1. Sərməs
Kəndin lap qurtaracağında,iki dərənin arasında balaca iki
otaq,kicik bir eyvandan ibarət bir daxma vardı.Otaqlardan biri
lap köhnədən tikildiyinə görə alaqaranlıq,digəri isə sonradan
tikildiyinə görə işıqlı idi.İki otaq balaca eyvanda birləşmişdi.
Eyvan aynabənd idi.Döşəmə torpaq olduğuna görə yayda
daxma çox sərin,qışda isti olardı. Daxmada iki dəmir çarpayı,
bir dəmir sandıq, bir dənə də odun peçi vardı. Odun peçinin
ətrafına qurudulmuş heyvan dəriləri sərilmişdi.Daxmanın üzü
Şərqə baxan iki pəncərəsi və taxta qapısı vardı.( İkinci otağa
adətən meyvə yığardılar.)
Daxmanın qarşısında dörd dənə qoca, hündür tut ağacı
vardı.Onlar dörd mehriban qardaşa
bənzəyirdilər.Soyuqda,istidə,küləkdə bir-birinə həyan
olurdular.Başbaşa verib göylərə doğru uzanırdılar.Bəzən
ağacın da üz-gözündən xoşbəxtlik,və ya bədbəxtlik yağır. Dörd
qardaş tut xoşbəxt ağaclardan idi.
Bu tut ağaclarının bal kimi şipşirin,ağappaq tutları olardı.Hər
il bol məhsul gətirərdilər.Təmannasız,minnətsiz, kim istəsəydi
doyunca bu tutlardan yeyərdi.Budaqda qalan tutları da
külək,yağış vurub yerə tökər,quşlar dənləyərdi.
Tut ağacının kölgəsində uzun bir stol vardı.Bu stola baxanda
fikirləşirdin ki,yəqin hərdən bu stolun arxasında çoxlu adamlar
oturur.Xanməmməd kişi çörək verən kişilərdən olduğundan
ona görə də bu stolun arxasında çox adamlar çörək kəsmiş,
çay içmiş, Xanməmməd kişiinin şəninə sağlıqlar demiş,bu
balaca daxmasında gecələmişdilər.İndi isə daxmada qoca

2. Xanməmməd kişi öz qarısı ilə tək yaşayırdı,ancaq yay
aylarında Xanməmməd kişinin başına şəhərdən gələn oğuluşaq, qohum-əqrəba yığışardı.Ona görə də Xanməmməd kişi
çörəyini yedirtdiyi erməni ustasına belə yekə stol
düzəltdimişdi ki, oğul-uşaq bir yerə yığışanda stolun arxasında
hamıya yer çatsın. İndi isə qışdır,hələ yaya çox var.
Yaydan hazırladığı quru odunları peçə atdı.Odunlar
çartaçartla yanmağa başladı.Qoyun dərisindən olan
döşəkcəsinin üstündə uzanıb,yun yastığına söykənib xəyallara
daldı. Damağında siqareti,gözləri yol çəkirdi...
O,müharibə görmüş,çox çətinliklərlə üzləşmiş,həyatın hər
cürə sınağından çıxmış bir insan idi.Cavanlığında zamanının
gərəkli vəzifələrində çalışmiş,amma həmişə elini,obasını
,xalqını düşünmüş,çox insanları müharibənin aclığında ölümün
caynağından xilas etmişdi. Nə qədər fikirləşdi kiməsə pislik
etdiyi yadına düşmədi.Çox xeyirxah,əliaçiq,gözütox kişilərdən
idi.Ona görə də dünyanən vari ,dövləti,padşahı,vəziri,vəkili
onu qəti maraqlandırmazdı. Onun üçün padşahla çobanın
fərqi yoxdu,təki insan adam olsun.
Çox mehriban ata olmuşdu. Doqquz övlad böyütmüşdü.Altı
qız,üç oğlan.Oğlanları ilə qızları arasında da fərq qoymazdı.Hər
dəfə qızları dünyaya gələndə sevinmişdi. Gözəl-göyçək nəvənəticə sahibi idi.Uşaqlar hamısı böyümüş,təhsil almış
şəhərlərə üz tutmuş və orada özlərinə yurd –yuva salıb,ailə
qurmuşdular.Hər kəsin başı öz ailəsinə qarışmışdı.Hərdən yay
aylarında beş-on günlüyə kəndə gələr,

3. merdən,meyvədən,qozdan,fındıqdan yığıb yenə dağılışıb hər
kəs öz evinə gedərdi.Beləcə illər ,aylar ötüb keçərdi.
Dörd tut ağacından üzü aşağı böyük bağ uzanıb
gedirdi.Burada olmayan meyvə ağacı yox idi.Xanməmməd kişi
məhəbbətini bu bağa salmış, bu bağdakı hər bir ağacı balası
kimi sevmiiş, başını sığallaya-sığallaya böyütmüş,qayğısına
qalmışdı.Ona görə də heç kəslə işi olmaz, ömrünün ahıl
yaşlarını bu bağda keçirər,bu dünyada darıxmazdı.
Səhər alatoranda yuxudan durar ,mal –qarasını
rahatlayar,qarısı ilə üzbəüz oturub şirin söhbət edə-edə
samovar çayından içər,halalca qazandığı ruzisindən bir tikə
yeyər,sonra da bağına enərdi.
Xanməmməd kişi cavanlıqda mahir ovçu olmuş, çiynindən
Beşatılanını yerə qoymamış,at belində gəzmişdi.Amma indi
yaş o yaş deyildi. Onun yanında heç vaxt onu heç kəsə etibar
etməyən qarısı və Sərməs adında vəfalı bir iti vardı.
Bu it gecə-gündüz Xanməmməd kişinin evini
qoruyar,Xanməmməd kişi hara getsə dalınca gedər,onu
gözləyər,yenə dalınca evə kimi gələrdi.Gecələr Xanməmməd
kişi qapısını belə bağlamazdı.Bilirdi ki,Sərməs səhərə kimi
qapının ağzında yatıb evinin keşiyini çəkir.Xanməmməd kişi
də hər axşam itinə sürdən, sümükdən atardı.İt də əvəzində
sevgisini bildirmək üçün onun qarşısında quyruğunu
bulayardı.Hərdən Sərməs döyülərdi,danlanılardı,amma onun

4. sevgisini belə şeylər azaltmazdı.O, həmişəki it məhəbbəti ilə
bu ailəni sevər, onların həyətini, bacasını qoruyardı.
Bir dəfə neçə il öncə belə bir əhvalat olmuşdu.Xanməmməd
kişi bir cüyür ovlamışdı.Yediklərini yemişdilər.Payladıqlarını da
paylamışdilar.Təkcə bir bud qalmışdı.Onu da ağacdan
asmışdılar ki,birdən sabah yoldan keçən olar,qonaq
etsinlər.Onda Sərməs iki yaşında olardı.Eləmə tənbəllik dudu
ağacdan bir təhər düşürt ye.Səhər açılanda işin üstü açılanda
Sərməs möhkəm danlandı.O da körpə uşaq kimi başını aşağı
salıb günahını başa düşən kimi dayanıb dinlədi.Vaxt keçdi hərə
öz işinin dalınca getdi.Bud da unuduldu.Bir də Xanməmməd
kişi gördü ki,Sərməs dərədə pöhrəlikdə möhkəm
hürür.Xanməmməd kişi aşağı düşüb gördü ki,Sərməs gedib
meşədən bircüyür qovub gətirib.Gözləyir ki,gəlib ovlasın.
Hərdən gecələr kəndə qurd-quş hücum edəndə Sərməsin
hürməyindən kəndin başqa itləri də köməyə gəlib kəndi
qoruyardı.Sərməsin hürməyinin mənalarını Xanməmməd kişi
də gözəl anlayırdı. İtin hürməyindən qapıya vəhşi heyvan,
yaxud ev heyvanı , insan gəldiyini duyardı.
Bir də görürdün Xanməmməd kişinin odunu azalıb.O həmişə
Ə
rbəhim meşəsinə odun yığmağa gedərdi.Adətən yaş ağaclara
qıymazdı,axtarıb quru palıd,ulas ağaclarını tapar,onları
doğrayardı. (Ona görə də meşədə çox qalardı).Sonra odunu
həyətə gətirər,səliqə ilə baltalayar,çin-çin yığar,qış ehtiyatı
görərdi.Ümumiyyətlə Xanməmməd kişi çox səliqə səhman
sevən insan idi.Onda Sərməs kişinin dalınca düşər,kənarda
oturub gözləyər,kişi odununu yığar,eşşəyinə yükləyər,evə

5. dönərdi.Sərməs də düz evə kimi yavaş –yavaş kişinin arxasınca
gələrdi.Elə ki,kişi evə çatdı,rahatca bir tərəfdə uzanıb yatardı.
Sərməsin paçtalyonluq eləmək qabiliyyəti də vardı.
Ə Xanməmməd kişinin siqareti yadından çıxıb evdə
gər
qalsaydı qarısı siqaret və spiçkanı yaylığa bağlayar,bircə dəfə
Xanməmməd kişinin Sərməs deməyi kişayət idi ki,dərhal onun
yanında olsun.`
Sərməs qapıya gələn adamların hansı niyyətlə gəldiyini çox
gözəl bilərdi.Pis niyyətlə qapıya gələn adam olsaydı,qarşısını
kəsər ,hürər,özünü öldürərdi. Ta ki,Xanməmməd kişi ona
acıqlanmayınca heç kəsi evə buraxmazdı.Yaxşı niyyətli
adamların qarşısında quyruğunu bulayardı.Sərməs
Xanməmməd kişinin keçisini,qoyununu,toyuğunu,cücəsini də
qorumağı sevərdi.
Bir dəfə Xanməmməd kişi xəstələnib,uzaq şəhərə müalicəyə
getmişdi,onda Sərməs üzü yollara tərəf ,əllərini qabağa
uzatmış,kədərli baxışlarla başını əllərinin üstünə qoyub onun
yolunu gözləmişdi.Hətta yeməkdən belə küsmüşdü.
Xanməmməd kişi evə qayıdanda hamıdan qabaq Sərməs bunu
duymuş,kişinin qabağına qaçıb əl-ayağını yalamışdı.
Sərməs bu ailənin qohum-əqrəbəsiini də çox yaxşı
tanıyırdı.İllərcə evin uşaqlarından biri kəndə
gəlməsəydi,Sərməs onu tanıyar ,qabağına qaçıb məhəbbətlə
quyruğunu bulayardı.
Bir gün Sərməs çox halsız görünürdü.O,nə yemək yeyir,nə də
su içirdi.Xanməmməd kişi və qarısı çox narahat olmağa

6. başladılar.Baxıb gördülər ki kimsə gözügötürməyənlər iti
yaralayıblar.Onlar itin yarasını yuyub
sarıdılar,dərmanladılar.Görünür gec xəbər tutmuşdular.
Müalicənin heç bir xeyri olmadı.İt halsız uzanıb yazıq-yazıq
baxırdı.Gözlərində yaş gilələnmişdi.Bəlkə də öləcəyini
duyurdu.Bəlkə də ölməyindən çox bu iki qocanı tək
qoyacağına təəssüflənirdi,onlardan ayrılmaq istəmirdi. Ona
görə də gözlərindən sadiq bir məhəbbətlə aramsız yaş gilələri
axırdı.
Sərməs daha tab gətirə bilmədi. Sakit,qəmli, lal baxışlarla
baxa-baxa,gözlərini əbədi yumdu.
Xanməmməd kişi bağının bir kənarında yer qazıb Sərməsi
ehtiyatla torpağa tapşırdı.
Heç vaxt ağlamayan Xanməmməd kişinin gözlərində yaş
göründü.