Haven en Stad versterken wederzijds imago

1. “Het Huis van de Vrije Schippers krijgt een
nieuwe toekomst als havenhuis North Sea
Port, deels publiek toegankelijk, deels ter
beschikking van klanten en stakeholders
voor overleg en events”, kadert Filip Rem-
merie, Facility Manager North Sea Port, de
doelstelling van dit ingrijpende restaura-
tieproject.“Als organisatie hebben we ook
een maatschappelijke functie en willen
we met dit project ook iets teruggeven
aan de stad, onze aandeelhouders en haar
inwoners.”
Het pand aan de Graslei werd in 1530 door
de Gilde van de Vrije Schippers gekocht
van de Gilde van de Molenaars. De Graslei
en de Korenlei waren in de middeleeu-
wen het hart van het Gentse havengebeu-
ren. Die historische band met de scheep-
vaart maakte de aankoop in 2011 door
North Sea Port extra aantrekkelijk. Ook al
was het pand een van de best bewaarde
gildehuizen aan de Graslei in Gent en ge-
niet het bescherming als erfgoed, het had
geen functie meer en het verval was reeds
gevorderd.
“Dat het pand te koop werd aangeboden
toen North Sea Port de wens tot het in-
richten van een havenhuis met histori-
sche verankering in de stad had vastge-
legd, was een opportuniteit”, blikt Filip
Remmerie terug. “Als bedrijf actief in de
publieke sector moesten we een opdracht
uitschrijven voor de aanstelling van
een architect, die de restauratieplannen
moest opmaken en de herinrichting als
Havenhuis moest vormgeven. Dat bracht
ons bij Callebaut Architecten.”
Beschermd monument
Het Huis van de Vrije Schippers is een van
de weinige voorbeelden van Brabantse
gotiek en al sinds 1943 geklasseerd als
beschermd monument. Het maakt even-
eens deel uit van een beschermd land-
schap (1952), wat in 1994 werd omge-
vormd tot beschermd stadsgezicht.
Naast de voor de hand liggende restaura-
tiewerken moest ook de herbestemming
van het gebouw tot representatieve thuis
voor North Sea Port precies gekaderd
worden. “We hebben vooraf een aantal
voorwaarden gedefinieerd”, licht Filip
Remmerie toe. “Zo moest er een lift in-
gebracht worden voor een barrièrevrije
toegankelijkheid van het volledige pand.
De kelderruimte moest functioneel in-
zetbaar worden, wat aanleiding gaf tot
uitdiepingswerken en tot slot werd de
draagkracht van het pand verhoogd door
stabiliteitswerken, om de belasting op te
trekken van 100kg/m² tot 300kg/m².”
“Daarnaast was het de opdracht aan de
architect om oud en nieuw te verzoenen
met het grootste respect voor het histo-
risch erfgoed”, vult Ann-Sofie De Gucht,
dossierbeheerder Facility Management en
preventieadviseur bij North Sea Port aan.
“Vanzelfsprekend moest de authenticiteit
van het pand ook gecombineerd worden
met het nieuwe gebruik, de daartoe beno-
digde functionaliteit, inclusief een volle-
dige toegankelijkheid voor mindervaliden.”
“Waar normaal na een bouwproject de
overdacht naar beheer gebeurt, werd het
beheeraspect nu vanaf het eerste uur
meegenomen door Facility Management”,
benadrukt Filip Remmerie.
Bouwtechnisch meesterwerk
Het restauratieconcept ging uit van zowel
een maximaal herstel van de authenti-
citeit als een maximale aanpassing aan
de huidige normen voor energieprestatie,
binnenklimaat en brandveiligheid. “Duur-
Haven en Stad versterken wederzijds imago
North Sea Port
North Sea Port staat voor het beheer van het havengebied van
Gent, over Terneuzen tot in Vlissingen. North Sea Port is
ontstaan uit de grensoverschrijdende fusie van het havenbedrijf
Gent en Zeelands Seaports. Omdat sinds de middeleeuwen de
havenactiviteiten steeds verder in noordelijke richting zijn
uitgebreid, was er de wens om de band met Stad Gent en het
draagvlak voor de haven te versterken. Het Huis van de Vrije
Schippers, een uniek pand aan de Graslei in het historische hart
van Gent, onderging daarvoor een metamorfose.
30 FACILITY AWARDS 2019
01

2. zaamheid was vanzelfsprekend een eis,
maar niet evident bij een pand als dit”,
legt Filip Remmerie uit. “Het bestaande
dak werd aan de buitenzijde geïsoleerd
om het intacte houten onderdak zichtbaar
te houden. Het plaatsen van een heden-
daags ventilatie- en verwarmingssysteem
vormde een andere uitdaging. Gelukkig
beschikten de oude schouwen over ze-
ven kanalen, wat toeliet om delen van de
nieuwe ventilatie- en verwarmingskana-
len hierin te integreren.”
De beglazing was een ander delicaat as-
pect voor de restauratie. Om het authen-
tieke uitzicht aan de voorgevel te verzeke-
ren werd daar gekozen voor de originele
loden glasramen.
Zoals dat bij elk bouwproject voorkomt,
doken ook daar onvoorspelbare hinder-
nissen op tijdens de uitvoering. In de al
vermelde schouw met zeven kanalen
bleek één kanaal in gebruik door een
aanpalende woning. In de kelder werd
een manshoog verbindingskanaal tussen
twee waterreservoirs ontdekt, in gebruik
voor de sprinklerinstallatie van het aan-
grenzende winkelcentrum.
Gezien de ligging van het pand aan de
toeristisch drukbezochte Graslei, was er
amper plaats voor het opstarten van de
werf. De werfzone werd dan ook ‘verticaal
gestapeld’ om een zo klein mogelijk vloer-
vlak in te nemen.
Facilitair gebruik
“De gewenste functionaliteiten voor de
herbestemming werden vooraf bepaald.
Ze focussen op vergaderen en tentoon-
stellen. De exacte invulling volgde pas
in de ontwerpfase”, blikt Filip Remmerie
terug. “Samenwerking binnen de verschil-
lende teams van Facility Management,
maar evenzeer met andere partijen als
architect, aannemers, subsidiërende over-
heid,… zijn key. Het is als bij een nieuw-
bouw: elk detail moet ingevuld geraken.”
De nieuwe indeling van het Huis van de
Vrije Schippers behoudt op het gelijk-
31FACILITY AWARDS 2019
01. In de stijlvolle vergaderruimten op de eerste en
tweede verdieping harmoniëren authentieke stijl-
elementen met hedendaags kwaliteitsmeubilair.
02. De gevel aan de Graslei (midden op de foto)
illustreert de geschiedenis van de gilde van de
Vrije Schippers, onder meer met wapenschilden die
verwijzen naar Keizer Karel en schippers die het
anker lichten.
03. Aan de binnenzijde van de originele ramen
bedachten de architecten een achter de ruiten ge-
plaatste constructie uit fijne stalen profielen en glas,
zodat naar thermische isolatie het effect van dubbele
beglazing wordt nagebootst.
04. De transparantie van grote glasvlakken in com-
binatie met fijne zwarte profielen maakt de nieuw
ingebrachte elementen haast onzichtbaar.
05. Filip Remmerie, Facility Manager North Sea Port
en Ann-Sofie De Gucht, dossierbeheerder Facility
Management en preventieadviseur bij North Sea Port.
02 03
04 05

3. 32 FACILITY AWARDS 2019
vloers de twee oorspronkelijke, bescherm-
de vertrekken in neogotiek met houten
lambriseringen en rijkversierde muur-
schilderingen. Die ruimtes zijn voorbe-
stemd als tentoonstellingsruimte voor het
brede publiek.
De uitgediepte kelderruimte met fraaie
gewelven is ingericht als receptieruimte
met een capaciteit voor 60 tot 80 mensen.
De nodige faciliteiten voor catering zijn
ingebracht alsook een nieuw sanitair blok.
De toegang tot de kelder loopt over een
koertje waar een strak-moderne glazen
constructie beschutting biedt en uitziet
op de gerestaureerde achtergevel.
Op de eerste en tweede verdieping bevin-
den zich stijlvolle vergaderruimten waar-
in telkens authentieke stijlelementen
gecombineerd worden met hedendaags
kwaliteitsmeubilair. Op de derde verdie-
ping is een permanente seminarie-opstel-
ling uitgezet voor maximaal 30 deelne-
mers. Elke verdieping beschikt over een
sanitair blok en is bereikbaar met een lift.
Tenslotte is er helemaal bovenaan nog
een mezzanine voor ‘gezellig ontmoeten’
voor kleinere groepen.
“Alle nieuw ingebrachte elementen zijn
in een donkere kleur uitgevoerd”, licht
Ann-Sofie De Gucht toe. “Dat geldt voor
de fijne profielen van de glazen liftscha-
cht en transparante liftkooi, de balustrade
aan de mezzanine, de parketvloer op de
mezzanine, de verstevigingskruisen aan
de dakconstructie… De praktijk leert dat
de zwarte kleur in vele gevallen onopge-
merkt blijft, zodat de nieuwe elementen
haast opgeslorpt worden door het pand.”
Heel bijzonder is het autonoom gebruik
van het gebouw. “Aangezien er geen per-
manentie van eigen mensen is, hebben
we het gebouw op afstand bestuurbaar
gemaakt”, verduidelijkt Filip Remmerie.
“Toegang, HVAC en verlichting, evenals
camerabewaking zijn op afstand te bedie-
nen en instelbaar.”
Voor de herbestemmingswerken is uitge-
gaan van een gebruiksduur van 50 jaar,
meer dan het dubbele van wat gehan-
teerd wordt voor nieuwbouw.
Door Eduard Coddé
Foto’s North Sea Port
www.northseaport.com
06
08 09
07
06. Alle nieuw ingebrachte elementen zijn in een
donkere kleur uitgevoerd, waardoor ze vaak opge-
slorpt worden door het pand.
07. De originele dakconstructie was voor 90% intact
gebleven.
08. De uitgediepte kelderruimte met fraaie gewel-
ven is ingericht als receptieruimte met een capaciteit
voor 60 tot 80 mensen.
09. De statige traphal onderging een grondige
opknapbeurt. Het oorspronkelijke uitzicht van de
wanden werd weer blootgelegd en gerestaureerd.