1. 108
Evde Bir Akflam Yeme¤i
Mert, Zeynep’le, ailesi için bir akşam yemeği hazırlamaya karar verdi. Yemekte
tavuk ve patates kızartması olacaktı.
Mert önce bütün hâlinde olan tavuk etini küçük parçalara böldü. Tavaya bir
miktar katı yağ koyup ya¤›n erimesini bekledi. Erimiş yağın üzerine parçalanmış
tavuğu koydu ve tavada pişirdi. Bu arada Zeynep patatesleri önce yıkadı, sonra
soydu, daha sonra da onlar› doğradı. Patatesler kızart›lmak için hazırdı. Sıvı yağı
ısıttı ve doğradığı patatesleri ısıttığı yağın içine attı. Mert, tavuğu pişirdi ve salata
yapmaya başladı. Önce, yıkanmış domatesi ve salatalığı doğradı. Peyniri ince
dilimler hâlinde kesti. Yumurtayı suda piflirdi, sonra kabuğunu soydu ve doğradı.
Hepsini büyük bir tabağa koydu ve karıştırdı. Daha sonra buz kalıplarını buzluktan
çıkardı, buzları sürahiye koydu. Sürahinin üzerine su doldurdu. Artık yemek hazırdı.
Son olarak, annesinin bir gün önce hazırladığı muhallebinin üzerine dökmek için
fındıkları havanda dövdü. Küçük parçalar hâline getirip onlarla tatlının üzerini
süsledi. Akşam yemeği için hemen hemen her şey hazırdı.
Zeynep’le beraber sofrayı hazırlama vakti gelmişti. Zeynep içeride masayı
hazırlamaya gittiğinde odada oyun oynayan kardeşinin, elindeki kâğıtları parçalara
ayırıp yırtmış olduğunu gördü. Her yer küçük kâğıt parçalarıyla doluydu. Beraberce
odayı topladılar. Daha sonra sofra hazırlıklarına devam ettiler. Zeynep’le her şeyin
hazır olduğuna karar verdikten sonra herkesi sofraya çağırdılar. Keyifli bir akşam
yemeği yediler.
Mert ve Zeynep bir akşam yemeği hazırladı ve bu süre içerisinde maddeleri
çeşitli değişikliklere uğrattılar.
“Evde Bir Akflam Yeme¤i” metninde;
• Hangi maddelerin görünümleri de¤iflti?
• Hangi maddelere kendinden baflka madde kat›lmam›flt›r?
• Hangi maddeler kar›fl›m hâlde bulunmaktad›r?
• Maddelerdeki bu değişimleri hangi işlemlerle gerçekleştirdiler?
• Sizce bu de¤iflikliklere neden ihtiyaç duydular?
• Hangi maddelerin kimlikleri de¤iflmifl, hangilerinin de¤iflmemifltir?
• Maddelerin görünümleri de¤iflti¤inde bu maddeleri oluflturan taneciklerde bir
de¤ifliklik olmufl olabilir mi?
Bu sorular›n cevabını düşünelim ve bulduklarımızı defterimize yazal›m.
Fiziksel ve Kimyasal De¤iflim
Anahtar Kavramlar
fiziksel değişim
kimyasal değişim
kimlik
16
58. s

2. 109
10. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ küp şeker
◆ ceviz içi
◆ fındık
◆ kâğıt
◆ kurdele
◆ kumaş
◆ mum
◆ çikolata
◆ buz
Madde Ayn› Madde, Görünümü De¤iflti
• Gruplara ayrılalım.
• Çalışma masalarımızın üzerine listedeki madde örneklerinden birer miktar
koyalım.
• Aşağıdaki çizelgeyi defterimize çizelim.
• Örnek maddelerimizi ve bu maddelerin özelliklerini çizelgemizin “Ne Biliyorum?”
sütununa kaydedelim.
• Örnek maddelerin kimliklerini değiştirmeden şekillerini nasıl değiştirebileceğimizi
tasarlayalım. Tasarlad›klar›m›z› “Ne Öğrenmek ‹stiyorum?” sütununa kaydedelim.
Daha sonra planlarımızı hayata geçirelim.
• Değişime uğrayan maddelerin ilk durumlarıyla etkinlik sonunda ulaşılan
durumlarını karşılaştıralım ve bunlar› çizelgemizin “Ne Öğrendim?” sütununa
kaydedelim.
Sonuca Varalım
• Maddelerin şeklini değiştirmek için neler yaptık?
• Bütün bu değişimlerin, maddenin kimliğini değiştirip değiştirmediğini tartışalım.
• Metnimizden sadece görünümün değiştiği olaylara örnekler verelim.
• Maddelerin sadece görünümlerinde olan değişimleri hangi adla ifade edebiliriz?
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
16
Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek ‹stiyorum? Ne Öğrendim?
“Evde Bir Akflam Yeme¤i” metninde Mert ve Zeynep’in görünümlerini de¤ifltirdikleri
baz› maddeleri bulduk. fiimdi biz de bir etkinlikle maddelerin kimliklerini de¤ifltirmeden
sadece görünümlerini nas›l de¤ifltirece¤imizi planlayal›m.
17
58. s
58. s

3. 110
Maddelerde meydana gelen değişiklikler sadece
o maddelerin görünümlerinde mi meydana gelir, yoksa
onların kimliklerinde de bir değişiklik söz konusu olabilir
mi? Örneğin, odunun yanmadan önceki ve yandıktan
sonraki hâlini karşılaştıralım. Odunun sadece görünümü
mü değişmiştir? Kimli¤inde de bir de¤ifliklik meydana
gelmifl olabilir mi?
fiimdi yapaca¤›m›z bir etkinlikle maddelerin
kimliklerinin de¤iflip de¤iflmedi¤ini inceleyelim.
Maddelerin görünümünü keserek, parçalayarak, ufalayarak, hâl değişikliğine
uğratarak vb. yollarla değiştirebiliriz. Bu durumda madde kendi özelliğini kaybetmez;
sadece şekli, büyüklüğü yani görünümü değişir. Maddenin kimliğini değiştirmeden
sadece görünümünde meydana gelen değişiklikler fiziksel değişim olarak adlandırılır.
Örneğin, bir cam bardağı kırdığımızda, cam parçaları yine cam özelliğini taşır. Hatta bu
cam parçalarını daha küçük hâle getirdiğimizde o küçük parçalar hâlâ camdır. Camın
kırılması, camı oluşturan maddelerin kimliğini değiştirmez, sadece camın görünümünde
bir değişiklik meydana getirir.
Maddelerin hâl değiştirmesi fiziksel değişmedir. Katının erimesi, sıvının buharlaşması,
buharın yoğuşması ve sıvının donarak katı hâle geçmesi sırasında, madde kimlik
değiştirmez. Sadece maddeyi oluşturan taneciklerin arasındaki uzaklık değişir. Örneğin;
suyun hâl değişimi sırasında buz eriyip su hâline gelir. Daha sonra su da buharlaşarak
gaz hâle geçer. Her üç durumda da suyun kimliği değişmez, sadece fiziksel değişime
uğrar.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Zeynep, cam barda¤a s›cak su doldururken bardak
çatlar ve parçalar› yere saç›l›r. Zeynep bu duruma çok üzülür.
Anneannesinin en çok sevdi¤i bardak k›r›lm›flt›r. Zeynep
bunu telafi etmek için ne yapaca¤›n› düflünür. O anda akl›na
camlar›n geri dönüflüm uygulamas› gelir. Zeynep bu olay›n nas›l
gerçekleflti¤ini araflt›rmaya karar verir. Biz de bu olay› fiziksel
de¤iflim ile iliflkilendirerek araflt›ral›m. Çal›flmalar›m›z› rapor
hâline getirerek s›n›fta sunal›m.
Bu kimlik
kime ait?
18
59. s
Su damlas›
Buz
Su buhar›
Hepimizin!

4. Fiziksel ve Kimyasal De¤iflim
111
Maddenin Tanecikli Yap›s›
11. Etkinlik Ne İdi, Ne Oldu?
Bunları Yapalım
• Aşağıda verilen örnek çizelgeyi defterimize çizelim.
• Çizelgenin ilk iki sütununa maddelerin ad›n› ve özelliklerini
kaydedelim.
• Di¤er sütunlar› etkinli¤imizi yaparken s›ras› geldikçe
doldural›m.
• Gruplara ayrılalım.
• Örnek maddelerimizden kâğıt, kibrit ve mumu aşağıdaki
çizelgede verilen şekilde yakalım ve meydana gelen
de¤iflimleri gözlemleyelim. Gözlemlerimizi defterimizdeki
çizelgeye kaydedelim.
Bu maddelerin yanmadan önceki ve yandıktan sonraki
durumlarını karşılaştır›p defterimize kaydedelim.
• Aşağıdaki çizelgede verilen olayları gerçekleştirelim ve
gözlemlerimizi defterimize kaydedelim.
16
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Maddenin
Adı
Maddenin
Özellikleri
Uygulanacak
‹şlem
Gözlemlenen
Değişim
Son
Durum
‹lk Durum ile
Son Durumun
Karfl›laflt›r›lmas›
kâğıt
......
........
Maddeler Uygulanacak ‹fllem
k⤛t Tamam›n› yakal›m.
kibrit Yar›s›na kadar yakal›m.
mum Yakal›m.
Maddeler Uygulanacak ‹fllem
süt Sirke ekleyelim.
yemek sodas› (kabartma tozu) Sirke damlatal›m.
patates veya elma dilimleri Bir süre bekletelim.
çay Limon s›kal›m.
yumurta Sirke içinde üç gün bekletelim.
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ kâğıt
◆ kibrit
◆ mum
◆ limon
◆ yemek sodası
(kabartma tozu)
◆ sirke
◆ patates-elma
◆ süt
◆ yumurta
58. s
Sonuca Varalım
• Çizelgemize kaydetti¤imiz bilgilere göre maddelerin ilk durumları ile son durumları
arasında fark var mıdır? Fark varsa bunlar nelerdir?
• Maddelere belirtilen işlemler uygulanırken maddelerde ne gibi değişiklikler
gözlemlendi?
• Belirtilen işlemler uygulanırken hangi maddelerde ısı, ışık, gaz çıkışı ve renk
değişimi gözlemlenmiştir? Değişimleri sınıflandır›p çizelgemize kaydedelim.
• Etkinlikte meydana gelen bu değişikliklerin fiziksel değişimlerden farkı nedir?
• Uygulanan işlemlerden sonra maddeler kimliklerini korudu mu?
• Günlük hayatımızdan bir maddenin değişerek başka bir maddeye dönüştüğü
olaylara örnekler verelim.

5. 112
1. Şiirimizde kimyasal değişimde gözlenecek ipuçları
verilmiştir. Peki bu de¤iflimlerin oldu¤u her
durumda kimyasal de¤iflim gözlenir mi? Örne¤in
afla¤›da verilen durumlar kimyasal de¤iflimin
oldu¤unu ve yeni maddenin olufltu¤unu ispatlar
m›? Açıklayalım.
1. Buzun, sıvı hâle geçmesi sonucunda elde
edilen su, buzdan farklı bir renge sahiptir.
2. Gazlı içeceklerin kapağını açtığımızda gaz
çıkışı gözlenir.
3. Tuz beyazdır. Fakat tuz suda çözündüğünde
tuzu göremeyiz.
4. Lamba yandığında ısı ve ışık verir, ayn› mum ya da odunun yand›¤›nda ›s›
ve ›fl›k verdi¤i gibi.
5. Odun kesildiğinde oluşan talaşlar, odundan oldukça farklı görünür. Odun
kesildiğinde yeni bir madde mi oluşmuştur?
2. De¤iflim Her Yerde Var
Her birimiz kuaför, itfaiye eri, aşçı, çiftçi gibi meslek sahiplerinin, yaptıkları
iş hakk›nda görüşme yapalım. Elde ettiğimiz bilgilerden yararlanarak işlerin
hangi aşamalarında fiziksel; hangi aşamalarında kimyasal değişim olduğunu
irdeleyelim. Yapt›¤›m›z araflt›rmalar›n sonuçlarını sınıfta sunalım.
Ekmeğin kızarması, sütün ekşimesi, kibritin, odunun, mumun
ve kömürün yanması sırasında maddelerin kimlikleri değişir ve
farklı özellikte yeni maddeler oluşur. Bir maddenin çeşitli etkilerle
başka maddelere dönüşmesi kimyasal değişim olarak adlandırılır.
Etkinlikte de fark etti¤imiz gibi kimyasal de¤iflim s›ras›nda renk
de¤iflimi, gaz ç›k›fl›, ›s› veya ›fl›k yay›lmas› gibi belirtiler gözlenir.
Kimyasal değişim, hayatımızın bir parçasıdır. Canlılık
faaliyetlerimiz sırasında birçok kimyasal değişim gerçekleşmektedir.
Örneğin, solunum yaparken karbon dioksitin açığa çıkması,
yediğimiz besinlerin sindirilmesi, bitkilerin büyüyüp geliflmesi
kimyasal de¤iflimdir.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
19
20
22
21
23
59. s
60. s
61. s
61. s
62. s
Kömür yer alt›nda belirli flartlarda
de¤iflime u¤rayarak elmasa dönüflür.
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??
Yeni bir madde oluflurken
Bazen olur renk de¤iflimi
Bazen de gözlenir gaz ç›k›fl›
Belki de yay›l›r ›fl›k veya ›s›
Bir ihtimal daha var
Oluflur belki çökelti!
Oluflursa bunlardan birisi
Al›rs›n belki yeni kimli¤ini
‹puçlar›

6. Fiziksel ve Kimyasal De¤iflim
113
Maddenin Tanecikli Yap›s›
Günlük hayatımızın bir parçası olan fiziksel ve kimyasal değişimleri tanecik boyutunda
algılamaya ne dersiniz?
Maddelerin görünümlerinde olan değişimler bu maddeleri oluşturan taneciklerin
yapısında da bir değişikliğe sebep olur mu? Değişim sonucunda maddeyi oluşturan
taneciklerin özelliklerinde bir farklılık meydana gelir mi?
Maddeler fiziksel veya kimyasal değişime uğradığında taneciklerin yapısında bir
değişiklik olup olmadığını aşağıdaki etkinlikle anlamaya çalışalım.
12. Etkinlik Taneciklerden Bil,
De¤iflti mi Kimli¤im?
Aşağıda bazı maddelerin değişikliğe uğramadan önce ve değişikliğe uğradıktan
sonraki tanecik modelleri verilmiştir.
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
I. Durum II. Durum
Sonuca Varalım
Hangi model veya modellerde madde I. durumdan II. duruma geçtiğinde;
• Taneciklerin yapısı değişmiştir?
• Maddenin görünümü değişmesine rağmen taneciklerin yapısı değişmemiştir?
• Yeni madde oluşmuştur?
• Bileşiklerden veya elementlerden yeni madde elde edilmiştir?
• Fiziksel değişim temsil edilmektedir?
• Kimyasal değişim temsil edilmektedir?
1.
2.
3.
4.

7. 114
24
63. s
Etkinlikte de fark ettiğimiz gibi bazı değişimlerde maddeleri oluşturan taneciklerin
yapısında bir değişiklik olmaz. Örneğin, kâğıdın yırtılması, camın kırılması, suyun
buharlaşması gibi fiziksel değişimlerde bu maddeleri oluşturan taneciklerin yapısında bir
değişiklik olmaz. Peki, taneciklerin yapısı değişmediği hâlde maddenin görünümü neden
değişmektedir? Küp şekerin toz hâline gelmesi ve kâğıdın yırtılması olaylarında bu durumu
irdeleyelim.
Küp şekeri ezerek toz hâline getirdiğimizde şeker moleküllerinde bir değişiklik olmaz, sadece
şeker moleküllerinin oluşturduğunu yığınlar küçülür.
Kâğıdı yırttığımızda kâğıdı oluşturan taneciklerin yapısı değişmez, sadece kâğıdın yırtıldığı
bölgedeki tanecikler birbirinden ayrılır.
Etkinlikte ayrıca, bazı değişimler sonucunda taneciklerin yapısının değişerek farklı
taneciklerin oluştuğunu fark ettik. Örneğin, kömürün veya şekerin yanması, besinlerin
sindirilmesi, suyun oluşumu gibi kimyasal değişimlerde bu maddeleri oluşturan taneciklerin
yapısı değişerek yeni tanecikler, buna bağlı olarak da yeni maddeler oluşur.
Hidrojen ve oksijen gazları belirli şartlarda bir araya geldiğinde su oluşur. Bu durumda hidrojen
ve oksijeni oluşturan moleküllerin yapısı değişir ve su molekülleri oluşur.
Sonuç olarak kimyasal değişimlerde elementlerden bileşik, bileşiklerden element
veya farklı bileşikler oluşabilir. Ancak fiziksel değişimlerde, maddeleri oluşturan atom
veya moleküllerin yapısı değişmez.

8. Fiziksel ve Kimyasal De¤iflim
115
Maddenin Tanecikli Yap›s›
Saf Madde ve Karışımlar
Saf maddeleri element ve bileşik olarak sınıflandırmıştık. Fakat çevremizdeki maddeler
ne sadece elementlerden ne de bileşiklerden oluşmuştur. Çevremizdeki maddeler
karışım hâlinde bulunur. Karışım, iki veya daha fazla çeşitte maddenin kendi özelliklerini
kaybetmeden bir araya gelmesiyle oluşur. Karışımı oluşturan maddelerin kimlikleri için ne
söyleyebilirsiniz?
Yapaca¤›m›z etkinlikle kar›fl›m ve saf maddeleri tanecik boyutunda inceleyelim.
13. Etkinlik Bu Tanecikler Kime Ait?
Aşağıdaki şekillerde saf maddelerin ve karışımların tanecik boyutundaki modelleri
yer almaktadır. Kartlar› inceleyelim ve afla¤›da verilen sorular› cevaplayal›m.
Sonuca Varalım
Hangi kart veya kartlarda;
• Sadece ayn› çeflit moleküller,
• Ayn› çeflit atomlar,
• Elementi temsil eden tanecikler,
• Bilefli¤i temsil eden tanecikler,
• Birden fazla çeşit madde,
• Karışımı oluşturan tanecikler yer almaktad›r? Niçin?
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
I II III
IV V VI
25
64. s
26
65. s

9. 116
Element ve bileşikler saf madde olup ayn› çeflit taneciklerden oluflur. Bu tanecikler
atom veya moleküldür. Örneğin, şeker sadece şeker moleküllerini içerir. Karışımlar ise
birden fazla farklı maddeden oluşur. Karışımı oluşturan tanecikler farklı moleküller veya
farklı atomlar olabilir. Örneğin, kakao ve su karışımında, kakao ve su tanecikleri bir
arada bulunur. Aynı şekilde bir karışım olan şekerli suda, suyu ve şekeri oluşturan farklı
tanecikler karışım hâlinde bir arada bulunur.
Afla¤›daki modellerde saf maddeler ve kar›fl›mlar tanecik boyutunda verilmifltir.
Yukar›da verilen 1 ve 2 numaral› modeller saf maddeyi temsil etmektedir. Çünkü
modellerde hep ayn› tanecikler yer almaktad›r. ‹yot elementi hep iyot molekülleri içerirken,
su bilefli¤i ise sadece su moleküllerinden oluflmaktad›r. 3 ve 4. modeller ise kar›fl›m› temsil
etmektedir. Çünkü bu modeller farkl› tanecikler içermektedir. 3. modelde su ve zeytinya¤›
molekülleri kar›fl›m hâlinde bulunmaktad›r. Benzer flekilde 4. modelde ise iyot ve alkol
molekülleri kar›fl›m hâlinde bulunmaktad›r. Kar›fl›m› oluflturan tanecikler baz› kar›fl›mlarda
kar›fl›m›n her yerine eflit olarak da¤›l›rken baz› kar›fl›mlarda farkl› tanecikler birbirinden
ayr› durmaktad›r.
Saf madde ve kar›fl›mlar› oluflturan tanecikleri ay›rt etmek için bir etkinlik yapal›m.
27
66. s
1. ‹yot elementi 2. Su bilefli¤i
3. Su+zeytinya¤›
4. Alkol+iyot
ya¤ molekülü
iyot
alkol

10. Fiziksel ve Kimyasal De¤iflim
117
Maddenin Tanecikli Yap›s›
14. Etkinlik Kar›fl›m Olufltural›mModel Olufltural›m
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ mavi ve k›rm›z›
renklerde boncuklar
◆ ip
◆ üç adet bardak
Bunları Yapalım
• Boncuklarla kartlarda verilen modelleri olufltural›m.
• Oluflturdu¤umuz modelleri ayr› bardaklara koyal›m.
• Bardaklara koydu¤umuz bu modellerin bir k›sm›n› kullanarak yapabilece¤imiz
kadar çok çeflitte farkl› kar›fl›m modelleri olufltural›m.
• Afla¤›da verilen örnek çizelgeyi defterimize çizelim.
Sonuca Varalım
• Kaç farkl› model oluflturduk?
• Oluflturdu¤umuz modellere göre çizelgemizi uygun flekilde doldural›m.
• Oluflturdu¤umuz modellerden hangileri saf maddeyi, hangileri kar›fl›m› temsil
etmektedir?
Model
Numaras›
Boncuk
Rengi
Modelin
Çizimi
Saf Madde Kar›fl›m
1 Mavi-K›rm›z› X
.... ...... ...... ...... ......
.... ...... ...... ...... ......
4 Mavi-K›rm›z› X
.
.
.
Etkinli¤imizde de oluflturdu¤umuz gibi saf maddeleri bir araya getirerek kar›fl›m elde
ederiz. Kar›fl›m› oluflturan saf maddeler kimliklerini kaybetmez, her madde kendi özelli¤ini
korur.

11. 118
Kendimizi De¤erlendirelim
Afla¤›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazal›m.
1.Kâğıdın yırtılarak fleklinin değiştirilmesiyle yanarak değişikliğe uğrat›lması arasındaki
farkı açıklayalım.
2.Mumun yanmasıyla, mumun bir parçasının tavada ısıtılarak eritilmesi arasındaki
farklar nelerdir?
3.Bekletilmiş bir kâse dondurma ve yanmaya başlamış bir mumda gözlenen
değişiklikler aras›nda fark var m›d›r? Fark varsa sebebini aç›klayal›m.
4.Kahve-soğuk su kar›fl›m› ile su arasındaki farkı tanecik boyutunu gösteren modellerle
aç›klayal›m.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Saf su sadece su moleküllerinden oluflmaktad›r. Bu durumda saf su ve deniz
suyu aras›ndaki farkı, tanecikleri, görünümleri ve içerdikleri maddeler bak›m›ndan
aç›klayal›m. Bu maddeleri tanecik boyutunda çizerek gösterelim.
Arkadaşlar artık karar
verelim, deniz suyu saf
madde mi, karışım mı?
28
67. s