география үлгі

Пәні: Материктер мен мұхиттар географиясы
Тақырыбы: Материктер мен мұхиттар географиясында не оқытады?
Сабақтың мақсаттары:
1. Білімділік: Оқушыларға оқылып отырған мәселенің негізгі
идеясын зерттеліп отырған құбылысын, фактінің заңның айқын,
материктер мен мұхиттарға нақты түсінік беру.
2. Дамытушылық: Оқушылардың жаңа білімді қорытындылау,
жүйелеу, қабылдау, ойға сақтау қабілетінің жоғары деңгейіне
жетуін қамтамасыз ету және дамыту.
3. Тәрбиелік: Материктер мен мұхиттарға деген қызығушылықты
тудыру, оның құрылымын өз бетінше зерттеуге баулу.
Сабақ түрі: Жаңа сабақ
Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, проблемалық түсіндіру
Сабақтың әдістемелік жабдықталынуы: Дүние жүзінің картасы, атлас
карта, суреттер, карточкалар
Сабақтың жоспары:
№ Сабақтың кезеңдері Берілетін уақыт (мин)
1. Ұйымдастыру 1-2
2. Жаңа сабақты түсіндіру 18-20
3. Жаңа сабақты бекіту 5-6
4. Үйге тапсырма беру 1-2
Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Сыныпқа кіріп, оқушылармен
амандасып, оқушылардың зейінін тұрақтандырып,
жаңа сабақты түсіндіруге кірісемін.
Жаңа сабақты түсіндіру:

Материктерде құрлықтағы өзіндік ерекшеліктерімен айқындалатын биік
тау жүйелері мен ұлан-ғайыр жазықтардың табиғаты, дүниежүзілік мұхиттың
тылсым табиғаты мен орасан мол табиғи қорлары, ондағы терең сулы
шұңғымалар мен су асты жоталары, құрлық климатына әсер ететін теңіз
ағыстары мен мұхит суының жалпы қасиеттерін жатқызамыз.
Жер шары бетінің жалпы ауданы 510,2 млн.км-ге тең. Ол материктер мен
мұхиттарға бөлінген. Құрлықты құрайтын материктер мен аралдар үлесіне
шамамен 149,1 млн км немесе бүкіл Жер бетінің 29,2%-ы келеді.
Жер шарында барлығы алты материк бар. Материктер қалыптасуы мен
қазіргі табиғат ерекшеліктеріне сәйкес, солтүстік және оңтүстік жарты шар
материктеріне топтастырылып, мынадай тәртіппен қарастырылады: Еуразия
(54 млн км астам), Солтүстік Америка (24,2 млн км), Оңтүстік Америка (18,3
млн км), Африка (30,3 млн км), Аустралия мен Мұхит аралдары (9,0 млн км-
ге жуық), Антарктика (14 млн км). Материктерге таяу жағалаудағы
қайраңдар мен материктік беткейлерде материктік аралдар орналасқан. Олар
– жер қыртысындағы қозғалыстар әсерінен құрлықтың кейіннен бөлініп
қалған бөліктері, көбінесе ауданы ауқымды келеді (Гренландия, Мадагаскар,
Британ аралдары және т.б.). Мұхиттардың қозғалмалы бөліктерінде
жанартаулық аралдар (Исландия, Гавай, Азор аралдары), ал судың беткі
температурасы +25С-тан жоғары аймақтарында маржандық аралдар (Үлкен
Аустрия Тосқауыл рифі, Маржан теңізінің аралдары) орналасқан. Аралдар
жеке-дара және топ болып кездеседі, аралдар тобын архипелаг деп атайды.
Жер шарындағы ірі архипелагтар қатарына Канаданың Арктикалық
архипелагы, Малайя архипелагы, Шпицберген архипелагы жатады.
Құрлық материктерге бөлінумен қатар, дүние бөліктеріне де жіктеледі.
Дүние бөліктері дегеніміз құрлықтың ашылуы мен қоныстану
ерекшеліктеріне сәйкес шартты түрде ажыратылатын тарихи-географиялық
ірі аймақтар. Дүние бөліктері де алтау: Еуропа, Азия, Африка, («Ескі дүние»),
Америка, Аустралия, Антарктика («Жаңа Дүние»).
Жер шарының аса ірі материгі Еуразияны ежелгі грек географтары екі
дүние бөлігіне ажыратқан. Бұл дүние бөліктері Месопотамияны мекендеген
ежелгі халықтар – финикиялықтардың «эреб»-батыс, «асу»-шығыс деген
сөздерінің негізінде Еуропа және Азия деп аталған. Кейінірек ашылған
Солтүстік және Оңтүстік Америка материктері табиғат жағдайларының
айырмашылықтарына қарамастан, біртұтас Америка дүние бөлігіне
біріктірілген. Дүние бөліктерінің құрамына көршілес жатқан аралдар да
енеді.

Дүниежүзілік мұхит. Дүниежүзілік мұхиттың жалпы ауданы 316 млн
км, бұл Жер беті ауданының 70,8%-ын құрайды. Ол материктер арқылы төрт
мұхит айдынына бөлінеді: Тынық, Атлант, Үнді және Солтүстік Мұзды
мұхиттары.
Дүниежүзілік мұхиттың ең терең жері – Тынық мұхиттағы Мариана
шұңғымасы (11 022м). Мұхиттар құрлықтың бөліктерімен тығыз байланыста
бола отырып, ондағы табиғат жағдайларының қалыптасуына зор ықпал
жасайды.
Жаңа тақырыпты бекіту:
Сұрақ: Жер шары бетінің жалпы ауданы қанша млн км²?
Жауап: 510,2 млн км²
Сұрақ: Жер шарында барлығы қанша материк бар және оларды ата?
Жауап: 6 материк, Еуразия, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка,
Африка, Аустралия, Антарктика
Сұрақ: Жер шарындағы ірі архипелагтарды ата?
Жауап: Канаданың Арктикалық архипелагы, Малайя архипелагы,
Шпицберген архипелагы.
Сұрақ: Дүние бөліктері дегеніміз не?
Жауап: Құрлықтың ашылуы мен қоныстану ерекшеліктеріне сәйкес
шартты түрде ажыратылатын тарихи-географиялық ірі
аймақтар
Сұрақ: Дүние бөліктері қанша және оларды ата?
Жауап: 6, Еуропа, Азия, Африка («Ескі Дүние»), Америка, Аустралия,
Антарктика («Жаңа дүние»)
Сұрақ: Дүниежүзілік мұхиттың жалпы ауданы қанша млн км²?
Жауап: 361 млн км²
Сұрақ: Дүниежүзілік мұхиттың ең терең жерін ата және оның тереңдігі
қанма метр?
Жауап: Тынық мұхиттағы Мариана шұңғымасы, 11 022 метр

Қорытынды: Қорытындылай келе, материктер мен аралдар, дүние
бөліктерін және дүниежүзілік мұхиттың маңызын ашып
түсіндірдім.
Үйге тапсырма: §1. Материктер мен мұхиттар географиясы нені оқытады?
оқу және кесін картаға материктер мен мұхиттарды түсіру.
Сыныбы: 7

Тақырыбы: Материктер мен мұхиттардың зерттелу кезеңдері
1. Білімділік: Материктер мен мұхитты түсіндіре отырып,
зерттелу тарихы мен жасалу технологиясына көңіл бөлдіру және
түсіндіру, таныстыру.
2. Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту,
картамен глобуспен жұмыс істеу қабілеттерін әрі қарай дамыту.
3. Тәрбиелік: Оқушылардың қызығушылығын арттыру және өз
бетінше зерттеуге баулу.
Сабақтың түрі: Аралас
Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, суреттеп түсіндіру
Сабақтың әдістемелік жабдықталынуы: Дүние жүзінің картасы, атлас
карта, оқулық, глобус, суреттер
2. Үй тапсырмасын сұрау 10-12
3. Өткен сабақпен жаңа сабақты байланыстыру 2-3
амандасып, олардың бар жоғын анықтап, үй
тапсырмасын сұраймын.
Үй тапсырмасын сұрау:
Сұрақ: Жер шары бетінің жалпы ауданы қанша млн км²?

Жауап: 510,2 млн км²
Сұрақ: Жер шарында барлығы қанша материк бар және оларды ата?
Жауап: 6 материк, Еуразия, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Африка,
Аустралия, Антарктика
Сұрақ: Әр материктердің аудандарын ата?
Жауап: Еуразия-54 млн км² астам, Африка 30,3 млн км², Солтүстік Америка
24,2 млн км², Оңтүстік Америка 18,3 млн км², Антарктика 14 млн
км², Аустралия және Мұхит аралдары 9,0 млн км²-ге жуық
Сұрақ: Жер шарындағы ірі архипелагтарды ата?
Жауап: Канаданың Арктикалық архипелагы, Малайя архипелагы,
Шпицберген архипелагы.
Сұрақ: Дүние бөліктері дегеніміз не?
Жауап: Құрлықтың ашылуы мен қоныстану ерекшеліктеріне сәйкес
шартты түрде ажыратылатын тарихи-географиялық ірі аймақтар
Сұрақ: Дүние бөліктері қанша және оларды ата?
Жауап: 6, Еуропа, Азия, Африка («Ескі Дүние»), Америка, Аустралия,
Антарктика («Жаңа дүние»)
Сұрақ: Дүниежүзілік мұхиттың жалпы ауданы қанша млн км²?
Жауап: 361 млн км²
Сұрақ: Дүниежүзілік мұхиттың ең терең жерін ата және оның тереңдігі
қанма метр?
Жауап: Тынық мұхиттағы Мариана шұңғымасы, 11 022 метр

Адамзаттың географиялық түсініктері алғашқы қауымдық кезеңнен-ақ
жинақтала бастады. Жер табиғаты, халықтары және олардың тұрмыс-
тіршілігі жайлы деректер мыңдаған жылдар бойы жинақталды, географиялық
зерттеулердің тарихы бірнеше кезеңдерге бөлінеді.
1 –ші, Ежелгі дәуірлерде байырғы ғылым мен мәдениеттің ошақтары –
Месопотамия, Парсы жері мен Египеттегі, Карфаген және Ежелгі Грек,
Рим елдеріндегі жаңа жерлерді игеру мен соғыс жорықтары нәтижесінде
географиялық деректер қарқынды түрде жинақтала бастады. Грекия
оқымыстыларының еңбектері географияның ғылыми негізін қалады.Тарих
ғылымының негізін салушы грек ғалымы Геродоттың 9 томдық«Тарих» атты
еңбегінде географияның алғашқы ғылыми түсініктері берілген.
2-ші, Ежелгі Грек ғалымы Аристотель Жер – шар тәрізді деген
Пифагордың түсінігін ілгері дамытады. Жылды 365 күнге бөліп, Ай мен
Күннің тұтылу себептерін дәлелдеп берді.
Эратосфен ендікті, бойлықты нақты өлшеп, тұңғыш рет географиялық
карта жасады, математикалық географияның негізін салған.
Римдік ғалым Страбон географияны жер туралы ғылым ретінде түсініп,
Жерді географиялық жағынан сипаттайтын «География» деп аталатын 17
кітап жазған.
Ұлы географиялық ашулар кезеңі ғ ХV- ХVІІІ ғасырлар аралығындағы
жаңа жерлердің ашылуымен байланысты география тарихында болған аса
маңызды жаңалықтармен сипатталады.
1492 жылы Христофор Колумб басқарған испан экспедициясы Атлант
мұхиты арқылы Үндістанға баратын жолды іздеу барысында Багам, Кіші
Антиль аралдарын ашты, сөйтіп Жаңа дүниедегі жаңа ашуларға негіз салды.
Колумб өзі Вест-Индия деп аталған аймаққа кейіннен тағы 3 рет саяхат
жасады.
1498 жылдың 20 мамырында Васко да Гама басқарған португал кемесі
Каликут (Калькутта) Шығыс Азияны игеру, тонау және бөлісу кезеңі осы
күннен басталды.
Колумб ашқан жаңа жерлерге 1499-1503 жылдар аралығында Америго
Веспуччи 3 рет саяхат жасады. А.Веспуччи жаңа ашылған жерлердің Үндістан
емес, жаңа дүние екенін дәлелдеді.
1538 жылғы дүние жүзі картасында атақты картограф Герард Меркатор
Американың солтүстік және оңтүстік бөліктері ұғымын пайдаланып, оларды
«Жаңа Дүние» деп атады.
1519-1522 жылдар аралығында Фернан Магеллан мен Себастьян
Элькано басқарған испан экспедициясы тұңғыш рет жер шарын айналып
өтіп, еуропалықтар үшін беймәлім Тынық мұхитты ашты.

ХVІІ ғасырда оңтүстік жарты шарда голландық Абель Тасман кейін өз
атамен аталған аралды, 18 ғасырда ағылшын саяхатшысы Джеймс Кук Жаңа
Зеландия аралы мен Аустралияның шығыс жағалауын ашты. Куктың
зерттеулері Жер шарындағы су мен құрлықтың арақатынасы туралы және
Тынық мұхит пен оның аралдары туралы көптеген мәліметтер берді.
ХVІІІ ғасырдағы орыс экспедициясы құрамындағы В.Беринг пен
А.И.Чириков Американың солтүстік-батыс бөлігі мен Алеут аралдарын ашты.
1803-1806 жылдар аралығында И.Ф.Крузенштерн мен
Ю.Ф.Лисянскийдің Тынық, Үнді, Атлант мұхиттары арқылы жүріп өткен
экспедициясы Тынық мұхиттың көптеген жаңа аралдарын ашты.
1819-1821 жылдар аралығында Ф.Белинсгаузен мен М.Лазарев
басқарған экспедиция 1820 жылы 28 қаңтарда Антарктика материгін ашты.
1909 жылы Американдық Р.Пири Солтүстік полюске, 1911 жылы
Норвег Р.Амундсен Оңтүстік полюске жетті.
Бүгінгі таңда Жер шарында ашылмаған жер жоқ деуге де болады, бірақ
онымен географиялық ашулар тоқтады деген ұғым тумау керек. Жаңа
географиялық зерттеулерде ғылым мен техниканың соңғы жетістіктері:
ғарыштық және аэро кескіндеулер, геофизикалық зерттеулер, ақпаратты
компьютерлік өңдеу және т.б. кеңінен пайдаланылады. Қазіргі заманғы
география ғылымы табиғи ортаны қорғау мен табиғат қорларын тиімді
падалану, мұхит табиғатын жаңа құралдар мен әдістер көмегімен танып-білу,
адамзат пен табиғат арасындағы өзара байланыс, табиғат апаттарын болжау
және оларды болдырмау бағытында зерттеулер жүргізуде.
Жаңа сабақты бекіту: Сәйкестендіру кестесі арқылы

1. 1819-1821 Семен Дежнев Беринг бұғазы арқылы
Солтүстік мұзды мұхиттан Тынық
мұхитқа өтті;
2. 1803-1806 Колумб ашқан жаңа жерлерге
Америго Веспуччи 3 рет саяхат
жасады;
3. 1519-1522 Ф.Беллинсгаузен мен М.Лазарев
басқарған экспедиция Антарктика
материгін ашты;
4. 1499-1503 И.Ф.Крузенштерн мен
Ю.Ф.Лисянскийдің Тынық,
Үнді,Атлант мұхиттары арқылы
жүріп өткен экспедициясы Тынық
мұхиттың көптеген жаңа аралдарын
ашты;
5. 1648 Фернан Магеллан мен Себастьян
Элькано басқарған испан
экспедициясы тұңғыш рет Жер
шарын айналып өтіп, еуропалықтар
үшін беймәлім Тынық мұхитты ашты;
Қорытынды: Бүгінгі сабақта, материктер мен мұхиттардың зерттелу
кезеңдерін баяндап, таныстырдым.
Үйге тапсырма: : §2. Тақырыпты оқу. Кескін картаға географиялық
ашылулар, зерттеулерді түсіру. Реферат жазып келу.
Сыныбы: 7
Тақырыбы: Материктер мен мұхиттар карталары

1. Білімділік: Материктер мен мұхиттар туралы алған білімдерін
жинақтап, одан әрі таным деңгейін арттыру.
2. Дамытушылық: Оқушылардың әр материкті, мұхитты жете
тануға қызығушылығын ояту, оларды қосымша ізденуге,
картамен жұмыс істеуге, қорытынды жасауға дағдыландыру.
3. Тәрбиелік: Өзін дұрыс ұстай білуге, мәдениеттілікке және ойын
дұрыс, нақты жеткізе білуге баулу.
Сабақтың түрі: суреттеу-түсіндіру, өзіндік ізденіс
Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, іздену
Сабақтың әдістемелік жабдықталынуы: Кескін карта, дүние жүзінің
картасы, атлас карта, оқулық, глобус
2. Үй тапсырмасын сұрау 10-12
3. Өткен сабақпен жаңа сабақты байланыстыру 2-3
сәлемдесіп, оқушылардың зейінін тұрақтандырып,
жаңа сабақты түсіндіре бастаймын.
Карта-математикалық заңдылыққа негізделе отырып (масштаб және
проекция бойынша) жасалатын Жер шарының, Күн жүесіндегі басқа
ғаламшарлардың және т.б кішірейтіліп әрі жинақталып, шартты белгілермен
бейнеленген кескіні. Жер шарының бірнеше есе кішірейтіліп берілетін нақты
бейнесі глобус деп аталатыны белгілі. Глобустағы Жер бетінің дәл бейнесін

картаға көшіру үшін картографиялық проекциялар қолданылады.
Картографиялық проекция (кескін) – Жер шарының бетін математикалық
тәсілдер арқылы жазықтықта бейнелеу. Жердің шар тәрізді болуына
байланысты оны жазық карта бетінде бейнелеу барысында әр түрлі дәрежеде
бұрмалану болады.
Тең бұрышты проекция қолданылған картада бұрыштар мен шағын
географиялық нысандардың пішіндері нақты сақталады.
Тең ауданды проекция қолданылған карталарда аудан дәл беріледі.
Мұндай проекция қолданылған карталардан материктер мен елдердің
мұхиттардың ауданын нақты анықтауға болады.
Еркін алынған проекциялар негізінде жасалған карталарда
бұрмаланулардың барлық түрлері кездескенімен, олар карта бетінде ұтымды
бейнеленеді.
Цилиндрлік проекция көбінесе Жер шары толық бейнеленген карталарда
пайдаланылады.
Карталар мынадай 4 белгісіне бөлінеді:
А) Қамтылатын аумағына (жарты шарлар немесе дүние жүзі карталары,
Дүниежүзілік мұхит картасы, материктер мен олардың бөліктерінің картасы,
топографиялық карталар);
Ә) Мазмұнына (жалпы географиялық және тақырыптық);
Б) Масштабына (ұсақ, орта және ірі масштабты карталар);
В) Қолданылу сипатына (ғылыми-анықтамалық, оқу карталары мен мәдени-
ағарту, техникалық және туристік карталар);
Жаңа сабақты бекіту:
Сұрақ: Карталар қанша түрге топтастырылады?
Жауап: 4; қамтылытын аумағына, мазмұнына, масштабына, қолдану
сипатына қарай топтастырылады

Сұрақ: Кешенді карталар дегеніміз не?
Жауап: Көп жағдайда тақырыптық крталар бірнеше компоненттерді және
олардың өзара байланысын көрсетеді. Мұндай карталар кешенді
карталар деп аталады.
Сұрақ: Глобус дегеніміз не?
Жауап: Жер шарының бірнеше есе кішірейтіліп берілетін нақты бейнесі
глобус деп аталады.
Сұрақ: Картографиялық проекция дегеніміз не?
Жауап: Жер шарының бетін малематикалық тәсілдер арқылы жазықтықта
бейнелеу.
Сұрақ: Дүниежүзілік карталарда көп пайдаланылатын проекция-
Жауап: Көп конусты проекция.
Сұрақ: Жер жары толық бейнеленген карталарда пайдаланылатын проекция-
Жауап: Цилиндрлік проекция.
Сұрақ: Азимуттық прекция қандай мақсатта қолданылады-
Жауап: Белгілі бір нүктеден жан-жаққа бағытталатын кеңістікті дәл
бейнелеу үшін қолданылады.
Қорытынды: Бүгінгі сабақта, материктер мен мұхиттар карталарын, шартты
белгілер жүйесін, проекциялардың түрлерін айтып
түсіндірдім.
Үйге тапсырма: Материктер мен мұхиттар карталары мәтінін оқып,
баяндау. Атлас картадан түрлерін анықтап, оларға мысал
келтіру.

8-сынып (А;Б )
Сабақ №1
Күні:
Тақырыбы: Тәуелсіз Қазақстан Республикасы. Қазақстанның физикалық географиясы нені оқытады? Қазақстанның және Павлодар облысының
географиялық орны мен шекаралары.
Мақсаттары:
Білімділік: Тәуелсіз Қазақстанның құрылуы туралы баяндау. Қазақстанның физикалық географиясы нені оқытады? Географиялық білім көздеріне
сипаттама беру. Қазақстанның және Павлодар облысының шекараларын, аумағын, географиялық координаталарын, географиялық орнының ерекшелігін
анықтау.
Дамытушылық: Дүние жүзінің саяси картасынан Қазақстанның қандай мемлекеттермен шектесетінін анықтау және Қазақстанның және Павлодар
облысының географиялық орнын карта бойынша сипаттау арқылы білімдерін тереңдету. Қазақстанның және дүние жүзіндегі кез-келген қаласының
белдеулік және жергілікті уақытын тауып, олардың айырмасын анықтауға дағдылану.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты ұйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, репродуктивті
Құрал-жабдықтар: Дүние жүзінің саяси картасы, Қазақстанның саяси картасы.
Сабақтың барысы:
Сабақ кезеңдері Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушылардың іс-әрекеті
1.Ұйымдастыру
кезеңі (1 мин)
Оқушылармен амандасу. Сабаққа дайындығын тексеру. Орындарынан тұрып мұғаліммен
амандасу. Сабақта кім жоқ екенін
анықтау.

3.Жаңа тақырып
7-сынып материалын еске алу. «Физикалық география» ұғымын анықтау. Қазақстанның
физикалық географиясы курсымен таныстыру.
1. Қазақстанның тәуелсіздігін анықтайтын негізгі даталармен таныстыру.
2. Қазақстанмен шектесетін елдерді дүние жүзінің саяси картасына қарап анықтау.
3. География курсының негізгі құрылымымен таныстыру.
4. Физикалық география пәнінің және Қазақстанның физикалық географиясының
мақсаттары мен міндеттерін анықтау.
5. Оқулықтың құрылымымен таныстыру.
6. Қазақстанның және Павлодар облысының географиялық орнын карта бойынша сипаттау.
7-сынып курсын еске түсіреді.
Мұғалімнің сұрақтарына жауап
береді.
4. Жаңа тақы-рыпты
бекіту (10 мин)
Кескін картаға Қазақстанның Еуразиядағы орнын салу. Көршілес мемлекеттерін көрсету.
Оларды атау.
Картамен және кескін картамен
жұмыс жасау, түсінбеген жерлерін
мұғалімнен сұрау.
5. Сабақты
қорытындылау
Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында төмендегі сұрақтарды қою:
• Еліміздің егемендігін қандай белгілері көрсетеді?
• Қазақстанның физикалық географиясы нені оқытады?
• Қазақстанның және Павлодар облысының географиялық орнының ерекшелігі неде?
• ТМД қай жылдары құрылды?
• Қай жылы Астана Алматыдан көшірілді.
• Неше ұлт өкілдері мекен етеді?
• Экспорт және импорт дегеніміз не?
Мұғалімнің сұрақтарына өз немесе
мұғалімнің қалауымен жауап береді.
6. Бағалау кезеңі
(2 мин)
Оқушыларды сабаққа қатысуларына, тапсырмаларды орындауларына қарай, жауаптарының
дұрыстығына қарай 5 баллдық шкаламен бағалайды.
Өздеріне лайықты бағаларын алады.
Ескертулері болса мұғалімге
айтады.
7. Үйге тапсырма
беру кезеңі (2 мин)
§ 1-2 оқу, мазмұндау. Мұғалімнің тапсырмасын
күнделіктеріне жазып,
түсінбегендерін сұрайды.

Сабақ №2
Күні:
Тақырыбы: І- бөлім. Қазақстанның физико- географиялық сипаттамасы. Қазақстанның географиялық орны мен шекарасы. Қазақстан аумағындағы
уақыт айырмасы. Сағаттық белдеулер.
Білімділік: Оқушыларға Қазақстанның географиялық орны мен шекарасы, уақыт айырмасы, сағаттық белдеулерге тоқталып, көршілес жатқан
мемлекеттерді тану туралы білім беру.
Дамытушылық: Балаларды оқулықпен, картамен, кескін картамен жұмыс істеуге дағдыландыру.
Сабақ түрі: Аралас сабақ
Сабақты ұйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, сұрақ- жауап.
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, Қазақстанның әкімшілік-территориялық картасы
Сабақтың барысы
Сабақтың
кезеңдері
Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушылардың іс-әрекеті

1.Ұйымдастыру
кезеңі
(1 мин)
Оқушылармен амандасу. Сабаққа дайындығын тексеру. Орындарынан тұрып мұғаліммен амандасу.
Сабақта кім жоқ екенін анықтау.
2. Үй жұмысын
тексеру кезеңі (15
мин)
Үй жұмысын тексеру мақсатында төмендегі сұрақатрды қою:
 ҚР қай жылы өз тәуелсіздігін алды?
 Егемендік туралы Деклорация қай жылы қабылданды?
 Қай жылы Қазақстан ТМД құрамына кірді?
 БҰҰ-ға қай жылы мүше болды?
 Ата Заң қай жылы шықты?
 Заң шығарушы қызметін кімдер атқарады?
 Неше обл, қала, аудан, кенттер бар?
 Қанша ұлт өкілдері тұрады?
 Алматыдан Астанаға қай жылы көшірілді?
 Неше елмен сыртқы сауда байланыстары бар? Оның ішінде экспорт пен
импорт көлемдерін атап шық?
 Қазақстанның физикалық географиясы ені оқытады?
 Павлодар облысының географиялық орны мен орналасу ерекшелігі неде?
Мұғалімнің қойған сұрақтарын мұқият тыңдап,
жауап беру.
3.Жаңа тақырып
ҚР жер көлемі, оның алатын орны, д.ж. саяси картасында алатын орны мен
орналасуындағы ерекшелігі туралы айту. Халық тығыздығы дегеніміз не?
Қазақстанның халық тығыздығы 1км2
5,4 адамнан келеді.
Қазақстан қандай мемлекеттерімен шектеседі?
Ресей- 6467 км; ҚХР- 1460 км; Түркменстан- 380 км; Өзбекстан- 2300км;
Қырғызстан- 980 км.
Д.ж. сағаттық белдеулер туралы айтып. Қазақстанда кездесетін сағаттық
белдеулерді, олардың түрлерімен таныстыру.
Сағаттық уақыт белдеулері
Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің
белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып,
сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір
алмасады.

белдеулік декреттік жергілікті жазғы уақыт
1930 жылы 16 маусымда КСРО үкіметінің декретімен қабылданған уақыт.
4. Жаңа тақы-
рыпты бекіту
(10 мин)
Кескін картаға д.ж. сағаттық уақыттын және оның айырмашылықтарын салу. Карталармен жұмыс жасайды.
5. Сабақты
Қорытындылай келе төмендегі сұрақтарды қою:
1. ҚР аумағының көлемі?
2. Картадан шектесетін мемлекеттерді көрсетіп, оларды ата?
3. Халық тығызыды дегеніміз не? Оны қалай анықтауға болады?
4. Сағаттық уақыт дегеніміз не?
5. Жер шарында неше сағаттық уақыт белдеулері бөлінген?
6. Қазақстан қандай уақыт белдеуінде жатыр?
7. Декреттік уақыт дегеніміз не?
8. Жазғы уақыт дегеніміз не?
9. Жергілікті уақыт дегеніміз не?
10. Белдуелік уақыт дегеніміз не?
Мұғалімнің сұрақтарына өз немесе мұғалімнің
қалауымен жауап береді.
6. Бағалау кезеңі
(2 мин)
Оқушыларды сабаққа қатысуларына, тапсырмаларды орындауларына қарай,
жауаптарының дұрыстығына қарай 5 баллдық шкаламен бағалайды.
Өздеріне лайықты бағаларын алады. Ескертулері
болса мұғалімге айтады.
беру кезеңі
§ 3-4 оқу, кескін картаға ҚР шекарасын, шектесетін мемлекеттерді, облыс
орталықтарын бөліп, көрсету.
Мұғалімнің тапсырмасын күнделіктеріне жазып,

(2 мин)
Сабақ №3
Күні:
Тақырыбы: Қазақстан аумағының географиялық зерттелу тарихы. Қазақ жері туралы ерте кездегі географиялық мағлұматтар. Ұлы Жібек жолы.
Білімділік: Қазақстан аумағының географиялық тұрғыдан зерттелуінің себептерін айқындау, мақсатын ұғыну, қазақ жері туралы ерте кездегі
мағлұматтармен таныстыру. Ұлы Жібек жолының тарихи, географиялық, экономикалық маңызын анықтауға бағыттау, Ұлы Жібек жолының бойындағы
қалалар туралы білім беру.
Дамытушылық: Қазақстанның ерте кездегі зерттелу тарихына қосымша материалдарды беру арқылы білімдерін тереңдету.
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: пікір алмасу, репродуктивті.
Құрал-жабдықтар: ҚР физикалық картасы, интербелсенді тақта.
Сабақтың
кезеңдері
1.Ұйымдасты-ру
кезеңі
(1 мин)
Оқушылармен амандасу. Сабаққа дайындығын тексеру. Орындарынан тұрып мұғаліммен амандасу.
Сабақта кім жоқ екенін анықтау.

2.Үй тапсырмасын
тексеру кезеңі (10
мин)
Үй жұмысын тексеруге арналған жабық тест тапсырмалары:
- Қазақстанның географиялық орнын сипатта.
- Сағаттық белдеулер дегеніміз не?
- Декреттік, жергілікті уақыт дегеніміз не?
- Уақыт айрмасы қалай анықталады?
- Гринвич меридианы туралы не білесің?
- Шеткі нүктелерін жаз.
Оқушылар бір парақ қағаз алып, тест сұрақтарына
жауап береді.
3. Жаңа
тақырыпты
меңгерту кезеңі (10
мин)
Қазақстан территориясын зерттеген саяхатшылар, зерттеушілер, географ
ғалымдары олардың ашқан жерлері, жүрген жолдары, істелген жұмыстары
туралы айтып, еңбектерімен таныстыру.
Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің
белгілегендерін жазып, өз ойларын ортаға салып,
сұрақтарын қояды. Өзара және мұғаліммен пікір
алмасады.
Төмендегі кестені толтыру:
Герадот Страбон Птоломей
Б.з.б. VI ғасырда «жер
пішіні» картасын жасап,
Каспий теңізін зерттеді.
Ұлы Жібек жолы
Ұлы Жібек
жолының
пайда болуы
Бағыттары Қалалары Ескерткіштері Маңызы
Оқушылар жаңа тақырыпты бекіту мақсатында
мұғалім берген кестелерді толтырады. Түсінбеген
жерлерін сұрайды.
6. Сабақты
Оқушылар бір- бірлеріне бүгінгі тақырып бойынша сұрақтар қояды. Картамен
жұмыс істейді.
Сұрақтар ойластырып, оларға жауап беруге
тырысады.
7. Бағалау кезеңі (2
мин)
Оқушыларды сабаққа қатысуларына, тапсырмаларды орындауларына қарай,
жауаптарының дұрыстығына қарай 5 баллдық шкаламен бағалайды.
Өздеріне лайықты бағаларын алады. Ескертулері
болса мұғалімге айтады.
(2 мин)
§ 5-6 оқу, кескін картаға ұлы Жібек жолының Қазақстан территориясы арқылы
өтетін жолдары мен қалаларын салу.
Мұғалімнің тапсырмасын күнделіктеріне жазып,

Сабақ №4
Күні:
Тақырыбы: «0»- дік бақылау жұмысы
Білімділік: 7 сыныпта алған білімдерін еске түсіру, қайталау, бекіту.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілеттерін, өз ойларын еркін жеткізе алуға дамыту.
Тәрбиелік: картамен жұмыс істеуге, адамгершілік пен жеке жұмыс істеуге тәрбиелеу.
Сабақ түрі: қайталау, бекіту.
Құрал-жабдықтар: ҚР физикалық картасы, интербелсенді тақта.
Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу, түгендеу.
2. Білім мен икемділіктерді бекіту кезеңі:
І- нұсқа
1. Ұлы географиялық ашылулар.
2. Африка климатын қалыптастырушы факторлар.
3. Аустралияның өзендері мен көлдері.
4. Тынық мұхиттың зерттелуі.
ІІ- нұсқа
1. Жаңа заман ашылулары.
2. Антарктида материгін сипатта.
3. Аустралияның климаты.
4. Африкада қандай халықтар мекен етеді?
3. Қорытындылау кезеңі: оқушылардың жұмыстарын жинап алу.
Сабақ №5

Күні:
Тақырыбы: Қазақстан жері туралы орта ғасырдағы географиялық деректер. ХVІ-ХІХ ғасырларда Қазақстан аумағын физикалық-географиялық
тұрғыдан зерттеу
Білімділік: Қазақстан жерінің орта ғасырда зерттелуінің сипаты, ерекшеліктері, мақсаты, зерттеуші ғалымдар, зерттелмеген географиялық нысандар
туралы мағлұмат беру.
Дамытушылық: Орта ғасырдағы және қазіргі географиялық карталарды салыстыру, қорытынды жасау.
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның әртүрлі дәуірдегі карталары
Сабақтың
кезеңдері
кезеңі
Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру.
Психологиялық дайындығын тексеру.
Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін
анықтау.
тексеру кезеңі.
1) Ерте кезде Қазақстанның жерін қандай ғалымдар зерттеген?
2) Олар қай жерлерді сипаттаған?
3) Ұлы Жібек жолының неше бағыты бар?
4)Ұлы Жібек жолы Қазақстанның қай аймақтары арқылы өтеді?
Оқушылар сұрақтарға жауап береді:
1.
2

4. Жаңа
тақырыпты
меңгеру кезеңі.
1) Орта ғасырлардағы зерттеулердің жүргізілу себептеріне және оған үлес қосқан
зерттеушілерт туралы шолу
2) Әбу Наср әл-Фараби зерттеулері мен еңбектері
3) Махмуд Қашқаридің зерттеулері мен еңбектері
4) Қытай саяхатшыларының зерттеу жұмыстары
5) ХІІІ ғасырдағы еуропалық саяхатшылар мен елшілердің зерттеулеріне
тоқталу.
кезеңі
Орта ғасырдағы зерттеушілердің жүрген жолдарын кескін картаға түсіру.
6. Сабақты
кезеңі
1) Орта ғасырларда қазақ жерінің зерттелуіне қай халық өкілдері көп үлесін
қосқан?
2) Әбу Наср әл-Фарабидің негізгі еңбектері
3) Махмуд Қашқаридің негізгі еңбектері
4) Қазақ жерінің зерттелуіне үлес қосқан қандай қытай саяхатшыларын бар?
5) Қазақ жерінің зерттелуіне үлес қосқан қандай еуропалық саяхатшылар мен
елшілер бар?
7. Бағалау кезеңі Оқушылар сабақтағы белсенділігіне және картамен жұмыс істей білуіне қарай
бағаланады.
6 параграфтың сұрақтарына жауап беру. «Қазақстанның зерттелу тарихы»
кестесіне орта ғасырлардағы географиялық деректерді енгізу

Сабақ №1
Күні:
Сынып: 9
Тақырыбы: Қазақстанның экономикасы: өткені, қазіргісі, болашағы.
Білімділік. Қазақстанның өткен, қазіргі кезедгі экономикасы және болашақ әлеуеті туралы түсінік беру,
шаруашылығының кезеңдеріне сипаттама жасауға бағыттау. Негізгі ұғымдарды енгізіп, оларға анықтама беру.
Дамытушылық. Қазақстанның географиялық орнын және табиғи ресурстық әлеуетін карта бойынша сипаттау
арқылы білімдерін тереңдету.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік қасиеттерін артыру, географиялық
мәдениетке тарту.
Құрал-жабдықтар: дүние жүзінің физикалық картасы, интерактвті тақта
Негізгі ұғымдар: Экономикалық-әлеуметтік география, экономикалық-әлеуметтік аумақтық кешендер,
дәстүрлі экономика, нарықтық экономика, жоспарлы экономика, әміршілдік-таратушылық экономика,
индустрияландыру, либерализация, жекешелендіру, табғиғ-ресурстық әлеует, даму стратегиясы.
Номенклатура: Қазақстан, Петропавл, Павлодар, Семей, Риддер, Көкшету, Ақтөбе, Орал, Түркістан, Тараз,
Қарағанды, Астана, Алматы, Атырау
Сабақтың кезеңде-рі Мұғалімнің іс-әрекеті О
1.Ұйымдасты-ру кезеңі
(3 мин)
Орындарын
Сабақта кі
дайындалу.
2. Білім мен іс-керліктерін
жан-жақты тексеру кезеңі.
(10+1-2 мин)
Оқушыларға өткен курстар бойынша сұрақтар қою арқылы білімдерін
тексереді.
1. Географиялық зерттеулер бойынша
2. Қазақстанның физикалық географиясы бойынша
3. Еуразия материгіндегі Қазақстанның орнын оррны.
Оқушылар
1. жердің е
қазіргі к
зерттеулері
2. Қазақста
санағы.
3. Қазақ
Еуразияны
3.Жаңа материалға көшу
кезеңі
9-сынып курсымен, мазмұнымен таныстыру. Кіріспенің сызбанұсқасын
талдау, біртіндеп кіріспеге көшу.
9-сынып к
Кіріспенің
талдап, кір

4. Жаңа мате-риалды
меңгерту кезеңі.
1. Экономикалық-әлеуметтік географияның ғылыми және мектеп пәні
ретінде мәнін анықтау, оның зерттеу нысанын анықтау. Экономикалық-
әлеуметтік аумақтық кешендер (ЭӘАК) ұғымын беру.
2. Қазақстанның шаруашылығына, оның кезеңдеріне шолу.
Тапсырмалар (4-сурет бойынша):
1) Қазақстанның етті мал шаруашылығы дамыған жерлері.
2) Электр станциялары бар аудандар.
3) Павлодар облысында қандай өндіріс түрлері бар?
4) ОҚО-да қандай өндіріс дамыған?
5) СЭС-ры бар облыстар.
6) Алтын өндіретін облыс.
7) Тамақ өндірісімен айналысатын облыс.
1. Эконом
ғылыми ж
анықтау, о
Экономика
кешендер (
2. Қазақст
кезеңдеріне
1) батыс, ор
2) БҚО, Қ
Шымкент,
3) Кірпіш, т
4) тамақ, м
Қазақстанның экономикалық-географиялық жағдайы және табиғи
ресурстық әлеует.
1. Қазақстанның географиялық орналасуына сипаттама беруге талпындыру.
Аумағы, аумағы бойынша д.ж-де алатын орны, кқршілес мемлекеттері,
саяси-географиялық аймағын, оның жер аумағының үлкен болуы және
географиялық орналасуының артықшылықтарын анықтауға бағыттау. Басты
қалалары мен әкімшілік бөлінісін түсіндіру.
ЭГЖ – елдің, әлемнің экономикалық картасындағы орнын көрсетеді. ЭГЖ-
ға баға беру:
2.Табиғи-ресурстық әлеует ұғымын және оның құрамы мен ерекшеліктерін
түсіндіру:
1) табиғи ресурс д/з - ...
2) Қолданылуына қарай.....
3) Оларды тиімді пайдалану д/з - ....
4) Табиғи ресурстарға шаруашылық баға беру:.......
5) ТР-дың аумақтық үйлесімі ...........
Жаңа тақыр
1. Қазақста
сипаттама
бергеннен к
2. Кейін т
және оны
анықтайды
5. Жаңа тақы-рыпты бекіту
кезеңі
Оқулықтың 15-16 бетіндегі 2-3-5 тапсырмаларды орындау. 25 беттегі 14-
суретті талдау. 28-бет: 1-тапсырмасы.
6. Сабақты қорытындылау
кезеңі
Қазақстанның орналасу жағдайының сипаты қандай?
Оның жер аумағының артықшылығы?
7. Бағалау кезеңі Оқушыларды сабаққа қатысуына қарай бағалайды.
8. Үйге тапсырма беру
кезеңі
1 пар. сұрақтарына дайындалу. 14-беттегі 1-6-тапсырмалар. Тест
құрастыру.тесттерге жауап беру. 15-сурет, 3-4 кесте бойынша кесте толтыру.
Сабақ №2
Күні:
Сынып: 9
Тақырыбы: Экономикалық географиялық жағдайы және табиғи ресурстық әлует
Білімділік. Қазақстанның дүние жүзі картасында алатын орнын, экономикалық-географиялық жағдайын, оның
артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтап, табиғи ресурстық әлеуетін сипаттауға бағдар беру. Қазақстанның
әкімшілік-аумақтық бөлінісін анықтау.

Дамытушылық. Қазақстанның географиялық орнын және табиғи ресурстық әлеуетін карта бойынша сипаттау
арқылы білімдерін тереңдету.
Сабақ түрі: жаңа тақырып
Құрал-жабдықтар: Дүние жүзінің саяси картасы, Қазақстанның саяси картасы
Негізгі ұғымдар: географиялық орын, әкімшілік-аумақтық құрылым, облыс, аудан, округ, экономикалық-
географиялық жағдай, табиғи-ресурстық әлеует, табиғи жағдай, табиғи ресурстардың аумақтық үйлесімі
Номенклатура: Семей, Ақтөбе, Қарағанды, Астана, Алматы, Ақтау, Шымкент
Сабақтың кезеңде-рі Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушы
1.Ұйымдасты-ру кезеңі
(3 мин)
Орындарынан тұрып
кім жоқ екенін анықт
2. Білім мен іс-
керліктерін жан-жақты
(10+1-2 мин)
Оқушыларға өткен курстар бойынша сұрақтар қою арқылы білімдерін
тексереді.
1. Экономикалық география атауын берген ғалым:
2. Экономикалық-әлеуметтік аумақтық кешендер:
3. Қазақстан шаруашылығының кезеңдері
4. Экономикалық әлеует д/з не?
5. Экономикалық әлеуетінің құрамдас бөліктері қандай?
Оқушылар сұрақтарға
1. М. В. Ломоносов
2.
3. 4 кезеңі – дәстүрл
ХІХ ғ. орт.), нар.эк.
жосп. эк. (1920 ж. а
(1990ж. Бастап)
3. Жаңа материалды
меңгеру кезеңі.
Келесі сұрақтарға тоқалып кету:
1. Қазақстанның географиялық орнына сипаттама беру:
Республика аумағына сипаттама беру, басқа шетелдермен салыстыру,
Еуразия маткригіне қатысты орнының ерекшелігін анықтау.
2. Аумағы: көлемі мен ұйымдастырылуы:
Жер көлемі бойынша басқа елдермен салыстырғандағы алатын орны,
Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісін сипаттау, басты
республикалық маңызы бар қалаларға тоқталу.
3. Экономикалық-географиялық жағдайы: плюстері мен минустары:
шаруашылық пен экономикалық-географиялық орнының өзара
байланысын анықтау, ЭГЖ-ға баға беру критериін сипаттау, оның
артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау.
4. Табғиғ-ресурстық әлеует: құрамы мен өзіндік ерекшеліктері:
табиғи жағдай дегеніміз не? Оның шарушалыққа әсерін анықтау.
Табиғи ресурстар дегеніміз не? Табиғи ресурстардың бөлінуіне
тоқталу, табғиғ ресурстарға шаруашылық баға беру, табиғи
ресурстардың аумақтық үйлесімі туралы айту.
4. Жаңа тақырыпты
бекіту кезеңі
Жаңа тақырыпты бекіту ретінде кестелер мен суреттерді талдау. Карта
бойынша сипаттама беру.
5. Сабақты
қорытындылау кезеңі
Қазақстанның географиялық жағдайы қандай?
Қазақстанның ЭГЖ-ы қандай деңгейде?
Табиғи-ресурстық әлеует дегеніміз не?
7. Үйге тапсырма беру
кезеңі
2 пар. сұрақтарына дайындалу. 28-беттегі 1-6-тапсырмалар. Тест
сұрақтарына жауап беру.

Сабақ №3
Күні:
Сынып: 9
Тақырыбы: Халық саны мен табиғи өсімі

Білімділік. Демография, этнография ұғымдарына түсінік беру, халық саны және динамикалық өсу қарқыны,
халықтың табиғи қозғалысы, көші-қоны туралы көзқарастарын қалыптастыру.
Дамытушылық. Қазақстан халқының табиғи өсімінің аумақтық бойынша айырмашылығын, қозғалыстарын,
табғиғ қозғалыс типтерін карта бойынша сипаттау арқылы білімдерін тереңдету.
Құрал-жабдықтар: дүние жүзінің физикалық картасы, интерактвті тақта
Негізгі ұғымдар: Демография, этнография, миграция, табғиғ өсім, халықтың механикалық қозғалысы,
демографиялық революция, демографиялық саясат, эмиграция, иммиграция, репатриация, вахталық көші-қон
Номенклатура: Қазақстан, Петропавл, Павлодар, Семей, Риддер, Көкшету, Ақтөбе, Орал, Түркістан, Тараз,
Қарағанды, Астана, Алматы, Атырау
Сабақтың
кезеңде-рі
Мұғалімнің іс-әрекеті Оқу
кезеңі
(3 мин)
Орындарынан
Сабақта кім ж
дайындалу.
(10+1-2 мин)
Қазақстанның географиялық жағдайы қандай?
Қазақстанның ЭГЖ-ы қандай деңгейде?
Табиғи-ресурстық әлеует дегеніміз не?
Тапсырмаларды тексеру.
3.Жаңа материалға
көшу кезеңі
Кіріспедегі қазақстанның экономикалық-әлеуметтік экономикасының
құрылымын еске түсіріп, оның әлеуметтік география құрамдас бөлігіне зер салу.
Бұл бөлігінде республиканың халық жағдайы қарастырылатынына назар аудару.
4. Жаңа мате-
риалды меңгеру
кезеңі.
1. Демография, этнография ұғымдарына анықтама беру:
2. Халық саны және динамикалық өсу қарқыны:
Халық санының қазіргі жағдайы, халық санағы, халықтың табиғ өсімі, халықтың
механикалық қозғалысын сипаттау.
3. Халықтың табиғи қозғалысы:
халықтың табиғи қозғалысы үш демографиялық революциядан өткені туралы
айту, демографиялық көрсеткіштерге тоқталу, промильмен есептеуді үйрету,
демографиялық жарылыс, демографиялық революция, демографиялық саясатқа
тоқталу.
4. Халықтың көші-қоны (миграция):
халық көші-қонының маңызын түсіндіру, оның себептері, ұзақтығы, бағыты,
түрі бойынша бөлінуін айтып кету
кезеңі
Жаңа тақырыпты бекіту ретінде кестелер мен суреттерді талдау. Карта бойынша
сипаттама беру.

6. Сабақты
кезеңі
1. Демография ғылымы нені зерттейді?
2. Демографиялық көрсеткіштергеқандай көрсеткіштер жатады?
3. Халықтың көші-қоны (миграция) дегеніміз не? Эмиграция, иммиграция
дегеніміз не?
3 пар. Сұрақтарына дайындалу. 28-беттегі 1-6-тапсырма. Тест
құрастыру.тесттерге жауап беру.
Сабақ №4
Күні:
Сынып: 9
Тақырыбы: Халықтың құрамы. Еңбек нарығы және халықтың жұмыспен қамтылуы

Білімділік. Халықтың құрамы мен құрылымы ұғымдарына түсініктеме беру, Қазақстан халықының жыныстық
және жас құрамдарын, еңбек ресурсын, еңбек нарығы мен халқының жұмыспен қамтылуын, кәсіби және
әлеуметтік құрылымын анықтау. Қартаю коэффициенті, еңбек нарығы ұғымдары туралы көзқарастарын
қалыптастыру.
Дамытушылық. Қазақстанның халық құрамы мен еңбек ресурсын карта бойынша сипаттау арқылы білімдерін
тереңдету.
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның саяси-әкімшілік картасы, интерактвті тақта
Негізгі ұғымдар: Халықтың жыныстық және жас құрамы, қартаю коэффициенті, еңбек ресурсы, еңбек
нарығы, кәсіби және әлеуметтік құрылым.
Номенклатура: Солтүстік Қазақстан облысы, Павлодар облысы, Ақтөбе облысы, Батыс Қазақстан облысы,
Қарағанды облысы, Жамбыл облысы, Оңтүстік Қазақстанң облысы, Маңғыстау облысы, Шығыс Қазақстан,
Ақмола, Қостанай, Қызылорда, Астана, Алматы, Атырау облыстары
Сабақтың
кезеңде-рі
Мұғалімнің іс-әрекеті Оқу
кезеңі
(3 мин)
Орындарынан
Сабақта кім ж
дайындалу.
(10+1-2 мин)
1. Демография ғылымы нені зерттейді?
2. Демографиялық көрсеткіштергеқандай көрсеткіштер жатады?
3. Халықтың көші-қоны (миграция) дегеніміз не? Эмиграция, иммиграция
дегеніміз не?
3. Жаңа мате-
риалды меңгеру
кезеңі.
1. Құрам мен құрылым ұғымдарына түсініктеме беру.
2. Қазақстан халқының жыныстық және жас құрамына шолу: демографиялық
пирамиданы талдау. Жасына қарай үш топқа бөлінетінін айту. Қартаю
коэффициенті туралы түсініктеме беру.
3. Еңбек ресурсы: негізгі үш құрамдас бөлігі: еңбек ресурсы дегеніміз не деген
сұраққа жауап беру.
4. Еңбек нарығы және халықтың еңбекпен қамтылуы: Еңбек нарығы ұғымына
түсініктеме беру.
5. Кәсіби құрылымы: Кәсіби құрылымының үш секторы туралы жалпы
түсініктеме беру.
6. Әлеуметтік құрылымы: әлеуметтік құрылым туралы жалпы түсінік беру.
1. Құрам мен құр
2. Жыныстық
құрамына қарай
дейінгі балалар,
егде адамдар.
3. Үш компонен
жасөспірімдер,
зейнеткерлер.
4. Еңбек нарығы
жұмыс күшінің ж
5. І – а.ш., ІІ – өн
6. Төменгі, орта
кезеңі
Параграф ішіндегі суреттер мен кестелерді талдау.
5. Сабақты Қазақстан халқы жас құрамына қарай қалай бөлінеді?

кезеңі
Еңбек ресурсының негізгі үш құрамдас бөлігі қандай?
Қазақстан халқы кәсіби құрылымына қарай қалай бөлінеді?
Әлеуметтік құрылымының сипаты қандай?
4 пар. сұрақтарына дайындалу. 53-54 -беттегі 1-6-тапсырма. Тест
құрастыру.тесттерге жауап беру.
Сабақ: №1-2
Сыныптар: 10
Күні: 02-09.09.2011
Тақырыбы: Кіріспе Дүние жүзінің саяси картасы саяси картаның қалыптасуы
Мақсат-міндеттер:
Білімділік мақсаты – Саяси картаның мазмұны, оның қалыптасу кезеңдері туралы және саяси картаның өзгеруіне әсер ететін
факторлара туралы білімді қалыптастыру.
Дамытушылық мақсаты – Оқушылардың географиялық ой-өрісін дамыту. Жалпы оқу іскерліктерін үйрену, жалпы табиғат туралы
оқушылардың көзқарастарын дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру, танымдық қызығушылығын дамыту, географиялық ойлауын
Тәрбиелік мақсаты – Оқушылардың өз ойларын жеткізе білу, қарым-қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа
тәрбиелеу, адамгершілік қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.
Оқу құралдары: Оқулық, 10 сынып Атлас, Дүние жүзінің саяси картасы, Дүние жүзінің физикалық картасы, Еуропаның саяси
картасы, әдістемелік құрал, хрестоматия, дидактикалық материалдар
Сабақ түрі: Жаңа сабақты меңгеру сабағы
Оқыту әдістері: Репродуктивті, проблемалық әдіс
Сабақтың жоспары: І кезең – ұйымдастыру (2 мин)
ІІ кезең – үй тапсырмасын тексеру (5 мин)
ІІІ кезең – жаңа тақырыпты меңгеру (15 мин)
ІV кезең – білім мен икемділіктерін бекіту (10 мин)
V кезең – бағалау кезеңі (2 мин)
VІ кезең – қорытынды (1 мин)
Сабақ барысы:
Кезең Мұғалім әрекеті Оқушылар әрекеті
І Мұғалім оқушылармен амандасып, балалардың кім-жоғын сұрайды. Оқушылар мұғаліммен амандасады да, сабаққа дайындалып

Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексереді. отырады.
ІІ Ең алдымен мұғалім балалардың орындаған сөзжұмбақтарды жинап
алып, тексереді. Соның бір-екеуін балаларға таратып беріп,
білімдерін тексереді.
Балалар орындаған сөзжұмбақтарын жинап көрсетеді.
Сосын балалар бұл сөзжұмбақтарын топ болып шешеді,
сөйтіп білімдерін бекітеді.
ІІІ Ең алдымен, мұғалім балалардан саяси география және саяси карта
дегеніміз не деген сұрақтарды қояды. Одан кейін саяси картаның
қалыптасу кезеңдеріне тоқталады: Жаңа (17 ғ-дан 1-ші д.ж. соғысқа
дейін) және ең жаңа кезең (1-ші д.ж.соғыстан бүгінгі күнге дейін).
І кезең: Еуропалықтардың отарлау әрекеттері 15 ғасырда
португалдардың Солтүстік Африкадағы аса маңызды сауда және
көлік қатынасы орталықтары болып табылатын Сеута және Мелилья
қалаларын жаулап алуынан басталды.
ІІ кезең:
Сосын мұғалім балаларға саяси картаның өзгеруіне әсер ететін
факторлар сызбанұсқаны сызады.
Саяси картаның өзгеру:
− әр түрлі деңгейдегі соғыстар;
− елдің тәуелсіздігінен айырылуы, шекаралары мен
аймағының өзгеруі;
− жаңа тәуелсіз мемлекеттердің қалыптасуы;
− ел аты мен астана атауының өзгертілуі;
− мемлекеттердің ыдырауы мен бірігуі;
− елдердің мемлекеттік құрылымы мен басқару жүйесінің
өзгеруі;
− елдер арасындағы және халықаралық келісімдер;
− ел астанасының басқа қалаға көшіруі.
Сосын мұғалім саяси картадағы маңызды өзгерістерді айтып,
балаларға жазғызады: 1939-40ж Балтық бойы елдері мен көршілес
аумақтарды қосып алу есебінен КСРО аумағы кеңейді, саяси картада
Югославия Федеративтік Республикалар Одағы (ЮФРО), ГФР мен ГДР
мемлекеттері пайда болды. Азияда бұл кезеңде Индонезия мен
Вьетнам (1945), Филиппин (1946), Үндістан (1947), Бирма (қазіргі
Мьянма 1948), Цейлон (қазіргі Шри-Ланка 1948) тәуелсіздігін алды.
1948 ж Корея бөлініп, 38 с.е. бойымен сызықтың солтүстігінде КХДР,
оңтүстігінде Корея Республикасы пайда болды. Осы жылы БҰҰ
шешімімен Израиль мемлекеті қалыптасты. 1949 ж Қытайда
мемлекет құрылымын өзгертіп, Қытай Халқы Республикасы
жарияланды.
Оқушылар саяси география дүние жүзінің саяси
картасындағы заңдылықтар мен өзгерістерді зерттейтін
географияның саласы екенін айтады. Ал саяси карта деген
барлық мемлекеттердің шекаралары мен астаналары
белгіленген карта дейді. Одан кейін саяси картаның
қалыптасу кезеңдерін жазып алады және мұғаліммен бірге
сабақты талдай бастайды.
Балалар тарих сабағынан алған білімдерін еске түсіреді:
1914-1918ж аралығында болған 1-ші д.ж.соғыста Антанта
(Англия, Франция, Ресей) және Үштік Одақ (Германия,
Аустрия-Венгрия, Италия) елдері бір-бірімен соғысқанын
айтады. Жалпы алғанда бұл соғысқа 38 мемлекет қатысты.
Балалар қысқаша конспект жазып отырады.
Қазан революциясы нәтижесінде Ресейде мемлекеттік
құрылым мен басқару жүйесі өзгерді, Аустрия-Венгрия
монархиясы мен
Польша, Балтық бойы елдері тәуелсіздігін жариялады.
20 ғ 50-60 ж Ұлыбритания мен Францияның иеліктері
негізінде бірнеше тәуелсіз мемлекеттер (мальдив аралдары,
Камбоджа, Пәкстан Ислам Республикасы, Бангладеш,
Сингапур, Кувейт т.б.) пайда болды. Осы кезеңде Африкада
40-қа жуық мемлекеттер өз тәуелсіздігін алды.
Еуропаның саяси картасындағы соңғы өзгерістер 20 ғ 80-90ж
социалистік жүйенің ыдырауымен байланысты болды. 1989-
1990ж Болгария, ГДР, Румыния, Чехословакияда
тоталитарлық жүйеге қарсы төңкерістер болды. Нәтижесінде
1993ж Чехия мен Словакия Республикалары пайда болды.
1990ж ГДР мен ФРГ қайта бірікті. 1991Ж КСРО ыдырап, 15
республика өз тәуелсіздігін жариялады. ЮФРО-ң ыдырауы
салдарынан Хорватия, Словения, Македония, Босния және
Герцогивина, Югославия пайда болды.
ІV Тақырыпты бекіту мақсатында мұғалім балаларға келесі сұрақтарды
қояды:
1. Саяси картада не бейнеленеді? Оның өзгерістеріне қандай
факторлар себепші болады?
2. Дүие жүзінің саяси картаның қалыптасуына негіз болған оқиғалар
қай кезеңдерде болды?
3. Еуропаның саяси картасында 1-ші д.ж.соғыс әсерінен қандай
өзгерістер болды?
4. 2-ші д.ж.соғыс әсерінен д.ж.саяси картасында қандай өзгерістер
болды? Оған соғыстан басқа қандай факторлар әсер етті?
Тақырыпты бекіту мақсатында оқушылар сұрақтарға жауап
береді.
1. Саяси картада барлық мемлекеттердің шекаралары мен
астаналары белгіленген. Оның өзгерістеріне әр түрлі
деңгейдегі соғыстар, елдің тәуелсіздігінен айырылуы, жаңа
тәуелсіз мемлекеттердің қалыптасуы т.б.
2. 1-ші д.ж.соғыста, Қазан революциясы, 20 ғ 50-60 ж
Ұлыбритания мен Францияның иеліктерінің айыруы, 20 ғ 80-
90ж социалистік жүйенің ыдырауы.
V Мұғалім оқушыларды жауап беру деңгейлері бойынша бағалайды. Оқушылар мұғалімді тыңдап, бағаланады.
VІ Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін айтады.
Оқушыларды үзіліске жібереді.
Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін мұғаліммен
бірге талдайды. Оқушылар үзіліске шығады.

Сабақ: №4
Күні: 29.09.2011
Тақырыбы: Дүние жүзі елдерді типке бөлу. Мемлеккет басқару түрлері
Білімділік мақсаты – Дүние жүзінің саяси картасының объектілері, тәуелсіз мемлекеттердің мемлекеттік құрылымы мен басқару
жүйесі бойынша топтастыруын түсіндіру, тәуелді аймақтар туралы білімді одан әрі меңгерту мен бекіту, халықаралық ұйымдар туралы
білімді қалыптастыру.
Тәрбиелік мақсаты – Экологиялық тәрбие беру, еңбек тәрбиесін, патриоттық тәрбиесін беру, оқушылардың өз ойларын жеткізе
білу, қарым-қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, адамгершілік қасиеті мен географиялық мәдениетін
Оқу құралдары: Оқулық, 10 сынып Атлас, Дүние жүзінің саяси картасы, Еуропаның саяси картасы, әдістемелік құрал,
хрестоматия, дидактикалық материалдар
Сабақ түрі: Аралас сабақ
ІІ кезең – жаңа сабақты түсіндіру (10 мин)
ІІІ кезең – білім мен икемділіктерін бекіту (25 мин)
ІV кезең – үйге тапсырма беру (4 мин)
V кезең – бағалау кезеңі (2 мин)
VІ кезең – қорытынды (2 мин)
Сабақ барысы:
Кезең Мұғалім әрекеті Оқушылар әрекеті
І Мұғалім оқушылардың сабаққа дайындығын тексереді. Оқушылар сабаққа даяр отырады.
ІІ Ең алдымен мұғалім дүние жүзінің саяси картасында
объектілері қатарына мемлекеттік мәртебесі жарияланған және
жарияланбаған 267 ел мен аумақ жататынын айтады. Олар 2-ге
бөлінеді: тәуелсіз мемлекеттер мен тәуелді аймақтар.
Одан кейін балаларға оқулықтағы 6-сызбанұсқа көмегімен
мемлекеттер мемлекеттік құрылымы мен басқару формалары
бойынша топтастыратынын айтып түсіндіреді.
Сосын мұғалім балаларға халықаралық ұйымдарды өз
беттерінше оқып шығыңдар деп тапсырманы береді.
Оқушылар мұғалімді тыңдап, қысқаша конспект жазып
отырады.
Оқушылар төменгі сыныптарда алған білімдерін еске түсіріп,
монархиялар мен республикаларға анықтама береді. Ал
монархиялар өз ішінен үшке бөлінетінін айтады: абсолюттік,
конституциялық, теократтық. Сонымен республикалар өз
ішінен 2-ге бөлінеді: президенттік және парламенттік.
Олардың барлығына мысал келтіреді.
Сол сияқты тәуелді аумақтар өз ішінен отырларға,
протеократтарға, мандаттық аумақтарға, шалғайдағы
департаменттер мен аймақтарға, ассоциациялық
мемлекетерге бөлінетінін айтады.
Сосын оқушылар халықаралық ұйымдарды өз беттерінше
оқып шығып, мұғаліммен бірге талдайды.

ІІІ Тақырыпты бекіту үшін келесі тапсырманы береді:
Атластағы дүние жүзінің саяси картасын пайдаланып, келесі
кесте бойынша сұрақтарға жауап жазыңдар.
Сұрақ Жауап
1. Дүние жүзіндегі жер көлемі ең үлкен 7 ел
2. Жер көлемі өте кіші мемлекеттер
3.Халқының саны жөнінен 100 млн адамнан асатын
10 ел
4. Географиялық орнының ерекшелігіне қарай
топтасқан елдер
5. Теңіз жағалауындағы елдер
6. Түбекте орналасқан елдер
7. Аралдар мен топаралдарда орналасқан елдер
8. Теңізге шығу мүмкіндігі жоқ елдер (40 мемлекет)
Тақырыпты бекіту үшін оқушылар ең алдымен оқулық
мәтінін оқып шығады, сосын оқулық соңындағы статистикалық
мәліметтерге қарап, атластағы дүние жүзінің саяси картасын
пайдаланып, берілген кестені толтырады.
ІV Үй тапсырма:
1. §17, 18 оқып, мазмұнын айту.
2. Кескін картаға барлық мемлекеттер мен олардың
астаналарын түсіру.
3. Тапсырманы аяқтау.
4. Оқулық соңындағы «Халықаралық ұйымдар» 5-кесте дәптерге
сызу және жаттау.
Оқушылар үй жұмысын жазып алады, түсінбеген
сұрақтарды сұрайды.
V Мұғалім оқушыларды жауап беру деңгейлері бойынша
бағалайды.
Оқушылар мұғалімді тыңдап, бағаланады.
VІ Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін айтады.
Оқушылармен қоштасады.
Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін мұғаліммен
бірге талдайды. Мұғаліммен қоштасады.
Сабақ: №5
Күні: 30,09.2011
Тақырыбы:. Халықаралық ұйымдар Геосаяси жағдай Қазақстан және халықаралық ұйымдар
Білімділік мақсаты – Саяси география мен геосаясат туралы жалпы түсінік беру, алғашқы геосаяси теориялар туралы білімді
жүйелеу, қазіргі заманғы геосаяси ағымдар мен тарихи-географиялық аймақтарға шолоу жасау.
Тәрбиелік мақсаты – Оқушылардың өз ойларын жеткізе білу, қарым-қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа
тәрбиелеу, адамгершілік қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.
Оқу құралдары: Оқулық, 10 сынып Атлас, Дүние жүзінің саяси картасы, Дүние жүзінің физикалық картасы, Еуропаның саяси
картасы, әдістемелік құрал, хрестоматия, дидактикалық материалдар
Сабақ түрі: Жаңа сабақты меңгеру сабағы
ІІ кезең – үй тапсырмасын тексеру (5 мин) ІІІ кезең – жаңа тақырыпты меңгеру (10 мин)

география үлгі

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Serjan Kasen

More from Serjan Kasen (20)

география үлгі