure 31.
trasound ﬁndings, at the area of the maximal
halo thickness (a) There is a marked area of facial
nerve branch accompanied by frontal branch of
TA. Ultrasound may be used to guide the biopsy.
Parietal branch is the only one unaccompanied
by facial nerve branch. Therefore, if there is
no preference for choosing the place of biopsy
(not in this case), parietal branch should be pre-
ferred [26] (b)
(31a)

45
(31b)

46
Pacjent po wykonaniu biopsjiRycina 32. Patient after TA biopsyFigure 32.

47
Tętnica pachowa prawa. PogrubienieRycina 33.
IMC do 1,3 mm, bez kalcyﬁkacji, jednak nie-
jednorodne, na krótkim odcinku: podejrzenie
vasculitis
Right axillary artery. Increased IMCFigure 33.
thickness up to 1.3 mm, with no calciﬁcations, but
inhomogeneous, over short distance: suspected
vasculitis

48
Tomograﬁa komputerowa aorty pier-Rycina 34.
siowej z kontrastem: jednorodne i symetryczne
pogrubienie ściany (>3 mm) na długim odcinku.
Zapalenie ściany aorty
Contrast-enhanced thoracic aortaFigure 34.
CT: symmetrical, homogenous wall thickening
>3 mm. Aortitis
: Nie określono do tej pory, jaka gru-Komentarz
bość ściany naczynia upoważnia do rozpoznania
vasculitis. Tradycyjnie za typowy obraz zapalenia
dużych tętnic przyjmuje się hypoechogenne lub
normoechogenne pogrubienie IMC (>1,5 mm).
Pogrubienie IMC >1 mm tradycyjnie nasuwa
podejrzenie zapalenia tętnic [27].
: The cut-off values of the artery wallComment
thickness characteristic for vasculitis are not
well-deﬁned. Hypoechoic or midechoic IMC thick-
ness >1.5 mm on the large vessel is considered
consistent with vasculitis. Intima-media complex
thickness >1 mm may be considered suspected
vasculitis [27].

49
Przypadek 8
Kobieta, lat 77, chora na PMR – postać oporna
na leczenie (utrzymywanie się parametrów sta-
nu zapalnego pomimo standardowego leczenia).
Dodatkowo, w trakcie leczenia pojawił się ból
głowy o nowym charakterze
Case 8
77-year-old female with treatment-resistant
PMR (elevated acute phase reactants in spite
of standard treatment). Additionally, during
the treatment she presented with a new-onset
headache
Lewa TA. Objaw halo. Zapalne pogru-Rycina 35.
bienie tętnic o długim czasie trwania charaktery-
zuje większa echogenność ściany w porównaniu
do krótko trwających zmian [7]
Left TA. Halo sign. Long-lasting in-Figure 35.
ﬂammatory wall thickening is characterized by
increased echogenicity as compared to acute-onset
changes [7]

50
Lewa TA. Dodatni objaw uciskowy:Rycina 36.
objaw halo nie znika po ucisku pomimo zamknię-
cia światła naczynia
Left TA. Positive compression sign:Figure 36.
halo still present after pressing with the probe

51
Proksymalna część prawej TA. NiskieRycina 37.
prędkości przepływu
Proximal part of right TA. Low VmaxFigure 37.

52
: Pomimo dodatniego objawu ucisko-Komentarz
wego u chorej istnieją wątpliwości diagnostycz-
ne: niewielkich rozmiarów objaw halo i wolny
przepływ naczyniowy. Wolny przepływ może być
nie tylko wynikiem zwężenia tętnicy na skutek
zmian pozapalnych, ale też sugerować rozsiane
zmiany miażdżycowe lub proksymalne zwężenie/
niedrożność tętnicy. U chorej nie stwierdzono
zmian w innych dużych tętnicach – uniemożliwia
to potwierdzenie rozpoznania choroby za pomocą
badania innych tętnic. Leczenie intensyfikowano
(poprzez zwiększenie dawkę CS), kierując się
obrazem klinicznym.
: Even though compression sign is posi-Comment
tive, there is some diagnostic uncertainty in this
case, as the halo size is small and Vmax is low. Low
Vmax may result not only from vasculitides but
also from diffuse arteriosclerosis and proximal
artery stenosis/occlusion. In this case no large
arteries involvement was found to support GCA.
Treatment was intensified (increase of CS dose)
based on clinical indications.
: Objaw uciskowy ma wysokąDo zapamiętania
czułość diagnostyczną dla zapalenia tętnic skro-
niowych. Swoistość określono na 79%, jednak
nie była ona badana w niezapalnych chorobach
tętnic skroniowych. Obecny stan wiedzy po-
zwala potwierdzić jedynie duże znaczenie ne-
gatywnego objawu uciskowego dla wykluczenia
zapalenia tętnic skroniowych [14].
: Compression sign hasTake-home message
high sensitivity for TA vasculitis. Specificity
was demonstrated to be 79% in temporal ar-
teritis. Current knowledge supports negative
compression sign value in excluding temporal
arteritis [14].

53
Przypadek 9
Kobieta, lat 84
Case 9
84-year-old female
Lewa TA. Widoczny objaw haloRycina 38. Left TA. Halo signFigure 38.

54
Lewa TA. Dodatni objaw uciskowyRycina 39. Left TA. Positive compression signFigure 39.

55
Tętnica potyliczna prawa. PrzekrójRycina 40.
poprzeczny. Obecny objaw halo. Tętnica poty-
liczna jest często trudniejsza do uwidocznienia
z uwagi na głębszą lokalizację i często kręty
przebieg. Zwykle najłatwiej znaleźć ją w okolicy
wyrostka sutkowatego [28]
Right occipital artery. TransverseFigure 40.
view. Halo sign. The examination of the occipital
artery may be challenging because of the deeper
location and tortuous course. It is easier to local-
ize it in front of mastoid process [28]

56
Tętnica potyliczna prawa. DodatniRycina 41.
objaw uciskowy
Right occipital artery. Positive com-Figure 41.
pression sign

57
podłużny. Obecny objaw halo
Right occipital artery. LongitudinalFigure 42.
view. Halo sign

58
podłużny. Pogrubienie IMC. Dzięki głowicy o du-
żej częstotliwości objaw halo można zaobserwo-
wać również bez opcji Dopplera: hypoechogenny
rąbek kontrastujący z bezechowym światłem
naczynia
Right occipital artery. LongitudinalFigure 43.
view. Increased IMC thickness. When using the
high frequency probe halo sign may be observed
without the use of color Doppler as hypoechoic
thickening following the anechoic vessel lumen

59
Prawa TA. Przekrój podłużny. KrętyRycina 44.
przebieg naczynia. Obecny objaw halo
Right TA. Longitudinal view. Tortu-Figure 44.
ous artery. Halo sign

60
Prawa TA. Przekrój podłużny. DodatniRycina 45.
objaw uciskowy
Right TA. Longitudinal view. PositiveFigure 45.
compression sign

61
Prawa TA. Sznur paciorkówRycina 46. Right TA. Beading of the vesselFigure 46.
: W następstwie przebytegoDo zapamiętania
zapalenia może dochodzić do odcinkowych
przewężeń światła naczynia, dających obraz
sznura paciorków [29, 30].
: As a consequence of ves-Take-home message
sel wall inﬂammation in the past an image
of segmental narrowing may be present. It is
revealed as beading of the vessel [29, 30].

62
Przypadek 10
Mężczyzna, lat 66, początkowo leczony (w innym
ośrodku) z powodu objawów PMR typowymi,
małymi dawkami CS. Następnie wystąpiła nagła
ślepota jednostronna
Case 10
66-year-old male. Initially diagnosed with PMR
and treated with low-dose CS at a local hospital.
During this treatment he experienced a unilat-
eral loss of vision
Lewa TA. Hypoechogenny objaw haloRycina 47.
otoczony przez hyperechogenną przydankę.
W skanach bez opcji Dopplera (po lewej) przy
zachowanym przepływie w świetle naczynia
krew jest bardziej hyperechogenna w porównaniu
do hypoechogennego objawu halo
Left TA. Hypoechoic halo sign sur-Figure 47.
rounded by a hyperechoic adventitia. Image
without Doppler (left) demonstrates vessel lumen
with preserved ﬂow, with blood giving midechoic
signal compared to hypoechoic halo

63
Gałąź czołowa (po lewej: wąska z po-Rycina 48.
grubieniem ściany) i ciemieniowa (po prawej:
objaw halo ze śladem przepływu) lewej TA
Left frontal TA (on the left: hypoplas-Figure 48.
tic with wall-thickening) and parietal TA (on the
right: halo sign with sparse ﬂow)

64
Gałąź czołowa lewej TA. Wolny prze-Rycina 49.
pływ
Left frontal branch of TA. Low VmaxFigure 49.
: Typowy objaw halo widoczny je-Komentarz
dynie w pniu i początkowych odcinkach gałęzi
TA, ale nie w końcowych, hipoplastycznych ga-
łęziach. Odnotowano w nich wolny przepływ.
Z uwagi na głębokie położenie pnia biopsja tego
naczynia jest wykonywana niechętnie. W tym
przypadku biopsja gałęzi dystalnej ujawniła
jedynie włóknienie ściany.
: Typical halo sign limited to TA andComment
proximal branches. Distal branch is hypoplas-
tic, with slow ﬂow. Because of the deep location
of proximal TA, biopsy of this vessel is rarely
performed. In this case only wall ﬁbrosis was
revealed in a distal branch biopsy.

65
Ograniczone pole widzeniaRycina 50. Limited visual ﬁeldFigure 50.
: Objaw halo może być ogra-Do zapamiętania
niczony jedynie do pnia TA.
: Halo sign may be limitedTake-home message
to the common branch of the TA.

66
Przypadek 11
Kobieta, lat 81
Case 11
81-year-old female
Tętnica skroniowa powierzchowna.Rycina 51.
Przekrój podłużny. Pomimo gorszej klasy aparatu
i braku zastosowania opcji Dopplera zaobserwo-
wano objaw halo, widoczny na zewnątrz od wysy-
conych blaszek miażdżycowych wyznaczających
granicę światła TA
Superﬁcial temporal artery. Longi-Figure 51.
tudinal view. Sometimes even with low-quality
equipment and no use of Doppler halo sign may
be seen: it is visible at the outside of the arterio-
sclerotic plaques that edge vessel wall

67
Przypadek 12
Kobieta, lat 63, chora na GCA. Pierwsze objawy
niespecyﬁczne. Podejrzenie choroby wysunął
radiolog na podstawie morfologii zmian w ru-
tynowym badaniu USG Dopplera tętnic szyi
Case 12
63-year-old female with GCA. Atypical clinical
manifestations. Giant cell arteritis was sus-
pected after a routine ultrasound of the carotid
arteries
Prawa TA. Objaw haloRycina 52. Right TA. Halo signFigure 52.

68
Gałąź czołowa TA. Wolny przepływRycina 53. Left frontal branch of TA. Low VmaxFigure 53.

69
Gałąź ciemieniowa TA. Wolny prze-Rycina 54.
pływ
Left parietal branch of TA. Low VmaxFigure 54.
: U chorej objaw halo występowałKomentarz
w początkowym odcinku tętnicy. Podobnie jak
w poprzednim przypadku biopsja dystalnego
odcinka naczynia nie ujawniła aktywnego za-
palenia.
: In this patient halo sign was limitedComment
to proximal part of TA. As in a previous case,
biopsy did not reveal active vasculitis.

70
Tętnica potyliczna prawa. ObjawRycina 55.
halo
Right occipital artery. Halo signFigure 55.

71
Tętnica szyjna wspólna lewa. Prze-Rycina 56.
krój podłużny. Pogrubienie IMC
Left common carotid artery. Longi-Figure 56.
tudinal view. Increased IMC thickness

72
krój poprzeczny. Pogrubienie IMC
Left common carotid artery. Trans-Figure 57.
verse view. Increased IMC thickness

73
Tętnica szyjna wspólna lewa. Gru-Rycina 58.
bość IMC po leczeniu uległa zmniejszeniu
Left common carotid artery. Intima-Figure 58.
-media complex thickness was reduced after the
treatment
: Redukcja grubości IMC w ba-Do zapamiętania
daniu kontrolnym po leczeniu CS jest ważnym
objawem GCA, różnicującym z miażdżycą [31].
: Intima-media complexTake-home message
thickness reduction after CS treatment suggests
vasculitis, as it is not present in arteriosclerotic
plaques [31].

74
Przypadek 13
Mężczyzna, lat 84, chory na PMR i GCA
Case 13
84-year-old male with PMR and GCA
Lewa TA. Przekrój podłużny. ObjawRycina 59.
halo
Left TA. Longitudinal view. Halo signFigure 59.

75
Lewa TA. Przekrój poprzeczny. ObjawRycina 60.
halo

76
Prawa TA. Przekrój poprzeczny. Ba-Rycina 61.
danie kontrolne po 5 miesiącach: objaw halo
utrzymujący się pomimo 8-miesięcznego stan-
dardowego leczenia GCA
Right TA. Transverse view. FollowFigure 61.
up examination after 5 months: halo sign is still
present despite 8 months of standard GCA treat-
ment

77
Prawa TA. Przekrój poprzeczny. Ba-Rycina 62.
danie kontrolne. Pomimo 20 miesięcy leczenia
nadal utrzymuje się objaw halo
Right TA. Transverse view. Follow-upFigure 62.
examination. Halo sign still present despite 20
months-long treatment

78
Tętnica pachowa prawa. Brak istot-Rycina 63.
nego pogrubienia IMC (<1 mm) na początku le-
czenia
Right axillary artery. Intima-mediaFigure 63.
complex thickness (<1) mm at the treatment ini-
tiation

79
Tętnica pachowa prawa. Grubość IMCRycina 64.
8 miesięcy od rozpoczęcia leczenia
Right axillary artery. Intima-mediaFigure 64.
complex thickness after 8 months of treatment

80
Tętnica pachowa prawa. Postęp po-Rycina 65.
grubienia IMC 20 miesięcy od rozpoczęcia le-
czenia
Right axillary artery. Further pro-Figure 65.
gression of IMC thickness 20 months from initia-
tion of treatment
: Wzrost grubości IMC w ba-Do zapamiętania
daniach kontrolnych może świadczyć o postępie
zapalenia tętnic.
: Increase in IMC thick-Take-home message
ness despite treatment in follow-up examinations
may be a sign of active vasculitis.

81
Przypadek 14
Kobieta, lat 80, skierowana do reumatologa
z powodu objawów PMR. Potwierdzono PMR,
a na podstawie badania USG rozpoznano także
GCA z zajęciem licznych tętnic. Pomimo znacz-
nego stopnia zapalenia tętnic nie doszło do po-
wikłań niedokrwiennych, takich jak ślepota
Case 14
80-year-old female. Referred to rheumatolo-
gist because of PMR symptoms. Polymyalgia
rheumatica was conﬁrmed and additionally
GCA with multiple large vessel involvement
was diagnosed based on ultrasound ﬁndings.
Despite the extended arterial involvement she
did not experience any ischemic manifestations
including blindness
Lewa TA. Przekrój podłużny. KrętyRycina 66.
przebieg. Objaw halo
Left TA. Longitudinal view. TortuousFigure 66.
course of the vessel. Halo sign

82
Gałąź ciemieniowa (po lewej: wąskaRycina 67.
i bez przepływu) i czołowa (po prawej: z objawem
halo) prawej TA
Frontal (to the left: thin and withoutFigure 67.
ﬂow) and parietal branch (to the right: with halo
sing) of right TA

83
Tętnica udowa wspólna prawa. Ty-Rycina 68.
powy dla zajęcia tętnic kończyn dolnych w GCA
objaw „beaded tube”, czyli hypoechogenny objaw
halo odgraniczony od światła naczynia hype-
rechogenną granicą, często o paciorkowatym
wzorze [6]
Right common femoral artery. BeadedFigure 68.
tube sign is found in GCA involving lower extremi-
ties. It is hypoechoic halo, separated from vessel
lumen by a hyperechoic border [6]

84
Tętnica udowa wspólna lewa. Prze-Rycina 69.
krój podłużny. Objaw „beaded tube”
Left common femoral artery. Longi-Figure 69.
tudinal view. Beaded tube sign

85
Obecność zwiększonej ilości pły-Rycina 70.
nu w prawym stawie biodrowym w przebiegu
PMR
Right hip joint effusion in PMRFigure 70.
: Objawy PMR często towa-Do zapamiętania
rzyszą GCA.
: Polymyalgia rheumaticaTake-home message
manifestations are frequently seen in GCA.

86
Przypadek 15
Kobieta, lat 80, chora na PMR
Case 15
80-year-old female with PMR
Tętnica szyjna wspólna lewa. Nie-Rycina 71.
wielki wzrost grubości IMC, zachowana struk-
tura ściany
Right common carotid artery. MinorFigure 71.
increase of IMC thickness, with normal wall
structure
: Chociaż badanie USG ma oczywi-Komentarz
ste zalety, to w części przypadków pozostają
wątpliwości diagnostyczne. U chorej z uwagi
na niejednoznaczne pogrubienie IMC i brak zmian
w innych tętnicach nie rozpoznano GCA.
: Although ultrasound has many ad-Comment
vantages, it can be inconclusive in some cases.
In this patient the ultrasound examination was
inconclusive because of borderline increase of
IMC thickness. No other arteries involvement
GCA was diagnosed.
: W wątpliwych przypadkachDo zapamiętania
warto rozszerzyć badanie na inne tętnice.
: In doubtful cases an ex-Take-home message
tended examination of the aortic tree should
be performed.

87
Przypadek 16
Kobieta, lat 63, chora na GCA rozpoznane na pod-
stawie TK aorty
Case 16
63-year-old female. Giant cell arteritis diagnosed
based on aortic computed tomography
Tętnica pachowa lewa. Umiarkowa-Rycina 72.
ne pogrubienie IMC. Zaburzona struktura IMC
z zatartą granicą IM
Left axillary artery. Modest increaseFigure 72.
of IMC thickness. Intima-media complex structure
is distorted without clear IM border

88
Tętnica pachowa prawa. Brak wy-Rycina 73.
raźnego pogrubienia IMC. Zaburzona struktura
IMC z zatartą granicą IM
Right axillary artery. There is no in-Figure 73.
creased IMC thickness. Intima-media complex
structure is distorted without clear IM border

89
Tętnica szyjna wspólna lewa. Umiar-Rycina 74.
kowane pogrubienie IMC, podejrzenie zapalenia
naczyń
Left common carotid artery. ModestlyFigure 74.
increased IMC thickness, suspected vasculitis

90
Tomograﬁa komputerowa klatki pier-Rycina 75.
siowej z kontrastem. Znaczne pogrubienie ściany
aorty piersiowej
Computed tomography of the chest.Figure 75.
Aortic wall thickening

91
Tomograﬁa komputerowa brzuchaRycina 76.
z kontrastem. Znaczne pogrubienie ściany aorty
brzusznej
Computed tomography of the abdo-Figure 76.
men. Aortic wall thickening
: Zapaleniu aorty często to-Do zapamiętania
warzyszy zapalenie jej dużych gałęzi [32]. Tutaj
obecne było niewielkie pogrubienie IMC tętnic
obwodowych z zatartą strukturą IM w porów-
naniu ze znacznym pogrubieniem ściany aorty.
: Aortitis is frequently ac-Take-home message
companied by large vessel arteritis [32]. In this
case an aortic wall-thickening accompanied
by modest increase of IMC thickness in other
arteries and impaired IM structure was present.

92
Przypadek 17
Mężczyzna, lat 76, chory na GCA. Rozważano
operację naczyniową z uwagi na objawy nie-
dokrwienia kończyn dolnych
Case 17
76-year-old male with GCA. Vascular surgery
was primarily considered because of lower
limbs ischemia
Tętnica szyjna wspólna lewa. WidokRycina 77.
poprzeczny. Hypoechogenne, niesymetryczne
pogrubienie IMC
verse view. Hypoechoic, eccentric increased IMC
thickness

93
Podział tętnicy szyjnej wspólnej le-Rycina 78.
wej. Przekrój podłużny. Hypoechogenne i jed-
norodne pogrubienie IMC na długim odcinku,
sugerujące zapalenie naczyń rozciągające się
do opuszki
Left common carotid artery. Longitu-Figure 78.
dinal view. Hypoechoic, eccentric, homogeneously
increased IMC thickness resembling vasculitis
extending to bifurcation

94
Tętnica udowa powierzchowna. Po-Rycina 79.
grubienie IMC przypominające obraz „beaded
tube”
Superﬁcial femoral artery. IncreasedFigure 79.
IMC thickness (beaded tube sign)

95
Tętnica pachowa lewa. PogrubienieRycina 80.
IMC
Left axillary artery. Increased IMCFigure 80.
: Po leczeniu CS uzyskano częściowąKomentarz
poprawę dystansu chromania, co potwierdziło
obecność aktywnego zapalenia naczyń. Zajęcie
tętnic pachowych jest częste w GCA, zmiany
miażdżycowe w tętnicach pachowych są nato-
miast rzadkie.
: Improvement in pain-free walkingComment
distance was achieved after initiation of CS treat-
ment which conﬁrmed underlying vasculitis. Ax-
illary arteritis is typical for GCA. Arteriosclerotic
involvement of the axillary artery is rare.

96
Przypadek 18
Kobieta, lat 73, z gorączką o nieznanej przy-
czynie
Case 18
73-year-old female. The patient was referred
with fever of unknown origin
Tomografia komputerowa aortyRycina 81.
piersiowej z kontrastem. Wyraźne pogrubienie
ściany tętnicy głównej (góra, po lewej), z regresją
zmian w miesiąc po rozpoczęciu leczenia (góra,
po prawej). Dodatkowo rzadko spotykany w GCA
wysięk w osierdziu (dół, po lewej), który również
zmniejszył się po leczeniu (dół, po prawej)
CT. Increased aortic wall thickening (upper left),
with regression visible one month after treatment
(upper right). Additionally pericardial effusion –
a rare GCA manifestation (lower left), which also
regressed after treatment (lower right)

97
Tętnica pachowa prawa. PogrubienieRycina 82.
IMC
Right axillary artery. Increase of IMCFigure 82.
thickness

98
Tętnica ramienna (od lewej) z wi-Rycina 83.
doczną normalną strukturą IM i pachowa prawa
o pogrubiałej zatartej IMC, brak widocznej gra-
nicy IM. Przekrój podłużny
Right brachial (from left) with vis-Figure 83.
ible normal IM border and axillary artery with
distorted IMC structure and without clear IM
border. Longitudinal view
: Zapaleniu aorty w GCA czę-Do zapamiętania
sto towarzyszy zapalenie tętnic łuku aorty, które
rozciąga się dystalnie, nie obejmując jednak
zwykle tętnic ramiennych lub obejmując tylko
ich proksymalne odcinki.
: Aortitis in GCA is fre-Take-home message
quently accompanied by aortic arch syndrome –
inﬂammation of large arteries starting from
aortic arch and spreading distally. Vasculitis
extends up to brachial arteries that are usually
not involved, or are involved in their proximal
part.

99
Przypadek 19
Mężczyzna, lat 63, skarżący się na nagłą ślepotę
prawostronną i towarzyszące osłabienie lewej
kończyny dolnej. W badaniu okulistycznym
stwierdzono wąskie tętnice dna oka prawego
Case 19
63-year-old male with sudden right-eye blind-
ness accompanied by left lower extremity weak-
ness. Ophthalmological examination revealed
narrowing of the arteries of the right eye
Prawa TA. Pogrubienie IMC, któreRycina 84.
występowało nie na całej długości naczynia,
lecz odcinkowo
Right TA. Increased IMC thickness,Figure 84.
that was limited to a small part of the artery

100
Prawa TA. Dodatni objaw uciskowyRycina 85. Right TA. Positive compression signFigure 85.

101
Tętnica szyjna wspólna lewa. WidokRycina 86.
podłużny. Pogrubienie IMC o charakterze zbli-
żonym do zapalnego, narastające przed opuszką
i zmniejszające się w kierunku proksymalnym
dinal view. Increased IMC thickness, resembling
vasculitis that was mostly expressed proximally
to the bulb and was diminishing in proximal
parts of the artery

102
: Po uzupełnieniu badania USG o inneKomentarz
tętnice rozpoznano zmiany miażdżycowe o typo-
wej lokalizacji: niedrożność prawej tętnicy szyjnej
wewnętrznej oraz niedrożność prawej tętnicy
biodrowej. Nie stwierdzono zmian w ścianach
tętnic podobojczykowych i pachowych. Rozpo-
znano miażdżycę uogólnioną z neuropatią nie-
dokrwienną prawego nerwu wzrokowego (tzw.
zespół szyjno-oczny) i udar niedokrwienny mózgu
z niedowładem połowiczym lewostronnym.
: Extended arterial ultrasound exami-Comment
nation revealed arteriosclerotic changes of a typi-
cal location: occlusion of right internal carotid
and right iliac artery. No changes were present
in subclavian and axillary arteries. Diagnosis
of generalized arteriosclerosis with ischemic
neuropathy of right optic nerve (ocular ischemic
syndrome) and ischemic stroke with left hemi-
paresis was made.
: Badanie USG ma dużą czu-Do zapamiętania
łość w rozpoznawaniu zapalenia dużych naczyń.
W części przypadków obraz USG zmian zapal-
nych jest jednak zbliżony do nieuwapnionych
blaszek miażdżycowych. Interpretację charak-
teru zmian w badaniu USG ułatwia lokalizacja
zmian. Zajęcie tętnic szyjnych i biodrowych
(częsta lokalizacja zmian miażdżycowych) przy
braku zajęcia tętnic podobojczykowych i pacho-
wych przemawia za zmianami miażdżycowymi.
: Ultrasound has high sen-Take-home message
sitivity for large vessel vasculitis. However, in
some cases soft arteriosclerotic plaques may
appear similar to vasculitis in ultrasound. Dis-
tribution of changes may be helpful: changes
to carotid and iliac arteries (that are more fre-
quently involved in arteriosclerotic process),
with no subclavian and axillary involvement
favor atherosclerosis.

103
Przypadek 20
Kobieta, lat 57, skierowana do reumatologa z po-
wodu typowych objawów PMR. Obecne objawy
chromania przestankowego kończyn dolnych
Case 20
57-year-old female. Referred to the rheumatolo-
gist with typical PMR symptoms. Intermittent
claudication was also present
Tętnica pachowa prawa. PrzekrójRycina 87.
podłużny. Wyraźne hypoechogenne i jednorodne
pogrubienie IMC na długim odcinku
Right axillary artery. LongitudinalFigure 87.
view. Hypoechoic, increased IMC thickness

104
Tętnica pachowa prawa, po leczeniu.Rycina 88.
Przekrój podłużny. Brak ultrasonograﬁcznych
cech zapalenia naczyń
Right axillary artery after treatment.Figure 88.
Longitudinal view. No ultrasonographic signs of
vasculitis

105
Tętnica pachowa lewa. Przekrój po-Rycina 89.
dłużny. Wyraźne pogrubienie IMC
Left axillary artery. LongitudinalFigure 89.
view. Increased IMC thickness

106
Tętnica pachowa lewa po typowymRycina 90.
leczeniu. Przekrój podłużny. Brak ultrasonogra-
ﬁcznych cech zapalenia naczyń
Left axillary artery after treatment.Figure 90.
Longitudinal view. No ultrasonographic signs of
vasculitis

107
Tętnica podobojczykowa prawa. Prze-Rycina 91.
krój podłużny. Pogrubienie IMC
Right subclavian artery. LongitudinalFigure 91.
view. Increased IMC thickness

108
Aorta brzuszna. Przekrój podłużny.Rycina 92.
Pogrubienie ściany. Na podstawie badania USG
można zmierzyć nie tylko szerokość światła aorty
w celu wykluczenia tętniaka, ale również gru-
bość jej ściany
Abdominal aorta. Longitudinal view.Figure 92.
Increased wall thickness. Ultrasound enables
not only to assess vessel diameter to check for
aortic aneurysm but also to measure vessel wall
thickness

109
Tętnica udowa powierzchowna pra-Rycina 93.
wa. Przekrój poprzeczny. Hypoechogenność po-
grubiałej IMC świadczy o krótkim czasie choroby.
Brak zwapnień typowych dla tętnic kończyn
dolnych przemawia przeciwko miażdżycowemu
pochodzeniu zmian
Right superficial femoral artery.Figure 93.
Transverse view. Hypoechoic pattern of IMC
thickening denotes short-lasting disease. Lack
of calciﬁcations in femoral arteries favors vas-
culitis

110
Tętnica udowa powierzchowna pra-Rycina 94.
wa. Przekrój poprzeczny. Objaw „beaded tube”
Right superficial femoral artery.Figure 94.
Transverse view. Beaded tube sign

111
Lewa TA. Przekrój podłużny. Widocz-Rycina 95.
ny objaw halo
Left TA. Longitudinal view. Halo signFigure 95.

112
Lewa TA. Przekrój poprzeczny. Wi-Rycina 96.
doczny objaw halo
: Zmiany zapalne dużych tętnic wy-Komentarz
magają różnicowania GCA z TAK. Przeciwko
rozpoznaniu TAK przemawia epidemiologia
(rzadkie występowanie w Europie), początek
objawów po 50. r.ż. i zajęcie tętnic skroniowych.
: Large vessel GCA should be differenti-Comment
ated from TAK. Epidemiology (TAK is infrequent
in Europe), onset after 50-years-old and temporal
arteritis signal in favor of GCA.
: Im młodszy chory na GCA,Do zapamiętania
tym bardziej obraz przypomina TAK [23].
: The younger the GCATake-home message
patient, the more large vessel involvement re-
sembles TAK [23].

113
Przypadek 21
Kobieta, lat 55, z gorączką o nieznanej przyczy-
nie i bólem głowy
Case 21
55-year-old female with fever of unknown origin
and headache
Lewa TA. Przekrój podłużny. TętnicaRycina 97.
o krętym przebiegu. Wyraźny objaw halo wi-
doczny proksymalnie – brak zmian w gałązkach
dystalnych
Left TA. Longitudinal view. TortuousFigure 97.
artery. Halo sign is visible proximally – no chang-
es at the distal part of TA

114
krój poprzeczny. Objaw halo
verse view. Halo sign

115
krój podłużny. Hypoechogenne i jednorodne
pogrubienie IMC
dinal view. Homogeneous, hypoechoic increased
IMC thickness

116
Widok podłużny prawej tętnicy pa-Rycina 100.
chowej (od strony prawej) przechodzącej w ra-
mienną (po lewej). Pogrubienie IMC widoczne
na dystalnej ścianie w tętnicy pachowej zanika
w tętnicy ramiennej
Longitudinal view of right axillaryFigure 100.
artery (on the right of the picture) and brachial
artery (on the left). Increased IMC thickness of
the distal wall of the axillary artery disappears
in brachial artery

117
Tętnica ramienna (od lewej) i pa-Rycina 101.
chowa prawa. Widoczne zwężenie w tętnicy
pachowej zanika w tętnicy ramiennej
Right brachial and axillary artery.Figure 101.
Narrowing is present in the axillary artery, which
disappears in brachial artery

118
Aorta brzuszna. Zapalne pogrubie-Rycina 102.
nie ściany
Descending aorta. Wall thickeningFigure 102.

119
Przypadek 22
Chory na GCA
Case 22
Giant cell arteritis patient
Łuk aorty. Pogrubienie ścianyRycina 103.
(strzałka)
Aortic arch. Increased wall thick-Figure 103.
ness (arrow)
: Łuk aorty jest trudniejszy do zobra-Komentarz
zowania z uwagi na głębsze położenie. Można
to zrobić za pomocą niskiej częstotliwości głowicy
sektorowej.
: Aortic arch is diﬃcult to visualiseComment
due to the deep location. A low frequency phased
array probe is required.

120
Przypadek 23
Mężczyzna, lat 73, chory na PMR. Postać oporna
na leczenie, niewielkie ograniczenie pola widze-
nia. Brak innych objawów zapalenia tętnic
Case 23
73-year-old male with PMR. Resistance to treat-
ment of PMR with a slight visual ﬁeld deﬁcit.
No other manifestations of vasculitis
Tętnica szyjna wspólna prawa. Hy-Rycina 104.
perechogenne pogrubienie grubości IMC (<1,5 mm)
i jej niejednorodność sugerują przede wszystkim
rozpoznanie zmian miażdżycowych
Right common carotid artery. Ho-Figure 104.
mogeneous, hyperechoic IMC thickness <1.5 mm
suggesting atherosclerosis

121
Tomografia komputerowa aor-Rycina 105.
ty piersiowej z kontrastem. Brak pogrubienia
ściany aorty. Pogrubienie ściany początkowych
odcinków pni tętniczych odchodzących od łuku
aorty (zespół łuku aorty) najprawdopodobniej
w przebiegu zmian zapalnych. Lokalizacja zmian
trudno dostępna w badaniu USG ze standardową
głowicą liniową, można jednak użyć głowicy
sektorowej o niższej częstotliwości
CT. No aortic wall thickening. Aortic arch syn-
drome – thickening of the walls of large arteries
originating from aorta is visible (arrow). The
location of vasculitis deep in the chest makes the
examination diﬃcult with a standard vascular
linear probe. In such cases, a phased array low
frequency transducer should be used
: Część chorych na PMR maDo zapamiętania
klinicznie bezobjawowe cechy GCA (occult va-
sculitis). Oporne na leczenie przypadki PMR
wymagają poszerzenia diagnostyki w kierunku
GCA [27].
: Some PMR patients mayTake-home message
have asymptomatic GCA (occult vasculitis). Poly-
myalgia rheumatica patients who are resistant
to treatment should be evaluated for GCA [27].

122
Gałąź czołowa prawej TA. PrzekrójRycina 106.
podłużny. Objaw halo
Right frontal branch of TA. Longi-Figure 106.
tudinal view. Halo sign
Przypadek 24
Mężczyzna, lat 86, skierowany na oddział chorób
wewnętrznych z powodu niedokrwistości. W ba-
daniu USG nie stwierdzono zmian w tętnicach
podobojczykowych, pachowych oraz szyjnych
Case 24
86-year-old male, referred to internal medicine
department with chronic anemia. No changes
in subclavian, axillary or carotid arteries were
observed by ultrasound

123
Prawa tętnica grzbietowa stopy.Rycina 107.
Przekrój podłużny. Objaw halo
Right foot dorsal artery. Longitudi-Figure 107.
nal view. Halo sign

124
Prawa tętnica grzbietowa stopy.Rycina 108.
Przekrój poprzeczny. Objaw halo
Right foot dorsal artery. TransverseFigure 108.
view. Halo sign
: W obrazie GCA może byćDo zapamiętania
widoczne zajęcie wielu tętnic, chociaż zapalenie
tętnic grzbietowych stopy obserwuje się bardzo
rzadko [5].
: Giant cell arteritis mayTake-home message
affect diverse arteries however involvement of
the feet arteries is rarely observed [5].

125
Przypadek 25
Chory na GCA
Case 25
Tętnica pachowa. Objaw haloRycina 109. Axillary artery. Halo signFigure 109.

126
Tętnica pachowa. Objaw haloRycina 110. Axillary artery. Halo signFigure 110.

127
Tętnica podobojczykowa. WidokRycina 111.
podłużny. Objaw halo
Subclavian artery. LongitudinalFigure 111.
view. Halo sign

128
Tętnica podobojczykowa. WidokRycina 112.
poprzeczny. Objaw halo
Subclavian artery. Transverse view.Figure 112.
Halo sign

129
Tętnica szyjna wspólna. Widok po-Rycina 113.
dłużny. Objaw halo
Common carotid artery. Longitudi-Figure 113.
nal view. Halo sign

130
Tętnica szyjna wspólna. Widok po-Rycina 114.
przeczny. Objaw halo
Common carotid artery. TransverseFigure 114.
view. Halo sign

131
Przypadek 26
Chory na GCA
Case 26
Tętnica kręgowa z objawem haloRycina 115.
(na dole) i częściowo widoczna tętnica szyjna
wspólna, brak objawu halo. Widok poprzeczny
Vertebral artery with halo sign (bot-Figure 115.
tom of the picture) and partly visible common
carotid artery without halo sign. Transverse view

132
Tętnica kręgowa z objawem halo.Rycina 116.
Widok podłużny
Vertebral artery with halo sign. Lon-Figure 116.
gitudinal view
: Olbrzymiokomórkowe zapa-Do zapamiętania
lenie tętnic może obejmować tętnice kręgowe.
: Giant cell arteritis mayTake-home message
affect vertebral arteries.

Polimialgia
reumatyczna
Polymyalgia
rheumatica

135
Przypadek 27
Mężczyzna, lat 63, z objawami zapalenia stawów
obręczy barkowej i biodrowej
Case 27
63-year-old male with pain in shoulder and hip
girdle of inﬂammatory character
Wysięk w pochewce głowy długiejRycina 117.
lewego mięśnia dwugłowego ramienia
Effusion in the capsule of left longFigure 117.
head of the biceps brachii tendon

136
Polimialgia reumatyczna • Polymyalgia rheumatica
Wysięk w kaletce podnaramienno-Rycina 118.
-podbarkowej oraz w pochewce głowy długiej
prawego mięśnia dwugłowego ramienia
Right side subacromial-subdeltoidFigure 118.
bursitis with tenosynovitis of long head of the
biceps brachii tendon

137
Wysięk w stawie biodrowym pra-Rycina 119.
wym
Effusion in right hip jointFigure 119.

138
Polimialgia reumatyczna • Polymyalgia rheumatica
Wysięk w stawie biodrowym lewymRycina 120. Effusion in left hip jointFigure 120.
: Polimialgia reumatycznaDo zapamiętania
często towarzyszy GCA, więc jej obecność uła-
twia rozpoznanie GCA. Kryteria klasyfikacyjne
PMR wg EULAR/ACR obejmują zmiany ultra-
sonograficzne w stawach obręczy barkowej
i biodrowej [34].
: Polymyalgia rheumaticaTake-home message
often accompanies GCA. Polymyalgia rheumatica
classification criteria according to EULAR/ACR
include ultrasound changes in shoulders and
hips [34].

Choroba Takayasu
Takayasu arteritis

141
Przypadek 28
Kobieta, lat 23, chora na TAK. Pierwsze objawy
choroby były niespecyﬁczne. Rozpoznanie zasu-
gerował radiolog na podstawie standardowego
badania USG tętnic szyjnych
Case 28
23-year-old female with TAK. Atypical mani-
festations at the diagnosis time. Diagnosis was
suggested by radiologist after ultrasound of the
carotid arteries
Tętnica szyjna wspólna prawa. Prze-Rycina 121.
krój podłużny. Wyraźne pogrubienie IMC oraz
tętniakowe poszerzenie światła
Right common carotid artery. Lon-Figure 121.
gitudinal view. Increased IMC thickness and
aneurysm

142
Choroba Takayasu • Takayasu arteritis
Tętniak prawej tętnicy szyjnejRycina 122.
wspólnej. Przekrój poprzeczny. Bezobjawowy,
niepowiększający się zewnątrzczaszkowy tętniak
tętnicy szyjnej nie stanowi wskazania do operacji.
Wymaga okresowej kontroli badaniem USG [35]
Right common carotid artery an-Figure 122.
eurysm. Transverse view. Asymptomatic, non-
-growing extracranial carotid aneurysms does
not require surgical treatment. Ultrasound control
may be useful for follow up in such cases [35]

143
Przypadek 29
Kobieta, lat 26, chora na TAK. Pomimo poprawy
po intensywnym leczeniu immunosupresyjnym
i kardioinwazyjnym chora zmarła z powodu
drugiego zawału mięśnia sercowego
Case 29
26-year-old female with TAK. Although there was
improvement after intensive immunosupressive
and cardioinvasive treatment patient died
because of secondary to arteritis myocardial
infarction
Tętnica pachowa prawa. ZwężenieRycina 123.
znacznego stopnia
Right axillary artery. High gradeFigure 123.
stenosis

144
Przypadek 30
Kobieta, lat 56, wieloletnia TAK, po leczeniu
endowaskularnym
Case 30
56-year-old female, long-lasting TAK, history of
endovascular treatment
W badaniu USG widoczne zwężenie w tętnicach
pachowych oraz niewielkie pogrubienie IMC
w odejściu pnia ramienno-głowowego. Tętnice
udowe o niezmienionej IMC, z prawidłowym
przepływem. Spowodowało to podwyższenie
współczynnika kostka-ramię (ankle-brachial
index, ABI; pomiar skurczowego ciśnienia tętni-
czego na tętnicy grzbietowej stopy w stosunku
do tętnicy promieniowej po tej samej stronie).
Na skutek zwężeń miażdżycowych, które są częst-
sze w kończynach dolnych niż w górnych, ABI
często jest obniżony. Odwrotnie jest w zapaleniach
naczyń. W tym przypadku ABI wyniósł:
strona prawa: 155/80 = 1,9 (norma 0,9–1,3),–
strona lewa: 148/55 = 2,6 (norma 0,9–1,3).–
Long-lasting TAK that required treatment with
stenting. Ultrasound revealed axillary and bra-
chiocephalic trunk stenosis with increased IMC
thickness. Femoral arteries’ IMC was not changed
and blood ﬂow was normal. It caused increase of
ankle-brachial index (ABI, systolic blood pressure
of foot artery divided by systolic blood pressure
of radial artery). Arteriosclerotic stenosis – typi-
cally involving lower extremities, more frequent
than upper-ABI, is frequently lowered. It is in
contrast with large vessel vaculitis. In this case
ABI was:
right: 155/80 = 1.9 (reference rate 0.9–1.3),–
left: 148/55 = 2.6 (reference rate 0.9–1.3).–

145
Tętnica pachowa prawa oraz ra-Rycina 124.
mienna z widocznym stentem. Przekrój podłużny
Right axillary artery and brachialFigure 124.
ertery with visible stent. Longitudinal view
: W zapaleniach dużych tęt-Do zapamiętania
nic warto mierzyć wskaźnik kostka-ramię.
: ABI may prove useful inTake-home message
large vessel arteritis.

146
Przypadek 31
Kobieta, lat 62, wieloletnia TAK
Case 31
62-year-old female. Long-lasting TAK
Tętnica szyjna wspólna lewa. Niere-Rycina 125.
gularne pogrubienie IMC. Obecne kalcyﬁkacje.
Obraz sugeruje miażdżycę
Left common carotid artery. Inho-Figure 125.
mogeneous increased IMC thickness with calci-
ﬁcations suggesting atherosclerosis

147
Tętnica szyjna wspólna lewa. Niere-Rycina 126.
gularne pogrubienie IMC. Obecne kalcyﬁkacje.
Obraz nietypowy dla zapalenia tętnic
Left common carotid artery. Inho-Figure 126.
mogeneous increase of IMC thickness with cal-
ciﬁcations. Atypical for vasculitis
: Zmiany miażdżycowe mogąDo zapamiętania
być przyspieszone w TAK.
: Arteriosclerotic lesionsTake-home message
may be accelerated in TAK.

148
Przypadek 32
Kobieta, lat 37, chora na TAK
Case 32
37-year-old female with TAK
Tętnica szyjna wspólna. PrzekrójRycina 127.
podłużny. Zaostrzenie choroby po 6 latach od roz-
poznania choroby: homogenne, normoechogenne
pogrubienie IMC
Common carotid artery. Longitu-Figure 127.
dinal view. Disease ﬂare in a patient with TAK
6 years after the diagnosis: homogeneous, mide-
choic, increased IMC thickness

149
poprzeczny. Wzrost grubości IMC w zaostrzeniu
choroby po 6 latach od rozpoznania choroby
view. Midechoic, increased IMC thickness

150
podłużny. Po miesiącu terapii prednizolonem
w dawce 30 mg uzyskano prawie 50-procentową
redukcję pogrubiałego IMC
Common carotid artery. Longitudi-Figure 129.
nal view. One month later on 30 mg prednisolone:
approximately 50% reduction of the increased
IMC thickness

151
poprzeczny
view
: Badanie USG może być po-Do zapamiętania
mocne w monitorowaniu chorych na TAK.
: Ultrasound may be usedTake-home message
as a follow-up tool in TAK.

153
Emmerich J., Fiessinger J.N.1. : Epidemiology and etiolo-
gical factors in giant cell arteritis (Horton’s disease
and Takayasu’s disease). Ann Med Interne (Paris).
1998, 149 (7), 425–432.
Jennette J.C., Falk R.J., Bacon P.A., Basu N., Cid M.C.,2.
Ferrario F. et al.: 2012 revised International Chapel Hill
Consensus Conference Nomenclature of Vasculitides.
Arthritis Rheum. 2013, 65 (1), 1–11.
Hunder G.G., Arend W.P., Bloch D.A., Calabrese L.H.,3.
Fauci A.S., Fries J.F. et al.: The American College of
Rheumatology 1990 criteria for the classification of
vasculitis. Introduction. Arthritis Rheum. 1990, 33
(8), 1065–1067.
Żakowska-Wachelko B.4. : Zmiany inwolucyjne i cho-
robowe w narządzie ruchu. W: Zarys medycyny
geriatrycznej. Red. B. Żakowska-Wachelko. PZWL,
Warszawa 2000, 147.
Schmidt W.A., Natusch A., Möller D.E., Vorpahl K.,5.
Gromnica-Ihle E.: Involvement of peripheral arteries in
giant cell arteritis: a color Doppler sonography study.
Clin Exp Rheumatol. 2002, 20 (3), 309–318.
Milchert M., Fischer K., Fliciński J., Przepiera-Będzak6. H.,
Brzosko M.: Arteriosclerosis or vasculitis? Color duplex
sonography in giant cell arteritis. J Rheumatol. 2012,
39 (9), 1898–1899.
Diamantopoulos A.P., Haugeberg G., Hetland H., Soldal7.
D.M., Bie R., Myklebust G.: Diagnostic value of color
Doppler ultrasonography of temporal arteries and large
vessels in giant cell arteritis: a consecutive case series.
Arthritis Care Res (Hoboken). 2014, 66 (1), 113–119.
Jiménez-Palop M., Naredo E., Humbrado L., Medina J.,8.
Uson J., Franscisco F. et al.: Ultrasonographic monito-
ring of response to therapy in polymyalgia rheumatica.
Ann Rheum Dis. 2010, 69 (5), 879–882.
Grayson P.C., Maksimowicz-McKinnon K., Clark T.M., To-9.
masson G., Cuthbertson D., Carette S. et al.: Distribution
of arterial lesions in Takayasu’s arteritis and giant cell
arteritis. Ann Rheum Dis. 2012, 71 (8), 1329–1334.
Magott-Derkacz A., Jaźwiec P., Derkacz A., Całka K.,10.
Majowski J.: Współistnienie choroby Takayasu i miaż-
dżycy tętnic w obrazie angiografii metodą tomografii
komputerowej – opis przypadku. Przegl Lek. 2007, 64
(6), 442–444.
BlockmansD.,BleyT.,SchmidtW.11. :Imagingforlarge-vessel
vasculitis. Curr Opin Rheumatol. 2009, 21 (1), 19–28.
Giordana P., Baqué-Juston M.C., Jeandel P.Y., Mondot12. L.,
Hirlemann J., Padovani B. et al.: Contrast-enhanced
ultrasound of carotid artery wall in Takayasu disease:
first evidence of application in diagnosis and moni-
toring of response to treatment. Circulation. 2011,
124 (2), 245–247.
Schmidt W.A., Kraft H.E., Vorpahl K., Völker L.,13.
Gromnica-Ihle E.J.: Color duplex ultrasonography in
the diagnosis of temporal arteritis. N Engl J Med. 1997,
337 (19), 1336–1342.
Aschwanden M., Daikeler T., Kesten F., Baldi T., Benz D.,14.
Tyndall A. et al.: Temporal artery compression sign –
a novel ultrasound finding for the diagnosis of giant
cell arteritis. Ultraschall Med. 2013, 34 (1), 47–50.
De Miguel E., Roxo A., Castillo C., Peiteado D., Villalba A.,15.
Martín-Mola E.: The utility and sensitivity of colour Dop-
pler ultrasound in monitoring changes in giant cell arte-
ritis. Clin Exp Rheumatol. 2012, 30 (1 Suppl. 70), S34–38.
Hafner F., Haas E., Belaj K., Froehlich H., Gary T., Eller P.16.
et al.: Endothelial function and carotid intima-media
thickness in giant-cell arteritis. Eur J Clin Invest. 2014,
44 (3), 249–256.
Schmidt D., Hetzel A., Reinhard M., Auw-Haedrich C.17. :
Comparison between color duplex ultrasonography
and histology of the temporal artery in cranial arteritis
(giant cell arteritis). Eur J Med Res. 2003, 8 (1), 1–7.
Schmidt W.A.18. : Role of ultrasound in the understanding
and management of vasculitis. Ther Adv Musculoskelet
Dis. 2014, 6 (2), 39–47.
Diamantopoulos A.P., Myklebust G.19. : Long-term inflam-
mation in the temporal artery of a giant cell arteritis
patient as detected by ultrasound. Ther Adv Muscu-
loskelet Dis. 2014, 6 (3), 102–103.
Gray H.20. : Anatomy of the Human Body. Lea & Febiger,
Philadelphia 1918.
Hellmich B., Gross W.L.21. : Polymyalgia rheumatica: my-
algic syndrome or occult vasculitis? Internist (Berl).
2005, 46 (11), 1233–1243.
Maeda H., Handa N., Matsumoto M., Hougaku H., Oga-22.
wa S., Oku N. et al.: Carotid lesions detected by B-mode
ultrasonography in Takayasu’s arteritis: “macaroni
sign” as an indicator of the disease. Ultrasound Med
Biol. 1991, 17 (7), 695–701.
Czihal M., Zanker S., Rademacher A., Tatò F., Kuhlencordt23.
P.J., Schulze-Koops H. et al.: Sonographic and clinical
pattern of extracranial and cranial giant cell arteritis.
Scand J Rheumatol. 2012, 41 (3), 231–236.
Gonzalez-Gay M.A., Barros S., Lopez-Diaz M.J., Garcia-24.
-Porrua C., Sanchez-Andrade A., Llorca J.: Giant cell
arteritis: disease patterns of clinical presentation in
a series of 240 patients. Medicine (Baltimore). 2005,
84 (5), 269–276.
Aviña-Zubieta J.A., Bhole V.M., Amiri N., Sayre E.C.,25.
Choi H.K.: The risk of deep venous thrombosis and
pulmonary embolism in giant cell arteritis: a gene-
ral population-based study. Ann Rheum Dis. 2014
[in print].
Piśmiennictwo References

154
Piśmiennictwo • References
Yoon M.K., Horton J.C., McCulley T.J26. .: Facial nerve injury:
a complication of superficial temporal artery biopsy.
Am J Ophthalmol. 2011, 152 (2), 251–255.
Milchert M.27. : PET/CT w diagnostyce gorączki o nieznanej
przyczynie. Med Dypl. 2012, 21 (3), 25–26.
Pfadenhauer K., Weber H.28. : Duplex sonography of the
temporal and occipital artery in the diagnosis of
temporal arteritis. A prospective study. J Rheumatol.
2003, 30 (10), 2177–2781.
O’Brien P.K., Pudden A.J.29. : Peripheral arterial insuffi-
ciency due to giant cell arteritis. Can J Surg. 1978, 21
(5), 441–442.
Smetana G.W., Shmerling R.H.30. : Does this patient have
temporal arteritis? JAMA. 2002, 287 (1), 92–101.
Schmidt W.A., Seipelt E., Krause A., Wernicke D.31. : Caro-
tidynia in Takayasu arteritis. J Rheumatol. 2007, 34
(1), 231–232.
Talarico R., Boiardi L., Pipitone N., d’Ascanio A.,32.
Stagnaro C., Ferrari C. et al.: Isolated aortitis versus
giant cell arteritis: are they really two sides of the same
coin? Clin Exp Rheumatol. 2014, 32 (3 Suppl. 82), S55–58.
Dasgupta B., Cimmino M.A., Maradit-Kremers H.,33.
Schmidt W.A., Schirmer M., Salvarini C. et al.: 2012
provisional classification criteria for polymyalgia
rheumatica: a European League Against Rheumatism/
American College of Rheumatology collaborative ini-
tiative. Ann Rheum Dis. 2012, 71 (4), 484–492.
Welleweerd J.C., de Borst G.J.34. : Extracranial carotid
artery aneurysm: optimal treatment approach. Eur
J Vasc Endovasc Surg. 2015, 49 (3), 235–236.

Autorzy dziękują prof. dr hab. n. med. Annie
Waleckiej, kierownikowi Zakładu Diagnostyki
Obrazowej i Radiologii Interwencyjnej Pomor-
skiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie,
za uprzejme udostępnienie zdjęć TK.
To prof. Anna Walecka, chief of Department of
Diagnostic Imaging and Interventional Radiol-
ogy, Pomeranian Medical University in Szczecin,
Poland for kindly supplying CT images.
Podziękowania Acknowledgements

Atlas of ultrasound application in large vessel vasculitis giant cell arteritis and takayasu arteritis

Atlas of ultrasound application in large vessel vasculitis giant cell arteritis and takayasu arteritis

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Atlas of ultrasound application in large vessel vasculitis giant cell arteritis and takayasu arteritis

Similar to Atlas of ultrasound application in large vessel vasculitis giant cell arteritis and takayasu arteritis (8)

Atlas of ultrasound application in large vessel vasculitis giant cell arteritis and takayasu arteritis