2. AZERBAYCAN ULU ONDERI
HEYDER ELIYEV BU HAQDA
DEMIŞDIR: BÜTÖVLÜKDƏ AZƏRBAYCAN
XALQINA QARŞI
YÖNƏLDILMIŞ XOCALI SOYQIRIMI ÖZ
AĞLASIĞMAZ
QƏDDARLIĞI VƏ QEYRI-INSANI CƏZA
ÜSULLARI ILƏ BƏŞƏR
TARIXINDƏ BIR VƏHŞILIK AKTIDIR. BU
SOYQIRIM, EYNI
ZAMANDA, BÜTÜN BƏŞƏRIYYƏTƏ QARŞI
TARIXI BIR CINAYƏTDIR."

3. 1992-ci il fevralın 25-den 26-na keçen gece Ermenistan Silahlı Qüvveleri
Rusiyanın 366-cı motoratıcı alayının iştirakı ile Xocalı şeherini işğal ederken,
etnik azerbaycanlılara qarşı baş vermiş soyqırım.
Bu facie Dağlıq Qarabağ münaqişesi zamanı baş vermiş en dehşetli hadiselerden
biridir.
1992-ci il fevralın 25-den 26-na keçen gece Ermenistan silahlı qüvveleri SSRİ
dövründen Xankendi (Stepanakert) şeherinde yerleşen 366-cı motoatıcı alayın
zirehli texnikası ve herbi heyetinin kömekliyi ile Xocalı şeherini işğal etdi.
Hücumdan evvel, fevralın 25-i axşam şeher toplardan ve ağır artileriyadan
şiddetli ateşe tutuldu. Neticede, fevralın 26-ı seher saat 5 radelerinde Xocalı tam
alova büründü. Mühasireye alınan şeherde qalmış teqriben 2500 nefer xocalılı
Ağdam rayonunun merkezine çatmaq ümidi ile şeheri terk etdi. Amma bir günün
içinde yer üzünden silinen şeheri terk eden 2500 Xocalı sakininden 613-ü düşmen
güllesine tuş gelib qetliamın qurbanı oldu. Bu soyqırım neticesinde 63-ü uşaq,
106-sı qadın, 70-i qoca ve qarı olmaqla - 613 nefer Xocalı sakini qetle yetirildi, 8
aile tamamile mehv edildi, 25 uşaq her iki valideynini, 130 uşaq valideynlerinden
birini itirdi. Düşmen güllesine tuş gelib yaralanan 487 neferden 76-sı uşaq idi.
1275 xocalılı esir, 150 xocalılı itkin düşdü. Dövletin ve ehalinin emlakına 1 aprel
1992-ci il tarixine olan qiymetlerle 5 mlrd. rubl deyerinde ziyan vurulmuşdur.
Bu hadise Azerbaycanda ve qardaş Türkiyede "Xocalı soyqırımı", "Xocalı
faciesi" kimi anılır. Ermenistanda ise bu emeliyyat "Xocalı döyüşü", "Xocalı
hadisesi" terminleri ile ifade olunur. Qerb ve dünya metbuatı "Xocalı qetliamı"
(en. "Khojaly Massacre", fr. "Massacre de Khodjaly") termininden istifade
etmeye üstünlük verir.

5. XOCALI STRATEJI HEDEF
KIMI
7000 ehalisi olan Xocalı Xankendinden 10 km cenub-şerqde, Qarabağ dağının sisilesinde
ve Ağdam-Şuşa, Esgeran-Xankendi yollarının üstünde yerleşir. Qarabağdakı yegane
aeroport da Xocalıdadır. Ermenilerin Xocalıya esas maraqları da Xocalının bu cür strateji
mövqeye malik olması ile elaqedar idi.
Xocalı ehalinin tarixen meskunlaşdığı yerdir ve qedim tarixi adibeler indiye qeder
qalmaqdadır. Xocalının yaxınlığında bizim e.e. XIV-VII esrlere aid edilen Xocalı-Gedebey
medeniyyetinin abideleri yerleşir. Burada son bürünc ve ilkin demir dövrlerine aid edilen
defn abideleri - daş qutular, kurqanlar ve nekropollar tapılmışdır. Hemçinin burada
arxitektur abideler - dairevi qebr (1356-1357-ci iller) ve mavzoley (XIV esr) vardır.
Arxeoloji qazıntılar zamanı müxtelif növ daş, bürünc, sümük bezek eşyaları, gilden ev
eşyaları ve s. tapılmışdır. Tapılmış muncuq denelerinden birinde Assuriya şahı
Adadnerarinin (bizim e.e. 807-788-ci iller) adı yazılmışdır.
Ehali esasen üzümçülük, heyvandarlıq, arıçılıq ve ekinçilikle meşğul olmuşdur. Şeherde
toxuculuq fabriki, 2 orta mekteb ve 2 natamam orta mekteb var idi.
Son illerde baş vermiş hadiselerle elaqedar olaraq Ferqaneden (Özbekistan) qaçqın
düşmüş 54 mehseti-türkü ailesi, hemçinin Ermenistandan ve Xankendinden qovulmuş
bezi azerbaycanlı aileleri şeherde meskunlaşmışdılar.
Sonralar ermeni terefi etiraf etmişdir ki, ermeni silahlı destelerinin esas vezifesi Xocalı
platsdarmının mehv edilmesi, bu menteqeden keçen Esgeran-Xankendi yolunun
boşaldılması, aeroportun ele keçirilmesi idi.