ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ "ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΘΑΛΑΣΣΑ" υποενότητα: Η εμφάνιση και η εξέλιξη της ζωής-προβληματισμοί.

3. Όλοι οι πλανήτες, οι δορυφόροι, οιΌλοι οι πλανήτες, οι δορυφόροι, οι
αστεροειδείς του ηλιακού συστήματοςαστεροειδείς του ηλιακού συστήματος
σχηματίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα μεσχηματίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα με
τη Γη, όπως δείχνουν οι μεγάλοι σετη Γη, όπως δείχνουν οι μεγάλοι σε
μέγεθος βράχοι που βρέθηκαν στουςμέγεθος βράχοι που βρέθηκαν στους
μετεωρίτες και πάνω στη Γη.μετεωρίτες και πάνω στη Γη.

4. Πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια δενΠριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια δεν
υπήρχε ζωή στη Γη.υπήρχε ζωή στη Γη.
Όμως, περίπου ένα δισ. χρόνια αργότερα,Όμως, περίπου ένα δισ. χρόνια αργότερα,
σύμφωνα με τη γνώμη πολλών ειδικών,σύμφωνα με τη γνώμη πολλών ειδικών,
υπήρχαν ζωντανοί κυτταρικοί οργανισμοίυπήρχαν ζωντανοί κυτταρικοί οργανισμοί ..

5. Ασφαλώς είναι δύσκολο να φανταστεί κανείςΑσφαλώς είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς
ότι στον ταραγμένο πλανήτη μας πουότι στον ταραγμένο πλανήτη μας που
χαρακτηρίζονταν από:χαρακτηρίζονταν από:
• έντονη ηφαιστειακή δράσηέντονη ηφαιστειακή δράση
• μεγάλες γεωλογικές μεταβολέςμεγάλες γεωλογικές μεταβολές
• και περιβάλλονταν από ατμόσφαιρακαι περιβάλλονταν από ατμόσφαιρα
δηλητηριωδών αερίων,δηλητηριωδών αερίων,
ήταν εφικτό η ζωή να κάνει το πρώτο τηςήταν εφικτό η ζωή να κάνει το πρώτο της
βήμα!βήμα!

6. Πριν απ’ αυτούς τους
οργανισμούς είχαν
προηγηθεί συστήματα που
είχαν την ικανότητα να
αντιγράφουν τον εαυτό
τους, αλλά δεν είχαν ακόμα
σχηματιστεί τα κύτταρα.

7. ΤοΤο DNA &DNA & τοτο RNARNA των κυττάρωντων κυττάρων
μας παρέχουν στοιχεία για ταμας παρέχουν στοιχεία για τα
πρώτα αντιγραφόμενα μόρια.πρώτα αντιγραφόμενα μόρια.
Αφού φτιάχτηκε τοΑφού φτιάχτηκε το RNARNA ήή
κάποιο παρόμοιο μόριο,κάποιο παρόμοιο μόριο,
δημιουργήθηκαν με τη βοήθειαδημιουργήθηκαν με τη βοήθεια
της εξέλιξης που ακολούθησε, οιτης εξέλιξης που ακολούθησε, οι
πρωτεΐνες και τοπρωτεΐνες και το DNADNA..

8. Το 1953, οΤο 1953, ο Stanely L. MillerStanely L. Miller από τοαπό το
Πανεπιστήμιο του Σικάγο έριξεΠανεπιστήμιο του Σικάγο έριξε
κάποιο φως στο πρόβλημα τουκάποιο φως στο πρόβλημα του
πως είναι δυνατό ναπως είναι δυνατό να
δημιουργήθηκαν πολύπλοκαδημιουργήθηκαν πολύπλοκα
πολυμερή, σαν τοπολυμερή, σαν το RNARNA, κατά το, κατά το
πρότερο παρελθόν στη Γη.πρότερο παρελθόν στη Γη.

9. ΟΟ MillerMiller προκάλεσε τηπροκάλεσε τη
διέλευση ηλεκτρικώνδιέλευση ηλεκτρικών
σπινθήρων μέσα σεσπινθήρων μέσα σε
μια φιάλη πουμια φιάλη που
περιείχε αέρια μίγματαπεριείχε αέρια μίγματα
υδρατμών, διοξειδίουυδρατμών, διοξειδίου
του άνθρακα καιτου άνθρακα και
αζώτου, τα οποία,αζώτου, τα οποία,
πιστεύεται σήμερα ότιπιστεύεται σήμερα ότι
ήταν τα συστατικά τηςήταν τα συστατικά της
ατμόσφαιρας κατά τοατμόσφαιρας κατά το
απώτερο παρελθόν.απώτερο παρελθόν.

10. Μετά από μερικέςΜετά από μερικές
μέρες στο υγρό τουμέρες στο υγρό του
δοχείου σχηματίστηκεδοχείου σχηματίστηκε
ένα κοκκινωπό ίζημα.ένα κοκκινωπό ίζημα.
Αυτό το πολύπλοκοΑυτό το πολύπλοκο
μίγμα, πουμίγμα, που
σχηματίστηκε από τασχηματίστηκε από τα
αέρια με τη βοήθειααέρια με τη βοήθεια
της ενέργειας,της ενέργειας,
περιείχε αμινοξέα-περιείχε αμινοξέα-
τους θεμέλιους λίθουςτους θεμέλιους λίθους
των πρωτεϊνών,των πρωτεϊνών,
αποδεικνύοντας έτσιαποδεικνύοντας έτσι
την προέλευση τουςτην προέλευση τους
χωρίς την ύπαρξηχωρίς την ύπαρξη
ζωντανών κυττάρων.ζωντανών κυττάρων.

11. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο δρόμος από
αυτές τις χημικές ενώσεις ως το κύτταρο,
τη βασική μονάδα της ζωής, ήταν μακρύς
και δαιδαλώδης.

12. Πιθανότατα αν η προσομοίωση τωνΠιθανότατα αν η προσομοίωση των
ασυνήθιστων συνθηκών όπωςασυνήθιστων συνθηκών όπως
•της ανοξικής ατμόσφαιρας,της ανοξικής ατμόσφαιρας,
•της θερμοκρασίας καιτης θερμοκρασίας και
•της χημείας του υγρού υδάτινου μέσου,της χημείας του υγρού υδάτινου μέσου,
εφαρμοστεί σε νέα πειράματα, να γίνειεφαρμοστεί σε νέα πειράματα, να γίνει
δυνατή στο μέλλον η δημιουργία απλώνδυνατή στο μέλλον η δημιουργία απλών
μορφών ζωής στο εργαστήριο.μορφών ζωής στο εργαστήριο.

13. ΚΑΥΤΑ ΥΔΡΟΘΕΡΜΙΚΑ ΦΡΕΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΒΥΣΣΟΚΑΥΤΑ ΥΔΡΟΘΕΡΜΙΚΑ ΦΡΕΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΒΥΣΣΟ
http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=438282http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=438282

14. Η Γη αλλάζει…Η Γη αλλάζει…
μαζί της αλλάζουν και οιμαζί της αλλάζουν και οι
οργανισμοί.οργανισμοί.

15. Τα παλαιότερα γνωστάΤα παλαιότερα γνωστά
απολιθωματοφόρα πετρώματα έχουναπολιθωματοφόρα πετρώματα έχουν
ηλικία 3,5 δισεκατομμυρίων ετών καιηλικία 3,5 δισεκατομμυρίων ετών και
περιέχουν ήδη έναν εντυπωσιακάπεριέχουν ήδη έναν εντυπωσιακά
πλούσιο βιόκοσμο βακτηρίων.πλούσιο βιόκοσμο βακτηρίων.

16. Οι οργανισμοί στη μακρόχρονηΟι οργανισμοί στη μακρόχρονη
εξελικτική τους πορεία έγιναν μάρτυρεςεξελικτική τους πορεία έγιναν μάρτυρες
των αλλαγών του πλανήτη μας πουτων αλλαγών του πλανήτη μας που
τους επηρέασαν σε μικρότερο ή σετους επηρέασαν σε μικρότερο ή σε
μεγαλύτερο βαθμό…μεγαλύτερο βαθμό…

17. Οι αλλαγές της έντασης της ακτινοβολίας του Ήλιου,Οι αλλαγές της έντασης της ακτινοβολίας του Ήλιου,
η αλλαγή της κλίσης του άξονα της Γης,η αλλαγή της κλίσης του άξονα της Γης,
οι εκρήξεις μεγάλων ηφαιστείωνοι εκρήξεις μεγάλων ηφαιστείων
η σύγκρουση της Γης με μετεωρίτες,η σύγκρουση της Γης με μετεωρίτες,
οδήγησαν τη Γη μας σεοδήγησαν τη Γη μας σε κλιματικές αλλαγέςκλιματικές αλλαγές που είχαν σανπου είχαν σαν
αποτέλεσμα την εξάπλωση ή την απόσυρση των πολικώναποτέλεσμα την εξάπλωση ή την απόσυρση των πολικών
πάγων, πολλές φορές στο παρελθόν.πάγων, πολλές φορές στο παρελθόν.
Στα τελευταία 750.000 χρόνια έχουν εντοπιστεί οκτώ τέτοιεςΣτα τελευταία 750.000 χρόνια έχουν εντοπιστεί οκτώ τέτοιες
επεκτάσεις στο Βόρειο ημισφαίριοεπεκτάσεις στο Βόρειο ημισφαίριο..

18. Η τελευταία περίοδος των παγετώνωνΗ τελευταία περίοδος των παγετώνων
άρχισε να αποσύρεται πριν απόάρχισε να αποσύρεται πριν από
περίπου 20.000 χρόνια.περίπου 20.000 χρόνια.

19. Κατά τη διάρκεια του φανεροζωικού αιώναΚατά τη διάρκεια του φανεροζωικού αιώνα
συνέβησαν πέντε μαζικές εξαφανίσειςσυνέβησαν πέντε μαζικές εξαφανίσεις
οργανισμών, οι οποίες χαρακτηρίζονται απόοργανισμών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από
ιδιαίτερα μεγάλη έκταση καιιδιαίτερα μεγάλη έκταση και
καταστροφικότητα.καταστροφικότητα.
Στη διεθνή βιβλιογραφία είναι γνωστές ωςΣτη διεθνή βιβλιογραφία είναι γνωστές ως
"Big Five":"Big Five":

20. Εικόνα 1. Οι γεωλογικές περίοδοι εκφρασμένες σε εκατομμύρια χρόνια πριν και η εξέλιξη της ζωής.
1η1η
2η2η 3η3η
4η4η
5η5η
Η εξελικτική ιστορία του ανθρώπουΗ εξελικτική ιστορία του ανθρώπου

21. ΜΑΖΙΚΕΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΕΙΣ
“Big five”
Ως μαζικές εξαφανίσεις νοούνται οι εκτεταμένες καταστροφέςΩς μαζικές εξαφανίσεις νοούνται οι εκτεταμένες καταστροφές
οι οποίες δεν είναι τοπικού χαρακτήρα, αφορούν μεγάλοοι οποίες δεν είναι τοπικού χαρακτήρα, αφορούν μεγάλο
εύρος κατηγοριών οργανισμών και συνέβησαν σε σύντομαεύρος κατηγοριών οργανισμών και συνέβησαν σε σύντομα
χρονικά διαστήματα.χρονικά διαστήματα.

22. 11ηη
: 440 εκατομμύρια χρόνια (Παλαιοζωϊκός αιώνας): 440 εκατομμύρια χρόνια (Παλαιοζωϊκός αιώνας)
Εξαφανίστηκε το 85% των ειδώνΕξαφανίστηκε το 85% των ειδών

23. 22ηη
: 360 εκατομμύρια χρόνια (Παλαιοζωϊκός: 360 εκατομμύρια χρόνια (Παλαιοζωϊκός
αιώνας)αιώνας)
Εξαφανίστηκε το 80% των ειδώνΕξαφανίστηκε το 80% των ειδών

24. 33ηη
: 250 εκατομμύρια χρόνια (Μεσοζωϊκός αιώνας): 250 εκατομμύρια χρόνια (Μεσοζωϊκός αιώνας)
Εξαφανίστηκε το 95% των ειδώνΕξαφανίστηκε το 95% των ειδών

25. 44ηη
: 200 εκατομμύρια χρόνια (Μεσοζωϊκός αιώνας): 200 εκατομμύρια χρόνια (Μεσοζωϊκός αιώνας)
Εξαφανίστηκε το 80% των ειδώνΕξαφανίστηκε το 80% των ειδών

26. 55ηη
: 66 εκατομμύρια χρόνια (τέλος του Μεσοζωϊκού αιώνα): 66 εκατομμύρια χρόνια (τέλος του Μεσοζωϊκού αιώνα)
Εξαφανίστηκε το 75% των ειδώνΕξαφανίστηκε το 75% των ειδών

27. Ρουδιστές από την ορογένεση της Γκιώνας (90 - 70 εκατομμύρια χρόνια)Ρουδιστές από την ορογένεση της Γκιώνας (90 - 70 εκατομμύρια χρόνια)
Πανόραμα απολιθωμάτων οργανισμών που εξαφανίστηκαν κατά τοΠανόραμα απολιθωμάτων οργανισμών που εξαφανίστηκαν κατά το
Μεσοζωικό αιώναΜεσοζωικό αιώνα

28. Ρουδιστές από την ορογένεση της Γκιώνας (90 - 70 εκατομμύρια χρόνια)Ρουδιστές από την ορογένεση της Γκιώνας (90 - 70 εκατομμύρια χρόνια)

29. Ρουδιστές από την ορογένεση της Γκιώνας (90 - 70 εκατομμύρια χρόνια)Ρουδιστές από την ορογένεση της Γκιώνας (90 - 70 εκατομμύρια χρόνια)

30. Λιθιώτης από την ορογένεση της Γκιώνας 140 εκατομμύρια χρόνια πρινΛιθιώτης από την ορογένεση της Γκιώνας 140 εκατομμύρια χρόνια πριν

31. Λιθιώτης από την ορογένεση της Γκιώνας 140 εκατομμύρια χρόνια πρινΛιθιώτης από την ορογένεση της Γκιώνας 140 εκατομμύρια χρόνια πριν
Γεωργιάδου-Δικαιούλια Ε. & Δερμιτζάκης Μ. Εισαγωγή στη Θαλάσσια
Μικροπαλαιοντολογία. Τόμος Α΄. Πανεπιστημιακό Σύγγραμμα, Ε.Κ.Π.
Αθηνών, 1985.

32. GlobotruncanaGlobotruncana[1][1]
[1] Γεωργιάδου-Δικαιούλια Ε. & Δερμιτζάκης Μ. Εισαγωγή στη Θαλάσσια
Μικροπαλαιοντολογία. Τόμος Α΄. Πανεπιστημιακό Σύγγραμμα, Ε.Κ.Π. Αθηνών,
1985.

33. Ήταν το τέλοςΉταν το τέλος
της εποχής τωντης εποχής των
δεινοσαύρων.δεινοσαύρων.

34. Στην περίοδο που ακολούθησεΣτην περίοδο που ακολούθησε
διαπιστώθηκε θεαματική αύξηση τηςδιαπιστώθηκε θεαματική αύξηση της
εξάπλωσης των θηλαστικώνεξάπλωσης των θηλαστικών..
Οι κενοί, πλέον, οικολογικοί θώκοι τωνΟι κενοί, πλέον, οικολογικοί θώκοι των
ερπετών καταλήφθηκαν από ταερπετών καταλήφθηκαν από τα
θηλαστικάθηλαστικά, που εμφάνιζαν πλήθος, που εμφάνιζαν πλήθος
πλεονεκτημάτων:πλεονεκτημάτων:
ομοιοθερμία (θερμόαιμα ζώα),ομοιοθερμία (θερμόαιμα ζώα),
μεγάλη κινητικότητα,μεγάλη κινητικότητα,
επιμελή φροντίδα για τα μικράεπιμελή φροντίδα για τα μικρά
πιο περίπλοκο εγκέφαλο.πιο περίπλοκο εγκέφαλο.

35. Η γη πριν 50 εκατομμύρια χρόνια
ΤΟ ΔΕΝΔΡΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣΤΟ ΔΕΝΔΡΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

36. Ο άνθρωπος (Ο άνθρωπος (Homo sapiens sapiens)Homo sapiens sapiens) είναι οείναι ο
νεότερος κάτοικος αυτού του πλανήτη.νεότερος κάτοικος αυτού του πλανήτη.
Η εξελικτική του διαδρομή όπωςΗ εξελικτική του διαδρομή όπως
αποσαφηνίστηκε από τις απολιθωμένεςαποσαφηνίστηκε από τις απολιθωμένες
μορφές των προγόνων του και τα δεδομέναμορφές των προγόνων του και τα δεδομένα
της μοριακής γενετικής, μαρτυρούντης μοριακής γενετικής, μαρτυρούν
πως η εμφάνιση και η διαδρομή του ως τηνπως η εμφάνιση και η διαδρομή του ως την
ανάπτυξη του πολιτισμού του, είναι πολύανάπτυξη του πολιτισμού του, είναι πολύ
σύντομη συγκρινόμενη με την εξελικτικήσύντομη συγκρινόμενη με την εξελικτική
ιστορία άλλων ειδών.ιστορία άλλων ειδών.
Οι Δεινόσαυροι κυριάρχησαν για 230Οι Δεινόσαυροι κυριάρχησαν για 230
εκατομμύρια χρόνια, οι άνθρωποι έχουνεκατομμύρια χρόνια, οι άνθρωποι έχουν
παρουσία μικρότερη από 2 εκατομμύριαπαρουσία μικρότερη από 2 εκατομμύρια
χρόνια.χρόνια.
Ποιο θα είναι το μέλλον του;Ποιο θα είναι το μέλλον του;

37. Δε γνωρίζουμε ακριβώς πότε ο προάνθρωπος έγινε σκεπτόμενοςΔε γνωρίζουμε ακριβώς πότε ο προάνθρωπος έγινε σκεπτόμενος
άνθρωπος.άνθρωπος.
Τέσσερα μεγάλα ερωτήματαΤέσσερα μεγάλα ερωτήματα για το μέλλον του ανθρώπου.για το μέλλον του ανθρώπου.
 Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού που συνοδεύεται απόΤο πρόβλημα του υπερπληθυσμού που συνοδεύεται από
τη ρύπανση, την εξάντληση των ενεργειακών πηγών, την ανεπάρκειατη ρύπανση, την εξάντληση των ενεργειακών πηγών, την ανεπάρκεια
του νερού.του νερού.
 Ο κίνδυνος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.Ο κίνδυνος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.
 Η ανάπτυξη ενός «φαρμακολογικού» πολιτισμού που σε αρκετέςΗ ανάπτυξη ενός «φαρμακολογικού» πολιτισμού που σε αρκετές
περιπτώσεις απειλεί τη ζωή του.περιπτώσεις απειλεί τη ζωή του.
 Η ηθική υποβάθμιση του ανθρώπου.Η ηθική υποβάθμιση του ανθρώπου.

38. Η εξέλιξη της Επιστήμης και τουΗ εξέλιξη της Επιστήμης και του
Πολιτισμού δεν οδηγεί πάντα σεΠολιτισμού δεν οδηγεί πάντα σε
έναν κόσμο αισιόδοξο καιέναν κόσμο αισιόδοξο και
δημιουργικά υγιή.δημιουργικά υγιή.
Αντιθέτως έχει οδηγήσει τουςΑντιθέτως έχει οδηγήσει τους
ανθρώπους πολλές φορές στηανθρώπους πολλές φορές στη
ματαιοδοξία και ίσως οδηγήσει σεματαιοδοξία και ίσως οδηγήσει σε
μια ακόμα εξαφάνιση…μια ακόμα εξαφάνιση…

66. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. «Η κόμη της Βερενίκης» Γ. Γραμματικάκης, κεφ.1. «Η κόμη της Βερενίκης» Γ. Γραμματικάκης, κεφ. VIVI Ο Άνθρωπος ΠαρώνΟ Άνθρωπος Παρών
στο κοσμικό παιχνίδι.στο κοσμικό παιχνίδι.
2. «Γένεση και κατακλυσμός»2. «Γένεση και κατακλυσμός» Η βιογραφία της Γης, Οδηγός παράστασης,Η βιογραφία της Γης, Οδηγός παράστασης,
Ευγενίδιο ίδρυμα.Ευγενίδιο ίδρυμα.
3. «Τι είναι η Εξέλιξη»3. «Τι είναι η Εξέλιξη» ERNST MAYRERNST MAYR
4.4. « Γενική Βιολογία» Α. Ν. Γρανίτσας, Τόμος ΙΙ Εξέλιξη« Γενική Βιολογία» Α. Ν. Γρανίτσας, Τόμος ΙΙ Εξέλιξη
5. «Η Εξέλιξη της ζωής»5. «Η Εξέλιξη της ζωής» Philip WhitfieldPhilip Whitfield
66. Φωτογραφίες: Γ. Κουλελής (απολιθωματοφόρα στρώματα στη Γκιώνα). Φωτογραφίες: Γ. Κουλελής (απολιθωματοφόρα στρώματα στη Γκιώνα)
Β. Θεοδωρακοπούλου, Χ. Τσάγκας, Κ.ΣκώττηΒ. Θεοδωρακοπούλου, Χ. Τσάγκας, Κ.Σκώττη
77. Εικόνες από το διαδίκτυο που χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά για. Εικόνες από το διαδίκτυο που χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά για
εκπαιδευτικούς σκοπούς με σεβασμό στα πνευματικά δικαιώματα τωνεκπαιδευτικούς σκοπούς με σεβασμό στα πνευματικά δικαιώματα των
δημιουργών τους.δημιουργών τους.
Για την παρουσίαση συνεργάστηκαν οι μαθήτριες Γλυμίδα Κούκιου, ΕύαΓια την παρουσίαση συνεργάστηκαν οι μαθήτριες Γλυμίδα Κούκιου, Εύα
ΜπόμποληΜπόμπολη καικαι Κατερίνα Τσακίρη.Κατερίνα Τσακίρη.
Συντονισμός και επιμέλεια παρουσίασης : Καλοτίνα ΣκώττηΣυντονισμός και επιμέλεια παρουσίασης : Καλοτίνα Σκώττη