İnternette Nefret Söylemi - Dr.Özgür UÇKAN (Alternatif Bilişim Derneği) Bilişim Hukuku Konferansları–2 14 Mart Perşembe Saat:14.00-16.30 İstanbul Universitesi Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku Dersliği Bilgi: http://www.bilisimhukukukulubu.com/kategori/bilisim-hukuku-konferanslari-2/

1. İnternette Nefret Söylemi Bilişim Hukuku Konferansları–2 / 14 Mart 2013
Dr.Özgür UÇKAN

2. • 2009 yılından bu yana Alternatif Bilişim Derneği üyeleri olarak, İnternet ortamında yaygınlaşan,
dolaşıma girerek sıradanlaşan ve bir noktadan sonra popülerleşen nefret söylemi üzerine
çalışıyoruz.
• Bugün Türkiye’de sosyal medya ortamlarından Facebook’ta ve Twitter’da kullanıcıların ürettiği ve
yaygınlaştırdığı nefret söylemine baktığımızda, Facebook Türkiye yönetiminin 19 Ocak 2007’de
nefret suçunun kurbanı olan Hrant Dink’in katillerini öven ve bu nefret suçunu destekleyen “hayran”
sayfalarına yönelik şikayeti “ifade özgürlüğüdür” diyerek kapatmayı red ettiğini öğrendiğimizde,
hem toplum(umuz)daki hem de İnternet alanında işleyen ve bu ortamdan gelir elde eden şirketlerin
ikiyüzlülüğü, daha ağır bir deyişle riyakârlığı ile karşı karşıya olduğumuzu görüyoruz. Aslında bu
riyakârlık, toplum(umuz)da siyasi iradeden, yargıdan, yasamaya ve temel eğitim kurumlarına değin
her kuruma sinmiş durumda. Siyasi iradenin, muhalefetin ve basının her haktan-özgürlükten yana
ifadesini “terör eylemi” olarak etiketlediği, “sınıfta Alevi olan var mı?” diye soran öğretmenin
olduğu bir eğitim sisteminde, bir yargı mensubunun örgütlü ve planlı bir nefret suçunu “karar beni
de tatmin etmedi” şeklinde bu suçu görmeyerek, karar alması bu riyakârlığın nerelere nasıl
temellendiğini göstermekte.
• Nefret söylemi bilindiği üzere, her türlü hoşgörüsüzlükten kaynaklanan ve önyargılardan beslenen
nefreti yayan, teşvik eden, savunan ya da haklı çıkaran ifade biçimleri için kullanmaktadır.
• Nefret söylemi ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilemez...
(Mutlu BİNARK & Tuğrul ÇOMU, Sosyal Medyanın Nefret Söylemi için Kullanılması İfade Özgürlüğü değildir!, https://
yenimedya.wordpress.com/?s=nefret+s%C3%B6)
Dr. Özgür Uçkan

3. “Nefret Söylemi” kavramı, medya ve hukuki durum
Dr. Özgür Uçkan

4. “Söylem” kavramı
•Söylem, dilbilimde cümlelerin üstünde dilin örgütlü bir kullanımıdır. Söyleşim,
şarkı, şiir, söylev, mülakat, sinema filmi, haber, televizyon programı vb. söz
olayını oluşturan herhangi bir söz dizisini dile getirebilir ( Erol Mutlu,
1998:309).
•Söylem kavramı, esas itibariyle toplumsal alanda süregiden iktidar
ilişkilerini, dilin anlamlandırma mücadelesi üzerinden okumayı öneren ve
böylece toplumsal gerçeklik tanımlarının bu anlamlandırma mücadelesi
boyunca sürekli değiştiğini varsayan bir kuramsal yaklaşımın kilit kavramı
olarak karşımıza çıkar (Durna ve Kubilay, 2010:48).
Dr. Özgür Uçkan

5. “Nefret Söylemi” tanımı
•Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 1997 yılında nefret söylemi konulu 97
(20) sayılı Tavsiye Kararını almıştır. Bu kararda nefret söylemi şu şekilde
tanımlanmıştır: “Irkçı nefret, yabancı düşmanlığı, antisemitizm veya
hoşgörüsüzlük ifade eden, saldırgan milliyetçilik de dahil olmak üzere,
hoşgörüsüzlüğe dayalı diğer nefret biçimlerini yayan, teşvik eden, savunan
ya da haklı gösteren her tür ifade biçimidir. Hoşgörüsüzlüğe dayalı nefret,
saldırgan milliyetçilik ve etnik merkeziyetçilik, ayrımcılık ve azınlıklara,
göçmenlere ve göçmen kökenli kişilere karşı düşmanlık yoluyla ifade edilen
hoşgörüsüzlüğü içermektedir”.
Not: Bu kararın bir tavsiye kararı olduğu ve herhangi bir devlet için
bağlayıcı hüküm içermediğinin de altı çizilmelidir.
Dr. Özgür Uçkan

6. “Nefret Söylemi” kavramı
•Söylem olgusunda olduğu gibi nefret söylemi de dilsel pratikler üzerinden
gerçekleşmektedir. Bu dilsel pratikler, kaba, sert, kışkırtıcı, küfürlü,
küçümseyici, argo, alaycı, kural dışı ya da sıra dışı, saldırgan, ayrımcı,
öfkeli, kızgın ve etiketleyici sözcük kullanımlarını içermektedir.
•Nefret söyleminin önemli bir özelliği “ben/biz” algısı çerçevesinde
üretilmesidir. “Ben, biz” genellikle ideolojik olarak her türlü güç sahipliğini
ve iktidarı temsil ederken, “öteki ve onlar” da iktidar tarafından yok
sayılan, dışlanan ve aşağılanan azınlıkları, yabancıları, eşcinselleri,
yabancıları, yoksulları ve toplumun dışına itilmiş tüm grupları temsil eder.
(Eser AYGÜL, YENİ MEDYADA NEFRET SÖYLEMİNİN ÜRETİMİ: BİR TOPLUMSAL PAYLAŞIM AĞI
OLARAK FACEBOOK ÖRNEĞİ)
Dr. Özgür Uçkan

7. “Nefret Söylemi” kavramı
• Kişinin kendisini konumlandırdığı ve ait hissedip, tanımladığı kimlik inşaasına yere göre
kendisinden farklı olanlar- “ötekiler” değişmektedir. Ancak, kimi zaman bu konumlandırma
sonucunda kişi, çeşitli önyargılar, ırkçılık, yabancı düşmanlığı gibi nedenlerle kendisinden farklı
olandan nefret edebilmektedir. Bu his, öncelikle etiketlemelerle kullanılmakta olan dile, yani
söyleme yansımaktadır.
• Bu nedenledir ki, nefret söyleminin temelinde önyargılar, ırkçılık, yabancı korkusu veya
düşmanlığı, ayrımcılık, cinsiyetçilik, homofobi, vb. yatmaktadır. Türkçe’de var olan çeşitli kaba,
sert, kışkırtıcı, küfürlü, küçümseyici, argo, alaycı, kural dışı ya da sıradışı, saldırgan, ayrımcı,
öfkeli, kızgın kalıp cümle ve etiketleyici sözcük kullanımları, ötekilere yönelik nefret
söylemlerini açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
• van Dijk’a (1993) göre özellikle toplumsal eşitsizlikler söz konusu olduğunda, hegemonyanın
sorgulanması noktasında söylemlerle üretilen ve pekiştirilen içeriklerin incelenmesi çok
önemlidir. Bu nedenle nefret söyleminin hangi söylemsel pratiklerle üretildiği de önem
kazanmaktadır. Nefret söyleminin üretiminde stigma (damga) ve Streotipler, özellikle
kullanılmaktadır.
(Eser AYGÜL, YENİ MEDYADA NEFRET SÖYLEMİNİN ÜRETİMİ: BİR TOPLUMSAL PAYLAŞIM AĞI OLARAK FACEBOOK
ÖRNEĞİ)
Dr. Özgür Uçkan

8. Nefret Söylemi türleri
•Siyasal Nefret Söylemi:
Siyasal bir düşünceyi ve bu düşüncenin takipçilerini hedef alan nefret
söylemidir. Bazen bir ideolojinin tamamını, bazen yalnızca bir veya birkaç
siyasi partiyi, bazen ise çok daha küçük grupları hedef alabilmektedir.
•Kadınlara Yönelik Nefret Söylemi:
Temelde cinsiyetçi ifadelerin kullanılmasıdır. Aşağılama amaçlı bu ifadelerde
kadının konumunun ikincilleştirildiği bir söylem oluşturulmaktadır.
•Yabancılara ve Göçmenlere Yönelik Nefret Söylemi:
Yabancıları, göçmenleri ve/veya etnik grupları hedef alabilmektedir.
Türkiye’de ve dünyada ekonomik nedenlerle üretilmiş örnekleri sıklıkla
görülmektedir. Ayrıca bu nefret söylemi ırkçılıktan da beslenmektedir. Farklı
etnik grupları toplumda korku, kaygı kaynağı olarak konumlandırmakta ve
“düşman” olarak işaretlemektedir.
Dr. Özgür Uçkan

9. Nefret Söylemi türleri
•Cinsel Kimlik Temelli Nefret Söylemi:
Heteroseksüel cinsel kimlik dışındaki cinsel kimliklere sahip kişileri hedef alan
nefret söylemidir. Temel olarak geyleri, lezbiyenleri, biseksüelleri, travesti ve
transseksüelleri hedef alarak, bu cinsel kimlikleri ”sapkın”, ”iğrenç” olarak
etiketler.
•İnanç ve Mezhep Temelli Nefret Söylemi:
Farklı dinlere ve mezhep aidiyetlerine yönelik üretilmektedir. Türkiye’de ve
dünyada farklı örnekleri sıklıkla görülmektedir. Türkiye’de Müslümanlık
dışındaki dinlerin yanı sıra, hakim konumlanan/konumlandırılmış Sünni
mezhebi dışındaki tüm mezheplere, başta Aleviliğe yönelik üretilmektedir.
(Mutlu BİNARK & Tuğrul ÇOMU, Sosyal Medyanın Nefret Söylemi için Kullanılması İfade
Özgürlüğü değildir!, https://yenimedya.wordpress.com/?s=nefret+s%C3%B6)
Dr. Özgür Uçkan

10. Nefret Söyleminin Üretiminde Geleneksel Medyanın Rolü
•Geleneksel medya, ticari ve örgütsel özellikleri nedeniyle
hem kapitalist şirketler hem de ulus-devlet tarafından kontrol
edilmekte; dolayısıyla da medya metinlerinde ona sahip
olan ya da yöneten seçkinlerin veya reklâm veren
kurumların çıkarları temsil edilmektedir.
•Bu nedenle toplumda muhalif, azınlık veya ikincil gruplar,
medyada kendilerine yeterince yer bulamazlar. Ayrıca
geleneksel medyada kendilerini yeterince ifade etmekten
yoksun olan bu gruplar, egemen ideolojilerin ürettiği
söylemlerle tanımlanıp, medya metinlerinde temsil edilmekte
ve “öteki”leştirilmektedir.
Dr. Özgür Uçkan

11. Nefret Söyleminin Üretiminde Geleneksel Medyanın Rolü
• Ulusal basının özellikle ulusal değerler, milli egemenlik ve bütünlük gibi konular
ekseninde ürettiği söylemlerin arka planında örtük olarak ideolji, ırkçılık vb olgular
yer almaktadır.
• Bu doğrultuda yapılan yakın tarihli çalışmalar, geleneksel medyanın nefret
söyleminin yeniden üretiminde aktif rol aldığını ortaya koymaktadır.
• Buna, Eser Köker ve Ülkü Doğanay tarafından İHOP (İnsan Hakları Ortak
Platformu) desteği ile gerçekleştirilen araştırmayı, Hrant Dink Vakfı tarafından
2009 yılından bu yana yapılan “Medyada Nefret Söylemi İzleme Proje”sini,
KaosGL Derneği’nin 2008 yılından itibaren gerçekleştirdiği “Medya İzleme
Projesini” ve Sosyal Değişim Derneği’nin 2010 yılında Global Dialogue ve
Hollanda Kraliyeti İstanbul Başkonsolosluğu’nun desteğiyle gerçekleştirdiği
“Ulusal Basında Nefret Suçları:10 Yıl On Örnek” gibi çalışmaları örnek verebiliriz.
(Eser AYGÜL, YENİ MEDYADA NEFRET SÖYLEMİNİN ÜRETİMİ: BİR TOPLUMSAL PAYLAŞIM AĞI OLARAK
FACEBOOK ÖRNEĞİ)
Dr. Özgür Uçkan

12. Nefret Söyleminin Üretiminde Geleneksel Medyanın Rolü
http://www.nefretsoylemi.org/rapor/May%C4%B1s-Agustos-2012-Rapor.pdf/
Dr. Özgür Uçkan

13. Nefret Söylemine Karşı Uluslararası Yasal Düzenlemeler
•Uluslararası yasal düzenlemelerle ilgili olarak bakılması gereken en
önemli çalışma, Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan Avrupa Siber
Suç Sözleşmesi’dir (The Convention on Cybercrime) (ETS No.185).
Bu sözleşme 1 Temmuz 2004’te yürürlüğe girerek Konsey Üyesi pek
çok ülke tarafından imzalanmış ve onaylanmıştır. Türkiye, bu
sözleşmeyi 10 Kasım 2010 tarihinde imzalamış olmakla birlikte
henüz onaylamamıştır.
•Avrupa Siber Suç Sözleşmesi temel olarak bilgisayar ağları
üzerinden sahtecilik, çocuk pornosu ve telif hakkı ihlalleriyle ilgili
olarak devletlerin ortak hareket edebilmelerine yönelik bir
sözleşmedir.
Dr. Özgür Uçkan

14. Nefret Söylemine Karşı Uluslararası Yasal Düzenlemeler
•Avrupa Parlamentosu 1543 sayılı “Siber Uzamda Irkçılık ve Yabancı
Düşmanlığı Üzerine Tavsiye Kararı”nda (2001) “ırkçılığın bir kanaat
olmadığını, suç olduğunu” belirtmiş olmasından hareketle Avrupa
Siber Suç Sözleşmesine bir Ek Protokol hazırlamıştır. Ancak Türkiye
henüz Ek Protokolü imzalamamıştır.
•Söz konusu Ek Protokol, bilgisayar sistemleri aracılığıyla ırkçılık ve
yabancı düşmanlığı yapılmasını suç olarak kabul eder ve bu suçlarla
mücadele için hukuki bir çerçeve çizer (Çomu, 2012:26). Ek
Protokol, Siber Suç Sözleşmesi’nin kapsamını genişleterek “ırkçı,
yabacı düşmanlığı propagandası suçlarını kapsayacak şekilde maddi,
usül ve uluslararası işbirliği hükümlerini içerir” (Akdeniz, 2009:79).
Dr. Özgür Uçkan

15. Ulusal Yasal Düzenlemeler
•Türkiye’deki yasal düzenlemelere bakıldığında, daha çok nefret
suçuna yönelik düzenlemeler dikkat çekmektedir. Bu çerçevede
özellikle ayrımcılığı düzenleyen Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 122. ve
216. maddeleri dikkat çekmektedir.
•Ayrıca yine bu kapsamda değerlendirilebilecek ve henüz
yasallaşmamış yakın tarihli bazı çalışmalardan söz etmek
mümkündür. Bunlardan biri, 2012 yılı başında Sosyal Değişim
Derneği’nin girişimiyle, Türkiye’deki çeşitli sivil toplum örgütlerinin
desteğiyle “Nefret Suçları Yasa Kampanyası”dır.
•Ayrıca bu kampanyadan bağımsız olarak, AKP Hükümeti 2012
yılının son aylarında nefret suçu yasasının çıkarılmasını gündemine
almıştır.
Dr. Özgür Uçkan

16. Nefret Söylemi, internet ve sosyal medya
Dr. Özgür Uçkan

17. İnternet ve Yeni Medya
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi) Dr. Özgür Uçkan

18. İnternet ve yeni medyada nefret söylemi nasıl yayılır
•nefret siteleri,
•elektronik nefret postaları,
•forumlar,
•haber siteleri ve okur yorumları,
•tarayıcı oyunları ve dijital oyunlar,
•sohbet odaları ve
•çeşitli diğer sosyal ağ uygulamaları
aracılığıyla nefret söylemi yayılabilir.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

19. Yeni medyanın özellikleri
Yeni medyayı geleneksel medyadan (gazete, dergi yayıncılığı, radyo,
televizyon yayınları ve sinema filmleri) farklılaştıran özellikler:
•dijitallik,
•etkileşimsellik,
•multimedya biçemselliği,
•hipermetinsellik,
•kullanıcı türevli içerik üretimine izin verme,
•yayılım
•sanallıktır.
(Yeni medyanın özellikleriyle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz: Mutlu Binark ve Koray Löker, Sivil Toplum Örgütleri için Bilişim Rehberi,
http://panel.stgm.org.tr/vera/app/var/files/b/i/bilisimkitapweb.pdf)
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

20. Yeni medya ortamında nefret söyleminin ortaya çıkışı
• 1990’lı yılların ortalarından itibaren, İnternet’in ırkçı ve yabancı düşmanı örgütlenmeler tarafından
kullanımının artmasına Birleşmiş Milletler de dikkat çekmiştir.
• BM Özel Raportörü 1997’de “İnternet, kamuoyunu etkileme mücadelesinde yeni bir savaş alanı
olmuştur. Hala, gazetelerin, dergilerin, radyo ve televizyonun izler-kitle genişliğinin gerisinde olmasına
rağmen, İnternet şimdiden insanların imgelemelerini, nefret, ırkçı ve anti-Semitik tedarik edicilerin
iletileriyle ele geçirmiştir” saptamasını yapmaktadır.
• Simon Wiesenthal Merkezi’nin “Online Terror and Hate: The First Decade Report” (Mayıs, 2008)
(www.wiesenthal.com) adlı çalışmasına göre,
• İlk olarak Batı Virgina’da yaşayan neo-Nazi George Dietz, 1983 yılında haberleşme panosu (BBS)
üzerinden ırkçı söylemi yaymaya başlamıştır.
• Ardından 1984 yılında Louis Beam, ABD’de yine haberleşme panosu üzerinde Aryan Liberty Net’i
başlatmıştır.
• Almanya’da ise 1990’ların başında haberleşme panoları üzerinden ırkçı söylem aşırı sağcı örgütler
tarafından dağıtılmaya başlanmıştır.
• 1990’ların ortalarından itibaren İnternet üzerinden ırkçı söylemin yayılması artmaya başlamış, 1995 yılında
eski Ku Klux Klan üyesi Don Black tarafından Stormfront websitesi kurulmuştur (Fofiu, 2010)
• 1998 yılında ise Kanada’da Ernst Zündel tarafından Holocaust Denial (Soykırımı İnkâr) websitesi açılmıştır.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

21. (Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

22. Güncel bir sorun olarak yeni medyada nefret söylemi
The Simon Wiesenthal Center’ın 8 Haziran 2010 toplantısının saptamaları:
•Bir önceki yıla göre İnternet’te nefret içerikli web sayfalarında %20 artış.
(13 Mayıs 2009 raporunda saptanan sayı: 10.000’den fazla)
•İnternet’te nefret söyleminin yayılma hızını engellemenin en iyi yolu eğitim
ve gençlerle diyalog.
•Nefret içerikli mesajlar en yaratıcı biçimde içerikte sunulmakta. Dolayısıyla
pek çok kişi tarafından sanki popüler kültür ürünü gibi doğal olarak
tüketilmekte.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

23. Bir haber sitesinin okur yorumlarında üretilen ırkçılık ve cinsiyetçilik
“Sağlık Bakanlığı, yurtdışındaki sperm bankalarından enjeksiyon yöntemi ile çocuk sahibi
olmayı yasakladı. Sağlık Bakanlığı genelgeye gerekçe olarak «Türk soyunu koruma»yı
gösterdi.”
Bu habere gelen okur yorumları ağırlık olarak olumlu yöndeydi. Örneğin, haberturk.com
alanında yayınlanan habere gelen 48 yorumun 35'i olumluydu. Irkçı, cinsiyetçi yorumlardan
bazıları ise şöyleydi:
• sperm bankasına gerek yok.. azbandut gibi erkeklerimiz var..
• ahlaksızlığa son.........zina suç sayılmalı...!
• soyumuzu korumalıyız tabikide. yabancılarla evlilik beraberlik vs. bence çok sakıncalı. bir
yabancının soyunun benim topraklarımda devam etmesinden son derece rahatsız oluyorum.
300.000 rus kadınla evlilik gerçekleşmiş. bunlardan doğan çocuklar türkmü oluyorlar şimdi?
savaştığımız adamlarla akrabalık tabikide istemiyorum. ister meşru, ister gayri meşru. yüzme
milli takımımda alman babanın kızları yarışıyor. sorunca ben "türk kadınıyım" diyor. türklermi?
• bu yolla doğacak bebeğin babasının belli olmaması sebebiyle de tehlike...
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

24. (Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

25. (Eser AYGÜL, YENİ MEDYADA NEFRET SÖYLEMİNİN ÜRETİMİ: BİR TOPLUMSAL PAYLAŞIM AĞI OLARAK FACEBOOK ÖRNEĞİ)
Dr. Özgür Uçkan

26. YouTube: Kendini Yayınla
•Kullanıcıların, bilgisayar başında hazırladıkları videoların dışında, kişilerin
“kendini yayınla”masına olanak tanıyan bir diğer unsur, kameralı ve video
kayıt özellikli cep telefonlarının sıklıkla kullanılıyor olmasıdır.
•Dolayısıyla, herhangi bir an, kullanıcı, içinden gelen performansı
gerçekleştirip, söz konusu performansa ait videoyu yayına verebilir.
•Bu ortamda da nefret söylemine sıklıkla rastlanmaktadır.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

27. (Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

28. Kullanıcı türevli içeriklerde nefret söylemi
•Görüldüğü üzere, özellikle kullanıcı türevli içeriklerde farklı alanlardaki
nefret söylemleri bir arada kullanılmaktadır. Zenofobik ya da ırkçı bir mesaj
için üretilen içeriklerde, aynı anda homofobi / transfobi bu şekilde yer
alabilmektedir.
•Kişinin kendini ifade edebilmek için ürettiği içeriklerde de, konu dışı taraflar
etiketlenmekte, böylelikle nefret söylemi bir taraftan doğallaşırken, bir
taraftan da yaygınlaşmaktadır.
•Özellikle kullanıcı türevli içeriklerde üretilen nefret söylemi, en hafif ve tek
boyutlu düzeylerden, en ağır ve olabildiğince çok katmanlı düzeylere kadar
değişik seviyelerde görülmektedir.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

29. Ne yapılabilir?
Dr. Özgür Uçkan

30. Yeni medya ortamında nefret söylemine karşı mücadele yolları
Durban bildirgesi
• 31 Ağustos-8 Eylül 2001 yılında Güney Afrika-Durban’da gerçekleşen Irkçılık, Irkçı
Ayrımcılık, Yabancı Düşmanlığı ve Diğer İlgili Hoşgörüsüzlük üzerine 3. Dünya
Toplantısı’nının sonunda Durban Bildirgesi yayınlanmıştır (http://www.un.org/WCAR/
durban.pdf, Erişim 11 Temmuz 2010).
• Durban Bildirgesi’nde, ırkçılığın, ırkçı ayrımcılığın, yabancı düşmanlığının ve diğer
hoşgörüsüzlük biçimlerinin yeni örüntülerine dikkat edilmesi gerektiği, bu yeni örüntülerin
gençleri hedef aldığı belirtilmektedir. Bildirgede, yoksulluğun, az gelişmişliğin,
marjinalleştirmenin, toplumsal dışlamanın ve ekonomik eşitsizliklerin, ırkçılık, ırkçı ayrımcılık,
yabancı düşmanlığı ve diğer hoşgörüsüzlük biçimleriyle yakından ilişkili olduğu da
vurgulanmaktadır. Bunların yanısıra, bildirgede, bazı dinsel inanışlara yönelik dini
hoşgörüsüzlüğün, anti-Semitizmin ve İslamofobinin arttığına da dikkat çekilmektedir.
• Bildirgede özellikle medya ve yeni medya dolayımı ile (İnternet dahil) fikirlerin özgürce
ifade edilmesi hakkı desteklenmekte, ırkçılık, ırkçı ayrımcılık, yabancı düşmanlığı ve diğer
hoşgörüsüzlüklere karşı mücadele için enformasyon aranması ve elde edilmesi özgürlüğü
savunulmaktadır.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

31. Yeni medya ortamında nefret söylemine karşı mücadele yolları
Durban bildirgesi
• Bildirgede medyanın incinebilir birey ve gruplara yönelik olarak -özellikle göçmenler ve
sığınmacılarla ilgili- olumsuz stereotipleri ve yanlış imgeleri dolaşıma soktuğu, böylece
kamuda yabancı düşmanlığının ve ırkçı ayrımcılığın yayılmasına katkıda bulunduğuna, ırkçı
birey ve grupların şiddet eylemlerini teşvik ettiğine de dikkat çekilmektedir.
• Bu bildirgede yeni medya dolayımı ile yaygınlaşan nefret söylemine karşı özellikle vurgu
yapılmaktadır. İnternet’in ırkçılık, ırkçı ayrımcılık, yabancı düşmanlığı ve diğer hoşgörüsüzlük
biçimleriyle mücadele için kullanılması, eşitlik ve ayrımcılıkla mücadele ilkelerini desteklemek
için yeni iletişim teknolojilerinin kullanılmasının desteklemesi önerilmektedir.
• Durban Bildirgesi, devletleri, fikir ve ifade özgürlüğünü garanti edecek şekilde, bazı
önlemleri almaya davet etmektedir.Bildirgede geleneksel medya ve yeni medya ortamında
sektörün aktörlerinin gönüllü olarak düzenleyici bir takım etik kodlar geliştirmeleri ve
uygulamaları talep edilmektedir. İnternet Hizmet Sağlayıcıları (İHS) ırkçı iletilerin dağıtılması
konusunda bazı gönüllü kodları uygulamaya ve öz-denetimsel önlemleri almaya
çağrılmaktadır. İHSler, ilgili sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte ulusal ve uluslararası
düzeylerde konuyla ilgili düzenleyici organlar oluşturulmaya da teşvik edilmektedir.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

32. Yeni medya ortamında nefret söylemine karşı mücadele yolları
OSCE (AGİT) ODIHR’in yeni medyada nefret söylemiyle mücadele önerileri
• OSCE ODIHR tarafından hazırlanan “Preventing and Responding to Hate Crimes” adlı el
kitabında (2009) (Varşova, ODIHR) STK’lara nefret suçları ile mücadelede oynayabilecekleri
roller arasında ayrımcılık, hoşgörüsüzlük ve nefret suçların varlığına karşı farkındalık
geliştirmeyi de sıralamaktadır.
• Nefret suçu ve nefret söylemi arasında da bir bağ olduğu belirtilir. Doğrudan bağın
kanıtlanması zor olsa dahi, nefret temelli şiddet çoğunlukla nefret söylemi içerisinde ortaya
çıkar.
• Örgütlü nefret grupları fikirlerini çeşitli yayınlar, popüler müzik, Internet ve gösterilerle dile
getirirler.
• Tüm bunlar nefret söylemini ve nefret suçlarını normalleştirmeye ve meşru kılmaya yöneliktir.
• Bu el kitabında STK’ların nefret söylemi tarafından oluşturulan hoşgörüsüzlük ortamına karşı
mücadele edebileceği belirtiliyor.
• Farkındalık geliştirme, izleme ve eğitim etkinlikleri bu mücadelede önemli araçlardandır,
ancak bazı durumlarda daha etkili mücadele statejilerine başvurulmalıdır.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

33. Nefret söylemine karşı toplumsal örgütlenmeler
Genel bilinç oluşturmaya yönelik Doğrudan nefret gruplarını hedef
uzun erimli çalışmalar: alan kısa erimli yaklaşımlar:
• Eğitim faaliyetleri • Gözlemler ve afişe etme edimleri
• Projeler • Hacker girişimleri
• Araştırma raporları ve yayınlar • Bildirimde ve ihbarda bulunma
• Tanıtım materyalleri • Alan adı (domain name) satın
alma
• Filtre yazılımlar
• Yasal yollar
• Eğitsel oyunlar
• Mesaj panoları
• Toplantılar
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

34. Öneriler
Nefret Söylemine karşı yapılacak çalışmaların ilk adımı nefret’in ve nefret
söyleminin kaynaklarını ortadan kaldırmaya yönelik olmalıdır. Yeni
medyada üretilen ve dolaşıma sokulan nefret söylemi bütün boyutları birlikte
ele alınmalıdır.
Hali hazırda nefret söylemi ile ilgili olarak akademisyenler, hukukçular ve
sivil toplum örgütleri gibi farklı disiplinlerden aktörler tarafından çeşitli
çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalar sonucunda geliştirilen somut
önerileri şöyle konumlayabiliriz: ...
(Eser AYGÜL, YENİ MEDYADA NEFRET SÖYLEMİNİN ÜRETİMİ: BİR TOPLUMSAL PAYLAŞIM AĞI OLARAK FACEBOOK ÖRNEĞİ)
Dr. Özgür Uçkan

35. Öneriler
•Yeni medya ortamlarının kullanıcılarında nefret söylemiyle ilgili farkındalık geliştirilmesi
ve bu amaçla eleştirel medya okuryazarlığının geliştirilmesi
•Yeni medya ortamında dolaşıma sokulan nefret söyleminin kaynağının çevrimdışı dünyada
olması nedeniyle nefret söyleminin ortaya çıkış nedenleri ve koşullarının araştırılması.
•Nefret içeriklerinin şikayet yoluyla kaldırılması,
•Olumlu örneklerin ve nitelikli içerik üretiminin teşvik edilmesi,
•Yeni medya uygulamalarının hizmet sözleşmelerinde (Terms of Services) nefret söylemi ile
ilgili maddelerin bulundurulması,
•Yeni medya ortamlarında yayın yapan medya profesyonellerine yönelik nefret söylemine
karşı farkındalık yaratma eğitiminin verilmesi,
•Yeni medya ortamında dolaşımda bulunan nefret içerikleriyle ilgili izleme ve raporlama
çalışmalarının yapılması,
•Avrupa Siber Suç Sözleşmesi Ek Protokolü’nün Türkiye tarafından imzalanması
(Eser AYGÜL, YENİ MEDYADA NEFRET SÖYLEMİNİN ÜRETİMİ: BİR TOPLUMSAL PAYLAŞIM AĞI OLARAK FACEBOOK ÖRNEĞİ)
Dr. Özgür Uçkan

36. Özetle...
•Yeni medya ortamlarındaki nefret söyleminin ayakları burada/bu
dünyadadır.
•Yeni medya ortamlarının özellikleri bu ayrımcı söylemsel pratikleri daha
yaygın, daha pervasız kılmaktadır.
•Yeni medya ortamlarında dolaşıma sokulan ve çoğu kez kullanıcıların
ürettiği bu söylemsel pratikler, ancak zihinsel dönüşümle değişebilir. Bunun
için de toplumda her türlü ayrımcı pratikle mücadele edilmesi, barış ve
tanıma dilinin geliştirilmesi gereklidir.
•Yeni medya ortamlarında kullanıcının ne yaptığının, ne paylaştığının, nereye
nasıl dahil olduğunun farkındalığının ve bilincinin geliştirilmesi her düzeyde‐
her yaşta gereklidir. Bunun yolu da “yeni medya okuryazarlığı”dır.
(Tuğrul ÇOMU & Mutlu BİNARK, Yeni Medyada Nefret Söylemi)
Dr. Özgür Uçkan

37. Okuma önerileri
•Yeni Medyada Nefret Söylemi, Yay. Haz. Tuğrul Çomuİstanbul: Kalkedon
Yayınları, Eylül 2010.
•Gidişoğlu, S. ve Rızvanoğlu, K. (2012), “İnternette Türk Milliyetçiliği: Türk
Milliyetçisi Siteler ve Ağ Yapısı Üzerine bir Analiz”, Nefret Suçları ve/veya
Nefret Söylemi, (Der). Yasemin İnceoğlu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 223‐
246.
•Binark, M. ve Çomu, T. (2012), “Sosyal Medyanın Nefret Söylemi için
Kullanılması İfade Özgürlüğü değildir!”, https://
yenimedya.wordpress.com/?s=nefret+s%C3%B6
•Binark, M. (2012), “Yeni Medya Okuryazarlığı” I. Uluslararası Teknoloji
Bağımlılığı Konferansı Bildiri Tam Metinleri Kitabı, İstanbul: Ümraniye
Belediyesi Yayınevi.
Dr. Özgür Uçkan

38. Dinlediğiniz için teşekkürler... Dr. Özgür Uçkan