Overzicht onderwerpen van de bijeenkomsten van Lawyers as Changemakers

1. 1
Bijeenkomsten mindfulness in het recht-groep aan de UvA
September-oktober 2014:
Pilot vierweekse workshop ‘Mindfulness in het recht’ met een groep professionals. Ter
voorbereiding van de cursus voor studenten.
Vanaf november 2014 maandelijkse bijeenkomsten (eerste woensdag van de maand).
November 2014: Vergeving
Geleid door Wikke Monster, advocaat.
Onder meer artikel van Geert Corstens besproken uit De Gids, nummer 6, 2014: ‘De kracht
van vergeving’ en het filmpje van Jack Kornfield “12 principles to forgiveness”
(https://www.youtube.com/watch?v=h-RBTd23RN0’).
December 2014: Vergeving
Geleid door Thom Dieben, advocaat.
Hij heeft gesproken over Rwanda en transitional justice middels de Gacaca rechtbanken.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Gacaca_court).
Januari 2015: Mindfulness en ethiek
Geleid door Klaartje Freeke, advocaat.
Gesproken over dit thema aan de hand van een filmpje van de University of Miami en een
talk van Jon Kabat Zinn over mindfulness en ethiek.
(https://www.youtube.com/watch?v=vcN9OaYs7gE (vanaf minuut 35:50)
en http://www.diydharma.org/ethical-foundation-jon-kabat-zinn.
Februari 2015: Restorative circles
Geleid door Charlotte Keijzer, voormalig rechter en president van de rechtbank Groningen.
Restorative circles is een soort mediation+: alle betrokkenen in een conflict worden erbij
betrokken (denk aan familie, een school, vrienden, naasten). Zie het volgende filmpje met
meer informatie hierover:
http://www.restorativecircles.org/video en;
http://en.wikipedia.org/wiki/Restorative_justice voor meer achtergrondinformatie over
restorative justice.
Charlotte heeft ook een een semi-simulated circle gehouden met ons als proefpersonen,
zodat we konden ervaren hoe het werkt.
April 2015: Mindful luisteren
Geleid door Mirjam Ebbinge, mindfulness-based psychotherapeut
Oefeningen van de training Search Inside Yourself van Google (dat z'n werknemers aan de
hand van mindfulnessoefeningen meer rendabel, creatief en gelukkig hoopt te laten
zijn). Zie voor meer informatie:
- https://siyli.org/improve-communication-mindful-listening/
- http://www.sciencedaily.com/releases/2015/02/150204125943.htm
- http://psychcentral.com/lib/the-skill-of-mindful-listening/00020000
Mei 2015: Sustainable Justice

2. 2
Geleid door Alexander de Savornin Lohman, oud-advocaat en oprichter ‘center for
sustainable justice
http://www.sustainablejustice.org/index.php?id=initiatiefnemer&taal=ned).
Hij kwam ons vertellen over sustainable justice. Deze beweging gaat over het integreren
van de beginselen van duurzaamheid in het recht. Alexander is een van de grondleggers
van Sustainable Justice in Nederland en werkt samen met bekende namen wereldwijd
(bijvoorbeeld Kim Wright, schrijfster van het boek Lawyers as
peacemakers, http://cuttingedgelaw.com/node). Wij kunnen allemaal veel van hem leren.
Juni 2015: Vrijplaats Tool
Geleid door Alexandra van Smoorenburg, conflictdeskundige.
Zij kwam ons daar iets komen vertellen over de door haar ontwikkelde methode van
conflictbeslechting, de Vrijplaats Tool. Zij werkt daarbij onder meer met de beginselen van
mindfulness. Alexandra maakt zich sterk voor haar eigen vorm van herstelrecht en heeft
onder meer een initiatief opgezet in Amsterdam-Zuid waarbij professionele coaches zich
vrijwillig inzetten voor conflictcoaching voor minima. Verder is Alexandra docent aan de
Volksuniversiteit en bij meditatiecentrumShambala.Zie bijvoorbeelddevolgende link voor
een cursus die zij daar binnenkort geeft: https://www.smore.com/zzkqk.
Oktober 2015: Vergeving en verzoening
Geleid door Margot de Heus en Jan Piet Baas, journeytherapeuten (www.nvjt.nl)
Zij gaven een presentatie geven over vergeving en verzoening. Over de mogelijkheden en
de misverstanden erover. Ze hebben met ons een oefening gedaan over vergeven van
Brandon Bays, de persoon achter de Journey.
November 2015: Liefde
Geleid door Klaartje Freeke, advocaat.
We bespraken: The art of loving van filosoof Erich Fromm. Hij schrijft over oneness, over
hoe we allemaal een zijn en hoe liefde die eenheid bevordert. Het gaat over het verschil
tussen liefde van een geliefde of een moeder en liefde van alledag. Als je je best doet voor
een cliënt of vriendelijk bent voor een wederpartij, kan liefde de drijfveer, de
achterliggende kracht, zijn. Maar meestal noem je dat dan anders, zoals empathie of
mededogen. Of je kan iemand vergeven dat hij jou iets heeft aangedaan, dat kan uit liefde.
Dat is de brug naar het tweede boek: Vergeving in het strafrecht van Jacques Claessen,
universitair docent aan de Universiteit Maastricht. Jacques schrijft over de verhouding
tussen liefde en rechtvaardigheid. Hij benoemt de visie dat liefde aan rechtvaardigheid ten
grondslag ligt: zonder liefde kan er geen rechtvaardigheid zijn; zonder wortel geen boom.
December 2015: Opstellingen
Geleid door Digna de Bruin, (oud)advocaat, mediator en yogadocent
(www.debruinadvocatuur.nl en www.rechtinbalans.nl) en Ger Bos, coach op het gebied van
lichaamswerk en trainer systemisch werk (www.gerbos.nl).
Familieopstellingen zijn bij sommigen bekend, maar er bestaan ook zoiets als organisatie-
opstellingenen maatschappelijkeopstellingen.Met een opstelling probeer je een conflict in
kaart te brengen en inzichtelijk te maken.
Februari 2016: Het roer om

3. 3
Geleiddoor Jan Sjöcrona, oud-advocaat, bekend van grote fraudezaken (Ahold, Clickfonds,
Deuss) en nu coach. Zie: http://sjocronacoaching.expert/
Een paar jaar geleden is hij radicaal gestopt met het vak waar hij zo succesvol in was.
Inmiddels heeft hij zich om laten scholen tot coach. Hij kan als geen ander vertellen over de
valkuilen en de verbeterkansen in ons werkgebied, over wat hem dreef om het roer om te
gooien en hoe hij andere juristen (en andere professionals) inmiddels inspireert om hun hart
te volgen.
Maart 2016: De spiritualiteit van de Jezuïten
Geleid door Nikolaas Sintobin SJ, voormalig wetenschappelijk medewerker bij de
Universiteit Leuven en voormalig advocaat (Stibbe).
SJ staat voor “Societas Jesu”: Nikolaas Sintobin heeft al in 1989 de overstap gemaakt van
de academie en advocatuur naar de Sociëteit van Jezus, beter bekend als de jezuïeten. Als
priester en pater doet hij veel aan geestelijk begeleidingswerk onder meer door het
begeleiden van retraites en het geven van voordrachten en workshops. Nikolaas heeft met
ons een meditatieoefening gedaan en een presentatie gegeven over de spiritualiteit van de
Jezuïeten en hoe die bij uitstek relevant is voor toepassing in het (drukke) leven van alledag
en een ethisch zelfonderzoek te doen bij de vraag: hoe doe ik het juiste?
April 2016: Mindful luisteren
Naar aanleiding van inbreng strafrechter Geert Jansen (rechtbank Amsterdam): ‘Voor mij
als (straf)rechter is luisteren erg belangrijk. Ik wijs collega's die ik opleid er vaak op dat er
veel manieren zijn van luisteren en dat je je dat wel moet realiseren als je bezig bent. Een
beginnend rechter kan nauwelijks adequaat, laat staan mindful, luisteren maar kan het wel
leren. M.i. maakt adequaat luisteren erg veel uit voor oordeelsvorming en acceptatie van de
uiteindelijke beslissing.
Overigens: luisteren doen we allemaal dagelijks, professioneel en/of anderszins en dan is
het wellicht aardig om van gedachten te wisselen hoe je eigenlijk luistert en of dit op de
dag verschillend is.’
Juni 2016: Stemwerk
Geleid door Leonieke Niessen, jurist (samen met Digna de Bruin eigenaar van de
Rechtmakers, een kantoor dat zich vooral richt op duurzaam contracteren) en docent
soulvoice. Met Leonieke hebbenwe oefeningen gedaanin ons stemgebruik, ademhaling.Je
stem weerspiegelt hoe jij je voelt en wie je bent. Als een van de belangrijkste middelen van
de jurist, hoe gebruiken wij onze stem eigenlijk? Hoe kun je letterlijk de juiste toon vinden?
September 2016: Workshop mindfulness in law in de V.S.
Geleid door Charles Halpern, director van de University of California, Berkeley.
Charles Halpern weet als geen ander juristen te inspireren tot een meer menselijke kijk op
ons werk. Halpern is een van de grondleggers van het vak ‘Mindfulness in Law’ dat in de VS
aan meerdere universiteiten wordt gedoceerd.
Tijdens de workshop heeft Charles Halpern met ons stilgestaan bij wat mindfulness in het
recht betekent en hoe we dat kunnen integreren in ons werk. Dat doet hij aan de hand van
oefeningen en het delen van zijn ervaringen. Verder heeft Charles verteld welke initiatieven
er in Amerika gaande zijn op dit gebied. Hij is bijvoorbeeld ook een van de initiatiefnemers

4. 4
van het Mindful Justice project – een beweging waarin alle betrokkenen in het rechtsbedrijf
worden getraind op het gebied van een meer bewuste aanpak van het werk.
November 2016: Vergeving door slachtoffer
Geleid door Tim Overdiek, journalist bij de NOS en schrijver van het boek ‘Tranen van
liefde’.
Tim heeft ons verteld over dit boek dat hij schreef, naar aanleiding van het overlijden van
zijn vrouw. Ze kwam om het leven als gevolg van een aanrijding door een motoragent. Hij
vertelde niet alleen hoe hij in staat was om die motoragent te vergeven maar ook over zijn
rol en ervaringen als slachtoffer in een strafzaak.
Januari 2017: Soefisme in het rechtsbedrijf
Geleid door Disa Jironet, officier van justitie in Amsterdam.
Zij heeft ons haar verhaal verteld: over de rol van het soefisme in haar werk als officier. Aan
de handvan een aantalteksten en meditatieszalze uitleggenhoediekunnen helpenbij het
vinden van de kern (van het ware waaruit je wil handelen) en de moed (om je te begeleiden
bij uiteindelijk daarnaar handelen).
Maart 2017: Geweldloze communicatie (I)
Geleid door Tamar Lange, psychiater en Wikke Monster, advocaat.
Tamar heeft ons deze avond een inleiding gegeven in het gedachtengoed en de
methodieken van geweldloze (verbindende) communicatie
https://nl.wikipedia.org/wiki/Geweldloze_communicatie). De grondlegger hiervan was
Marshal Rosenberg, die wereldwijd navolging heeft gekregen door zijn inzichten en
effectieve inzet bij uiteenlopende conflicten. Tamar zal ook ingaan op Rosenberg's visie op
het strafrecht en mogelijkheden tot waarachtige verzoening. Samen met Wikke Monster
heeft ze enkele dilemma's uit de rechtspraktijk geschetst en tegen het licht gehouden.
Juli 2017: Geweldloze communicatie (II)
Geleid door Tamar Lange, psychiater en Wikke Monster, advocaat.
Een korte terugblik op de vorige keer en delen van ervaringen (door bijvoorbeeld
veranderde blik of gebruik van de geweldloze communicatie) en een inleiding van de
inzichten van Marshall Rosenberg in het (straf-)recht. Ook hebben we verschillende
praktijksituaties en stellingen samen besproken, in het licht van geweldloze communicatie.
Oktober 2017 : Congres ‘Lawyers as Changemakers; jouw (r)evolutie in het recht’
Klaartje Freeke, Disa Jironet, Arthur Hol en Kelly Jille organiseerden het congres: Lawyers
as changemakers. Centraal staat de vraag: hoe gaan wij zelf (en samen) zorgen voor een
positieve verandering in het recht zodat het menselijker wordt?
De dag werd ingeleid door Kim Wright, schrijfster van het boek Lawyers as changemakers,
die vertelde over de internationale beweging van juristen die zich op dit gebied begeven,
het gebied van integrative law (de kapstok van o.a. holistisch recht, mindful law). Daarna
hebbenMadeleine Boermaen Arthur Holeen oefening met ons gedaandie gericht is op het
vaststellen en visualiseren van onze eigen waarden en visie in ons werk. In de middag waren
er workshops zijn van Disa, Digna de Bruin, Eileen Barker en Mirjam Gilhuis waarin we in

5. 5
kleinere groepen zullen inzoomen op de praktijk en de vaardigheden die wij kunnen
gebruiken in ons werk.
Januari 2018: Integriteit. Een conceptuele inleiding en aandacht voor de weerbarstige
praktijk
Onze gastspreker is Iris van Domselaar, universitair docent rechtsfilosofie, ethiek en
integriteit aan de UvA. Ze publiceert hierover veelvuldig (zie hierbij een link naar haar
recente stuk On tragic legal choices:
http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17521483.2017.1384123) en organiseert
allerlei bijeenkomsten (zoals haar symposium aan de Zuidas: Legal ethics and corporate
lawyers: friends or foes?). Haar proefschrift draagt de prachtige naam The fragility of
rightness. Met Iris gingen we in discussie over wat wij kunnen leren over moraal en wat ons
betreft voegen we daar een mindfulness-aspect aan toe. Mindfulness betekent namelijk
letterlijk: gewetensvol(heid). Hoe gewetensvol werken juristen tegenwoordig en hoe staan
wij zelf hierin?
Maart 2018: Hoe blijven wij juristen heel in ons werk?
Onze gastspreker is Jaap Voigt (www.jaapvoigt.nl, hieronder meer) onze gastspreker zijn.
Hij geeft een lezing over onze moraal en onze menselijkheid, met als centrale vraag: hoe
blijven wij juristen in ons werk heel? Onder grote werkdruk verliezen wij soms onze
menselijkheid uit het oog. Hoe gaan wij, onder zware omstandigheden, om met onszelf en
met degenen die op ons pad komen (verdachten, slachtoffers, rechters, advocaten etc) of
met lastige ethische problemen? Hoe blijven wij, in die zin, heel? Deze vraag ligt in het
verlengde van de laatste bijeenkomst waarin Iris van Domselaar met over integriteit heeft
gesproken. Integer betekent letterlijk: heel zijn. Daar hebben we dus verder over
gesproken.
Jaap is adviseur, trainer en oprichter van opleidingsinstituut Itip. Hij heeft in het verleden
vele trainingen gegeven aan leden van het OM en de politie, o.a. over de professionele
moraal en hij heeft ambtenaren begeleid als gewetensfunctie. Inmiddels is hij 76, schrijver
en (over)drager van ontzettend veel kennis over bronboeken, zoals hij ze noemt, onder
meer van Chinese levenswijsheid (I Tjing, Tao, Zhuang Zi), van Plato, het Boeddhisme en
het Hindoeïsme. In 2003 vertaaldehij de Dao de Jing (of Tao te Ching) naar het Nederlands.
Mei 2018: Yoga Nidra
Elske Steen, yogadocente, zal ons inleiden in de wereld van de yoga nidra. Yoga nidra is
geen gewone yoga maar meer een vorm van meditatie. Nidra betekent slaap en als
redelijke leek op dit vlak begrijp ik het zo dat het een ontspanningsoefening kan zijn die je
energie geeft omdat je je even totaal ontspant, alsof je slaapt. Bovendien goed toe te
passen in ons drukke bestaan als jurist.
Hoewel dit een typische oefening is die je beter kunt ervaren dan erover praten of lezen,
hier een bijna academische verhandeling over yoga nidra en de oorsprong ervan:
http://theluminescent.blogspot.nl/2015/01/yoganidra.html
Juli 2018: Court Dance en Dorota Gazy

6. 6
Dorota Gazy (Warschau, 1988) is na haar studie Kunstgeschiedenis in 2017 afgestudeerd
aan de Design Academy in Eindhoven. In haarfilm Court Dance brengt Dorotaop prachtige
wijze in beeld wat een zittingszaal teweeg kan brengen bij mensen: bij een verdachte, het
slachtoffer, betrokkenen en bij Justitie. Het gaat daarbij om vragen als: wat doet de ruimte
met mij, met anderen en wat gebeurt er met ons als wij daar zijn? Dorota heeft met de
dansers van haar film ook live opgetreden en elke keer weet zij mensen te raken omdat
haar beelden ons dingen vertellen die we misschien wel wisten maar nog niet konden
benoemen.
September 2018: Klaartje Freeke - Recht en mythologie
Klaartje Freeke vertelt over symbolen in het recht: Justitia, haar moeder Themis en de
Egyptische godin Ma’at. Wat kunnen wij leren van deze godinnen en wat vertellen zij ons
over het recht en haar oorsprong?
November 2018: Carolien Pentinga – Prison Yoga
Op woensdag 21 november zal advocaat, mediator en yogadocente Carolien Pentinga ons
vertellen over haar verhaal: haar achtergrond als strafrechtadvocaat, hoe zij in contact
kwam met Prison Yoga in de VS en later in Nederland. Carolien heeft in de VS en in
Nederland vele cursussen en opleidingen gedaan om gedetineerden yogales te geven en
hoe om te gaan met hun trauma's. Zij zal ons vertellen over hoe die lessen gaan en ook wat
oefeningen met ons doen.
Februari 2019: Jacques Claassen – Recht vanuit mystiek perspectief
Op woensdag 6 februari zal Jacques Claessen ons een presentatie geven over zijn
dissertatie Misdaad en straf, een herbezinning op het strafrecht vanuit mystiek perspectief.
Meer hierover is te lezen in de boekbespreking van John Blad. Jacques is universitair
hoofddocent straf(proces)recht in Maastricht, publiceert geregeld over herstelrecht,
vergeving en verzoening.