1. Moduł 2
Sprzęt i osprzęt instalacyjny
1. Budowa i zasada działania łączników instalacyjnych
2. Rury i złączki instalacyjne. Puszki i inny osprzęt instalacyjny
2. 2
1. Budowa i zasada działania łączników instalacyjnych
Łączniki warstwowe krzywkowe
Łączniki warstwowe krzywkowe składają się z odpowiedniej liczby izolowanych
zespołów łączeniowych, zależnie od programu łączenia. Zespoły te łączy się ze sobą
jednym mechanizmem obracającym krzywki uruchamiające styk ruchomy. Zwykle ze-
styk jest dwuprzerwowy. Styk ruchomy ma postać mostka dociskanego do styków nie-
ruchomych sprężynami stykowymi, a jego otwieranie następuje przy pomocy krzywki
umieszczonej w środku zespołu łączeniowego. Krzywki umieszczone są na wałku napę-
dowym zaopatrzonym w mechanizm migowego przełączania. Napęd posiada mecha-
nizm zaskokowy, co zapewnia pewne ustalenie położenia łącznika na określonych po-
zycjach. Łącznik może być wyposażony w niewielkie komory gaszenia łuku elektrycz-
nego. W zależności od potrzeb, kąt przełączania może wynosić 30o, 45o, 60o lub 90o, za-
pewniając od 4 do 12 położeń pokrętła. Łączniki krzywkowe stosowane są jako łączniki
manewrowe w obwodach prądowych silników, spawarek, transformatorów, rezysto-
rów i elementów grzejnych oraz w obwodach pomocniczych, sterowniczych i pomiaro-
wych.
Przykłady łączników warstwowych krzywkowych przedstawione są na rysunku 2.1.
Rys. 2.1. Łącznik krzywkowy
Źródło: Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna elektrotechnika
ogólna, Warszawa, Rea, 2003.
W zamówieniu na wybrany łącznik należy określić: typ łącznika, numer progra-
mu łączeń, rodzaj wykonania (obudowa, sposób montażu) oraz informacje o wersji
(np. specjalna), rodzaju i kolorystyce pokrętła (rys. 2.2). Łączniki krzywkowe mogą być
również wykonywane jako rozłączniki bezpieczeństwa. Produkowane są w bardzo sze-
rokim zakresie prądów od 16 A do 1200 A, przy napięciu znamionowym 600 V.
3. 3
Rys. 2.2. Przykład oznaczania łączników krzywkowych firmy „Apator”. Oznaczenia typu
łącznika oraz koloru i rodzaju pokrętła podane są w dokumentacji producenta
Źródło: www.apator.pl
Łączniki izolacyjne
Do aparatów o napędzie ręcznym zaliczane są również tzw. odłączniki drążkowe
w wykonaniach zatablicowych oraz natablicowych. Wyposażone są najczęściej w styki no-
żowe i napęd ręczny bezpośredni. Stosowane są zwykle w głównych tablicach rozdziel-
czych lub rozdzielnicach, jako element stwarzający bezpieczną przerwę izolacyjną.
W zasadzie nie są przeznaczone do przerywania obwodów z prądem. Na bazie ich kon-
strukcji wytwarzane są również rozłączniki, które łączą w sobie funkcje odłącznika –
stwarzającego bezpieczną przerwę izolacyjną – oraz rozłącznika, umożliwiającego prze-
rywanie prądów, ponieważ dodatkowo są wyposażone w komory gaszenia łuku elek-
trycznego. Należą do nich łączniki POZ lub ŁOZ, posiadające niewielkie komory gaszenia
łuku elektrycznego, w których wykorzystano konstrukcję odłącznika zatablicowego
typu OZ.
Podobnym rozwiązaniem są rozłączniki izolacyjne typu R firmy APATOR, posia-
dające zestyk szczękowy lub mostkowy i mechanizm migowego przełączania styków
dźwignią.
Rys. 2.3. Rozłącznik izolacyjny firmy Legrand
Źródło: www.legrand.pl
Rozłączniki izolacyjne należą do grupy aparatów rozdzielczych. Mają niewielką
częstość łączeń. Wykorzystywane są jako łączniki główne zasilania i znajdują się na
wejściu instalacji elektrycznych. Mogą przerywać prądy robocze oraz zapewniają bez-
pieczną przerwę izolacyjną w obwodzie. Wyposaża się je najczęściej w napęd dźwi-
4. 4
gniowy z mechanizmem migowym zapewniającym szybkie rozłączenie styków. Przy-
kłady takich łączników przedstawione są na rys. 2.3. Prądy znamionowe tych łączników
nie przekraczają kilkuset amperów.
Bardzo wygodne rozwiązanie aparatowe stanowią rozłączniki bezpiecznikowe,
posiadające wbudowane zespoły bezpieczników. Pełnią one dwie funkcje: rozłącznika
izolacyjnego oraz zabezpieczenia nadprądowego.
Układ stykowy rozłącznika bezpiecznikowego sterowany jest dźwignią, która
montowana jest po stronie zasilania. Przestawienie dźwigni w położenie dolne powodu-
je powstanie przerwy izolacyjnej i umożliwia bezpieczną wymianę wkładki topikowej
(rys. 2.4 b).
Przedstawione na rys. 2.4 rozłączniki mają budowę modułową oraz są przysto-
sowane do montażu na wspornikach. Konstrukcja umożliwia wygodną obserwację
wskaźnika zadziałania wkładki topikowej. Rozłączniki te produkowane są na prądy
znamionowe do 63 A.
a) b)
Rys. 2.4. Rozłącznik izolacyjny bezpiecznikowy z serii R 300 produkcji Legrand
Źródło: www.legrand.pl
Na większe prądy znamionowe buduje się rozłączniki bezpiecznikowe kompak-
towe wyposażone we wkładki topikowe stacyjne (rys. 2.5a). Otwarcie pokrywy takiego
łącznika powoduje wyjęcie wkładki topikowej ze styków oraz powstanie widocznej
przerwy izolacyjnej. Umożliwia to bezpieczną wymianę wkładki topikowej. Przedsta-
wiony na zdjęciu poniżej zespół rozłącznika bezpiecznikowego kompaktowego firmy
ABB może być stosowany na napięcie 600 V przy maksymalnym prądzie znamionowym
630 A. Również zespół rozłączników bezpiecznikowych listwowych serii NH firmy HA-
GER wykonywany jest na maksymalny prąd znamionowy 630 A.
5. 5
a) b)
Rys. 2.5. Rozłączniki bezpiecznikowe: a) kompaktowy XLP 00 firmy ABB, b) listwowy –
serii NH firmy HAGER
Źródło: www.new.abb.com, www.hager.pl
Styczniki elektromagnetyczne
Styczniki zalicza się do rozłączników manewrowych o napędzie elektromagne-
sowym. Znamionowa częstość łączeń wynosi 600/h do 1200/h, a w niektórych wyko-
naniach może osiągnąć nawet 3600/h. Styczniki wyposażone są w komorę gaszenia łu-
ku elektrycznego, co pozwala uzyskać dużą zdolność wyłączania. Charakteryzują się
dużą trwałością mechaniczną. Najbardziej narażone na uszkodzenia są styki, które zu-
żywają się wskutek działania łuku elektrycznego. W razie uszkodzenia, styki łatwo jest
wymienić na nowe. Styczniki mogą stanowić zabezpieczenie podnapięciowe oraz rea-
gować na inne zakłócenia, jeśli zostaną wyposażone w odpowiednie czujniki lub prze-
kaźniki.
Stycznik jest to łącznik, którego zestyki robocze są zamykane przy pomocy elek-
tromagnesu i utrzymywane w takim stanie, dopóki napięcie cewki jest odpowiednio
wysokie. Po przerwaniu obwodu cewki elektromagnesu następuje opadnięcie zwory
(pod wpływem działania sprężyny) i otwarcie zestyków roboczych. Budowa i działanie
styczników podobne są do budowy i działania przekaźników elektromagnetycznych.
Różnica polega na tym, że styczniki służą do łączenia obwodów głównych (np. silni-
ków), natomiast przekaźniki elektromagnetyczne mają za zadanie łączenie obwodów
pomocniczych (np. sterowniczych, sygnalizacyjnych). Styczniki oprócz styków głów-
nych mogą mieć kilka styków pomocniczych służących do sygnalizacji lub blokady. Za-
sadę działania stycznika wyjaśnia rysunek 2.6: pod wpływem prądu, przepływającego
przez cewkę stycznika S, powstaje siła przyciągająca zworę K, co powoduje zwarcie ze-
styków głównych Z1, Z2, Z3 i pomocniczych z1, z2.
Styczniki przeznaczone są głównie do zdalnego łączenia trójfazowych obwodów
prądu przemiennego w warunkach określonych kategorią użytkowania AC3 i AC4 (łą-
czenie silników klatkowych). Mogą być również stosowane do łączenia silników pier-
ścieniowych (kategoria AC2) lub urządzeń grzejnych (kategoria AC1).
6. 6
Rys. 2.6. Zasada działania stycznika
Źródło: Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Warszawa, WSiP, 1999.
Rys. 2.7. Budowa i działanie stycznika elektromagnetycznego
Źródło: Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna elektrotechnika
ogólna, Warszawa, Rea, 2003.
7. 7
Rys. 2.8. Wygląd modułowych styczników elektromagnetycznych firmy Legrand
Źródło: www.legrand.pl
W celu zapewnienia sprawnego gaszenia łuku elektrycznego, styki obwodu
głównego umieszczane są w komorze gaszenia łuku. W stycznikach instalacyjnych sto-
sowane są komory powietrzne lub dejonizacyjne, w przypadku dużych prądów wspo-
magane wydmuchem magnetycznym, natomiast w stycznikach przemysłowych coraz
częściej spotkać można komory próżniowe.
Na rys. 2.8 przedstawione są przykłady styczników różnego typu do zastosowania
w instalacjach oraz do sterowania silników w różnych warunkach. Styczniki pokazane na
rys. 2.8b i 2.8c wykorzystywane są w zastosowaniach przemysłowych. Szczególne zalety
ma stycznik próżniowy, gdyż jego styki są szczelnie zamknięte w komorze gaszenia łuku
elektrycznego, co pozwala na wykorzystywanie go w warunkach wybuchowych, np.
w kopalniach (tylko w obwodach prądu przemiennego). Wymiary styczników próżnio-
wych są mniejsze niż styczników powietrznych o takich samych parametrach.
Dzięki wyposażeniu stycznika w dwa rodzaje styków pomocniczych możliwe jest
sterowanie jego pracą za pomocą przycisków lub impulsów prądu, wytwarzanych przez
układy elektroniczne, jak również wykorzystanie go jako jednego z elementów złożo-
nych układów sterowania. Możliwe jest także sterowanie przy pomocy łączników ręcz-
nych dwupozycyjnych.
Na obudowie styczników podany jest zwykle schemat jego struktury, na którym
znajdują się oznaczenia alfanumeryczne zgodne z oznaczeniami zacisków (rys. 2.8a).
Głównym parametrem stycznika, decydującym o możliwości jego zastosowania,
jest znamionowa moc łączeniowa, przy której stycznik może pracować w określonych
warunkach. Dlatego istotną informacją jest tzw. kategoria użytkowania, która określa
charakter odbiorników załączanych przez stycznik. Kategorię użytkowania należy
uwzględnić przy dobieraniu stycznika.
8. 8
Tabela 2.1. Zestawienie kategorii użytkowania styczników
Kategoria
użytkowania Warunki zastosowania według PN-EN 60947Prąd
przemienny
Prąd
stały
AC – 1 DC – 1
łączenie obciążenia bezindukcyjnego lub o małej
indukcyjności, np. piece oporowe
AC – 2 – łączenie silników indukcyjnych pierścieniowych
AC – 3 –
łączenie silników indukcyjnych klatkowych, wyłączanie przy
pełnej prędkości
AC – 4 –
łączenie silników indukcyjnych klatkowych, wyłączanie
przeciwprądem
AC – 5 –
a – łączenie lamp wyładowczych
b – łączenie lamp żarowych
AC – 6
a – łączenie transformatorów
b – łączenie baterii kondensatorów
AC – 7
a – łączenie obciążeń o małej indukcyjności w
gospodarstwach domowych
b – łączenie silników w sprzęcie AGD
–
DC – 3
łączenie silników bocznikowych, hamowanie
przeciwprądem, nawrót, wyłączanie dynamiczne,
impulsowanie
–
DC – 5
łączenie silników szeregowych, hamowanie przeciwprądem,
nawrót, wyłączanie dynamiczne, impulsowanie
– DC – 6 łączenie żarówek
Źródło: Opracowanie na podstawie Strojny J., Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 7, Warszawa, COSiW,
SEP, 2005.
Przekaźniki termiczne
W obwodach zasilania silników, szczególnie indukcyjnych, występują podczas
rozruchu prądy kilkukrotnie większe niż podczas normalnej pracy. Zabezpieczenie
zwarciowe – realizowane przy pomocy bezpieczników lub wyłączników nadmiarowych
– musi umożliwiać rozruch silnika. Jest więc w odniesieniu do prądu znamionowego
„przewymiarowane”. Podczas pracy, silnik może być przeciążony na skutek nadmierne-
go obciążenia mechanicznego (np. cięcie piłą tarczową mokrego drewna) lub obniżenia
napięcia zasilającego. Występujący w tych sytuacjach wzrost pobieranego prądu – przy
długotrwałej pracy – może spowodować uszkodzenie cieplne silnika. Do kontroli war-
tości prądu pobieranego przez silnik stosowane są przekaźniki termobimetalowe.
Współpracują one ze stycznikiem sterującym pracą silnika. W przypadku długotrwałego
przekroczenia prądu znamionowego silnika powodują przerwanie obwodu zasilania
poprzez otwarcie stycznika.
Przekaźnik termobimetalowy składa się z zespołu bimetali nagrzewanych prą-
dem pobieranym przez silnik z sieci oraz zespołu styku rozwiernego, uruchamianego
dzięki wyginaniu się bimetali pod wpływem wzrostu temperatury. Bimetale muszą być
włączone w obwód główny silnika, natomiast zestyk rozwierny w obwód sterowania
stycznika.
9. 9
a) b)
Rys. 2.9. Przekaźnik termobimetalowy: a) symbol graficzny (1 – zestyk rozwierny, 2 – zespół
bimetali), b) przekaźnik termobimetalowy typu TSA firmy EMA-ELESTER
Źródło: www.emaelester.com
Najważniejszym parametrem przekaźników termobimetalowych jest prąd na-
stawczy Inastt. Jest to największy prąd, jakim można przekaźnik długotrwale obciążyć,
nie powodując jego zadziałania. Spotykane są tzw. przekaźniki ryglowane, w których
styk rozwierny po zadziałaniu przekaźnika jest utrzymywany w położeniu otwartym do
czasu ręcznego odblokowania przez obsługę.
Wadą przekaźników termobimetalowych jest zmieniająca się z czasem, na skutek
zużycia elementów, charakterystyka czasowo-prądowa oraz mała skuteczność w przy-
padku pracy jednofazowej silników trójfazowych. Brak nagrzewania jednego z bimetali
opóźnia zadziałanie przekaźnika, co może spowodować uszkodzenie silnika. Przekaźnik ter-
mobimetalowy jest nieskuteczny w przypadku przegrzania silnika z innych przyczyn niż
wzrost prądu. Do wad zaliczamy również szybszy czas stygnięcia przekaźnika, niż za-
bezpieczanego silnika, co pozwala na podłączenie do sieci silnika mocno nagrzanego
i jego cieplne uszkodzenie.
W urządzeniach napędowych – o tzw. ciężkim rozruchu – konieczne jest
stosowanie przekaźników termobimetalowych współpracujących z przekładnikiem
prądowym. Dodatkowo można wydłużyć czas zadziałania przekaźnika, stosując
przekładniki tzw. szybkonasycające się, które ograniczają wartości dużych prądów
rozruchowych nagrzewających bimetale.
a) b)
Rys. 2.10. Przekaźnik termobimetalowy z przekładnikiem prądowym:
a) symbol graficzny (1 – zestyk, 2 – bimetale, 3 – przekładnik prądowy),
b) przekaźnik ZW 7 firmy Klöckner – Moeller Polska
Źródło: www.moeller.pl
Obecnie coraz częściej do napędów stosowane są przekaźniki termistorowe (kontrola
temperatury) lub przekaźniki elektroniczne nadprądowe (kontrola wartości prądu)
posiadające wbudowany mikroprocesor. Mają one znacznie większe możliwości dobierania
nastaw i dowolnego kształtowania charakterystyk czasowo-prądowych. Skuteczność tego typu
zabezpieczeń jest znacznie większa od tradycyjnych, elektromechanicznych.
10. 10
Wyłączniki instalacyjne
Nadprądowe wyłączniki instalacyjne stosowane są zamiast bezpieczników topi-
kowych w instalacjach mieszkaniowych oraz instalacjach przemysłowych o napięciu
znamionowym UN do 440 V i prądzie znamionowym IN do 125 A. Mają zdolność wyłą-
czania do 25 kA. Pełnią funkcję zabezpieczeń przeciążeniowych i zwarciowych oraz po-
zwalają na załączanie i wyłączanie obwodów z niewielką częstością łączeń. Produko-
wane są wyłączniki o następujących typach charakterystyk czasowo-prądowych:
B – wyzwalacz elektromagnetyczny działa przy wartości prądu od 3 do 5-
krotności prądu znamionowego, zakres wartości IN od 6 do 63 A (do obwodów oświe-
tleniowych, gniazd wtykowych i sterowania),
C – wyzwalacz elektromagnetyczny działa przy wartości prądu od 5 do 10-
krotności prądu znamionowego, zakres wartości IN od 0,5 do 63 A (do zabezpieczania
silników, grzejników i transformatorów),
D – wyzwalacz elektromagnetyczny działa przy wartości prądu od 10 do 20-
krotności prądu znamionowego, zakres IN od 0,5 do 125 A (do zabezpieczania obwodów
o dużym prądzie rozruchu – silników, transformatorów, grup lamp oświetleniowych).
Rys. 2.11. Charakterystyki wyłączników nadprądowych typu B, C, D
Źródło: Markiewicz H., Instalacje elektryczne, Warszawa, WNT, 2005.
Na rys. 2.11 przedstawione są przebiegi przykładowych charakterystyk czaso-
wo-prądowych wyłączników instalacyjnych nadprądowych. Prąd wyrażony jest krotno-
ścią prądu znamionowego IN, a czas zadziałania wyłączników przy tym prądzie określo-
ny jest w sekundach. Odcinki pionowe przebiegów wyznaczają progi zadziałania wy-
zwalaczy zwarciowych wyłączników. Ponieważ dla każdego typu charakterystyki prąd
zadziałania zawiera się w przedziale krotności prądu znamionowego, przebiegi te mają
postać pasmową. Przebiegi charakterystyk czasowo-prądowych wyłączników instala-
cyjnych oraz przykładowe opisy ich wykorzystania znajdziesz w literaturze.
Wyłączniki instalacyjne nie zapewniają selektywności wyłączania zwarć. Aby ją
osiągnąć, trzeba dodatkowo stosować bezpieczniki topikowe. Niektóre firmy podjęły
produkcję wyłączników selektywnych, które znajdują coraz szersze zastosowanie
11. 11
w instalacjach mieszkaniowych. Ze względu na ograniczanie wartości prądów przeciąże-
niowych, stosowanie ich i dobieranie nastaw wymaga od instalatorów dużego doświad-
czenia. Więcej informacji na temat wyłączników selektywnych znajdziesz w literaturze.
Rys. 2.12. Seria wyłączników instalacyjnych typu S firmy FAEL
Źródło: www.legrand.pl
Wyłączniki silnikowe
Wyłączniki silnikowe są grupą aparatów przeznaczonych do zabezpieczania silni-
ków elektrycznych i innych urządzeń elektrycznych przed skutkami przeciążeń i zwarć,
niesymetrią obciążenia i pracą niepełnofazową. W przypadku wystąpienia przeciążenia
lub zwarcia następuje szybkie wyłączenie zasilania dzięki zadziałaniu wbudowanych wy-
zwalaczy zwarciowych i przeciążeniowych (rys. 2.13a). Czas zadziałania – w przypadku
zwarć – jest rzędu milisekund. Istotną cechą wyłączników silnikowych, odróżniającą je od
wyłączników instalacyjnych, jest możliwość nastawiania zakresu prądowego wyzwalaczy
termicznych za pomocą umieszczonego na obudowie pokrętła (rys. 2.13b, c, d). Wyłącz-
niki silnikowe budowane są w bardzo szerokich zakresach wartości prądów – od ułam-
ków A do 80 A, dla wartości napięć łączeniowych do 690 V/50 Hz. Znamionowe prądy
wyłączalne mogą w niektórych wykonaniach osiągnąć wartość do 100 kA. Charakterysty-
ki czasowo-prądowe zbliżone są do typu D, ponieważ wyłączniki silnikowe współpracują
z urządzeniami o okresowych dużych przeciążeniach. Istotną ich zaletą jest również
szybkie wyłączanie w przypadku wystąpienia zaniku napięcia fazy. Zastępują zespół
stycznik – przekaźnik termiczny dla zastosowań niewymagających dużej częstości łączeń
(do 120 łączeń na godzinę – serii M 250 firmy FAEL). Niewątpliwą zaletą wyłączników
silnikowych jest ich zwarta budowa i niewielkie wymiary. Zwykle stopień ochrony, w za-
leżności od typu obudowy, wynosi od IP 30 do IP 65.
a) b) c) d)
Rys. 2.13. Wyłączniki silnikowe
a) schemat, b) serii MM501N firmy HAGER, c) serii M 250 firmy FAEL, d) serii MS2.5 firmy ABL-
SURSUM
Źródło: www.legrand.pl, www.hager.pl, www.abl-polsa.pl
12. 12
Wyłączniki ochronne różnicowoprądowe (RCD)
Są to urządzenia powodujące szybkie wyłączenie zasilania już w momencie niewiel-
kiego pogorszenia stanu izolacji podstawowej, wywołującego przepływ tzw. prądu upływu.
Instaluje się je w obwodzie bezpośrednio przed chronionymi urządzeniami. Działają w opar-
ciu o pierwsze prawo Kirchhoffa (bilans prądów). Elementem wykrywającym prąd upływu
jest tzw. przekładnik Ferrantiego (przetwornik sumujący prądy), który jest rodzajem trans-
formatora o wielu uzwojeniach po stronie pierwotnej i tylko jednym uzwojeniu po stronie
wtórnej (rys. 2.14b). Uzwojenie wtórne, nazywane różnicowym, steruje wyłączaniem napię-
cia zasilającego w przypadku, gdy suma prądów w uzwojeniach pierwotnych przekroczy
wartość znamionowego różnicowego prądu wyzwalającego IΔN. Dla prawidłowego działania
wyłącznika różnicowoprądowego wszystkie przewody robocze zasilające odbiornik muszą
przechodzić przez wyłącznik, a zacisk ochronny urządzenia musi być połączony przewodem
ochronnym lub uziemiony (dla stworzenia drogi dla prądu upływu z chronionego elementu
do ziemi lub przewodu ochronnego PE). Nie wolno łączyć z przewodem ochronnym ani
uziemiać żadnego z przewodów przechodzących przez przekładnik Ferrantiego, gdyż będzie
to powodowało nieuzasadnione zadziałanie wyłącznika. Wartość rezystancji uziemienia
uziomu, w przypadku stosowania wyłączników różnicowoprądowych, może być znacznie
większa niż przy stosowaniu zabezpieczeń przetężeniowych i zależy od znamionowego róż-
nicowego prądu wyzwalającego IΔN. Prawidłowość działania wyłącznika różnicowoprądowe-
go sprawdza się, wciskając przycisk kontrolny – TEST.
Do podstawowych parametrów wyłączników różnicowoprądowych należą:
napięcie znamionowe UN,
prąd znamionowy ciągły IN,
prąd znamionowy różnicowy IΔN,
częstotliwość znamionowa fN.
a) b) c)
Rys. 2.14. Wyłącznik różnicowoprądowy
a) jednofazowy z członem nadprądowym typu AD004A firmy HAGER, b) schemat i sposób włą-
czenia, c) trójfazowy typu F 364 firmy ABB
Źródło: www.hager.pl, www.abb.pl
Wyłącznik różnicowoprądowy powinien zadziałać, jeśli prąd upływu jest równy
znamionowemu różnicowemu prądowi zadziałania IΔN. Wartość prądu znamionowego
13. 13
różnicowego wyłącznika dobiera się w zależności od miejsca jego zainstalowania, ro-
dzaju obwodu i warunków środowiska. Do zabezpieczania obwodów odbiorczych sto-
sowane są moduły kompaktowe zawierające wyłącznik ochronny różnicowoprądowy
oraz człon nadprądowy z wyzwalaczem termicznym i elektromagnetycznym.
Wyłączniki różnicowoprądowe dzieli się w zależności od wartości prądu IΔN na:
wysokoczułe, o prądach IΔN 10 mA oraz 30 mA,
średnioczułe, o prądach IΔN 100 mA oraz 300 mA 500 mA,
niskoczułe, o prądach IΔN 500 mA oraz 1000 mA.
Wyłączniki różnicowoprądowe o prądach IΔN 500 mA i 1000 mA stosowane są
głównie jako zabezpieczenia przed pożarem związanym z uszkodzeniem izolacji i prze-
pływem prądów doziemnych [4].
Wyłączniki różnicowoprądowe powszechnego użytku są wyłącznikami typu AC
i pracują prawidłowo przy prądach przemiennych o częstotliwości 50 Hz. Produkowane
są również wyłączniki typu A, reagujące na prądy sinusoidalne oraz pulsujące (wypro-
stowane jednopołówkowo lub dwupołówkowo). Istnieją również wyłączniki różnico-
woprądowe elektroniczne, które reagują na prądy upływu o niewielkich częstotliwo-
ściach oraz prądy stałe. Zawierają one dodatkowy generator zasilany ze wszystkich
trzech faz zabezpieczanego obwodu, co zapewnia właściwą pracę, nawet przy zaniku
napięcia w dwóch fazach. Oznaczane są one literą B. Aby zapewnić selektywność wyłą-
czania, konieczne jest niekiedy stosowanie w instalacjach wyłączników różnicowoprą-
dowych selektywnych o nieco wydłużonym czasie zadziałania. Oznaczane są one literą
S. Uwaga: selektywne wyłączniki różnicowoprądowe działają w czasie nieprzekraczającym
0,2 s dopiero przy prądach dwukrotnie większych niż wartość znamionowego prądu różni-
cowego. Dobierając wyłączniki różnicowoprądowe należy pamiętać, że mają one charaktery-
stykę pasmową i mogą zadziałać już przy prądach upływu o wartości połowy prądu wyzwa-
lającego (0,5 IΔN). Więcej informacji na temat rodzajów wyłączników różnicowoprądo-
wych, ich budowy i zasad stosowania znajdziesz w literaturze.
Wyłączniki sieciowe i stacyjne
Wyłączniki sieciowe i stacyjne należą do grupy aparatów przemysłowych. Wyłączniki
w wykonaniu sieciowym mają prądy znamionowe ciągłe od 63 A do 800 A, przy wartości
prądów wyłączalnych od 6 kA do 45 kA. Wyposażone są w napęd ręczny oraz wyzwalacze
przeciążeniowe i zwarciowe, w starszych wersjach zwykle bez możliwości regulacji
prądu nastawczego przeciążeniowego i zwarciowego. W nowoczesnych wykonaniach
łączników sieciowych wbudowane wyzwalacze termiczne posiadają płynną regulację
prądu nastawczego, często w kilku podzakresach, np. (0,63 – 0,8 – 1) x IN (rys. 2.14b).
Również prąd zadziałania wyzwalaczy zwarciowych można nastawiać w kilku zakre-
sach (5 – 6 – 7,1 – 8,5 – 10) x IN (rys. 2.15b). Istnieje możliwość opcjonalnego we-
wnętrznego oraz zewnętrznego wyposażenia dodatkowego. Może to być:
wyzwalacz napięciowy wzrostowy – do zdalnego otwierania wyłącznika,
wyzwalacz podnapięciowy – powodujący samoczynne wyłączenie w przypadku
nadmiernego obniżenia napięcia,
zespoły styków pomocniczych do podłączenia obwodów sygnalizacji,
styki alarmowe do sygnalizacji wyłączenia na skutek przetężenia,
napęd silnikowy do zdalnego sterowania dźwignią wyłącznika,
dodatkowy zespół napędowy ręczny przedłużony.
14. 14
Tak bogate wyposażenie wyłączników sieciowych oraz nowoczesna konstrukcja
umożliwiają:
wyłączenie prądów przeciążeniowych według nastawionej charakterystyki,
szybkie wyłączenie prądów zwarciowych według nastawionej charakterystyki,
ograniczenie amplitudy spodziewanego prądu zwarciowego,
ograniczenie energii prądu zwarcia.
Obecnie buduje się już wyłączniki mocy ze sterowaniem mikroprocesorowym,
których możliwości są jeszcze szersze.
a) b)
Rys. 2.15. Wyłączniki sieciowe
a) wyłącznik mocy serii H firmy HAGER, IN do 630 A, b) wyłącznik mocy serii EB firmy ETI-
POLAM, In do 800 A
Źródło: www.hager.pl, www.etipolam.com.pl
Wyłączniki stacyjne przeznaczone są do montowania w rozdzielnicach przemy-
słowych dużej mocy oraz stacjach transformatorowo-rozdzielczych niskiego napięcia.
Prądy znamionowe obecnie produkowanych aparatów tego typu mieszczą się w grani-
cach 400 A do 5000 A, zaś prądy wyłączalne osiągają wartość 80 kA. Wyłączniki posia-
dają napęd silnikowy umożliwiający zdalne zamykanie. Wykonywane są w wersjach
stałych i wysuwnych, do specjalnych szaf rozdzielczych dwuczłonowych, w których aparaty
montowane są na wózkach. Głównym producentem aparatury stacyjnej była do niedaw-
na firma APENA, a najbardziej rozpowszechnioną wersją wyłącznika stacyjnego były
aparaty z serii APU, obecnie wycofane z produkcji. Aktualnie produkowane są starsze
typy aparatów DS na prądy znamionowe od 1600 A do 5000 A, przy napięciu znamio-
nowym 690 V / 50 Hz. Najnowszym rozwiązaniem jest wyłącznik M-PACT o napięciu
znamionowym 690V / 50 Hz i prądzie znamionowym od 800 A do 4000 A.
a) b)
Rys. 2.16. Wyłączniki stacyjne produkcji firmy APENA
a) typ M-PACT z napędem silnikowym, b) typ DS z napędem silnikowym
Źródło: www.apena.pl
15. 15
Nowe rozwiązania wyłączników stacyjnych wyposażone są w elektroniczne, ana-
logowe lub cyfrowe wyzwalacze nadprądowe, które charakteryzują się:
wysoką dokładnością zadziałania w szerokim zakresie temperatur,
szerokim zakresem nastawiania prądów zadziałania,
możliwością kształtowania charakterystyk czasowo-prądowych,
możliwością łatwej zmiany prądów znamionowych u użytkownika,
sygnalizacją przyczyny zadziałania wyłącznika,
sygnalizacją przeciążenia tzw. „pre-alarm”,
zachowaniem wytrzymałości zwarciowej nawet dla maksymalnych prądów
znamionowych wyzwalaczy.
Najnowocześniejsze typy wyłączników stacyjnych wyposażone są już również w wy-
zwalacze mikroprocesorowe (np. M-PACT – rys. 2.15a).
2. Rury i złączki instalacyjne. Puszki i inny osprzęt instalacyjny
Osprzęt instalacyjny jest przeznaczony do montażu przewodów i sprzętu łącze-
niowego instalacji natynkowych, wtynkowych, podtynkowych oraz w ścianach betono-
wych, ceglanych, kartonowo-gipsowych i drewnianych. Biorąc pod uwagę warunki,
w jakich użytkowana będzie instalacja i urządzenia elektryczne z niej zasilane, przy wy-
borze typu osprzętu określić trzeba skrajne wartości wilgotności i temperatury oraz
występowanie gazów i wyziewów żrących, a także pyłów palnych i niepalnych. W domu
mogą pojawić się prawie wszystkie wymienione przypadki. Jednak szczególną uwagę
należy zwrócić na wilgotność i temperaturę. Ze względu na pojawiającą się wilgoć wy-
różnić trzeba pomieszczenia suche i wilgotne. Dla tych warunków również dobierany
będzie osprzęt i sprzęt instalacyjny oraz sposób ułożenia instalacji. Przy podwyższonej
wilgotności i zapyleniu używa się osprzętu hermetycznego (bryzgoodporny), a w pozo-
stałych przypadkach przeznaczony dla pomieszczeń suchych. Hermetyczny charaktery-
zuje się uszczelnieniem pokrywy oraz wypustów, z których wyprowadzane są przewo-
dy, zarówno w puszkach rozgałęźnych jak i przyłączeniowych.
Osprzęt stanowią: rurki instalacyjne z tworzyw sztucznych, listwy (kanały) mon-
tażowe, puszki rozgałęźne i przyłączeniowe, akcesoria do mocowania (podwieszania).
Osprzętu natynkowego używa się wówczas, kiedy instalacja jest ułożona na tyn-
ku lub na powierzchni ściany. W pomieszczeniach suchych będzie to osprzęt podtyn-
kowy lub wtynkowy, a w wilgotnych, takich jak: piwnica, pralnia, suszarnia, warsztat al-
bo garaż – natynkowy, o stopniu ochrony od 1P 44 do IP 55. W kuchniach oraz łazien-
kach przyjmuje się stan wilgoci przejściowej i dlatego można instalację poprowadzić
pod tynkiem, stosując sprzęt bryzgoodporny (IP 55). W łazience nie wolno montować
listew montażowych, a sprzęt instalacyjny powinien być bryzgoodporny.
Puszki rozgałęźne l końcowe
Puszki instalacyjne dzielą się na dwa rodzaje: rozgałęźne i przyłączeniowe (koń-
cowe). Puszka rozgałęźna jest niezbędna do wykonania połączenia przewodów w miej-
scu ich rozgałęziania. Typowym przykładem jest rozgałęzienie przewodów do-
prowadzających prąd z tablicy zasilającej (rozdzielczej) na przewody do wypustu
oświetleniowego w suficie (albo na ścianie) i przewody do wyłącznika oświetleniowego.
Zasadniczym elementem jest pierścień rozgałęźny (albo listwa zaciskowa) zawierający
metalowe wycinki kota, które umożliwiają metaliczne połączenie odcinków przewodów
16. 16
według potrzeb, natomiast puszka ma osłonić połączenia przed dotykiem i pyłem oraz
wilgocią.
Ważnym czynnikiem jest właściwy docisk przewodów w zacisku pierścienia (li-
stwy). Brak dobrego styku (zbyt luźne skręcenie zacisku) przyczynia się do powięk-
szenia spadku napięcia i zwiększenia ilości ciepła wydzielającego się w złączu, co dalej
może doprowadzić do przegrzania izolacji, zwarcia, a także pożaru instalacji elek-
trycznej. Ciepło wydzielające się w złączu powoduje, że osprzęt natynkowy – instalo-
wany na ścianie drewnianej – musi być od niej oddzielony materiałem niepalnym,
np. warstwa tynku (5 mm) lub blacha; nie wymaga tego osprzęt wykonany z materia-
łów kompozytowych (żywice odporne na działanie podwyższonej temperatury). Stan-
dardowa puszka przyłączeniowa (końcowa) ma średnicę 60 mm i służy do montażu
gniazd wtyczkowych, łączników oraz sprzętu sterującego poborem energii elektrycznej,
np. oświetleniem, ogrzewaniem itp. Sprzęt mocowany jest w puszce za pomocą pazur-
ków (połączenie samozaciskające) lub wkrętów. Prawidłowe zamontowanie puszki
w ścianie zapobiegnie wypadaniu gniazd wtyczkowych po kilku cyklach wyjęcia i wło-
żenia wtyczki.
W puszkach końcowych instaluje się również gniazda antenowe odbiorników
RTV oraz telefoniczne. Ważną cechą puszek jest możliwość ich połączenia dla uzyskania
estetycznego zestawu łączników różnych punktów oświetleniowych (i gniazd) w naj-
wygodniejszym miejscu, w którym oświetlenie jest włączane.
Rys nr 2.17. Połączenia w puszce rozgałęźnej
a) widok: 1 – puszka, 2 – pierścień odgałęźny, 3 – zacisk, 4 – żyła przewodu, 5 – rurka instalacyj-
na; 1 – żyła przewodu, 2 – nakrętka, 3 – zacisk, 4 – wkręt.
Źródło: Hoffner M., Dobieranie łączników w instalacji elektrycznych, 311[08].Z1.02. Poradnik dla ucznia,
ITEPiB, Radom, 2005.
Rurki instalacyjne i listwy montażowe
Instalacja elektryczna – układana pod tynkiem lub na tynku – może być monto-
wana z użyciem rurek instalacyjnych typu RL (wykonanych z tworzyw sztucznych),
a także w elementach wylewanych z betonu, umieszczając odpowiednie odcinki rurek
w trakcie budowy szalunku. Mocuje się je wówczas do prętów zbrojenia (przed wyla-
niem betonu). Przewody wciąga się do rurek po ich zamontowaniu oraz po założeniu
puszek. Odcinki rurek pomiędzy puszkami nie powinny przekraczać 10 m. Przy zmianie
17. 17
kierunku trasy instalacji, rurki łączy się złączkami karbowanymi, które pozwalają wy-
modelować łuk zakrętu.
Rys. 2.18. Listwa montażowa
a) sposób ułożenia przewodów, 1 - podstawa listwy mocowana do podłoża, 2 - pokrywa (uchyl-
na), 3 - przewody; b) listwa ze sprzętem Instalacyjnym: 1 - narożnik, 2 - listwa, 3 - wyłącznik,
4 - rozgałęzienie
Źródło: Musiał E., Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne, Warszawa, WSiP, 2005.
Średnice zewnętrzne rur instalacyjnych są znormalizowane i obejmują szereg:
16, 18, 20, 21, 22, 25, 28, 37 i 47 mm. Liczba przewodów, które wciąga się do wnętrza
rurki, zależy od przekroju żyły i grubości izolacji. Przewody mogą być pojedyncze lub
kabelkowe. Widok rurki instalacyjnej i sposób jej montażu przedstawiono na rysunku.
We współczesnej technologii montażu instalacji na tynku wykorzystuje się listwy
montażowe (nazywane również kanałami kablowymi), mocowane do podłoża, w któ-
rych swobodnie układane są przewody, a następnie zamyka się wnętrza pokrywami.
Pokrywa może być uchylana lub zdejmowana i zakładana przez zaciśnięcie wykorzystu-
jące elastyczność materiału, z którego jest wykonana listwa. Wymiary zamontowanej
listwy zależą od liczby przewodów (liczby żył i ich przekroju) ułożonych na tej samej
trasie. Typowe wymiary (bxh mm) to: 10x10, 17x10, 17x15, 32x10, 32x15, 50x18 mm.
W warunkach domowych stosowane będą listwy o małych gabarytach i to raczej w sy-
tuacjach związanych z modernizacją instalacji i dobudowaniem, np. sieci komputerowej,
telekomunikacyjnej, przeciwwłamaniowej albo przeciwpożarowej.
Do połączenia rurek z puszkami oraz wyprowadzenia przewodów z rury nie-
zbędne są mufy z uszczelnieniem. Rury łączy się tulejkami łącząco-przedłużającymi,
natomiast przejście z konstrukcji betonowej, albo ceglanej na drewnianą, względnie
kartonowo-gipsową, wykonuje się z muf łączących.
18. 18
Uchwyty mocujące rurki i przewody kabelkowe
Rurki i listwy instalacyjne są mocowane do ścian, bądź innych elementów kon-
strukcyjnych, za pomocą uchwytów rozłączanych, kabłąkowych oraz opasek metalo-
wych i plastikowych.
Uchwyty mocuje się do ściany kołkami rozporowymi z wkrętami. Istnieje rów-
nież odmiana uchwytu zaciskowego dla rurki instalacyjnej, wykonanego razem z koł-
kiem (służącym do zamocowania w otworze – ściany bez użycia wkrętu).
Rys. 2.19. Mocowanie rur i przewodów kabelkowych do powierzchni ścian
a) uchwyt rozłączany do przewodów kabelkowych; b) montaż uchwytu; c) uchwyt kabelkowy
l opaska mocująca; 1 – kabłąk, 2 – rurka z przewodami lub przewód kabelkowy, 3 – zaczep
uchwytu, 4 – podstawa uchwytu, 5 – wkręt, 6 - podłoże (ściana), 7 – warstwa tynku, 8 – kołek
rozporowy, 9 – opaska metalowa lub plastykowa
Źródło: Poradnik inżyniera elektryka t. 3, Praca zbiorowa, Warszawa, WNT, 2005.
Odstępy pomiędzy uchwytami mocującymi przewody kabelkowe wynoszą od 30
do 40 cm na odcinkach poziomych i około 60 cm na pionowych. Jednak przy puszce
rozgałęźnej lub przyłączeniowej uchwyt musi być zamocowany w odległości nie
większej niż 10 cm.
Listwy instalacyjne (kanały kablowe) przytwierdza się wkrętami do kołków
rozprężnych zamocowanych w ścianie, albo w elementach konstrukcji; można je także
przykleić do powierzchni ściany lub podłogi.
Wprowadzenie kabla przyłącza do budynku oraz przewodów instalacji telefo-
nicznej i telewizji kablowej wymaga zastosowania przepustu przez ścianę. Jednym
z możliwych rozwiązań tego typu jest ogniotrwały przepust przez ścianę, który
jednocześnie zapewnia szczelność, a ponadto umożliwia wygodne wyrównanie
potencjałów instalacji wprowadzanych do budynku.
Przepust jest rozbieralny, co pozwala na wymianę fragmentów uszkodzonych lub
modernizowanych instalacji. Nadaje się również do wykonania przejścia instalacji przez
pomieszczenia z zagrożeniem pożarowym i wybuchowym (gaz) oraz wprowadzenia do
budynku rur instalacji wodnej, kanalizacyjnej, gazowej i ciepłowniczej.
Sprzęt instalacyjny
Służy do podłączenia odbiorników zamontowanych na stałe i przenośnych do
przewodów, ochrony instalacji i odbiorników przed cieplnymi skutkami przepływu prą-
dów przetężeniowych i zwarciowych oraz umożliwia sterowanie (automatyczne albo
19. 19
ręczne) poborem energii elektrycznej przez załączenie lub wyłączenie jej dopływu. Sto-
sowane są w tym celu następujące elementy:
łączniki instalacyjne – gniazda wtyczkowe i wtyczki, styczniki, wyłączniki silni-
kowe oraz rozłączniki;
zabezpieczenia – nadprądowe płaskie (wyłączniki instalacyjne), topikowe, ter-
miczne, różnicowoprądowe i przeciwprzepięciowe;
rozdzielnice – tablice rozdzielcze, sterujące, a także pomiarowe;
oprawy lamp z wyposażeniem – statecznik, zapłonnik i kondensator kompensu-
jący moc bierną, statecznik elektroniczny.
Każdy z wymienionych elementów jest dobierany ze względu na: poziom napięcia
znamionowego, znamionowe natężenie prądu, sposób, w jaki prowadzona jest instalacja
oraz wymagany stopień ochrony IP. Znamionowe wartości prądu, na jaki projektowany
jest sprzęt, tworzą typoszereg 6 A, 10 A, 16 A, 25 A, 40 A i 63 A. W warunkach domo-
wych najczęściej spotykany będzie sprzęt na prądy w zakresie 6-25 A i napięcie znamio-
nowe 300 V w odniesieniu do odbiorników jednofazowych oraz na napięcie 750 V (lub
1000 V), a także natężenie prądu 16-63 A dla odbiorników trójfazowych (siłowych
i grzewczych).
Łączniki instalacyjne
Gniazda wtyczkowe i wtyczki służą do przyłączania przenośnego odbiornika do
instalacji odbiorczej. W tym przypadku jest to urządzenie nie na stałe podłączone do
puszki przyłączeniowej; jest nim tak samo pralka automatyczna, jak i miniaturowa su-
szarka do włosów.
Rys. 2.20. Sprzęt łączeniowy
a) gniazdo wtyczkowe, podtynkowe instalacji elektrycznej; b) wyłącznik oświetleniowy; c)
gniazdo i wtyczka instalacji telefonicznej
Źródło: Musiał E., Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne, Warszawa, WSiP, 2005.
Gniazdo i wtyczka pełnią tu podwójną rolę: element łączący odbiornik z instala-
cją stałą, a zarazem wyłącznik.
Gniazda i wtyczki używa się także do łączenia torów sygnałowych do odpo-
wiednich odbiorników. Są to przewody anteny radiowej i telewizyjnej oraz przyłącze
abonenckie sieci telefonicznej, zakończone odpowiednimi gniazdami, do których przy-
łączane są urządzenia. Inne będą gabaryty gniazda, a także wtyczki do zasilania energią
i do przesyłania sygnałów. W obu przypadkach jednak istotne będzie zapewnienie po-
prawnego styku elementów przewodzących prąd we wtyczce i gnieździe, a także unie-
możliwienie ich dotyku, gdy są pod napięciem oraz w trakcie dokonywania połączenia.
20. 20
Zapewnia to odpowiedni kształt gniazda i wtyczki. Styki w gnieździe wtyczkowym są
wykonane z niklowanego mosiądzu. Styki złącz sygnałowych pokrywa cienka warstwa
złota, zapewniająca lepszy styk, gdyż się nie utlenia.
Gniazdo wtyczkowe oraz wtyczka są zaprojektowane na określony prąd i napię-
cie znamionowe. W instalacji jednofazowej jest to prąd 10 A oraz 16 A i napięcie 250 V.
Wtyczki na prąd znamionowy 16 A mają większą średnicę bolców, niż na prąd 10 A.
Sprzęt niewymagający dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej wyposażony jest we
wtyczki płaskie („eurowtyczki"), których bolce (w pobliżu korpusu wtyczki) pokryte są
warstwą izolacji dla uniemożliwienia styku palca z częścią przewodzącą prąd.
Odbiorniki energii elektrycznej, wymagające dodatkowej ochrony przez pod-
łączenie obudowy do przewodu ochronnego (PE), wyposażone są we wtyczkę zawie-
rającą gniazdo do podłączenia przewodu ochronnego odbiornika. Gniazdo we wtyczce
łączy się z bolcem gniazda wtyczkowego (połączonym z przewodem PE) i w ten sposób
obudowę urządzenia podłącza się do uziemionego przewodu ochronnego instalacji od-
biorczej.
Gniazda i wtyczki odbiorników trójfazowych budowane są w odmianach po-
zwalających podłączyć do sieci odbiornik:
trójfazowy skojarzony w gwiazdę – 3L+N+PE (3 przewody fazowe, neutralny
i ochronny);
trójfazowy skojarzony w trójkąt – 3L+PE;
jednofazowy zasilany napięciem międzyfazowym Up = 400 V – 2L+PE.
Każdy z wymienionych odbiorników wymaga doprowadzenia innej liczby oraz
rodzaju przewodów; dlatego rozmieszczenie styków w gnieździe i we wtyczce (w ra-
mach powyższego podziału) będzie zróżnicowane. Biorąc pod uwagę różne sposoby
zasilania, rozmieszczenie kołków we wtyczce uniemożliwia zamienne podłączenie
wtyczki odbiornika z pięcioma kotkami (3L+N+PE) do gniazda przewidzianego dla 3 faz
oraz przewodu ochronnego (3L+PE) i odwrotnie.
Rys. 2.21. Podłączenia przewodów do gniazda i wtyczek (widok z przodu)
a) jednofazowego; b) trójfazowego; c) wtyczka umożliwiająca zmianę kolejności faz: 1 – bolce
faz Li i N, 2 – bolec fazy Li, 3 – obrotowe zamocowanie bolca Li i La, 4 – bolec PE; d) sznur
mieszkaniowy zakończony wtyczką „Europa”: 1 – sznur, 2 – korpus wtyczki, 3 – część przewo-
dząca bolca, 4 – część Izolowana bolca
Źródło: Musiał E., Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne, Warszawa, WSiP, 2005.
21. 21
Inne będzie również rozmieszczenie kołków dla sieci o napięciu międzyfazowym
230 V. Wtyczki na prąd znamionowy 63 A i 125 A nie można umieścić w gnieździe na
prąd znamionowy 16 A i 32 A. Zróżnicowanie wtyczek i gniazd trójfazowych tylko po-
zornie komplikuje życie, bowiem uniemożliwienie nieprawidłowego podłączenia od-
biorników chroni je oraz instalację odbiorczą przed przeciążeniem i uszkodzeniem.
Kolory pokryw gniazd i wtyczek trójfazowych oraz jednofazowych oznaczają po-
ziomy napięcia znamionowego: fioletowy – 20 do 25 V, biały – 40 do 50 V, żółty – 110
do 130 V, niebieski – 200 do 250 V, czerwony – 380 do 440 V, czarny – 500 do 750 V.
Ponadto kolor zielony gniazda dotyczy częstotliwości prądu od 60–500 Hz. Oznaczenia
kolorami stosowane są wówczas, kiedy równolegle w pomieszczeniu (np. w warsztacie,
garażu) znajdują się instalacje o różnych poziomach napięcia; ułatwia to orientację oraz
chroni przed pomyłką przy podłączaniu odbiorników. W mieszkaniach kolor i kształt
obudowy gniazd wtyczkowych czy wyłączników oświetlenia dobiera są stosownie do
wystroju pomieszczeń, a także upodobań użytkowników.
Bibliografia:
1. Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna
elektrotechnika ogólna. Warszawa, Rea 2003
2. Hoffner M.: Dobieranie łączników w instalacji elektrycznych. 311[08].Z1.02. Po-
radnik dla ucznia. Radom, ITEPiB 2005
3. Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Warszawa: WSiP.
4. Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. Warszawa, WNT 2005
5. Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. Warszawa, WSiP 2005
6. Michel K., Sapiński T.: Czytam rysunek elektryczny. Warszawa, WSiP 1999
7. PN-EN 60617:2003 Symbole graficzne stosowane w schematach
8. Poradnik inżyniera elektryka t. 3. Praca zbiorowa. Warszawa, WNT 2005
9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2002 w sprawie wa-
runków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.
U. Nr 75, poz. 690, ze zmianami Dz. U. Nr 109, poz.1156)
10. Strojny J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 1. Warszawa, COSiW SEP. 2004
11. Strojny J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 7. Warszawa, COSiW SEP 2005
12. Strzałka J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 2. Warszawa, COSiW SEP 2004
13. Polska Norma PN-IEC 60634 (wieloarkuszowa) Instalacje elektryczne w obiek-
tach budowlanych.
14. Polska Norma PN HD 361 S3:2002 Klasyfikacja przewodów i kabli.
Netografia:
1. www.apator.pl
2. www.legrand.pl
3. www.new.abb.com
4. www.hager.pl
5. www.emaelester.com
6. www.moeller.pl
7. www.abl-polska.pl
8. www.etipolam.com.pl
