2. 2
1. Pojęcie, klasyfikacja i rodzaje instalacji elektrycznych
Instalacja elektryczna – część sieci niskiego napięcia stanowiąca układ przewodów
w budynku, wraz ze sprzętem elektroinstalacyjnym, mający początek na zaciskach wyj-
ściowych wewnętrznej linii zasilającej w złączu i koniec w gniazdkach wtyczkowych,
wypustach oświetleniowych i zainstalowanych na stałe odbiornikach energii elektrycz-
nej. Służy do dostarczania energii elektrycznej lub sygnałów elektrycznych do odbior-
ników.
Instalacja elektryczna niskonapięciowa jest zespołem urządzeń elektrycznych o skoor-
dynowanych parametrach technicznych, napięciu znamionowym do 1000 V prądu
zmiennego i 1500 V prądu stałego, przeznaczona do doprowadzania energii elektrycz-
nej z sieci rozdzielczej do odbiorników.
W zależności od rodzaju zasilanych odbiorników, instalacje dzieli się zwykle na:
oświetleniowe – zasilające urządzenia oświetleniowe oraz podłączane do gniazd jednofa-
zowych, przenośne urządzenia o niewielkiej mocy (sprzęt elektroniczny, AGD, komputery,
grzejniki przenośne itp.),
siłowe – zwykle trójfazowe, zasilające silniki elektryczne oraz urządzenia przemy-
słowe (w mieszkaniach – ogrzewanie elektryczne, kuchnie elektryczne itp.).
Instalacja mieszkaniowa w budynku wielorodzinnym składa się z następujących
części:
złącza, które łączy ją z siecią zasilającą,
rozdzielnicy głównej – zawierającej główny wyłącznik zasilania oraz zabezpieczenia
wychodzących z niej odgałęzień,
wewnętrznych linii zasilających (wlz) – trójfazowych odgałęzień zasilających poszczególne
grupy odbiorców (na przykład w kolejnych klatkach schodowych),
instalacji odbiorczych poszczególnych mieszkań wyposażonych w zabezpieczenia
i licznik energii elektrycznej.
4. 4
Rys. 4.2 Fragment instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym
Źródło: Strojny J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 7. Warszawa, COSiW SEP 2005
Instalacja odbiorcza może składać się z następujących obwodów:
oświetlenia ogólnego,
gniazd wtyczkowych,
kuchni elektrycznej,
elektrycznego podgrzewacza wody,
ogrzewania elektrycznego (grzejniki konwektorowe, płytowe, ogrzewanie podłogowe,
kocioł elektryczny do centralnego ogrzewania),
napędów żaluzji i rolet,
wentylacji i klimatyzacji,
zabezpieczeń przeciwpożarowych,
instalacji kontroli dostępu i przeciwwłamaniowych,
instalacji komputerowych,
instalacji antenowych.
Ze względu na coraz większe wymagania dotyczące zapewnienia prawidłowej pracy
różnorodnych urządzeń elektrycznych i trudności w wykonywaniu dużej liczby obwo-
5. 5
dów zasilających metodami tradycyjnymi, opracowane zostały systemy instalacji elek-
trycznych zapewniające dużą niezawodność i prostotę wykonania.
Najprostszym z nich, przeznaczonym do instalacji mieszkaniowych, jest system SI,
oparty na wykorzystaniu techniki przekaźnikowej. Powstały również systemy instalacji
opartych na wykorzystaniu techniki komputerowej, umożliwiające tworzenie „inteli-
gentnych budynków”.
2. Parametry techniczne instalacji elektrycznych
Badanie ciągłości przewodów ochronnych i połączeń wyrównawczych oraz pomiar
rezystancji przewodów ochronnych.
a) Norma [5] wymaga, aby próbę ciągłości przewodów wykonywać przy użyciu źródła
prądu stałego lub przemiennego o niskim napięciu 4 do 24 V, w stanie bezobciąże-
niowym i prądem co najmniej 0,2 A. Prąd stosowany podczas próby powinien być
tak mały, aby nie powodował niebezpieczeństwa powstania pożaru lub wybuchu.
Do wykonania tego sprawdzenia można użyć specjalnie przystosowanej latarki elek-
trycznej z baterią o napięciu 4,5 V i żarówką 3,7 V/0,3 A. Sprawdzenie może być
również wykonane przy użyciu mostka lub omomierza z wbudowanym źródłem na-
pięcia pomiarowego lub metodą techniczną.
b) Pomiar rezystancji przewodów ochronnych polega na przeprowadzeniu pomiaru
rezystancji R między każdą częścią przewodzącą dostępną a najbliższym punktem
głównego przewodu wyrównawczego, który ma zachowaną ciągłość z uziomem.
c) Według PN-IEC 60364-6-61 [5] zmierzona rezystancja R powinna spełniać następu-
jący warunek:
R UC / IA
gdzie:
UC – spodziewane napięcie dotykowe podane w tabeli 1, określone na podstawie IEC
479–1,
IA – prąd zapewniający samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego
w wymaganym czasie 0,2, 0,4 lub 5 s.
Warunek ten nie dotyczy połączeń wyrównawczych dodatkowych (miejscowych).
Dla połączeń wyrównawczych dodatkowych oraz we wszystkich przypadkach bu-
dzących wątpliwość, co do wartości napięcia dopuszczalnego długotrwale, należy
sprawdzać, czy rezystancja połączeń wyrównawczych R między częściami przewodzą-
cymi jednocześnie dostępnymi, spełnia warunek:
R UL / IA
gdzie:
UL – dopuszczalne długotrwale napięcie dotyku 50 V – warunki normalne,
25 V – zwiększone niebezpieczeństwo porażenia, na przykład plac budowy,
IA – prąd zapewniający samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w wymaganym
czasie.
6. 6
Tabela 4.1. Spodziewane napięcie dotykowe
Czas wyłączenia
s
Spodziewane napięcie dotykowe V
0,1 350
0,2 210
0,4 105
0,8 68
5 50
Źródło: Michel K., Sapiński T.: Czytam rysunek elektryczny. Warszawa, WSiP 1999
LR
I
UU
R
21
U1 – napięcie w stanie bezprądowym
U2 – napięcie pod obciążeniem
I – prąd obciążenia
RL –rezystancja przewodów pomiaro-
wych
T – transformator zasilający 150 VA
P – potencjometr regulacyjny
SPW – szyna połączeń wyrównawczych
Rys. 4.3 Układ do pomiaru rezystancji przewodów ochronnych
Źródło: Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna
elektrotechnika ogólna. Warszawa, Rea 2003
Zaleca się, aby układ pomiarowy (rys. 4.3) zasilany był z obcego źródła o napięciu
przemiennym do 24 V – metoda techniczna. Rezystancje połączeń ochronnych oblicza-
my ze wzoru podanego na rys. 4.3. Pomiar rezystancji przewodów można również wy-
konać przy użyciu mostka Wheatstone’a lub mostka Thomsona.
Pomiar rezystancji izolacji
Stan izolacji ma decydujący wpływ na bezpieczeństwo obsługi i prawidłowe funk-
cjonowanie wszelkiego rodzaju urządzeń elektrycznych. Dobry stan izolacji to, obok
innych środków ochrony, również gwarancja ochrony przed dotykiem bezpośrednim,
czyli przed porażeniem prądem elektrycznym, jakim grożą urządzenia elektryczne.
Mierząc rezystancję izolacji sprawdzamy stan ochrony przed dotykiem bezpośrednim.
Pomiary rezystancji powinny być wykonane w instalacji odłączonej od zasilania.
Rezystancję izolacji należy mierzyć pomiędzy kolejnymi parami przewodów czynnych
oraz pomiędzy każdym przewodem czynnym i ziemią. Przewody ochronne PE i ochron-
no-neutralne PEN traktować należy jako ziemię, a przewód neutralny N jako przewód
czynny.
7. 7
Przy urządzeniach z układami elektronicznymi pomiar rezystancji izolacji należy
wykonywać pomiędzy przewodami czynnymi połączonymi razem z ziemią, celem unik-
nięcia uszkodzenia elementów elektroniki. Bloki zawierające elementy elektroniczne,
o ile to możliwe, należy na czas pomiaru wyjąć z obudowy.
Wykonywanie pomiarów rezystancji izolacji
Rezystancja izolacji zależy od wielu czynników:
1) wilgotności,
2) temperatury – przy pomiarze rezystancji izolacji w temperaturze innej niż 20oC,
należy wyniki przeliczyć do temperatury odniesienia 20oC. Wartości współczynnika
przeliczeniowego K20 podaje tabela 4.2;
Tabela 4.2. Wartości współczynnika przeliczeniowego K20
Temperatura oC 4 8 10 12 16 20 24 26 28
WspółczynnikK20
dla uzwojeń silnika
0,63 0,67 0,7 0,77 0,87 1,0 1,13 1,21 1,30
izolacja papierowa kabla 0,21 0,30 0,37 0,42 0,61 1,0 1,57 2,07 2,51
izolacja gumowa kabla 0,47 0,57 0,62 0,68 0,83 1,0 1,18 1,26 1,38
izolacja polwinitowa
kabla
0,11 0,19 0,25 0,33 0,625 1,0 1,85 2,38 3,125
Źródło: Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna elektrotechnika
ogólna. Warszawa, Rea 2003
Dla kabli z izolacją polietylenową, z uwagi na wysoką wartość rezystancji izolacji,
nie stosuje się współczynnika przeliczeniowego K20.
3) napięcia, przy jakim przeprowadzamy pomiar:
Prąd upływu przez izolację nie jest proporcjonalny do napięcia w całym zakresie. Ze
wzrostem napięcia rezystancja maleje początkowo szybciej, potem wolniej, po czym
ustala się. Po przekroczeniu pewnej granicy następuje przebicie izolacji i rezystan-
cja spada do małych wartości lub zera. Pomiar należy wykonywać napięciem wyż-
szym od znamionowego, zgodnie z wymaganiami przepisów.
4) czasu pomiaru:
Przy utrzymywaniu przez pewien czas napięcia podczas pomiaru rezystancji
izolacji, jej wartość nie jest stała, lecz stopniowo wzrasta, co spowodowane jest
zmianami fizycznymi lub chemicznymi zachodzącymi w materiale izolacyjnym pod
wpływem pola elektrycznego i przepływającego prądu. Izolowane części metalowe
(kabel) stanowią kondensator i początkowo płynie prąd pojemnościowy (ładowanie
kondensatora) większy od prądu upływowego.
5) czystości powierzchni materiału izolacyjnego:
Rezystancja izolacji to połączona równolegle rezystancja skrośna, zależna od rodza-
ju materiału izolacyjnego i powierzchniowa – zależna od czystości powierzchni.
Pomiar rezystancji izolacji powinien być przeprowadzany w odpowiednich warun-
kach: temperatura 10 do 25oC, wilgotność 40% do 70%, urządzenie badane powin-
no być czyste i niezawilgocone.
Dla urządzeń nagrzewających się podczas pracy wykonujemy pomiar rezy-
stancji izolacji w stanie nagrzanym.
8. 8
Rys. 4.4 Zależność rezystancji izolacji od temperatury, napięcia i czasu pomiaru
Źródło: Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna
elektrotechnika ogólna. Warszawa, Rea 2003
Pomiar wykonujemy prądem stałym, aby wyeliminować wpływ pojemności na wy-
nik pomiaru. Odczyt wyniku pomiaru następuje po ustaleniu się wskazania (po ok.
1 min). Odczytujemy wtedy natężenie prądu płynącego przez izolację pod wpływem
przyłożonego napięcia na skali przyrządu wycechowanej w M.
Najczęściej miernikami są induktory o napięciu 250, 500,1000 i 2500 V.
Sposób wykonywania pomiaru i wymagane wartości rezystancji izolacji dla instala-
cji elektrycznej podczas badań odbiorczych i okresowych podaje norma PN-IEC 60364-
6-61.
Tabela 4.3. Minimalne wymagane wartości rezystancji izolacji
Napięcie znamionowe
badanego obwodu
V
Napięcie probiercze prądu
stałego
V
Minimalna wartość
rezystancji izolacji
M
do 50 SELV i PELV 250 0,25
50 < U 500 500 0,5
> 500 1000 1,0
Źródło: Michel K., Sapiński T.: Czytam rysunek elektryczny. Warszawa, WSiP 1999
Rezystancja izolacji mierzona napięciem probierczym podanym w tabeli 4.3. jest
zadowalająca, jeżeli jej wartość nie jest mniejsza od wartości minimalnych podanych
w tabeli 4.3.
Sprawdzenie ochrony przez separację obwodów
Sprawdzenie ochrony przez oddzielenie obwodów części czynnych jednego obwo-
du od części czynnych innych obwodów i od ziemi wykonujemy przez pomiar rezystan-
cji izolacji oddzielającej. Wymagania dla tej izolacji są takie same, jak podano w tabeli
4.3.
Próba wytrzymałości elektrycznej
Podczas badań odbiorczych dla izolacji wykonanych podczas montażu instalacji
oraz na urządzeniach w miejscu ich zainstalowania, należy wykonać próbę wytrzymało-
ści izolacji. Okresowe badania eksploatacyjne wymagają tylko wykonania pomiaru re-
zystancji izolacji.
Pomiar rezystancji podłogi i ścian
Ochrona przed dotykiem pośrednim (dodatkowa) przez zastosowanie izolowania
stanowiska wymaga przeprowadzenia pomiarów rezystancji izolacji podłóg i ścian.
W pomieszczeniach nieprzewodzących wyklucza się obecność przewodu ochronnego
9. 9
PE, który mógłby kierować niebezpieczne napięcie zakłóceniowe do ziemi. Nieprzewo-
dzące ściany i podłoga stanowią zabezpieczenie dla operatora w przypadku uszkodze-
nia podstawowej izolacji. Podłogi nieprzewodzące powinny być wykonane z odpowied-
nich wykładzin zgodnie z normami, tak, aby spełniały warunki nieprzewodności oraz
umożliwiały odprowadzenie ładunków statycznych.
Oba warunki będą spełnione jeżeli:
50 kΩ ≤ Ri ≤ 1 MΩ
gdzie: Ri jest rezystancją izolacji podłogi.
W przypadku konieczności sprawdzenia rezystancji podłogi i ścian należy
wykonać przynajmniej 3 pomiary, w tym samym pomieszczeniu – pierwszy
w odległości ok. 1 m od dostępnych obcych części przewodzących, pozostałe dwa
w odległościach większych.
Pomiary rezystancji podłóg i ścian należy wykonywać prądem stałym. Jako źródło
prądu należy stosować induktorowy miernik izolacji lub próbnik izolacji z zasilaniem
bateryjnym, wytwarzające w stanie bez obciążenia napięcie o wartości około 500 V (lub
1000 V przy napięciu znamionowym instalacji przekraczającym 500 V).
Układ połączeń zalecany przez normę [5] przedstawia rysunek 4.5.
Rys. 4.5 Układ połączeń przy pomiarze rezystancji izolacji stanowiska prądem stałym
1– obciążenie 750 N dociskające elektrodę, 2 – płytka izolacyjna dociskowa,
3 – metalowa elektroda pomiarowa o wymiarach 250 × 250 mm (elektroda probiercza 1),
4 – element ułatwiający połączenie.
Źródło: Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna
elektrotechnika ogólna. Warszawa, Rea 2003
Każde badanie instalacji elektrycznych, zarówno z bezpiecznikami, z wyłącznikami
nadmiarowo-prądowymi, jak i z wyłącznikami różnicowoprądowymi, powinno być
udokumentowane protokołem z tych badań, który powinien zawierać informacje o wy-
nikach oględzin i badań oraz informacje dotyczące zmian w stosunku do dokumentacji
i odchyleń od norm, a także przepisów, z podaniem części instalacji, których to dotyczy.
10. 10
3. Parametry łączników
Napięcie znamionowe (UN) – największa dopuszczalna wartość skuteczna napięcia
międzyprzewodowego sieci, w której łącznik może być zainstalowany, przy której też są
ustalone inne znamionowe parametry techniczne łącznika.
Prąd znamionowy ciągły (cieplny) (IN) – największa wartość skuteczna prądu,
który może płynąć przez łącznik przy pracy ciągłej, podczas której zestyki główne są
zamknięte i przewodzą prąd w dowolnie długim czasie, w określonej temperaturze ota-
czającego powietrza (30oC), nie powodując wzrostu temperatury żadnego z elementów
łącznika ponad wartość dopuszczalną.
Prąd znamionowy wyłączalny (INw) (zdolność wyłączalna) – największa war-
tość skuteczna prądu, którą łącznik może wyłączyć w określonych warunkach i szeregu
łączeniowym bez powodowania uszkodzeń lub objawów mogących mieć niepożądany
wpływ na środowisko, lub na wykonywanie przez łącznik wyznaczonych mu funkcji.
Prąd znamionowy załączalny (iNzał.) – największa chwilowa wartość prądu załą-
czanego, którą łącznik w określonych warunkach i szeregu łączeniowym może załączyć
bez trwałego sczepienia się styków oraz bez innych skutków powodujących nieprzy-
datność łącznika do dalszej pracy.
Prąd znamionowy szczytowy (idyn) – największa chwilowa wartość prądu zakłó-
ceniowego (udarowego), który występując w łączniku przy zamkniętych zestykach, nie
spowoduje trwałego sczepienia się styków ani żadnych uszkodzeń mechanicznych lub
uszkodzeń izolacji.
Trwałość mechaniczna – największa liczba cykli przestawieniowych, którą można
wykonać łącznikiem nieobciążonym prądem bez przekroczenia określonego zużycia
jego elementów.
Trwałość łączeniowa – największa liczba cykli łączeniowych, którą można wyko-
nać łącznikiem z określoną częstością łączeń, w określonym obwodzie probierczym,
odpowiadających dopuszczalnemu zużyciu styków lub innych elementów członów łą-
czeniowych łącznika.
Znamionowa częstość łączeń – największa liczba cykli łączeniowych w określo-
nym czasie (najczęściej w ciągu 1h), przy której łącznik nie powinien ulec uszkodzeniu
przed wykonaniem liczby cykli łączeniowych wyznaczonych przez trwałość łączeniową
i mechaniczną.
Czas zamykania łącznika (Tz) – czas od chwili wystąpienia impulsu sterowniczego
powodującego zamykanie łącznika, do chwili osiągnięcia po raz pierwszy położenia za-
mknięcia przez styki ruchome tego bieguna, który jako ostatni osiąga stan zamknięcia.
Czas otwierania łącznika (To) – czas od chwili wystąpienia impulsu sterownicze-
go powodującego otwieranie łącznika, do chwili osiągnięcia po raz pierwszy położenia
otwarcia przez styki ruchome tego bieguna, który jako ostatni osiąga stan otwarcia.
Czas niejednoczesności zamykania łącznika (Tnz) – czas od chwili uzyskania
styczności styków w pierwszym zamykającym się biegunie, do chwili uzyskania stycz-
ności styków w ostatnim zamykającym się biegunie łącznika.
Czas niejednoczesności otwierania łącznika (Tno) – czas od chwili utraty stycz-
ności styków w pierwszym otwierającym się biegunie, do chwili utraty styczności sty-
ków w ostatnim otwierającym się biegunie łącznika.
Odskoki sprężyste styków – tłumione drgania sprężyste styków, występujące
w czasie zamykania zestyku przy zderzeniu styku ruchomego ze stykiem nieruchomym
i powodujące przejściową utratę styczności styków.
11. 11
Czas trwania odskoków styku łącznika (Tt) – łączny czas trwania poszczególnych
odskoków styku przy zamykaniu łącznika.
Czas występowania odskoków styku łącznika (Tw) – czas od początku pierwsze-
go odskoku do chwili uzyskania styczności styków po ostatnim odskoku.
Tabela 4.4. Kryteria doboru poszczególnych rodzajów łączników.
Parametr /
Kryterium doboru
Rodzaj łącznika
Odłącznik Rozłącznik Wyłącznik Bezpiecznik
Napięcie
znamionowe
wszystkie niskie i średnie wszystkie niskie i średnie
Prąd wyłączalny
Inw (Inw/IN)
żaden lub bardzo
mały (ok. 0)
umiarkowany
<10
duży i bardzo duży 10 bardzo duży
Zdolność
izolowania
wyłączonego
obwodu
bardzo duża duża
niezadowalająca przy napię-
ciach średnich i wysokich
bardzo duża po
wyjęciu wkładki
Źródło: Opracowanie własne
4. Dobór łączników
Dobierając łączniki i ewentualnie ich nastawy do określonych warunków pracy, na-
leży stosować się do wytycznych podanych w odpowiednich normach i przepisach oraz
zaleceń producentów podanych w kartach katalogowych oferowanych produktów. Ze
względu na niezawodność działania i lepsze parametry techniczne, a także łatwiejszy
montaż warto rezygnować z tańszej, być może aparatury starszego typu, na rzecz no-
woczesnych rozwiązań modułowych lub kompaktowych.
Głównymi kryteriami doboru aparatury powinny być:
funkcje, jakie ma pełnić dany aparat,
wartość i rodzaj napięcia oraz prądu roboczego obwodu,
wartość przewidywanych prądów zwarciowych i przeciążeniowych,
warunki pracy określone kategorią użytkowania,
dodatkowe wymagania dotyczące zabezpieczenia obwodów i urządzeń przed
zakłóceniami.
Wyłączniki instalacyjne dobiera się ze względu na wartość i rodzaj napięcia zabez-
pieczanej instalacji, obciążalność prądową długotrwałą zabezpieczanych przewodów oraz
rodzaje zasilanych odbiorników.
Wyłączniki silnikowe dobiera się z uwzględnieniem rodzaju i wartości napięcia
zasilającego silnik, prądu znamionowego silnika oraz jego kategorii użytkowania. Należy
pamiętać o właściwym nastawieniu prądu wyzwalacza termicznego.
Przy dobieraniu styczników nie można kierować się jedynie wartością prądu znamio-
nowego zabezpieczanego silnika. Znacznie ważniejszym parametrem jest znamionowa moc
łączeniowa stycznika w określonych warunkach pracy (kategorii użytkowania). Styczniki
powinny zapewniać skuteczne gaszenie łuku elektrycznego oraz utrzymywać podaną przez
producenta trwałość zestyków i komór gaszenia. Przy obciążeniu stycznika mocą łączeniową
mniejszą od znamionowej, jego trwałość wzrasta. W dokumentacji katalogowej i na obudo-
wie stycznika podawane są alternatywne możliwości wykorzystania go w różnych katego-
riach użytkowania.
12. 12
Dobierając przekaźnik termiczny, współpracujący ze stycznikiem przy zabezpie-
czaniu silnika, należy uwzględnić jego klasę wyzwalania. Przekaźniki termiczne na małe
prądy włączane są bezpośrednio w kontrolowany obwód. W przypadku zabezpieczania
obwodów, w których płyną duże prądy rzędu setek amperów, stosuje się przekaźniki
prądowe wtórne, współpracujące z przekładnikami prądowymi. Jeśli mają one stałą
przekładnię w całym obszarze kontrolowanych prądów, to ich klasa wyzwalania mieści
się w przedziale od 5 do 10. Do silników o rozruchu ciężkim stosuje się przekaźniki
o klasie wyzwalania większej niż 10, współpracujące z przekładnikami prądowymi
szybkonasycającymi się. Niekiedy zachodzi konieczność uniemożliwienia ponownego
załączenia napędzanego urządzenia, gdy czas jego stygnięcia jest dłuższy niż czas sty-
gnięcia przekaźnika termobimetalowego. Należy wówczas zastosować przekaźnik ry-
glowany, którego zamknięcie wymaga ręcznego zwolnienia zabezpieczenia (rygla).
Wyłączniki różnicowoprądowe dobierane są w zależności od przeznaczenia ze
względu na wartość prądu różnicowego (czułość). Jednocześnie muszą mieć odpowied-
nie napięcie znamionowe i prąd znamionowy ciągły. Dobrać należy również typ wy-
łącznika: AC, A, B, selektywny. W zależności od potrzeb instaluje się wyłączniki jednofa-
zowe lub trójfazowe, z zabezpieczeniem przeciążeniowym lub bez. Dobierając zabezpie-
czenie wielostopniowe (np. w tablicy głównej oraz dodatkowo w wybranych obwo-
dach) należy pamiętać o zapewnieniu wybiórczego zadziałania. Jako zabezpieczenie
główne należy wówczas zastosować wyłącznik różnicowoprądowy selektywny, o więk-
szym różnicowym prądzie zadziałania. W zależności od miejsca zainstalowania, wy-
łączniki powinny mieć odpowiedni stopień ochrony obudowy (IP XY).
Wyłączniki stacyjne i sieciowe muszą spełniać wymagania wynikające
z parametrów zabezpieczanego odcinka sieci. Poza parametrami znamionowymi,
istotne przy doborze tego typu łączników są wartości przewidywanych prądów
zwarciowych, decydujące o znamionowej zdolności wyłączania. Ważny jest też rodzaj
i zakres działania zabezpieczeń, na który często trzeba zdecydować się w momencie
zamawiania wyłącznika.
W zasadzie, większość mechanizmów wyłączników nie wymaga czynności
konserwacyjnych. Tylko w przypadku dużych aparatów należy okresowo czyścić
i smarować zamki wyłączników. Wszystkie czynności konserwacyjne należy
przeprowadzać według instrukcji, zgodnie z zaleceniami producenta. Okresowo należy
dokonywać oględzin styków i dbać, aby nie były zabrudzone. Czyszczenie styków można
wykonywać pędzelkiem lub szorstką szmatką przy użyciu benzyny. W przypadku
intensywnego osmalenia można użyć miękkiej szczoteczki metalowej. Nie należy czyścić
styków papierem ściernym, ponieważ kryształy materiału ściernego wbijają się
w powierzchnię styków i pogarszają warunki styczności (warstwa nieprzewodząca).
W większych aparatach należy również okresowo regulować sprężyną docisk
zestykowy, ponieważ maleje on na skutek odpuszczenia sprężyn stykowych lub zużycia
styków. Niektóre aparaty wymagają regulacji przechyłu styków, który zmienia się pod
wpływem ich zużywania. Sposoby regulacji docisku stykowego i przechyłu styków
podane są w dokumentacji technicznej aparatu.
W aparaturze łączeniowej najszybszemu zużyciu ulegają styki i zaciski. Wymaga to
ich kilkakrotnej wymiany, ponieważ okres trwałości mechanicznej urządzenia jest
znacznie dłuższy. Producenci oferują zestawy zestykowe do przeprowadzenia wymiany
przez osoby nadzorujące prawidłową pracę aparatury.
13. 13
a) b)
Rys. 4.6 Elementy wymienne do styczników oferowane przez zakład EMA – ELESTER
a) komplet styków i zacisków, b) cewka stycznika z zaciskami [12]
W ofercie znajdują się również cewki sterujące do styczników, zespoły styków po-
mocniczych i komory gaszenia łuku elektrycznego. Nie zaleca się naprawy zespołów
wyzwalaczy w wyłącznikach, gdyż precyzja ich działania zależy od precyzji montażu.
Podczas eksploatacji łączników, zagrożenie dla człowieka stwarza praca w pobliżu
elementów pod napięciem. Należy więc pamiętać o przestrzeganiu przepisów bezpie-
czeństwa określonych szczegółowymi instrukcjami stanowiskowymi. Ograniczenie za-
grożeń związane jest również z właściwym montażem aparatury, w tym dotrzymywa-
niem wymiarów tzw. obszarów zagrożenia. Ich odpowiednia wielkość umożliwia bez-
pieczne wykonywanie przeglądów, regulacji i konserwacji aparatów, a także zapewnia
ich prawidłową pracę. Wymiary obszarów zagrożenia podawane są przez producentów
w dokumentacji. Szczególnie istotne jest właściwe oznakowanie szyn i aparatury łącze-
niowej, gdyż znacznie zmniejsza możliwość popełnienia omyłki na skutek niewłaściwej
identyfikacji obwodów. Przy instalowaniu łączników należy przestrzegać zasady, aby po
ich otwarciu styki ruchome nie pozostawały pod napięciem. Aparaty należy montować
tak, aby ich dźwignie i przyciski napędowe w górnym położeniu powodowały załącze-
nie, w dolnym wyłączenie obwodu. Ponadto powinny być zaopatrzone w napisy infor-
macyjne.
Obecnie, producenci coraz częściej stosują rozwiązania techniczne konstrukcji
łączników zwiększające bezpieczeństwo użytkowania. Znakomitym przykładem są roz-
łączniki bezpiecznikowe, w których otwarcie pokrywy umożliwia bezpieczną wymia-
nę wkładki topikowej. W przypadku nowych rozwiązań technicznych stosuje się
w aparatach łączeniowych uniedostępnienie zacisków, poprzez schowanie ich w głębi
osłon. W przypadku wyłączników stacyjnych rozwiązaniem zwiększającym bezpieczeń-
stwo obsługi jest umieszczenie ich na wysuwanych wózkach instalowanych w tzw. roz-
dzielnicach dwuczłonowych. Po częściowym wysunięciu wózka tory główne są rozłą-
czane, pozwalając na bezpieczną pracę przy torach sterujących. Całkowite wysunięcie
wózka powoduje samoczynne odłączenie styków wszystkich obwodów i umożliwia
bezpieczną wymianę aparatu lub jego podzespołów.
Rura elektroinstalacyjna to element osłonowy o okrągłym lub nieokrągłym prze-
kroju poprzecznym, służący do umieszczenia w nim przewodów izolowanych lub kabli
instalacyjnych elektrycznych poprzez ich wciągniecie. Wykorzystywane są do prowa-
dzenia instalacji elektrycznych i teletechnicznych wewnątrz budynków. Zapewniają wy-
soki poziom ochrony mechanicznej kabli i przewodów umieszczonych w ich wnętrzu.
W zasadzie w jednej rurce należy układać przewody należące do jednego i tylko jed-
nego obwodu instalacji elektrycznej. Inne rozwiązania są zabronione ze względu na
przejrzystość instalacji i bezpieczeństwo jej użytkowników.
14. 14
W instalacjach elektrycznych stosuje się najczęściej następujące rodzaje rur instala-
cyjnych:
rury stalowe gwintowane – są stosowane do układania w nich przewodów in-
stalacji elektrycznej w izolacji gumowej lub polwinitowej (bez dodatkowego
uzbrojenia chroniącego przewód przed uszkodzeniami mechanicznymi). Rury
stalowe stosuje się w pomieszczeniach, w których rury z twardego polichlorku
winylu mogłyby ulec uszkodzeniu. Oznacza się te rury symbolem RS-P11 lub RS-
P29 itd. Liczba oznacza średnicę gwintu wewnętrznego w milimetrach.
rury sztywne z twardego polichlorku winylu – stosuje się do ochrony przewo-
dów izolowanych, instalowanych na tynku w pomieszczeniach suchych, wilgot-
nych i bardzo wilgotnych oraz w większości pomieszczeń o atmosferze agresyw-
nej, na którą jest odporny polichlorek winylu. Rury te nie są gwintowane, a połą-
czenie następuje przez wsunięcie ich do złączki kompensacyjnej lub dwukieli-
chowej. Oznaczenia tych rur to: RVS 18, RVS 21 itd. Liczba oznacza średnicę
znamionową rury w milimetrach i jest zaokrągleniem do liczby całkowitej śred-
nicy zewnętrznej rury.
rury giętkie z twardego polichlorku winylu – stosowane są do ochrony prze-
wodów izolowanych pod tynkiem (w miejsca dotychczas stosowanych rur izola-
cyjnych płaszczowych), do wykonywania instalacji zatapianych w betonie, bądź
w procesie wznoszenia budynków metodą monolityczną, bądź też do układania
w formach zalewanych betonem w „fabrykach domów". Oznaczenia tych rur to
RVKL 15, RVKL 18 itd., gdzie liczba oznacza średnicę znamionową rury w mili-
metrach i jest zaokrągleniem do liczby całkowitej średnicy zewnętrznej rury.
rury termokurczliwe – po podgrzaniu kurczą się. Nałożone na dany przedmiot
zaciskają się na nim, przyjmują jego kształt, tworząc szczelną warstwę izolacyjno-
ochronną. Stosuje się je do naprawy uszkodzonej izolacji kabli i przewodów, do
łączenia wiązek przewodów, do zakańczania przewodów, do izolowania zaci-
sków. Rury te oznacza się przy użyciu następujących symboli: R rura termo-
kurczliwa, C – cienkościenna, P – pogrubiona, G – grubościenna, K – z klejem,
M – z masą uszczelniającą, n – niebieska, o – czarna, k – czerwona, t – zielona,
f – fioletowa, z – żółta, b – biała. Na końcu podaje się średnicę rury przed obkur-
czeniem (w stanie dostawy) i po obkurczeniu oraz długość rury.
rury elektroinstalacyjne z tworzyw sztucznych typu RB
Rys. 4.7 Widok rury elektroinstalacyjnej
Źródło: Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Warszawa, WSiP 1999
Puszka elektroinstalacyjna (elektryczna puszka instalacyjna) – osprzęt instala-
cyjny służący do ochrony połączeń elektrycznych przewodów instalacji elektrycznej lub
montażu osprzętu (gniazda elektryczne, łączniki, gniazda teletechniczne). Puszki ze
względu na przeznaczenie oraz technologię montażu podzielić można na różne grupy.
15. 15
Pod względem przeznaczenia wyróżniamy puszki połączeniowe (odgałęźniki) oraz
do montażu osprzętu. Pod względem technologii montażu wyróżniamy puszki natyn-
kowe oraz wtynkowe. W nowoczesnych instalacjach elektrycznych, zwłaszcza z zasto-
sowaniem elementów automatyki budynkowej, zaczyna stosować się też puszki rozbu-
dowane o dodatkową przestrzeń do zainstalowania modułów elektronicznych (np. ste-
rowanie roletami lub oświetleniem). W budownictwie mieszkalnym puszki używane do
montażu osprzętu mogą spełniać jednocześnie funkcje puszek połączeniowych.
Rys. 4.8 Puszka podtynkowa modułowa przeznaczona do montażu osprzętu
Źródło: http://www.fachowyelektryk.pl/
Rys. 4.9 Puszka natynkowa o stopniu ochrony IP54
Źródło: http://www.schrack.pl/
16. 16
Rys. 4.10 Puszka natynkowa o stopniu ochrony IP67
Źródło: http://www.brickoman.pl/
17. 17
Bibliografia
1. Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna
elektrotechnika ogólna. Warszawa, Rea 2003
2. Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Warszawa, WSiP 1999
3. Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. Warszawa, WNT 2005
4. Michel K., Sapiński T.: Czytam rysunek elektryczny. Warszawa, WSiP 1999
5. Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. Warszawa, WSiP 2005
6. PN-EN 60617:2003 Symbole graficzne stosowane w schematach
7. Poradnik inżyniera elektryka t. 3. Praca zbiorowa. Warszawa, WNT 2005
8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2002 w sprawie wa-
runków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.
U. Nr 75, poz. 690, ze zmianami Dz. U. Nr 109, poz.1156)
9. Strojny J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 1. Warszawa, COSiW SEP 2004
10. Strojny J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 7. Warszawa, COSiW SEP 2005
11. Strzałka J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 2. Warszawa, COSiW SEP 2004
12. Polska Norma PN HD 361 S3:2002 Klasyfikacja przewodów i kabli.
13. Polska Norma PN-IEC 60634 (wieloarkuszowa) Instalacje elektryczne w obiek-
tach budowlanych.
