2022-06-03_ JP Kolczyński_Bezwględne prawo podmiotowe prezentacja INP PAN.pdf

BEZWZGLĘDNE PRAWO PODMIOTOWE
z(a)nikający paradygmat prawa autorskiego?
komunikowanie utworów czy reguły dostępu
a może reguły transakcyjne?
relacja z badań w toku - zarys
Janusz Piotr Kolczyński, Instytut Nauk Prawnych PAN
Seminarium doktoranckie prawo własności intelektualnej pod opieką naukową
prof. dr hab. Heleny Żakowskiej-Henzler
Warszawa, 2.06.2022 r., v.2.0 z dnia 3.06.2022
https://media.istockphoto.com
/vectors/brain-idea-illustration-
doodle-vector-concept-about-
human-brain-vector-
id816798096

Komunikowanie jako pretekst
Komunikowanie jest
wszystkim…

Techniczny punkt widzenia
Z technicznego punktu
widzenia, przeważającą rolę
zaczyna odgrywać
komunikacja indywidualna
utworów w Internecie.
https://www.thoughtco.com/thmb/KbryK9J2zsjxjT83C9h2MKnQHFQ=/5760
x3840/filters:fill(auto,1)/business--communication--digital--crowd--audience-
-494774883-59b090979abed50011452ecd.jpg

Prawo zakazowe i skuteczność prawa
W orzecznictwie TSUE treść prawa komunikowania utworów
konstruowana jest klasycznie przez pryzmat jego skuteczności
- jako prawo zakazowe.
Można postawić tezę, że orzecznictwo
wciąż odwołuje się do tradycyjnego,
własnościowego modelu prawa
autorskiego opartego o monopol
autora, czyli prawa wyłącznego
skutecznego erga omnes.

Napięcie a może pęknięcie?
FOT. KRZYSZTOF KALINOWSKI
Widać w orzecznictwie TSUE napięcie
między tradycyjnie pojmowanym
paradygmatem prawa autorskiego, w
którym to autor stanowi swoiste
„epicentrum wydarzeń”, a prawem jako
refleksem działań podejmowanych
przez użytkowników praw.
Widać inspirację ekonomiczną analizą prawa
autorskiego zawoalowaną w wykładni celowościowej.
Połączenie norm prawnych z normami transakcyjnymi.*
* Copyright, and the Production of Music
(eds. Martin Kretschmer and Andy C. Pratt) Pre-print from special issue of iCS (Information, Communication & Society)
volume 12, issue 2 (February 2009)
https://ysi.ineteconomics.org/workinggroup/
finance-law-and-economics

Przesłanki prawa zakazowego (treść prawa, czy normy
transakcyjne – pozaprawne?)
• „nowa publiczność”, ang. new public
– wyr. ws. SGAE C-306/05, p. 40-42
• „szczególny techniczny sposób przekazu”, ang.
specific technical means
– wyr. ws TVCatchup, C-607/11, p. 24,25
• „zysk”, ang. for profit
– wyr. ws. GS Media, C-160/15
• „wiedza”, także domniemana o naruszeniu, ang.
knowledge
- wyr. ws.: GS Media jw., Stichting Brein I C-527/15 („Filmspeler”) i C-610/15,
Stichting Brein II (Ziggo, the „The Pirate Bay”)

Inne przykłady norm transakcyjnych?
Niezgodnie z treścią prawa podmiotowego, która
zakłada, że komunikowaniem publicznym utworu jest
m.in. prowadzenie transmisji utworu do publiczności na
odległość, TSUE uznaje, że możliwe jest to także w
miejscu przekazu - z odbiornika (np. w pubie).
Dobrane kryteria ochrony prawa zakazowego są czysto
transakcyjne (celowościowe) - chodzi o zakaz obrotu
kartami do dekoderów z jednego państwa UE do
drugiego, jeśli rezultaty tego obrotu są czysto
ekonomiczne (pkt 205), tj. de facto oglądanie meczu
„Premier League” w greckim pubie za angielskie
pieniądze.
Wyrok TSUE z 4
października 2011
roku w sprawach
połączonych C-
403/08 i C-429/08,
pkt 42, 205

Skutki nieprzemyślanych przez TSUE norm transakcyjnych - przykłady
• Zatarcie granicy między
odpowiedzialnością
bezpośrednią i pośrednią.
• Brak akceptacji (informed
consent*) dla norm
transakcyjnych, z uwagi na
ich niejasny desygnat, np.
co to jest wiedza o
naruszeniu?
• Ścisła zależność prawa od
technologii – brak
neutralności technologicznej
W UE nie zharmonizowano zasad
odpowiedzialności pośredniej za naruszenie
praw autorskich. TSUE ominął ten „brak”,
rozszerzając zasady odpowiedzialności
bezpośredniej na pośredników w dostępie do
treści, zwłaszcza przez wprowadzenie
przesłanki „wiedzy” o naruszeniu jako elementu
treści prawa do publicznego komunikowania.
https://www.experto24.pl/kadry/prawa-i-obowiazki-
pracownika/zakazana-jest-zarowno-dyskryminacja-
bezposrednia-jak-i-posrednia.html#.Ypiw86hBxPY
* Jan Bloxx, The proposal for a Digital Markets Act and the need for flexible economic regulation, 2022, s. 4 z
powołaniem na filozofię Lock’a

Kontekst technologiczny
Zasadniczym zwornikiem myślenia o prawie autorskim
w kontekście prawa do publicznego komunikowania
utworów jest zasada neutralności technologicznej
praw autorskich - paradygmat zapisany we wtórnym
prawie unijnym oraz prawie międzynarodowym
autorskim – np. ww. art. 8 WCT.

Możliwe inspiracje TSUE - funkcja społeczna prawa, czyli co?
Literatura dostrzega, że należałoby zaproponować nową konstrukcję
podmiotowego prawa autorskiego. Prawo wyłącznie autora powinno
odbijać się niejako w lustrze swej funkcji społecznej oraz działań
podejmowanych przez samych użytkowników praw.
Jako przykład podaje się prawa
osobiste autorskie, ale także
(co jest nowością) prawa
majątkowe, zwłaszcza zaś prawo
do publicznego komunikowania.
Por. Dan Wielsch, Die Praxis der Rechte [w:] Die Idee subjektiver Rechte, De
Gruyter 2020, s. 175. Por. także J.P. Kolczynski, A local (residual) right or a
future trend for all ?, „European intellectual property review” 2019, t. nr 4-41.
https://hatalska.com/kategoria/spoleczenstwo/

Treść prawa – działania zakazane, a nie prawo samo w sobie?
W nowym modelu treści prawa
wyłącznego doszukuje się w
działaniach zakazanych przez to
prawo, w których wkroczenie ma
dopiero opisywać samo prawo.
Prawo nie stoi więc abstrakcyjnie
tu i teraz, w sposób skuteczny
erga omnes, tylko jego
skuteczność podlega filtrowaniu
przez pryzmat funkcji społecznej
i działań podejmowanych przez
użytkowników praw.
Wielsch, Die Praxis der Rechte Die Idee subjektiver Rechte… https://pch24.pl/czy-istnieje-absolutne-prawo-do-wolnosci/

Skąd prawo „samo w sobie” – koncepcje Planiol’a i Kanta
Napięcie zdaje się
mieć źródło w krytyce
teorii personalizacji
prawa podmiotowego
znanej z ochrony
praw rzeczowych,
teorii rozwiniętej na
przełomie XIX i XX
wieku w francuskiej
nauce prawa
cywilnego.
Źródło napięcia leży
w specyficznym
odczytaniu filozofii
Immanuela Kanta
(1724-1804)
Marcel Planiol
(1853-1931)

Fundamenty Kanta i Kelsen
Kant podłożył
fundament pod prawo
pozytywne i
normatywizm np.
Kelsena z jego
koncepcją „czystej teorii
prawa”. Inspirował się
nim także Hegel.
Die Idee subjektiver Rechte, s. 158 i n. Por. także K. Kuźmicz, Immanuel Kant jako inspirator
polskiej teorii i filozofii prawa w latach 1918-1950, Wydawnictwo Temida 2 2009 s, 62. Por.
także K. Gliściński, Wszystkie prawa zastrzeżone: historia sporów o autorskie prawa
majątkowe, 1469-1928, Warszawa 2016 s. 383.
Zdaniem Kelsena prawo
(idealne uosobienie wolności
umysłu i moralności
człowieka) to „system
wyłączny”, „świat sam sobie”.
A. Sylwestrzak, Herbert L. A. Hart – pozytywizm umiarkowany, op. cit., s. 153. Autor ten cytuje Kelsena:
„Poznanie prawnicze bada prawo jako system wyłączny, jako świat sam w sobie. W ramach tego systemu
postawienie pytania, co to jest prawo, jako dotyczące differentiam specificam, nie ma sensu, gdyż wewnątrz tego
systemu nie ma nic prócz prawa, wszystko jest prawem [...], każda podobna próba, podjęta przez prawnika, jest
beznadziejna”.

Krytyka Kelsena - Hugh McCarthy's ASC Blog
„Pure theory [of law] does not have
the right machinery to analyse the
law”.
„However, legal interpretation
uses things like ‘purpose’ that
are beyond legal science. So
these other disciplines have
another way to bleed into the pure
theory”. – moje wytłuszczenie
„legal law and a scientific law”
„[law] looking at its effects”
https://hughmccarthylawscienceasc.w
ordpress.com/2014/12/09/impurities-
in-kelsens-pure-theory/
https://redro.pl/plakat-miec-cel,120050383

Inni zainspirowani Kantem - przykłady
Jellinek (1851-1911)
Austin (1790–1859)
W. L. Jaworski (1865-1930)
Herbert Lionel Adolphus Hart (1907-1992)
Koncepcje Harta bywają nazywane
pozytywizmem umiarkowanym lub
„miękkim”*, łączącym normatywizm
kontynentalny z anglosaskim common law.
*A. Sylwestrzak, Herbert L. A. Hart – pozytywizm umiarkowany, 2016, Miscellanea Historico-Iiuridica, Tom XV, z. 2 rok 2016. Herbert L. A. Hart
urodził się w Anglii. Pochodził z rodziny żydowskiej o polskich korzeniach.

Hart, Znamierowski i inni - czynniki pozaprawne w prawie
„Pure theory [of law by Kelsen]
does not have the right
machinery to analyse the law”.
https://hughmccarthylawscienceasc.w
ordpress.com/2014/12/09/impurities-
in-kelsens-pure-theory/
„However, legal interpretation
uses things like ‘purpose’ that
are beyond legal science. So
these other disciplines have another
way to bleed into the pure theory”
[of Kelsen]. – moje wytłuszczenie i dodatki
„legal law and a scientific law”
„[law] looking at its effects”
Hart (przed nim Znamierowski – i jego normy
tetyczne) rozciągnął badania na czynniki
pozaprawne - reguły wtórne o normatywnym
charakterze; prawo pierwotne - idealne (reguły
podstawowe) - nie może być bez nich stosowane.
Do reguł wtórnych Hart zaliczył: wierzenia religijne,
prawo zwyczajowe czy już istniejące orzecznictwo.
Według A. Sylwestrzaka* Hart to remedium na
słabości pozytywizmu i normatywizmu bazujące za
Kantem na powinności i obowiązku.
*Uważa, że tzw. normy tetyczne lub normy konstrukcyjne – kategorie wymyślone przed Hartem przez polskiego filozofa, psychologa, etyka, prawnik i tłumacza
Czesława Znamierowskiego (1888-1967), odpowiadają w zarysach koncepcji Harta reguł wtórnych – por. Z. Ziembiński, Normy tetyczne a normy aksjologiczne w
koncepcji Cz. Znamierowskiego (Studia Filozoficzne 1963, nr 2, s. 87—112) i tam powołana literatura.
A. Sylwestrzak, Herbert L. A. Hart – pozytywizm umiarkowany, op. cit. s. 156. Regułami wtórnymi w sensie ściślejszym miały być reguły: uznania (rules of
recognition), zmiany (rules of change), orzekania (rules of adjudication) – tamże, s. 144.
Ibidem s. 157.
https://redro.pl/plakat-miec-cel,120050383

Deontologia Kanta – obowiązek, abstrakcja i moralność
Kant odróżnia osobę w sensie
prawnym* od osobowości w
sensie etycznym jako
niezależne od siebie sfery życia
człowieka. To, co je łączy, to
rozum człowieka – wspólne
źródło prawa i moralności.
Imperatyw kategoryczny
(moralny), ma jednocześnie
charakter normatywny,
obowiązku prawnego.
*Nie mylić z osobą prawną w rozumieniu prawa cywilnego lub handlowego.
D. Rogóż, Metafizyka praktycznego rozumu. Autonomia i heteronomia wedle Kanta i Lévinasa, „Logos i
Ethos” 2016, t. 41, nr 1.
„Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze
zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka”
Moralność człowieka wyraża się
w obowiązku. Postępuje
moralnie ten, kto „stłumi swoje
uczucia i skłonności postępując
zgodnie z obowiązkiem”.***
„Przejście ku bezwzględnej
całkowitości jest na droǳe
empirycznej** zgoła
niemożliwe”, stąd „czysty
rozum” ma potrzebę budowania
pojęć abstrakcyjnych.
***Immanuel Kant, Krytyka czystego rozumu :: Wolne Lektury,
https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/krytyka-czystego-rozumu.html [12 maj 2022 r.] wg tłumaczenia
Piotra Chmielowskiego, Lwów, 19 stycznia 1904 r., s. 232.
** Kant pisał w tym kontekście o słabości dowodu, który nazywał: fizyczno-teologicznym.
Fragment obrazu za
https://filozofuj.eu/stephen-r-
palmquist-czy-oswieceniowa-
religia-kanta-ma-korzenie-
kwakierskie-wyklad-online-
relacja/

Czy jesteśmy uczniami ucznia Kanta Johanna Gottlieba Fichtego
(1762-1814) – pułapka dla autorskiego prawa podmiotowego?
Fichte wprowadził do dyskusji w prawie autorskim koncepcję
chronionej, abstrakcyjnej formy wyrażenia dzieła i niechronionej idei.
Osoba twórcy została wyrażona przez formę, a nie treść tego,
co przygotował. To forma miała i do dziś ma być chroniona.
Zabezpieczona ma być abstrakcyjna ekspresja.
Chodziło o kontrolę nad formą tekstu, który miał być komunikowany, a
nie o uhonorowanie wysiłku pracy twórczej i treści jako takiej.
Johann Gottlieb Fichte: Beweis der
Unrechtmäßigkeit des
Büchernachdrucks: Ein Räsonnement
und eine Parabel (1793)
https://de.wikisource.org/wiki/Buchhandel

Dlaczego pułapka?
Uważa się, że poprzez
koncepcję Fichte normy
kommunikacji
międzyludzkiej i normy
transakcji, a więc normy
ekonomiczne, zostały
połączone w podmiotowym
(zakazowym) prawie
autorskim.*
W społeczeństwie informacyjnym istotne jest
rozdzielenie norm komunikacji i transakcji:
kopiowanie trzeba oceniać na podstawie
atrybucji (przypisania) źródła oraz stopnia w
jakim dzieło oryginalne i kopiowane ze sobą
konkurują, a nie abstrakcyjnej formy
wyrażenia.*
Minimalny poziom
ochrony w prawie
autorskim to błąd sam
sobie?
* Copyright, and the Production of Music (eds. Martin Kretschmer and Andy C. Pratt) Pre-print from special issue of iCS
(Information, Communication & Society) volume 12, issue 2 (February 2009)
** K. Gliściński, Wszystkie prawa zastrzeżone: historia sporów o autorskie prawa majątkowe, 1469-1928, Warszawa 2016, s. 210 i
tam przypis 856 – z podaniem wypowiedzi Seweryna Markiewicza z jego Prawa autorskie, czyli tak nazwana własność literacka i
artystyczna w Królestwie Polskim i zagranicą, Warszawa 1867.
Łatwiej jest apodyktycznie
postawić różnicę pomiędzy
treścią myśli a jej formą, aniżeli
ją wykazać i dwa te pojęcia
ścisłymi granicami oddzielić.**

Współczesna Kantowi krytyka z Polski
Jan Chrzciciel Władysław
Śniadecki (1756-1830),
zwolennik empiryzmu, stwierdził:
„u Kanta wszystko [jest]
przesadzoną abstrakcyą”, a
„wady abstrakcyi i ięzyka, wziął
[Kant] za fundament swoiey
nauki”.
Śniadecki był polihistorem: astronomem, matematykiem, filozofem, geografem, pedagogiem, krytykiem literackim i
teoretykiem języka oraz autorem kalendarzy i poetą, który był zwolennikiem empiryzmu oraz przeciwnikiem Kanta.
Filozofiia umysłu ludzkiego, czyli Rozważny wywód sił i działań umysłowych: wyięta z t. 4 Pism rozmaitych Jana Śniadeckiego. -
Śniadecki Jan | Polona, https://polona.pl/item/filozofiia-umyslu-ludzkiego-czyli-rozwazny-wywod-sil-i-dzialan-umyslowych-
wyieta-z-t,OTI4OTM0MDA/ [12 maj 2022 r.], Warszawa 1834, s. 242 i 276.
fot. Archiwum Ilustracji
WN PWN SA ©
Wydawnictwo Naukowe
PWN

Główne zarzuty pod adresem Kanta - synteza
• Obniżenie poziomu ochrony utworu do minimum
• Pojęcie piękna zostało sprowadzone do abstrakcyjnego
pojęcia formy
• Ograniczenie znaczenia empiryzmu – w praktyce
prawnej stosowania prawa

A więc abstrakcja!
Konrad Gliściński konstatuje:
„Zwolennicy prawa pozytywnego każdy
rodzaj prawa, w tym prawo autorskie i
prawo własności, traktują jak byty
abstrakcyjne (…)”.
K. Gliściński, Wszystkie prawa zastrzeżone: historia sporów o autorskie prawa majątkowe, 1469-1928, Warszawa 2016 s. 383
Prawu podmiotowemu autorskiemu przypisuje się w
ramach teorii personalizacji abstrakcyjny obowiązek
nieingerowania weń (np. w dobro osobiste, prawo
własności, prawo własności intelektualnej itd.).
https://starecat.com/i-want-to-stop-philosophizing-but-i-
kant-immanuel/

Krytyka w polskiej cywilistyce podejścia abstrakcyjnego
M.Pyziak-Szafnicka, uważa: „(…)
spoczywający na całej ludzkości
obowiązek poszanowania prawa
właściciela nie znajduje odzwierciedlenia
w pasywach poszczególnych jej
członków”. I dalej: „Koncepcja
uniwersalnego obowiązku nienaruszania
prawa właściciela jest nierealna i
sprzeczna z powszechnie
akceptowanymi zasadami prawa
zobowiązań”. – moje podkreślenie i wytłuszczenie
Por. M. Pyziak-Szafnicka [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1, red. M. Safjan, Warszawa 2012,
§ 55 pojęcie prawa podmiotowego nb 23., publikacja elektroniczna.
https://www.prawo-budowlane.com.pl/prawo-wlasnosci-nieruchomosci-ziemi-
gruntu-domu-poznan/

A może reguły dostępu zamiast norm translakcyjnych?
Koncepcję nowego społecznego
ujęcia prawa podmiotowego
rozwija ostatnio Dan Wielsch z
powołaniem m.in. na wątki filozofii
Habermasa dotyczące koncepcji
symbolicznej (duchowej)
reprodukcji społeczeństwa
pozbawionej przymusu, władzy,
opartej na współpracy i sile
argumentu uwypuklającej
indywiduum przez wspólnotę
(przeciwstawionej reprodukcji
materialnej – systemu)
Wielsch odpowiada
za rozwinięcie teorii
„reguł dostępu” (niem.
„Zugangsregeln”)
Ireneusz C. Kamiński uważa nawet, w
kontekście najnowszego orzecznictwa
ETPCzł, że wbrew Ojcom Założycielom
swoboda wypowiedzi z art. 10 EKPC
oznacza teraz także prawo do
poszukiwania / dostępu do informacji jako
autonomiczne prawo konwencyjne.

„Copyright Law 2030 – The Future of the Creative Ecosystem in Europe”
Koncepcja Wielscha znalazła także swój projektowo-akademicki
wymiar pod nazwą „Copyright Law 2030 – The Future of the Creative
Ecosystem in Europe”, który został zaprezentowany w dniu 9 grudnia
2021 r. i od razy spotkał się z krytyką prof. Lucas-Schloetter

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

2022-06-03_ JP Kolczyński_Bezwględne prawo podmiotowe prezentacja INP PAN.pdf

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

2022-06-03_ JP Kolczyński_Bezwględne prawo podmiotowe prezentacja INP PAN.pdf