Asbest & Bouw: Praktijkvoorbeeld "sanering van spuitasbest"

1. Sanering van
spuitasbest
Sinds 1977 is het toepassen van spuitasbest in Nederland verboden.
Desondanks zijn er nog steeds gebouwen en andere objecten waarin spuitasbest
in zijn oorspronkelijke staat aanwezig is. Dan zijn er nog de plaatsen waar
spuitasbest weliswaar is gesaneerd, maar waarvan nog restanten aanwezig zijn.
Het saneren van spuitasbest vraagt om een zorgvuldige en gestructureerde
aanpak, want de valkuilen zijn talrijk.
Door: ir. Ingmar Scheiberlich Risico’s spuitasbest concentratie in de lucht te veroor-
Spuitasbest bestaat uit losse asbest- zaken. Het percentage asbestvezels
Aan de hand van een praktijk- vezels die zijn vermengd met een ligt bij spuitasbest veelal boven de
situatie worden door de auteur andere stof. De mengstof houdt de 60% (> 60% asbesthoudend). De
van dit artikel, Ingmar Scheiberlich, vezels niet ‘hecht’ vast waardoor naam geeft al aan dat spuitasbest
Projectmanager bij AT Osborne, vezelemissie spontaan kan ontstaan. werd aangebracht door middel van
de verschillende stappen beschre- Door deze losse structuur van het spuiten. Het werd onder andere
ven die zijn gevolgd in een project materiaal is een luchtvlaag of lichte toegepast bij het brandveilig maken
waarbij spuitasbest moest worden aanraking van het materiaal al vol- van gebouwen. Spuitasbest bestaat
gesaneerd. doende om een verhoogde vezel- vaak uit Crocidoliet (blauwe asbest).
Daarnaast zijn Amosiet (bruine
Het project, renovatie van een asbest) en Chrysotiel (witte asbest)
gebouw waarin asbest is verwerkt, soorten waarin spuitasbest is uitge-
werd medio vorig jaar gestart en de voerd.
opdrachtgever stelde een externe
projectmanager aan die het proces Bij het saneren van spuitasbest moet
kon begeleiden en aansturen. De rekening worden gehouden met an-
diverse bestaande asbestinventarisa- dere risico’s dan die zich voordoen
tierapporten maakten snel duidelijk bij hechtgebonden asbest. Zo be-
dat er op diverse plaatsen spuitas- staat er bij spuitasbest het risico van
best aanwezig was. Elektronenmicroscopiefoto van Crocidoliet. de aanwezigheid van asbestvezels
Bron: TNO Bouw en Ondergrond door overspray en de verspreiding
30 | Asbest en Bouw editie 1 | december 2009
totaal opmaak 4.indd 30 01-12-2009 22:48:14

2. Praktijk
van asbestvezels tijdens de bouw- • Is er overspray en verspreiding document met algemene voorwaar-
werkzaamheden van destijds. van asbestvezels aanwezig (wan- den opgesteld dat de basis vormt
De losse asbestvezels kunnen op den, vloeren, installaties)? voor deze werkzaamheden.
bereikbare en niet direct bereikbare • Is er sprake van aanvullende
plaatsen terecht zijn gekomen. Zelfs asbesthoudende toepassingen Aan een asbestsaneerder, die ruime
het lokaliseren van de vezels door onder spuitasbest (asbest onder ervaring heeft met spuitasbest, is
middel van destructief onderzoek asbest)? gevraagd een prijsaanbieding te
houdt een risico in dat je niet alles • Lopen de scheidingswanden doen door middel van een open
tegenkomt. door tegen de onderzijde van de begroting. Dit maakt transparantie
Bij het voorbereiden en saneren van betonvloer? en vertrouwen tussen de opdracht-
hechtgebonden asbest doet zich dit • Welke verwijderingsmethodiek gever en asbestsaneerder noodzake-
niet of nauwelijks voor. Hier ligt het moet worden toegepast (afsteken, lijk. Deze transparantie resulteerde
risico op asbestbesmette plaatsen ijsstralen, hakken met luchthamer)? in een totaalprijs, inclusief een
veel lager. Dit maakt het grote ver- open begroting. Na beoordeling
schil duidelijk in de aanpak en risico- Door het ontbreken van deze gege- van de open begroting werd met
beheersing. In geval van spuitasbest vens is ook de omvang qua tijd en de asbestsaneerder een overeen-
is het van belang om in een vroeg kosten van de sanering onduidelijk, komst gesloten waarin de volgende
stadium met een zo groot mogelijke waarmee tevens het grootste risico vervolgstappen zijn benoemd als
zekerheid vast te stellen wat wel en van het project is benoemd. Aanvul- uitgangspunt voor het vaststellen van
wat niet besmet is. lend onderzoek was noodzakelijk. de definitieve omvang van het werk
De gebruiker wilde hiervoor echter én de prijs:
Beoordeling documenten geen toestemming geven zolang het 1. Bij het beschikbaar hebben van
De eerste stap in dit project was gebouw in gebruik was. het lege gebouw wordt vastge-
het beoordelen van de kwaliteit van steld wat de omvang is van de as-
de verschillende reeds bestaande Aanpak besthoudende toepassingen door
inventarisatierapporten. In opdracht Door het ontbreken van belangrijke middel van destructief onderzoek
van de eigenaar en de gebruiker van gegevens en de beperkte beschikba- in aanwezigheid van de asbestsa-
het gebouw was recentelijk door di- re tijd, ontstond voor de opdracht- neerder.
verse partijen onderzoek uitgevoerd. gever een groot financieel risico. 2. Vaststellen van de omvang van de
Hieruit kwam naar voren dat op Het aanbesteden in concurrentie sanering (wat wel en wat niet).
een aantal plaatsen spuitasbest was op basis van de beperkte beschik- 3. Maken van definitieve prijsaf-
aangetroffen, maar er werd geen bare gegevens was geen optie. Dit spraak na het vaststellen van de
melding gemaakt van de exacte zou alleen maar kunnen resulteren omvang van de werkzaamheden
omvang. Ook lieten de rapporten in een grote financiële tegenvaller tussen opdrachtgever en asbest-
vragen onbeantwoord, als: waarvan de feitelijke omvang pas na saneerder aan de hand van reeds
• Wat is de reden geweest om de sanering bekend zou worden. Dit overeengekomen eenheidsprijzen,
spuitasbest aan te brengen? was een ongewenst scenario. uurlonen en opslagpercentages.
• Hebben er in een eerder stadium Om toch verder te kunnen gaan Voor het verwijderen van alle
renovatiewerkzaamheden plaats- met de voorbereidingen van het asbesthoudende toepassingen aan
gevonden (‘deskresearch’)? project, is de omvang van het de hand van de punten 1 en 2 is
• Wanneer is het spuitasbest aan- inpandige sloopwerk en de asbestsa- een vaste prijs overeengekomen.
gebracht en in welk stadium van nering vastgesteld aan de hand van De asbestsaneerder draagt het
de bouw is dit gebeurd? de reeds beschikbare informatie en risico voor de asbestsanering,
door middel van een aantal uitgangs- zonder het recht op meerwerk.
punten (fictief). Vervolgens is er een 4. Uitvoeren sanering.
december 2009 | editie 1 Asbest en Bouw | 31
totaal opmaak 4.indd 31 01-12-2009 22:48:14

3. • in de toplaag van de afwerkvloer
op de verdieping waar geen
spuitasbest als bron is toegepast;
• achter het stucwerk van de po-
riso scheidingswanden;
• achter het stucwerk van de po-
riso binnenspouwbladen;
• achter het stucwerk van de
betonnen kolommen en beton-
wanden;
• in enkele doorvoeringen van
leidingen door de vloeren.
Wat in het beginstadium als groot
risico werd voorzien, werd door het
aanvullend onderzoek bevestigd.
Spuitasbest (bruin). Bron: TNO Bouw en Ondergrond Vaststellen omvang
Na het bekend worden van de
Aanvullend onderzoek schermde en genummerde plaatsen onderzoeksresultaten, werd duidelijk
Bij aanvang van het werk is direct waar materiaalmonsters waren dat de aanwezigheid van restanten
gestart met het uitvoeren van een genomen. Alles was onderzocht. spuitasbest aanzienlijke beperkingen
type-B-inventarisatie (onderzoek opleverde voor de bedrijfsvoering
naar niet direct waarneembare Op basis van de onderzoeksresulta- van het gebouw. Het gebouw in zijn
asbest, asbesthoudende producten, ten bestond over de daadwerkelijke huidige staat in bedrijf houden was
etc.), die antwoord moest geven omvang van het aanwezige asbest onwerkbaar. Er waren slechts twee
op alle verdere vragen en onzeker- geen onduidelijkheid meer. Verder opties:
heden moest wegnemen. Hiertoe kwam uit het onderzoek naar voren 1. Het gebouw blijft in de huidige
werden het inventarisatiebureau dat de omvang van overspray bij- staat behouden en wordt buiten
en de asbestsaneerder aan elkaar zonder groot was en dat er tevens gebruik gesteld.
gekoppeld. een zeer grote verspreiding van 2. Het gebouw wordt geheel gesa-
De eerste onderzoeksresultaten restanten spuitasbest had plaatsge- neerd, inclusief overspray en de
leverden nog niet het gewenste vonden tijdens de in het verleden vastgestelde verspreidingen. Hier-
resultaat op. Veel vragen waren uitgevoerde bouwwerkzaamheden. toe moest het gehele inbouwpak-
beantwoord, maar er waren nog De verspreiding had niet alleen ket van het gebouw tot aan het
steeds onduidelijkheden. Na overleg plaatsgevonden in de ruimten waar betonskelet onder asbestcondities
met het inventarisatiebureau en de spuitasbest tegen de betonnen worden gesloopt.
asbestsaneerder werden de vervolg- plafonds is toegepast, maar ook
stappen gezet. Er mochten absoluut in ruimten en de bovenliggende In verband met de voorgenomen
geen onduidelijkheden zijn over de verdieping waar geen spuitasbest als renovatie zat er niets anders op dan
plaats en omvang van het asbest. bron is toegepast, zijnde: het gebouw onder asbestcondities
Nog meer aanvullend onderzoek • onder alle afwerkvloeren (aanslui- inpandig te slopen. Dit houdt niet
volgde, tot in de spouwmuren aan ting op de onderliggende beton- automatisch in dat alles daadwerke-
toe. Het gehele gebouw was na het vloer) met uitzondering van de lijk gesaneerd moet worden. Voor
laatste onderzoek voorzien van afge- kelder; dit gebouw zijn de renovatieplannen
32 | Asbest en Bouw editie 1 | december 2009
totaal opmaak 4.indd 32 01-12-2009 22:48:15

4. Praktijk
bepalend geweest voor het vaststel-
len van de daadwerkelijke omvang
van de asbestsanering. De toilet-
groepen, keuken en trappenhuizen
maakten hiervan geen deel uit.
Omdat de toiletgroepen en keuken
echter integraal onderdeel uitmaak-
ten van het te saneren inbouwpak-
ket, zijn deze wel gesaneerd. De
staat van de trappenhuizen was
zodanig dat deze geen beperking
opleverden voor de renovatie en
het gebruik van het gebouw.
Aanpassen prijs
Na het vaststellen van de defini-
tieve omvang van de asbestsanering,
heeft de asbestsaneerder een nieuw IJsstralen betonconstructie
voorstel gedaan voor de aanpak
en de prijs. Onderdelen die eerst Om hoogwaardige kwaliteit van Na het opbouwen van de contain-
onder normale condities zouden het werk te garanderen, is bepaald ments is begonnen met de grove
worden gesloopt, moesten nu onder dat uitsluitingen achteraf niet zijn voorsloop van scheidingswanden en
asbestcondities worden verwijderd. toegestaan. Verder zijn er afspraken het verwijderen van de verlaagde
De impact van het spuitasbest op de gemaakt over wie de vrijgavemetin- plafonds. Aansluitend is de vloer
omvang, meer dan 50 ton asbest- gen uitvoert. Hiervoor is opgelegd afgeschermd met folie waarna het
houdend afval, financiën en tijd was dat deze door een onafhankelijk spuitasbest (bron) dat tegen de pla-
aanzienlijk en zonder aanvullend laboratorium worden uitgevoerd. fonds zat, werd afgestoken. Na het
onderzoek niet te voorzien geweest. afsteken is de folie opgevouwen en
Uitvoering afgevoerd. Daarna volgde het afhak-
Uitsluitingen voorkomen Na overeenstemming over werk- ken van het stucwerk en het slopen
Omdat het saneren van spuitas- wijze, prijs en kwaliteitsniveau is de van de afwerkvloeren. De laatste
best zorgvuldigheid vereist van de asbestsaneerder van start gegaan. en belangrijkste werkzaamheden
asbestsaneerder, zijn er ook afspra- De sanering had een doorlooptijd waren het met ijs schoonstralen van
ken gemaakt over de kwaliteit van van 20 weken. Een gestructureerde de betonconstructie en het schoon-
het werk na de sanering. Je wilt als aanpak van de werkzaamheden poetsen van het containment.
opdrachtgever/projectmanager niet volgde.
geconfronteerd worden met een
lange lijst van uitsluitingen (plaat-
sen die nog steeds besmet zijn
met asbest en niet zijn vrijgegeven
door het laboratorium) of achteraf
‘Je wilt niet achteraf geconfronteerd
geconstateerde asbestbesmettingen.
Dit zou resulteren in beperkingen
worden met achtergebleven asbest’
tijdens de renovatie en het toekom-
stige gebruik van het gebouw.
december 2009 | editie 1 Asbest en Bouw | 33
totaal opmaak 4.indd 33 01-12-2009 22:48:16

5. Praktijk
Om de diversiteit van de werk- betonvloer naar de gehandhaafde
zaamheden overzichtelijk te laten afwerkvloeren van de trappenhuizen. Verklarende woordenlijst
verlopen, heeft de asbestsaneerder De leidingdoorvoeren zijn van twee
verschillende ploegen samengesteld. zijden schoongemaakt en bij de spuitasbest Losse asbestvezels die
Iedere ploeg had een eigen verant- vrijgave geïnspecteerd en goedge- met een andere stof gemengd zijn, de
woordelijkheid en stond onder lei- keurd. De overgang van genoemde mengstof houdt de vezels niet ‘hecht’
ding van de DTA-er (deskundig toe- afwerkvloeren is voorzien van een vast. De asbestvezels zijn door middel
zichthouder asbestverwijdering). Zo speciale coating. van spuiten op een oppervlak aange-
waren er ploegen voor voorsloop bracht.
en hakwerk, afsteken van spuitasbest, Eindresultaat
overspray Verspreiding van spuitas-
opruimen, afvoeren en uitsluizen van Wat heeft deze aanpak de op-
best naar omliggende gebouwdelen die
asbesthoudend materiaal, ijsstralen drachtgever concreet opgeleverd?
bij het aanbrengen van het spuitasbest
en tot slot het geheel schoonmaken Als er geen of onvoldoende aanvul-
zijn ontstaan.
van de containments. lend onderzoek had plaatsgevonden
en de sanering was uitgevoerd op destructief onderzoek
Kwaliteitscontrole basis van de beschikbare gegevens, Het opsporen van niet-direct waar-
Voorafgaand aan de vrijgavemetin- dan was pas tijdens de asbestsane- neembare asbest, waarbij de bouw-
gen zijn tijdens de reiniging van de ring of zelfs bij de bouwwerkzaam- kundige integriteit van een gebouw of
containments, inspecties uitgevoerd heden van het inbouwpakket duide- constructie wordt aangetast (boren van
door het inventarisatiebedrijf dat lijk geworden dat er nog veel meer gaten e.d.).
ook verantwoordelijk was voor het asbest aanwezig was. Dit zou grote
hechtgebonden asbest
destructief asbestonderzoek. De gevolgen hebben gehad voor de
Producten waarin asbest is gebruikt als
opdrachtgever werd geadviseerd gezondheid van werknemers en de
toeslagmiddel om een product te ver-
deze inspecties te houden om financiële omvang van het project.
beteren, de hechtmiddelen zorgen voor
het kwaliteitsniveau en het vooraf Kortom, voor de individuele betrok-
de binding met de asbestvezels.
vastgestelde eindresultaat van het ken partijen betekende de zorg-
geleverde werk te waarborgen. Dit vuldigheid en het vooraf inschatten ijsstralen Een droge reinigings-
is ook de verantwoordelijkheid die van de risico’s van spuitasbest het techniek, door middel van vast CO2
je als opdrachtgever moet nemen. volgende: (droogijs), die gebruikt wordt om de
Je wilt niet achteraf geconfronteerd • Eigenaar minimale financiële oppervlakten waartegen onder andere
worden met achtergebleven asbest. risico’s en een asbestvrij gebouw spuitasbest is aangebracht te reinigen.
De inspecties bestaan uit het visueel zonder beperkingen voor de
type-B-inventarisatie
inspecteren van het werk en het renovatie.
Onderzoek naar niet direct waarneem-
nemen van materiaalmonsters op • Gebruiker geen beperkingen bij
bare asbest, asbesthoudende produc-
moeilijk bereikbare plaatsen. gebruik van het gebouw.
ten, etc.
De resultaten van de inspecties • Asbestsaneerder beperkte
zijn direct teruggekoppeld naar de blootstellingsduur en geen poriso scheidingswanden
asbestsaneerder. Uit de inspecties herbesmettingen, afkeuringen en Lichte keramische bakstenenwanden.
bleek dat de kwaliteit van het gele- uitsluitingen.
containment Een ten opzichte van
verde werk goed was. Wel waren er
de omliggende ruimte(n) luchtdicht
nog aandachtspunten die voor de
afgeschermd en op onderdruk gezet
vrijgavemeting verholpen moesten
werkgebied waarin de asbestsanering
worden. Zoals leidingdoorvoeren Ir. Ingmar Scheiberlich is wordt uitgevoerd.
die beter schoongemaakt moesten Projectmanager bij AT Osborne
worden, en de overgang van de
december 2009 | editie 1 Asbest en Bouw | 35
15:28:44
totaal opmaak 4.indd 35 01-12-2009 22:48:17

6. Asbest in bodem
het belang van goed vooronderzoek
Bij tal van bouwprojecten zijn bij het bouwrijp maken van een gebied onverwachte
verontreinigingen met asbest aangetroffen. Dat het als onverwacht wordt
aangemerkt is veelal niet gebaseerd op de historie van het terrein, maar doordat
er bij het hiervoor uitgevoerde bodemonderzoek niets is aangetroffen. Goed
vooronderzoek kan veel problemen voorkomen.
Door: Arjan van Kammen
Voor het verkrijgen van de bestemmingsplanwijziging voegde waarde van het vooronderzoek op basis van het
en de bouwvergunning is een verkennend bodemon- terreingebruik te gering vindt.
derzoek conform de NEN 5740 noodzakelijk. Bij veel
gemeenten, maar nog niet allemaal, is in de bouwveror- Gedempte sloot
dening opgenomen dat ook onderzoek naar de aanwe- In het recente verleden is duidelijk geworden dat onbe-
zigheid van asbest in de bodem moet plaatsvinden. Als bouwd gebied met een agrarisch verleden (akkerbouw
onderzoeksprotocol wordt hierbij de NEN 5707 voor- en weiland) niet als asbestverdacht wordt aangemerkt.
geschreven. Een gemeente die het gebied graag wil gaan gebruiken
Er zijn diverse praktijkvoorbeelden te noemen waaruit voor woningbouw laat, vanwege de bestemmingswij-
blijkt dat het verrichten van verkennend bodemonder- ziging en het voornemen tot de bouw van woningen
zoek conform de NEN 5740 en de NEN 5707 niet heeft in het gebied, de bodem milieutechnisch onderzoeken.
geleid tot het tijdig ontdekken van een bodemveront- Omdat het bevoegd gezag het gebied goed kent wordt
reiniging met asbest. Indien dit vervolgens toch ontdekt aan het uitvoeren van een uitgebreid historisch onder-
wordt tijdens graafwerkzaamheden in de bodem, leidt dit zoek geen belang gehecht. Op basis hiervan doet de
altijd tot vertraging in de uitvoering en hoge additionele gemeente een uitvraag voor een milieutechnisch bodem-
kosten. Bovendien kunnen werknemers die werkzaam- onderzoek. Adviesbureaus doen hierop een aanbieding
heden uitvoeren in deze verontreinigde grond mogelijk met de onderzoekshypothese ‘grootschalig niet verdacht’.
onnodig worden blootgesteld aan asbestvezels waardoor Bij de uitvoering van het gecombineerde NEN-onder-
ook sprake is van een gezondheidsrisico. zoek (NEN 5740 en 5707) volstaat een visuele inspectie
De kwaliteit van een asbestonderzoek blijkt grotendeels van de grond. Bij geen van de uitgevoerde boringen
af te hangen van de uitvoering van een goed vooronder- wordt asbest aangetroffen en bij de milieuhygiënische
zoek. Het zijn de resultaten van een vooronderzoek die analyses wordt de onderzoekshypothese, dat het een
bepalen welke onderzoeksstrategie uit de NEN 5707 niet verdachte locatie betreft, bevestigd.
gevolgd gaat worden. In de praktijk wordt het uitvoeren
van een volledig vooronderzoek vaak overgeslagen om- Tijdens het bouwrijp maken wordt een nieuw watergan-
wille van de tijd of omdat de opdrachtgever de toege- genstelsel gegraven. Op het moment dat er circa 800 m3
36 | Asbest en Bouw editie 1 | december 2009
totaal opmaak 4.indd 36 01-12-2009 22:48:17

7. Praktijk
ontgraven grond in depot is gezet, wordt een melding Omdat bij de uitgevoerde sanering een restveront-
gedaan van een bijmenging van puindelen en asbest- reiniging is achtergebleven op de percelen met een
verdacht materiaal in het gronddepot. Bij een inspectie woonbestemming werd nader onderzoek noodzakelijk
door een deskundige bleek dat in het gehele gronddepot geacht. Op basis van een interpretatie van luchtfoto’s uit
asbesthoudende materialen waren terecht gekomen. verschillende jaren bleek dat er een semi-verhard pad
Bij navraag bleek dit veroorzaakt te zijn door een in het gedeeltelijk met de semi-verharde weg overeenkwam
verleden gedempte sloot. Als voor de uitvoering van en vervolgens meanderend door huidige woonpercelen
het milieutechnisch bodemonderzoek er kaartmateri- heeft gelopen. Door de interpretatie van luchtfoto’s kon
aal of luchtfoto’s waren geraadpleegd dan was duidelijk een op maat gesneden onderzoeksstrategie uitgewerkt
geworden dat de betreffende sloot in het verleden was worden volgens de hypothese voor een verdachte
gedempt. Voor het betreffende deelgebied had dan een locatie. Bij de veldwerkzaamheden werd de voormalige
andere onderzoeksstrategie gevolgd moeten worden, aanwezigheid van het met asbestpulp verharde pad
waarbij de trefkans op het tijdig vinden van de bodem- bevestigd. Hiermee kon met een geringe onderzoeks-
verontreiniging veel groter zou zijn. inspanning de ligging, de omvang en de actuele risico’s
voor huidig gebruik bepaald worden.
Luchtfoto’s
Bij het interpreteren van luchtfoto’s kunnen niet alleen Asbestverdacht
de verdachte deelgebieden geïdentificeerd worden, maar Op basis van het vooronderzoek moet bepaald wor-
kan ook een inschatting gedaan worden van de vermoe- den of een locatie, of een deel ervan, als asbestverdacht
delijke omvang van de verontreiniging. Bij het onderzoek aangemerkt moet worden. Dit geldt voor de navolgende
naar met asbestverharde wegen en paden, zou de his- situaties:
torische loop van deze wegen en paden beter in beeld • aanwezigheid van oude (voor 1993 aangebrachte)
kunnen worden gebracht. verhardingslagen op/in de bodem, bestaande uit puin-
In 2009 heeft Witteveen+Bos voor de provincie Overijs- of menggranulaat of ophogingen/dempingen met
sel een nader bodemonderzoek naar asbest uitgevoerd bouw- en sloopafval;
waarbij tevens gebruik is gemaakt van luchtfoto’s. Bij • zichtbare aanwezigheid van asbestresten in de bodem;
eerder uitgevoerd onderzoek en sanering was men er- • aanwezigheid stortplaats (gebruikt na 1945);
van uitgegaan dat het asbest gerelateerd zou zijn aan een • voormalig glastuinbouwgebied met oude verhardingen
semi-verharde weg die parallel aan het spoor gelegen en afval van kassen;
was. • asbestverdachte bedrijven, zoals scheepswerven,
gasfabrieken, metaalgieterijen, lasbedrijven, defensieter-
Luchtfoto uit 1963 waarop ten noorden van het spoor de ligging reinen, garagebedrijven;
van een pad dat verhard blijkt te zijn met asbestpulp. • sterk puinhoudende grond in een oud stedelijk gebied;
• asbesthoudende beschoeiingen langs watergangen;
• asbestproducerende of verwerkende industrie.
Tot slot wordt opgemerkt dat het aanmerken van een
locatie tot asbestverdacht niet alleen van invloed is op
de onderzoeksstrategie maar ook op de te hanteren
veiligheidsmaatregelen.
Arjan van Kammen is werkzaam als hogere
veiligheidskundige en senior adviseur bodem
bij Witteveen+Bos
december 2009 | editie 1 Asbest en Bouw | 37
totaal opmaak 4.indd 37 01-12-2009 22:48:17